I- Yaşam Hakkı

II- İşkence Yasağı

III- Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı

IV- Özgürlük ve Güvenlik Hakkı

V- Adil Yargılanma Hakkı

1. Bağımsız ve Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkı
2. Makul Sürede Yargılanma Hakkı
3. Aleniyet İlkesi
4. Masumiyet Karinesi
5. Hukuki Güvenlik ve Belirlilik İlkesi
6. Yargılamaya Etkin Katılım Hakkı
7. Öngörülebilirlik İlkesi
8. Mahkemeye Erişim Hakkı
9. Silahların Eşitliği İlkesi – Çelişmeli Yargı
10. Bariz Takdir Hatası – Keyfi Yorum Yasağı
11. Ölçülülük İlkesi
12. Kararların Gerekçeli Olması
13. Savunma Hakkı

VI- Cezaların Yasallığı

VII- Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Hakkı

VIII- Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü

IX- İfade Özgürlüğü

X- Dernek Kurma ve Toplantı Özgürlüğü

XI- Etkili Başvuru Hakkı

XII- Ayrımcılık Yasağı

XIII- Mülkiyet Hakkı

XIV- Eğitim ve Öğrenim Hakkı

XV- Serbest Seçim Hakkı

XVI- Uluslararası Sözleşmelerin Üstünlüğü

I- Yaşam Hakkı

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Madde 2-Yaşam hakkı

1.Herkesin yaşam hakkı yasanın koruması altındadır. Yasanın ölüm cezası ile cezalandırdığı bir suçtan dolayı hakkında mahkemece hükmedilen bu cezanın yerine getirilmesi dışında hiç kimse kasten öldürülemez.

2.Öldürme, aşağıdaki durumlardan birinde kuvvete başvurmanın kesin zorunluluk haline gelmesi sonucunda meydana gelmişse, bu maddenin ihlali su­retiyle yapılmış sayılmaz:

a.Bir kimsenin yasa dışı şiddete karşı korunması için;

b.Usulüne uygun olarak yakalamak veya usulüne uygun olarak tutuklu bulunan bir kişinin kaçmasını önlemek için;

c.Ayaklanma veya isyanın yasaya uygun olarak bastırılması için.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI (1982)

1. Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı

Madde 17 – Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve ge­liştirme hakkına sahiptir.

Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütün­lüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tâbi tutulamaz.

Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşma­yan bir cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz.

(…) (*) Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiileri, birinci fıkra hükmü dışındadır.

_____

(*) Madde 17 nin 4. fıkrasının başında geçen “Mahkemelerce verilen ölüm cezalarının yerine getirilmesi hali ile” ibaresi, 22.5.2004 tarih ve 25469 sayılı R.G.’de yayımlanan, 7.5.2004 tarih ve 5170 sayılı Kanunun 3. maddesi hükmü gereğince madde metninden çıkartılmıştır.

Yaşama Hakkı olarak tanımlanan AİHS’nin 2. ve Anayasa’nın 17 madde­lerinin korudukları hukuki alanlar gerek Anayasa Mahkemesi ve gerekse AİHM kararları çerçevesinde şöyle sıralanabilir:

i-Devletin yaşama yönelik eylemlerinin hukuk ve ceza davalarıyla yaptı­rım altına alınmak;

ii-Bu hükümlerin uygulanmasını sağlayacak etkin bir mekanizma kurmak;

iii-Kamu yetkililerinin bireyin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik bir tehlikenin varlığını bilmeleri halinde bu tehlikeyi gidermek için makul bütün tedbirleri almak;

Her ne kadar AİHS’nin 2. maddesi yalnızca yaşama hakkından söz edi­yorsa da aynı hukuki alanı koruma altına alan Anayasa’nın 17/1. maddesi “ya­şama”nın dışında “maddi ve manevi varlığı koruma ve geliştirmeyi” de konu ettiğinden, maddelerin koruduğu alan yalnızca hayatta kalabilme hakkı değil aynı zamanda Anayasa’nın 17. maddesinin bahsini ettiği tüm alanları kapsamak­tadır.

Her iki maddenin uygulanmasına ilişkin Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarında Yaşama Hakkı çerçevesinde Devlete üç temel yükümlülük getiril­mektedir.

Bunlardan birincisi Devletin “Pozitif Yükümlülüğü” dür. Anayasa Mah­kemesi kararlarında bu yükümlülüğü şu şekilde tanımlamaktadır: Yetki alanında bulunan tüm bireylerin yaşam hakkını gerek kamusal makamların gerek diğer bireylerin, gerekse kişinin kendisinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı korumak.

İkinci yükümlülük ise “Negatif Yükümlülük” tür. Bu yükümlülük karar­larda şu şekilde tanımlanmıştır: Yetki alanında bulunan hiçbir bireyin yaşamına kasıtlı ve hukuka aykırı olarak zarar veya son vermemek.

Mahkeme tarafından bazen “Usul Yükümlülüğü” ve bazen de “pozitif yü­kümlülüğün usuli boyutu” şeklinde adlandırılan üçüncü yükümlülük ise şöyle tanımlanmıştır: Doğal olmayan herölüm olayının (yaşama hakkına ilişkin her tecavüzün-YN) tüm yönlerinin ortaya konulmasına, sorumlu kişilerin belirlen­mesine ve gerekiyorsa cezalandırmasına imkan tanıyan bağımsız ve etkin bir so­ruşturmanın yürütülmesi.

Devletin ilgili kurumları bu üç unsuru yerine getirmedikleri takdirde so­rumlulukları söz konusu Olmakta, bir ihlalden söz etmek mümkün olabilmektedir.

Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kararlarında ve bu karar­larda atıfta bulunulan AHİM kararlarında, söz konusu yükümlülüklerin hayata geçirilmesine ilişkin bazı ilkelerin öne çıktığını görmekteyiz:

—Pozitif yükümlülüğün ortaya çıkması ve bu anlamda bir ihlalden söz edilebilmesi için; öncelikle, yetkililerce belirli bir kişinin hayatına yönelik gerçek ve yakın bir tehlikenin varlığının bilinmesi ya da bilinmesinin gerektiği bir durumun olması, ayrıca, böyle bir durum dahilinde, makul ölçüler çerçevesindevesahip oldukları yetkilerkapsamındabutehlikenin gerçekleşmesini önleyebilecek şekilde kamu makamlarının önlem almakta başarısız olduklarının tespit edilmesi gerekmektedir. Yetkili makamların, yaşamla ilgili her türlü potansiyel tehdidin gerçekleşmesini önlemekiçinsomut tedbirleralmayazorlanmasıbeklenemez.

—Usul yükümlülüğünün gerektirdiği “etkili bir yargısal sistem kurma” yönündeki pozitif yükümlülük, her olayda mutlaka ceza davası açılmasını gerek­tirmez. Ölüm olayının kendi meydana geliş şekline göre, kasta dayanmayan ve genel olarak ihmal suretiyle ortaya çıkan ölüm olaylarında (tıbbi ihmal sonucu meydana geldiği ileri sürülen ölüm olayları dahil, mağdurlara hukuki, idari ve hatta disiplinle ilgili hukuk yollarının açık olması yeterli olabilir.

—Bununla birlikte, ihmal suretiyle meydana gelen ölüm olaylarında Dev­let görevlilerinin ya da kurumlarının bu konuda muhakeme hatasını veya dikkat­sizliği aşan bir ihmali olduğu,yani olası sonuçların farkındaolmalarınarağ­men söz konusu makamların kendilerine verilen yetkileri göz ardı ederek tehli­keli bir faaliyet nedeniyle oluşan riskleri bertaraf etmek için gerekli ve yeterli önlemleri almadığı durumlarda, bireyler kendi inisiyatifleriyle ne gibi hukuk yol­larına başvurmuş olursa olsun, insanların hayatının tehlikeye girmesine neden olan kişiler aleyhine hiçbir suçlamada bulunulmaması ya da bu kişilerin yargı­lanmaması 17. maddenin ihlaline neden olabilir.

—Kasten ya da saldırı veya kötü muameleler sonucu meydana gelen ölüm olaylarına ilişkin davalarda Anayasa’nın 17. maddesi gereğince devletin, ölüm­cül saldırı durumunda sorumluların tespitine ve cezalandırılmalarına imkân ve­rebilecek nitelikte cezai soruşturmalar yürütme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu tür olaylarda, yürütülen idari ve hukuki soruşturmalar ve davalar sonucunda sa­dece tazminat ödenmesi, yaşam hakkı ihlalini gidermek ve mağdur sıfatını orta­dan kaldırmak için yeterli değildir.

—Soruşturmanın etkililik ve yeterliliğini temin adına, soruşturma ma­kamlarının resen harekete geçmesi ve ölüm olayınıaydınlatabilecek, sorum­lularıntespitine imkan sağlayacak bütün delillerin toplanması gerekmektedir.

—“etkili bir yargısal sistem kurma” yönündeki pozitif yükümlülük çer­çevesinde, yürütülen ceza soruşturmalarının amacı, yaşam hakkını koruyan mev­zuat hükümlerinin etkili bir şekilde uygulanmasını ve vuku bulan ölüm olayında varsa sorumluları, sorumluluklarını tespit etmek üzere adalet önüne çıkarılma­larını sağlamaktır. Bu bir sonuç yükümlülüğü değil, uygun araçların kullanılması yükümlülüğüdür.

—Anayasa’nın 17. maddesi hükümleri başvuruculara üçüncü tarafları be­lirli bir suç nedeniyle yargılatma ya da cezalandırma hakkı verdiği, tüm yargıla­maların mahkûmiyetle ya da belirli birceza kararıyla sonuçlandırma yükümlü­lüğü verdiğianlamına gelmemektedir (B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 56).

—Tıbbi ihmaller sonucunda meydana geldiği ileri sürülen ölüm olayla­rına ilişkin yürütülen soruşturma sonucunda mutlaka herhangi bir kişinin cezai sorumluluğunun belirlenmesi zorunluluğu bulunmamaktadır Anayasa’nın 17. maddesi, başvuruculara üçüncü kişileri (başvuru konusu olayda doktoru) belirli bir suç (görevi kötüye kullanma ve taksirle ölüme neden olma suçu) nedeniyle yargılatma ya da cezalandırma hakkı verdiği, tüm yargılamaların mahkûmiyetle ya da belirli bir ceza kararıyla sonuçlandırma yükümlülüğü verdiği anlamına gel­memektedir.

—Yürütülecek ceza soruşturmalarının etkinliğini sağlayan hususlardan biri de, soruşturmanın veya sonuçlarının kamu denetimine açık olmasıdır. Buna ilaveten her olayda, ölen kişinin yakınlarının meşru menfaatlerini korumak için bu sürece gerekli olduğu ölçüde katılmaları sağlanmalıdır

—Tehlikeli bir faaliyet ya da doğal afetler nedeniyle oluşan öngörülebilir riskleri ortadan kaldırma hususundaki görev ve yetkilerini ihmal ederek insanla­rın hayatının tehlikeye girmesine neden olduğu ileri sürülen görevlilerin sorum­luluklarının incelenmesine engel olunması tek başına Anayasa’nın 17. maddesi­nin ihlaline neden olabilir. Ancak, yürütülmesi gereken ceza soruşturmalarının amacı, yaşam hakkını koruyan mevzuat hükümlerinin etkili bir şekilde uygulan­masını ve vuku bulan ölüm olayında varsa sorumluları ve sorumluluklarını tespit etmek üzere adalet önüne çıkarılmalarını sağlamaktır. Bu bir sonuç yükümlülüğü değil, uygun araçların kullanılması yükümlülüğüdür.

—Bir soruşturmanın açılmayacağını, soruşturmada ilerleme olmadığını, etkili bir ceza soruşturması yapılmadığını ve ileride de böylebir soruşturmanın yürütüleceği konusunda en ufak gerçekçi bir şans olmadığının farkına vardıkları veya varmaları gerektiği andan itibaren, başvurucuların yaptığı bireysel başvurular kabul edilebilmelidir. Yaşam hakkı ile ilgili böyle bir durumda başvurucular gerekli özeni göstermeli, inisiyatifleri ele alabilmeli ve şikâyetler­ini çok uzun süregeçirmedenAnayasa Mahkemesine sunabilmelidirler. Soruşturmanın çok uzun sürmesi ve soruşturma süreci tamamlanmadan başvuru yapılması konusunda ölenin yakınlarına karşı çok katı bir tutum takınılmamalıdır.

—Bir soruşturmanın etkililiğinden söz edebilmek için, soruşturmayı yap­makla görevli kişilerin olaylara karışmış olabilecek kişilerden bağımsız olmaları zorunludur. Bağımsızlık sadece hiyerarşik veya kurumsal değil, aynı zamanda pratik olarak bağımsızlığı da gerektirir.

—Ölüm olayları ile ilgili olarak kamu görevlileri hakkında yapılan idari inceleme ve soruşturmalarda 4483 sayılı Kanun’un ortaya çıkardığı uygulama hatalarından birisi de “yöntem yanlışlığı” olup, kamu görevlilerinin silsile halinde birbirini takip eden ihmallerinin 4483 sayılı Kanun çerçevesinde bir bütün halinde incelenmeyerek, gerek yetki gerekse suçun işlendiği mahal itiba­riyle farklı birimlerce ayrı ayrı soruşturma ve incelemeler yapılması söz konusu olmaktadır.Bu yöntemin; olayların bir bütün olarak ele alınıp değerlendirile­memesine, tüm iddiaların bir arada sorgulanamamasına, kamu görevlilerinin süreç içerisindeki fiillerinin ciddiyetinin kavranamamasına, ana fiil ile illiyet bağının bulunupbulunmadığının tartışılmamasına veböylecebütünüyleidariincelemeve soruşturmalardan sonuç alınamamasına neden olduğu saptanmıştır.

—Terör eylemleri açısından devletin yaşamı koruma pozitif yüküm­lülüğünü esas bakımından yerine getirip getirmediğinin tespit edilebilmesi için; kamu yetkililerince, terör eyleminin gerçekleşeceğine dair gerçek ve yakın bir risk bulunduğunun bilinip bilinmediği ya da bilinmesinin gerekip gerek­mediğinin, eğer biliniyor ise söz konusu tehlikeyi önlemek için makul ölçüler çerçevesinde ve sahip olunan yetkiler kapsamında alınması gereken önlemlerin alınıp alınmadığının olayın koşulları çerçevesinde ortaya konulması gerek­mektedir.

RG No :28806 -RG.T. : 30.10.2013

B.No : 2012/752-K.T: 17.09.2013

51.Anayasa’nın 17. maddesinde düzenlenen yaşam hakkı kapsamında, devletin, negatif bir yükümlülük olarak, yetki alanında bulunan hiçbir bireyin yaşamına kasıtlı vehukuka aykırı olarak son vermeme yükümlülüğü bulunmak­tadır. Bunun yanı sıra devlet,pozitif bir yükümlülük olarak, yine yetki alanında bulunan tüm bireylerin yaşam hakkınıgerek kamusal makamların, gerek diğer bireylerin, gerekse kişinin kendisinin eylemlerindenkaynaklanabilecekrisklere karşı korumayükümlülüğüaltındadır(AYM, E.1999/68,K.1999/1, K.T. 6/1/1999). Devlet, bireyin maddi ve manevi varlığını her türlü tehlikeden,teh­ditten ve şiddetten korumakla yükümlüdür (AYM, E.2005/151 K.2008/37, K.T. 3/1/2008;E.2010/58, K.2011/8, K.T. 6/1/2011).

52.Devletin sorumluluğunu gerektirebilecek şartlar altında can kay­bının gerçekleştiğidurumlardaAnayasa’nın 17. maddesi,Devlete, elindekitümimkânlarıkullanarak, yaşam hakkını korumak için oluşturulan yasal ve idari çerçevenin gereği gibiuygulanmasını ve bu hakka yönelik ihlallerin dur­durulup cezalandırılmasını sağlayacak etkili idari ve yargısal tedbirleri alma görevi yüklemektedir. Bu yükümlülük, kamusal olsun veya olmasın, yaşam hakkının tehlikeye girebileceği her türlü faaliyet bakımından geçerlidir.

53.Ancak, özellikle insan davranışının öngörülemezliği, öncelikler ve kaynaklar değerlendirilerek yapılacak işlemin veya yürütülecek faaliyetin tercihi göz önüne alınarak;pozitif yükümlülük, yetkililer üzerine aşırı yük oluşturacak şekilde yorumlanmamalıdır. Pozitif yükümlülüğün ortaya çıkması için yetkililerce, belirli bir kişinin hayatına yönelik gerçek veyakınbir tehlikeninbulunduğununbilinmesi yadabilinmesigerektiğidurumların varlığı kabul edildikten sonra, böyle bir durum dahilinde, makul ölçülerçerçevesinde ve sahip oldukları yetkiler kapsamında bu tehlikenin gerçekleşmesini önleyebilecek şekilde kamu makamlarının önlem al­makta başarısız olduklarının tespiti gerekmektedir (benzer yöndeki AİHM karar­lan için bkz. Keenan/Birleşik Krallık, 27229/95, 3/4/2001, §§ 89-92, ve A. ve Diğerleri/Türkiye, 27/7/2004, 30015/96, § 44-45, İlbeyi Kemaloğlu ve Meriye Kemaloğlu/Türkiye, 19986/06, 10/4/2012, § 28).

54.Devletin yaşam hakkı kapsamında sahip olduğu pozitif yükümlülük­lerin bir de usuli yönü bulunmaktadır. Bu usul yükümlülüğü çerçevesinde devlet, doğal olmayanherölüm olayının sorumlularının belirlenmesini ve gerekiyorsa cezalandırılmasınısağlayabilecek etkili resmi bir soruşturma yürütmek du­rumundadır.Bu tarz birsoruşturmanın temel amacı, yaşam hakkını koru­yan hukukun etkin bir şekildeuygulanmasını güvenceye almak ve kamu görevlilerinin ya da kurumlarının karıştığıolaylarda, bunların sorumlulukları altında meydana gelen ölümler için hesap vermelerinisağlamaktır (benzer yöndeki AİHM kararlan için bkz. Anguelova/Bulgaristan, B. No:38361/97, § 137, Jasinskis/Letonya, 21.12.2010, B. No: 45744/08, § 72).

55.Usul yükümlülüğünün bir olayda gerektirdiği soruşturma türünün, ya­şam hakkının esasına ilişkin yükümlülüklerin cezai bir yaptırım gerektirip ge­rektirmediğinebağlı olarak tespiti gerekmektedir. Kasten ya da saldırı veya kötü muameleler sonucumeydana gelen ölüm olaylarına ilişkin davalarda Anaya­sa’nın 17. maddesi gereğincedevletin, ölümcül saldırı durumunda sorumlula­rın tespitine ve cezalandırılmalarına imkânverebilecek nitelikte cezai soruş­turmalar yürütme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu türolaylarda, yürütülen idari ve hukuki soruşturmalar ve davalar sonucunda sadece tazminatöden­mesi, yaşam hakkı ihlalini gidermek ve mağdur sıfatını ortadan kaldırmak için yeterlideğildir.

56.Yürütülen ceza soruşturmalarının amacı, yaşam hakkını koruyan mev­zuat hükümlerinin etkili bir şekilde uygulanmasını ve sorumluların ölüm olayına ilişkin hesapvermelerini sağlamaktır. Bu bir sonuç yükümlülüğü değil, uygun araçların kullanılmasıyükümlülüğüdür.Diğer yandan, burada yer verilen değer­lendirmeler hiçbir şekildeAnayasa’nın 17.maddesininbaşvuruculara üçüncütaraflarıadlibir suçnedeniyle yargılatma ya da cezalandırma hakkı verdiği (benzer yöndeki AİHM kararı için bkz.Perez/Fransa, 47287/99, 22/7/2008, § 70), tüm yargılamaları mahkûmiyetle ya da belirlibircezakararıyla sonuç­landırmaödevi (benzeryöndeki AİHM kararı için bkz.Tanlı/Türkiye, 26129/95, § 111) yüklediği anlamına gelmemektedir.

57.Yürütülecekcezasoruşturmaları sorumlularıntespitineve cezalandırılmalarına imkân verecek şekilde etkili ve yeterli olmalıdır. Soruştur­manın etkilive yeterli olduğundan söz edebilmek için soruşturma makamlarının resen harekete geçerekölümü aydınlatabilecek ve sorumluların tespitine yaraya­bilecek bütün delilleri toplamalarıgerekir. Soruşturmada ölüm olayının nede­ninin veya sorumlu kişilerin ortaya çıkarılmasıimkanını zayıflatan bir eksik­lik, etkili soruşturma yürütme kuralıyla çelişme riski taşır(benzer yöndeki AİHM kararlarıiçin bkz. Hugh Jordan/Birleşik Krallık,24746/94,4/5/2001,§ 109;Dink/Türkiye,2668/07,6102/08,30079/08,7072/09ve7124/09,14/9/2010, §78).

58.Yürütülecek ceza soruşturmalarının etkinliğini sağlayan hususlar­dan biri de teoride olduğu gibi pratikte de hesap verilebilirliği sağlamak için soruşturmanın veyasonuçlarının kamu denetimine açık olmasıdır. Buna ila­veten her olayda, ölen kişininyakınlarının meşru menfaatlerini korumak için bu sürece gerekli olduğu ölçüde katılmalarısağlanmalıdır (benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Hıtgh Jordan/Birleşik Krallık, 24746/94, 4/5/2001, § 109).

59.Ancak ihmal nedeniyle meydana gelen ölüm olaylarına ilişkin dava­lar açısından farklı bir yaklaşımın benimsenmesi gerekir. Buna göre, yaşam hakkının veyafiziksel bütünlüğün ihlaline kasten sebebiyet verilmemiş ise, “etkili bir yargısal sistemkurma” yönündekipozitif yükümlülükherolayda mutlakacezadavasıaçılmasınıgerektirmez. Mağdurlara hukuki, idari ve hatta disiplinle ilgili hukuk yollarının açıkolmasıyeterliolabilir(benzeryön­deki AİHM kararlan içinbkz. Vo/Fransa[BD],53924/00, 8/7/2004, § 90; Cal­velli ve Ciglio/İtalya, 32967/96, 17/1/2002, § 51).

60.Bununla birlikte, ihmal suretiyle meydana gelen ölüm olaylarında Devlet görevlilerinin ya da kurumlarının bu konuda muhakeme hatasını veya dikkatsizliği aşanbir ihmali olduğu,yani olası sonuçların farkındaolma­larınarağmen söz konusumakamların kendilerine verilen yetkileri göz ardı ederek tehlikeli bir faaliyet nedeniyleoluşan riskleri bertaraf etmek için ge­rekli ve yeterli önlemleri almadığı durumlarda,bireyler kendi inisiyatifleriyle ne gibi hukuk yollarına başvurmuş olursa olsun, insanlarınhayatının tehlikeye girmesine neden olan kişiler aleyhine hiçbir suçlamada bulunulmamasıya da bu kişilerin yargılanmaması 17. maddenin ihlaline neden olabilir (benzer yön­dekiAİHM kararları için bkz. Budayeva ve diğerleri/Rusya, 15339/02, 20/3/2008,§ 140, Öneryüdız/Türkiye, [BD] 48939/99, 30/11/2004, § 93).

61.AİHM devletin usuli yükümlülüğüne ilişkin tehlikeli faaliyetler kap­samında yer verilen bu istisnaya bir ekleme yapmaktadır. Buna göre, AİHM, do­ğal bir felaketnedeniyle mağdur olanların (özel bir kişi tarafından işletilmesine belediyece ruhsat verilenbir kamp yerinde sele kapılarak hayatını kaybeden kampçıların yakınlarının) yaptığı birbaşvuruda (Murillo Saldias ve diğerle­ri/İspanya, 76973/01, 28/11/2006), 2. Maddeyeilişkin şikayetlerin, kapsamlı bir ceza soruşturmasını müteakip yapılan ve makul birtazminata hükmedilmesi ile sonuçlanan idari davanın etkili bir iç hukuk yolu olduğuna vemağdursıfatını ortadankaldırdığına karar vermiştir(Budayevavediğerleri/Rusya,15339/02,20/3/2008, § 141).

62.Bu durumda, tehlikeli faaliyetler nedeniyle ortaya çıkan olaylara yö­nelik devletin kapsamlı ve etkin bir ceza soruşturması yürütmesi yükümlülüğüne ilişkin ilkeler(g 60)afetolaylarınedeniyleyapılanbaşvurulara da uygulanabi­lecektir.Önleyicitedbirlerin alınmaması sonucu meydana gelen can kayıpla­rından Devletin sorumluluğunugerektiren durumlarda, Anayasa’nın 17. maddesi gereğince oluşturulması gereken “etkilibir yargısal sistemdin kapsa­mında, etkinliğe dair belirlenmiş asgari standartları karşılayanve soruşturma­nın bulguları çerçevesinde adli cezaların uygulanmasını sağlayan bağımsızve tarafsız bir resmi soruşturma usulünün bulunması gerekir. Bu gibi davalarda, yetkilimakamlar büyük bir gayretle ve ivedilikle çalışmalı ve ilk olarak olayın meydana gelişkoşulları ile denetim sisteminin işleyişindeki aksaklıkları, ikinci olarak da söz konusuolaylar zincirinde herhangi bir şekilde rol oynayan Devlet görevlileri ya da makamlarınıtespit etmek için resen soruşturma açmalıdır (Ben­zer yöndeki AİHM kararı için bkz. Budayeva ve diğerleri/Rusya, 15339/02,20/3/2008, § 142).

63.Başvuru konusu olayda, başvurucularınyakını 23/10/2011 tarihinde gerçekleşen 7,2 şiddetindeki depremden sonra meydana gelen artçı sarsıntılar sı­rasında9/11/2011 tarihinde gerçekleşen 5,6 şiddetindeki ikinci depremde kaldığı otelin çökmesisonucu hayatını kaybetmiştir. Başvuruya konu olay açısından, yaşam hakkı kapsamındadevletin sahip olduğu yükümlülükler arasında yer alan yaşam hakkını koruma yükümlülüğüiçin yasal ve idari çerçevenin oluşturulması ve bu çerçevenin gereği gibi uygulanması sorumluluğunun (bulunup bulunmadı­ğının) ortaya konulması gerekmektedir.

64.Devletin bu noktada bir yükümlülüğünün ortaya çıkabilmesi içinkamu yetkililerince, belirli bir kişinin hayatının gerçek ve yakın tehlike içinde olduğu­nun bilinmesiya da bilinmesi gerektiği durumların varlığı kabul edildikten sonra, böyle bir durumdâhilinde, makul ölçüler çerçevesinde ve sahip oldukları yetki­ler kapsamında bu tehlikeningerçekleşmesini önleyebilecekşekildekamuma­kamlarının önlemalmaktabaşarısızoldukları tespit edilmelidir (§ 53).

66.Deprem gibi bir afetin meydanagelmesi durumunda, başvurucula­rın haklarında ceza soruşturması yapılmasını talep ettikleri görevliler açısından, hasar görmüşbinaların derhal tespit edilmesi, binaların gördüğü hasar bakı­mından tehlike arzedenlerinin boşaltılması ve yıktırılması, afete uğrayanların veya uğraması muhtemelolanların bulundukları yerlerde veya başkayerlerde geçici olarak barınmalarınınsağlanması görevleri konu hakkındaki mevzuatta (§ 33- 35) açık bir şekilde belirlenmiştir.

67.Söz konusu yasal düzenlemelerde, bir afetin meydana gelmesinden sonra yapılacak kurtarma, yaralıları tedavi, barındırma, ölüleri gömme, yangın­ları söndürme,yıkıntıları temizleme ve felaketzedeleri iaşe gibi hususlarda uy­gulanmak üzere görev vegörevlileri tayin, toplanma yerlerini tespit eden bir programın valiliklerce düzenleneceği, buprogramların uygulanmasının valilik­lerce kurulacak kurtarma ve yardım komitelerincesağlanacağı,depremafetinin gerçekleşmesisonrasında tehlikelidurumu vebinalarıngördüğü hasar bakımın­dan yıktırılması ve boşaltılması gerekenler hakkında, o il ve ilçeninen büyük mülki amirine durumun rapor edilmesi ve bu makamlarca böyle binaların derhalboşalttırılmasının gerektiği, lüzumu halinde yapılarda meydana gelen hasarı tes­pit etmeküzere Bayındırlık ve İskan Bakanlığının isteği üzerine diğer bakanlık, kurum ve kuruluşlar,mahalli idareler, üniversiteler ve meslek odaları, konu­sunda deneyimli yeteri kadar inşaatmühendisi ve/veya mimarı hasar tespiti ça­lışmalarında derhal görevlendirmekle yükümlüoldukları kurala bağlanmıştır.

68.Yerkayması, kayadüşmesi ve bukapsamdadeprem gibi afetlerde, tehlikenin devamı veya tekrarı ihtimali üzerine boşaltılan binaların tehlikeye karşı kesintedbir alınıncaya kadar işgaline veya hasara uğrayanların tamirine müsaade edilmeyeceği,tedbir alınamayacağınakarar verildiği takdirde tehli­keli mahal içindeki binaların,yukarıdaki esaslar dâhilinde yıktırılması gerektiği yine bu düzenlemelerde bir yükümlülükolarak belirlenmiştir.

78.Devletin yaşam hakkıkapsamındaki pozitif yükümlülüklerin etkili ce­zai soruşturma yapma boyutu açısından iseaynışeylerisöylemek mümkünde­ğildir vekesinleşmiş olan şikâyetin işleme konulmaması kararı nedeniyle yaşam hakkının ihlal edilipedilmediği hususunda Anayasa Mahkemesi tarafından bir karar verilmesine bir engelbulunmamaktadır. Ayrıca Anayasa Mahkemesinin böyle bir inceleme yapabilmesi için kamuidareleri aleyhine açılan tam yargı da­valarının sonuçlanmış olması da zorunlu değildir. Zirayukarıda da belirtildiği gibi (§ 60) tehlikeli bir faaliyet ya da doğal afetler nedeniyleoluşan öngörüle­bilir riskleri ortadan kaldırma hususundaki görev ve yetkilerini ihmalederek insanların hayatının tehlikeye girmesine neden olduğu ileri sürülen görevlile­rinsorumluluklarının incelenmesine engel olunması tek başına Anayasa’nın 17. Maddesininihlaline neden olabilir. Ancak belirtmek gerekir ki,yürü­tülmesi gereken cezasoruşturmalarının amacı, yaşam hakkını koruyan mev­zuat hükümlerinin etkili bir şekildeuygulanmasını ve vuku bulan ölüm ola­yında varsa sorumluları ve sorumluluklarını tespitetmek üzere adalet önüne çıkarılmalarını sağlamaktır. Bu bir sonuç yükümlülüğü değil,uygun araçla­rın kullanılması yükümlülüğüdür. Diğer yandan, burada yer verilendeğer­lendirmeler olayla ilgili olarak mutlaka herhangi bir kişi veya kamu makamının hukukiveya cezai sorumluluğunun belirlenmesi zorunluluğunu ifade etmemek­tedir (§ 56).

79.Bu durumda, Bakanlığın görüş yazısında ileri sürüldüğü üzere, şikâyetlerin kabul edilebilirliği açısından değerlendirme yapılırken, başvurucu­ların ilgili idareler aleyhinemaddi ve manevi tazminat davası açtıkları, yargı­lama sürecinin halen devam ettiği, başvuruyollarının tüketilmediği itirazı (§ 38) (devletin yaşam hakkı kapsamında sahip olduğupozitif yükümlülüklerin usuli boyutu açısından) kesinleşmiş olan şikâyetin işleme konulmaması kararı açısından kabul edilemez. Başvurunun özü ilk deprem sonrası gerekli tedbirleri almayarak yakınlarının ölümüne neden olduğunu ileri sürdükleri Vali ve AFAD yetkilileri hakkında cezai soruşturma açılmamış olması nedeniyle devletin ya­şam hakkından kaynaklanan pozitif yükümlülüğünün usuli boyutunun ihlal edil­diği iddiasıdır.

82.Yaşanan olaya ilişkin öncelikle, doğal afetin etkisi dışında sorumlulu­ğun ne ölçüde ilgili(müştekilerin de sorumlu olduğunu ileri sürdüğü)kamu gö­revlilerininihmaline atfedilebileceğini ortaya koyacak bir soruşturma açılması gerekmektedir. Busoruya cevap verilebilmesi için teknik ve idari yönlerden de­ğerlendirmeler içeren uzmangörüşlerine başvurulması ve sadece kamu otori­telerinin elde edebileceği bilgilereulaşılması gerekmektedir. Bu hususlar bi­reylerin (başvuru konusu olayda müştekilerin)ispatlayabilecekleri hususlardan değildir (benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Budayevave diğerleri/Rusya, 15339/02,20/3/2008, § 163).

84.Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, 24 kişinin ölümü gibi ciddi sonuç­lar doğuran olay hakkında, Van Cumhuriyet Başsavcılığının ilk soruşturmada göz önündebulundurduğu hususlar ile başvurucuların şikâyet konusu yaptığı hu­suslar hakkında hiçbirdeğerlendirme yapmaksızın görevi kötüye kullanmaya ilişkin iddiaların somut bilgi vebelgelere dayanmadığı, ilgililer açısındansuç oluşturan ve öninceleme yapılmasınıgerektirecek bir durumun bulunmadığı ge­rekçesiyle şikâyetin işleme konulmamasına kararvermiştir (§ 12). Başsavcılık, başvurucuların iki deprem arasında yetkililer tarafından hasartespitinin yapıl­maması ve diğer idari tedbirlerin alınmaması suretiyle ölüme neden olmatemel şikâyetine ilişkin, hasar tespiti ve hasarlı binalara girişin engellenmesi konu­sundayetkililerce ne tür işlemler yapıldığını ortaya koyacak delil ve değerlen­dirmelere yervermeksizin soruşturma açılması talebini işleme koymamıştır. Başsavcılık tarafından buaşamada soruşturma izni verilmemesi şeklinde bir ka­rar verilmesi halinde söz konusu kararitiraz yoluyla denetimden geçebilecekken, Başsavcılık’ın hâlihazırda verdiği bu karar,soruşturmanın devam ettirilmesine yönelik talebin bir itiraz mercii tarafından incelenmesineengel olmuştur.

85.Yürütülen soruşturmanın etkililiği değerlendirilirken göz önünde bulundurulacakhususlardanbirdiğeriyürütülensoruşturmayabaşvurucularınsoruşturmanın açıklığını temin edecek ve meşru menfaatlerini koruyabilecekleribirşekildedâhilolabilmeleridir(§ 58). Başvurukonusuolayda, Danıştay 1. Dairesiyakınlarını kaybeden kişilerin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının işleme koymamakararına yaptıkları itirazı 4483 sayılı Ka­nun’da Cumhuriyet Başsavcılıklarının bukararlarınakarşıherhangi biritirazyoluöngörülmediğindenbahisleincelemeksizinreddetmiştir. BaşvurucularınYargıtayCumhuriyetBaşsavcılığının işlemekoymamakararına karşı itiraz ede­bilecekleri bir makam bulunmamaktadır. Bu durumda bu kişilerhakkında yürü­tülen soruşturmanın ve sonuçlarının açık olmaması nedeniyle soruşturmanın et­kili olduğundan söz edilemeyecektir. Nitekim AÎHM, Dink/Türkiye dava­sındabaşvuranın (Fırat Dink) yakın akrabalarının, yalnızca dosya üzerinden inceleme yapanitiraz mercilerine itirazda bulunabilmiş olmalarının, mağdur­ların meşru menfaatlerininkorunması hususunda söz konusu soruşturma­lardaki eksiklikleri gideremeyeceğinehükmetmiştir (Dink’Türkiye, 2668/07, 6102/08, 30079/08, 7072/09 ve 7124/09, 14/9/2010,§89).

RG No :29071-RG.T. : 25.07.2014

B.No : 2013/1280 -K.T: 28.05.2014

57.Kişinin yaşam hakkı ile maddi ve manevi varlığını koruma hakkı, birbirleriyle sıkı bağlantıları olan, devredilmez ve vazgeçilmez haklardan olup devletin bu konuda pozitifve negatif yükümlülükleri bulunmaktadır. Devletin, negatif bir yükümlülük olarak, yetkialanında bulunan hiçbir bireyin yaşamına kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermeme,bunun yanı sıra, pozitif bir yükümlülük olarak, yine yetki alanında bulunan tüm bireylerinyaşam hak­kını gerek kamusal makamların, gerek diğer bireylerin, gerekse kişinin kendi­sinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yükümlülüğü bulunmaktadır (B. No. 2013/841,23/1/2014, §72).

60.Ancak, yetkili makamların, yaşamla ilgili her türlü potansiyel tehdi­din gerçekleşmesini önlemekiçinsomut tedbirleralmayazorlanmasıbeklene­mez(bkz.TannbilirıTürkiye, 21422/93,16/11/2000,§71;Belkıza Kaya ve Diğerleri/Türkiye,33420/96 ve 36206/97, 22/11/2005, §78).

61.Özellikle polisin görevini yerine getirirken karşılaştığı zorluklar, mo­dern toplumların yönetilmesinin zorluğu, insan davranışının öngörülemezliği, öncelikler vekaynaklar değerlendirilerek yapılacak işlemin veya yürütülecek faaliyetin tercihi göz önünealınarak;pozitif yükümlülük,yetkililerüzerineaşırıyükoluşturacakşekildeyorumlanmamalıdır. Pozitif yükümlülüğün ortaya çıkması için yetkililerce, belirli bir kişininhayatına yönelik gerçek ve yakın bir tehlikenin bulunduğunun bilinmesi ya da bilinmesigerektiği durum­ların varlığı kabul edildikten sonra, böyle bir durum dahilinde, makul ölçüler çerçevesindevesahip oldukları yetkilerkapsamındabutehlikenin gerçekleşmesini önleyebilecek şekilde kamu makamlarının önlem almakta başarısız olduklarının tespiti gerekmektedir (benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. Keenan/Birleşik Krallık, 27229/95, 3/4/2001, §§ 89-92, ve A. ve Diğer­leri/Türkiye, 27/7/2004, 30015/96, § 44-45, İlbeyi Kemaloğlu ve Meriye Ke­maloğlu/Türkiye, 19986/06, 10/4/2012, § 28) (B. No: 2012/752, 17/9/2013, §53).

62.Devletin yaşamı koruma pozitif yükümlülüğü kapsamında sorumlu tutulabilmesini belirli koşullara bağlayan bu yaklaşım, bireylerin yaşam hak­kının terördenkaynaklanan bir tehdit altında olduğu durumlar için de geçerlidir (bkz. Belkıs Kaya veDiğerleri/Türkiye, 33420/96 ve 36206/97, 22/11/2005; Amaç ve Okkan/Türkiye, 54179/00 ve54176/00,20/11/2007).

RG No :29022 -RG.T. : 06.06.2014

B.No : 2013 /2839- K.T: 03.04.2014

36.Devletin yaşam hakkı kapsamında sahip olduğu pozitif yükümlülük­lerin bir de usuli yönü bulunmaktadır. Bu usul yükümlülüğü çerçevesinde devlet, doğal olmayan herölümolayınınsorumlularınınbelirlenmesinivegerekiyorsacezalandırılmasınısağlayabilecek etkili resmi bir soruşturma yürütmek durumundadır. Bu tarz birsoruşturmanın temel amacı, yaşam hak­kını koruyan hukukun etkin bir şekilde uygulanmasınıgüvenceye almak ve kamu görevlilerinin ya da kurumlarının karıştığı olaylarda, bunlarınsorumlulukları al­tında meydana gelen ölümler için hesap vermelerini sağlamaktır (B. No:2012/752, 17/9/2013, §54).

37.Usul yükümlülüğünün bir olayda gerektirdiği soruşturma türünün, ya­şam hakkının esasına ilişkin yükümlülüklerin cezai bir yaptırım gerektirip ge­rektirmediğine bağlıolarak tespiti gerekmektedir. Buna göre, genel olarak ih­mal suretiyle ortaya çıkan diğerölümlerde olduğu gibi tıbbi ihmal sonucu mey­dana geldiği ileri sürülen ölüm olaylarında”etkili bir yargısal sistem kurma” yönündeki pozitif yükümlülük her olayda mutlaka cezadavası açılmasını ge­rektirmez. Mağdurlara hukuki, idari ve hatta disiplinle ilgili hukukyollarının açık olması yeterli olabilir (B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 59, benzer yöndekiAİHM kararları içinbkz. Vo/Fransa/BD], 53924/00, 8/7/2004, §90; CalvelliveCiglio/îtalya, 32967/96, 17/1/2002, § 51).

40.Başvuruda ceza soruşturmasına yönelik olarak ileri sürülenşikâyet­ler açısından, Anayasa’nın 17. maddesinde düzenlenen yaşam hakkı kapsa­mında devletin yerine getirmek zorunda olduğu pozitif yükümlülüklerin usuli boyutu, yaşanan ölüm olayının tümyönlerinin ortaya konulmasına ve sorumlu kişilerin belirlenmesine imkan tanıyan bağımsız”bir soruşturma yürütülme­sinigerektirmektedir (B.No:2013/841,23/1/2014, §94).Soruşturmanınetkililik ve yeterliliğiniteminadına soruşturma makam­larının resen harekete geçmesi ve ölüm olayınıaydınlatabilecek, sorumlu­larıntespitine imkansağlayacak bütün delillerin toplanması gerekmektedir (B. No: 2012/752,17/9/2013, § 57).

45.Bu tür olaylarda yürütülen ceza soruşturmalarının amacı, yaşam hak­kını koruyan mevzuat hükümlerinin etkili bir şekilde uygulanmasını ve vuku bu­lan ölümolayında varsa sorumluları ve sorumluluklarını tespit etmek üzere adalet önüneçıkarılmalarını sağlamaktır. Bu bir sonuç yükümlülüğü değil, uy­gun araçların kullanılmasıyükümlülüğüdür (B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 56). Tıbbi ihmaller sonucunda meydanageldiği ileri sürülen ölüm olaylarına iliş­kin yürütülen soruşturma sonucunda mutlakaherhangi bir kişinin cezai sorum­luluğunun belirlenmesi zorunluluğu bulunmamaktadır.Anayasa’nın 17. mad­desi, başvuruculara üçüncü kişileri (başvuru konusu olayda doktoru)belirli bir suç (görevi kötüye kullanma ve taksirle ölüme neden olma suçu) nedeniyle yar­gılatma ya da cezalandırma hakkı verdiği, tüm yargılamaların mahkûmiyetle ya da belirli bir ceza kararıyla sonuçlandırma yükümlülüğü verdiği anlamına gel­memektedir.

RG No :29173 -RG.T. : 12.11.2014

B.No : 2012 /848- K.T: 17.07.2014

77.Bir soruşturmanın açılmayacağını, soruşturmada ilerleme olmadığını, etkili bir ceza soruşturması yapılmadığını ve ileride de böylebir soruşturmanın yürütüleceğikonusunda en ufak gerçekçi bir şans olmadığının farkına vardıkları veya varmaları gerektiği andan itibaren, başvurucuların yaptığı bireysel başvurular kabul edilebilmelidir.Yaşam hakkı ile ilgili böyle bir durumda başvurucular gerekli özeni göstermeli, inisiyatifleri ele alabilmelive şikâyetleriniçok uzunsüregeçirmedenAnayasa Mahkemesine sunabilmelidirler. Soruşturmanın çok uzun sürmesi ve soruşturma süreci tamamlanmadan başvuru yapılması konusunda ölenin yakınlarına karşı çok katı bir tutum takınılmamalıdır. Ancak bu durumun tespiti doğal olarak her davanın şartlarına bağlı olarak değerlendirilecektir (benzer yöndeki AİHM ka­rarı için bkz. Varnava ve diğerleri/Türkiye [BD], B. No: 16064/90, 18/9/2009). Buna göre, başvurucuların Anayasa’nın 17. Maddesine ilişkin şikâyetleri açısından kabul edilebilirlik değerlendirmesi yapılırken, başvuru yollarının tü­ketilmesi hususunda karar verebilmek için, Devletin, Anayasa’nın 17. Mad­desi kapsamında yaşamhakkınıkorumakiçin”etkilibir yargısal sistem kurma”” pozitif yükümlülüğünün çerçevesinin tespiti gerekmektedir. îç içe girmiş olması nedeniyle kabul edilebilirlik konusundakibudeğerlendirmeninesashakkındakiincelemeilebirlikteyapılması gerektiği sonucuna varılmıştır.

97.Bakanlık görüşünde ayrıca, AİHM’nin yaşam hakkı konusunda be­nimsediği ilkelere değinilmiş, AİHM içtihatları bağlamında, soruşturmanın, kamunun denetimine vemağdurun yakınlarına,meşruçıkarlarınınkorunmasıiçin gerekliolduğu ölçüde açık(ulaşılabilir) olması gerektiği, bununlabirlikte, polis tutanaklarının ve soruşturmabelgelerinin açıklanması ya da yayınlan­ması, özel kişilere ya da diğer soruşturmalara zararverebilecek bazı hassas (ö­nemli) sorunlara neden olabileceğinden, açıklık şartının, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 2. maddesinin her durumda söz ko­nusu olan kesin (otomatik) bir gerekliliği olarak görülemeyeceği, dolayısıyla, soruşturmanın kamuya veyamağdurun yakınlarına açıklığı şartının, usulün diğer uygun aşamalarında karşılanabileceği,hatta bazı durumlarda, soruşturmanın gizli yapılmasına rağmen, elde edilen sonucun kamuya açıklanmasının yeterli olabileceği, Sözleşme’nin 2. maddesinin, soruşturma makamlarına, soruşturma sırasında ölenin yakınlarının bazı soruşturma tedbirlerinin alınması için yap­tıkları her talebi karşılamaları şeklinde bir yükümlülük yüklemediği ifade edil­miştir.

105.Anayasa Mahkemesi kararlarında da belirtildiği gibi, meydana gelen ölüm olaylarında Devlet görevlilerinin ya da kurumlarının bu konuda muhakeme hatasını veyadikkatsizliği aşan bir ihmali olduğu, yani olası sonuçların farkında olmalarına rağmen sözkonusu makamların kendilerine verilen yetkileri göz ardı ederek tehlikeli bir faaliyetnedeniyle oluşanriskleribertaraf etmekiçingereklive yeterli önlemleri almadığıdurumlarda, bireyler kendi inisiyatifleriyle ne gibi hukuk yollarına başvurmuş olursaolsun, insanlarınhayatınıntehlikeyegirme­sinenedenolankişileraleyhinehiçbirsuçlamada bulunulmaması ya da bu kişi­lerin yargılanmaması 17. maddenin ihlaline nedenolabilir (B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 60).

106.Buna göre, üçüncü kişilerin eylemleri sonucunda ortaya çıkan öldürme olaylarına yönelik devletin kapsamlı ve etkin bir cezai soruşturma yür­ütmesi yükümlülüğübulunmaktadır. Önleyici tedbirlerin alınmaması sonucu meydana gelen can kayıplarındanDevletinsorumluluğunu gerektirendurum­larda,Anayasa’nın17.maddesigereğinceoluşturulması gereken “etkili bir yargısal sistem kapsamında, etkililiğe dair belirlenmişasgaristandartları karşılayan ve soruşturmanın bulguları çerçevesinde adli cezalarınuygulanmasını sağlayan bağımsız ve tarafsız bir resmi soruşturma usulünün bulunmasıgerekir. Bu gibi davalarda, yetkili makamlar büyük bir gayretle ve ivedilikle çalışmalı veilk olarak olayın meydana geliş koşulları ile denetim sisteminin işleyişindeki aksaklıklarıele almalı, ikinci olarak da söz konusu olaylar zincirinde herhangi bir şekilde rol oynayanDevlet görevlileri ya da makamlarını tespit etmek için resen soruşturma açmalıdır (B. No:2012/752,17/9/2013,§62; benzer yöndekiAİHMkararıiçin bkz.Budayeva vediğerleri/Rusya, 15339/02,20/3/2008, § 142).

113.Devletin bu noktada bir yükümlülüğünün ortaya çıkabilmesi için kamu yetkililerince, belirli bir kişinin hayatının gerçek ve yakın tehlike içinde olduğunun bilinmesiya da bilinmesi gerektiği durumların varlığı kabul edildik­ten sonra, böyle bir durumdâhilinde, makul ölçüler çerçevesinde ve sahip oldu­kları yetkiler kapsamında bu tehlikeningerçekleşmesini önleyebilecek şekilde kamu makamlarının önlem almakta başarısızoldukları tespit edilmelidir (§ 104).

114.Ancak AİHM, aynı olayla ilgili olarak açılmış olan Dink/Türkiye davasında yaptığı incelemede, Hrant Dink’in yaşamı üzerinde açık ve yakın bir tehlikenin mevcudiyetikonusunda güvenlik güçlerinin, ilgiliye karşı olası bir saldırının yüksek olduğunu bildikleriyadabilebilecekdurumdaoldukları, fakatöngörülentehlikenin vücudagelmesiniengellemek için başvurulması gereken önlemleri almadıkları sonucuna vararak, maddiyönden Sözleşme’nin 2. maddesinin ihlal edildiğine karar vermiş ve ihlal nedeni oluşturandiğer bir kısım hususları da dikkate alarak somut olayın koşullarında başvurucular RahilDink, Delal Dink, Arat Dink ve Sera Dink’e birlikte 100.000, başvurucu Hasrof Dink’e 5000Avro ödenmesini uygun bulmuştur (bkz. Dink/Türkiye, B. No: 2668/07, 6102/08, 30079/08,7072/09 ve 7124/09, 14/9/2010, § 66-75). Dolayısıyla, kamu makamlarının önlem almadakibaşarısızlığı nedeniyle cinaye­tin işlenmesi sonucu gerçekleşen hak ihlali ile ilgili olarak,başvurucuların mağduriyeti ortadan kalkmıştır. Buna göre başvurucuların mağdur sıfatı sonaerdiğinden aynı ihlal nedeninin ikinci bir kez Anayasa Mahkemesince incelen­mesinde hukuki yarar bulunmamaktadır.

118.AİHM kararlarında da ifade edildiği gibi bir soruşturmanın etkili­liğinden söz edebilmek için, soruşturmayı yapmakla görevli kişilerin olaylara karışmış olabilecekkişilerden bağımsız olmaları zorunludur. Bağımsızlık sa­dece hiyerarşik veya kurumsal değil, aynı zamanda pratik olarak bağımsızlığı da gerektirir (bkz. Hugh Jordan/Birleşik Krallık, B. No: 24746/94, 4/5/2001, § 120; Kelly ve diğerleri/Birleşik Krallık, B. No: 30054/96, 4/5/2001, § 114). Soruşturma, sorumluların belirlenmelerine ve cezalandırılmalarına yol açabile­cek nitelikte olmalıdır (bkz. Paul ve Audrey Ed\v ar ds/Birleşik Krallık, B. No: 46477/99, 14/3/2002, § 71). Sözleşme’nin 2. maddesi anlamındaki etkili bir soruşturma için, soruşturmanın makul bir özen ve hızla yürütülmesi gerekir (bkz. Rantsev/Kıbrıs ve Rusya, B. No. 25965/04, 7/1/2010, § 233; Çakıcı/Türkiye [BD], B. No: 23657/94, 8/7/1999, § 80, 87, 106; yukarıda geçen Kelly ve diğer­leri, § 97). Bütün bu süreçte, mağdurun yakınları, meşru menfaatlerinin korun­masının gerektirdiği ölçüde yer almalıdırlar (bkz. Güleç/Türkiye, B. No: 21593/93, 27/7/1998, § 82; yukarıda geçen Kelly ve diğerleri, § 98).

120.Buna göre Hrant Dink ile ilgili AİHM kararında da (bkz. Dink/Tür­kiye, 2668/07, 6102/08, 30079/08, 7072/09 ve 7124/09, 14/9/2010, § 82) vur­gulandığı üzere, cinayetin ardındanİstanbul Cumhuriyet Savcılığınca, maktulün yaşamının korunmasıyükümlülüğünün yerine getirilmesinde ihmaliİstanbul ve Trabzon’daki soruşturma birimlerine iletilmesine rağmen, cinayetin gerçekleştiğitarihten bireysel başvurunun inceleme tarihine kadar halen olayla ilgili ihmalleri olduğu ilerisürülen kamu görevlilerinin (§ 39) bağımsız adli birimlerce soruştu­rulmamış ve olaydakirollerinin belirlenmemiş olması soruşturmanın etkililiğini zayıflatmıştır. Özellikle HrantDink’in öldürülmesi sürecinde sorumluluğu olduğu iddia edilen kamu görevlileri ile ilgilisoruşturmaların sistemik ve uygulamadan kaynaklanan bazı sorunlar nedeniyle istenilenseviyede tarafsız, etkin, düzenli ve hızlı sürdürüldüğünü söylemek mümkün değildir.

121.Hrant Dink’in öldürülmesi sürecinde, kamu görevlilerinin cinayetten önce veya sonra ortaya çıkan görevi kötüye kullanma ve ihmal gibi görülen bazı fiillerininsoruşturulmasının 4483 sayılı Kanun kapsamındayapıldığı, dolayısıyla cinayetinişlenmesinde ihmalleri olduğu ileri sürülen güvenlik per­soneli hakkındaki soruşturmalarınyapılmasının bu görevlilerin amiri olan Vali tarafından sağlandığı, inceleme sonucundaValininsoruşturmaizni vermediği, bukararakarşıyapılan itirazın Bölge İdareMahkemesince reddedildiği dik­kate alındığında, bu durumun kamu görevlilerininsorumluluğunu tespite yö­nelik olarak etkilisoruşturmayı,özellikle debukişilereatfedilebilecek fiillerin ana suç kapsamındaki soruşturma ve yargılama aşamalarındabelirginleşmesini engellediği görülmüştür. Yetkili makamların maddi gerçeğe ulaşmayayönelik etkili soruşturma ve kovuşturma yapmaları beklenir. Bu konuda gerekli özeningösterilmediği durumlarda ise, 4483 sayılı Kanun’un öngördüğü soruşturma usulününyaşam hakkının korunması bakımından kamu görevlilerinin muh­temel sorumluluklarınıortaya çıkaracak etkili soruşturmanın yapılmamasına neden olduğu söylenebilir.

122.Diğer taraftan Devlet Denetleme Kurulu Raporunda da belirtildiği gibi, Hrant Dink’in öldürülmesi ile ilgili olarak kamu görevlileri hakkında yapılan idariinceleme ve soruşturmalarda 4483 sayılı Kanun’un ortaya çıkar­dığı uygulama hatalarındanbirisi de “yöntem yanlışlığı” olup, kamu görevli­lerinin silsile halinde birbirini takip edenihmallerinin 4483 sayılı Kanun çerçevesinde bir bütün halinde incelenmeyerek, gerekyetki gerekse suçun işlen­diği mahal itibariyle farklı birimlerce ayrı ayrı soruşturma veincelemeler yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu yöntemin; olayların bir bütün olarak ele alınıpdeğerlendirilememesine, tüm iddiaların bir arada sorgulanamamasına, kamu görevlilerininsüreç içerisindeki fiillerinin ciddiyetinin kavranamamasına, ana fiil ile illiyet bağınınbulunupbulunmadığının tartışılmamasına veböylecebütünüyleidariincelemevesoruşturmalardan sonuç alınamamasına neden olduğu saptanmıştır (§ 63).

123.Somut olayda Devlet Denetleme Kurulu Raporunda işaret edilen ve AİHM’in de ihlal nedeni olarak saptadığı hususlarda etkili bir soruşturmanın yapılmadığıgörülmektedir. Dolayısıyla ihlale dayalı mağduriyetin de giderilmediği anlaşılmaktadır. Ziraolaylar silsilesinde sorum­luluğu olduğu iddia edilen kamu görevlilerinin etkili bir yargısalsistem kapsamında sorumluluklarının belirlenmesi ve gerekiyorsa cezalandırılmalarına ilişkin devletin pozitif ödevinin yerine getirilmesinde AİHM değerlendirmeler­inin gereği gibi dikkate alınmadığı, sistem sorunları ve yöntem yanlışlıklarının giderilmesi çabalarının gerekli özen, ivedilik ve sorumluluk içinde yür­ütülmediği, buna ilişkin belirtilerin de tatmin edici olmaktan uzak olduğu sapt­anmıştır. Ayrıca soruşturma sürecinde ilgili kamu görevlilerinin ifadelerine bile başvurulmadan verilmiş olan takipsizlik kararlarının başlı başına ihlal nedeni olması karşısında, soruşturmanın takibi için geçen süreyi makul kabul etmeye yarayacak kabul edilebilir, şeffaf bilgilere ve bulgulara ulaşılamadığı da dikkate alındığında, soruşturmanın, devletin pozitif yükümlülüğüne uygun olarak etkili bir şekilde yürütüldüğü söylenemez.

124.Buna göre gerek kamu görevlilerinin yargılanmasına ilişkin mevzu­atın uygulanmasında gerekli özenin gösterilmemesi ve kamu görevlilerinin soruşturulmasıhususunda izlenen yöntemlerdeki hatalar gerekse de adli birim­lerin yeterince hızlı veözenli davranmamaları sebepleri ile; olay kapsamında ihmalleri olduğu ileri sürülerekkimlikleri tespit edilen İstanbul ve Trabzon’daki kamu görevlilerinin cinayetin üzerindenuzunca bir süre geçmiş olmasına rağmen halen ifadelerinin bağımsız adli birimlercealınamadığı,olaydakiroller­ininsaptanamadığı,öldürüleninyakınlarınınancak kendiçabalarıyla soruşturma sürecinden haberdar olabildikleri ya da katılabildikleri, soruşturmanın makul bir özen ve hızla yapılamadığı anlaşılmış olduğundan, hakkın özüne zarar verecekşekilde yürütülen bu soruşturmanın bir bütün olarak etkisiz olduğunun kabul edilmesigerekir.

126.Açıklanan nedenlerle, Hrant Dink cinayetinde sorumlulukları ve ihmalleri olduğu iddia edilen Trabzon jandarma ve emniyet personeli ile İs­tanbul emniyet görevlilerive mülki amirleri hakkında özellikle AİHM kararı üzerine yeniden açılan soruşturmanın bir bütün olarak etkili olmadığına ve Anayasa’nın 17. maddesinin öngördüğü Devletin pozitif yükümlülüğünün bir sonucu olan usul yükümlülüğün ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29166-RG.T. : 05.11.2014

B.No : 2012/1266- K.T: 17.09.2014

41.Bu şekildeki bir kabul, bu tür olaylarda yürütülen ceza soruştur­malarının Anayasa Mahkemesi tarafından değerlendirilmeyeceği anlamına gel­memektedir (benzeryöndeki AİHM kararı için bkz. Karakoca/Türkiye, B, No: 46156/11, 21/5/2013). Diğer birifadeyle, bir ihlal iddiasına ilişkin olarak başvurulabilecek birden fazla etkili başvuruyolunun bulunması durumunda, kural olarak başvurucudan aynı amacı taşıyan başvuruyollarının tamamının tüketilmesi beklenemez (benzer yöndeki AİHM kararları için bkz.Ko­zacıoğlu/Türkiye, B. No: 2334/03, 19/2/2009, § 40; Jasinskis/Letonya, B. No: 45744/08,21/12/2010, §§ 50 ve 53-54). Ancak ilke olarak tıbbi ihmallere ilişkin şikayetler konusundatemel başvuru yolu hukuki sorumluluğu tespit adına ta­kip edilecek olan hukuk veya idaritazminat davası yoludur (benzer yöndeki AİHM kararlan için bkz. Calvelli ve Ciglio/İtalya,32967/96,17/1/2002, §51-54;Vo/Fransa. [BDJ,B. No: 53924/00, 8/7/2014, § 90;Karakoca/Türkiye, B. No: 46156/11, 21/5/2013; B. No: 2013/2839, 3/4/2014, § 38).).

46.Ceza soruşturmasına ilişkin süreç incelendiğinde, başvurucunun şikâyeti üzerine, Savcılık tarafından yaşanan ölümden sorumlu olduğu ileri sür­ülen doktorlarhakkında görevi ihmal ve taksirle ölüme neden olma suçlarına ilişkin derhal hazırlıksoruşturmasının başlatıldığı, sonrasında 4483 sayılı Kanun hükümleri uyarınca soruşturmadosyasının Denizli Valiliğine gönderildiği, hak­kında şikâyet bulunan doktorların görevaldığı sağlık kurumundan farklı bir kurumda görevli ve konunun uzmanı doktorlar tarafındanhangi nedenlerle söz konusu doktorun sorumluluğunun bulunmadığını teknik olarak açıklayan ön inceleme raporuna istinaden soruşturmaya izin verilmediği, başvurucunun karara itiraz ettiği, ancak Denizli Bölge İdare Mahkemesinin ön inceleme raporu ve eki belgelere göre ilgililere isnat edilen eylemin haklarında soruşturma yapılmasını gerektirecek nitelikte bulunmadığından bahisle soruşturma izni verilmemesine dair yetkili merci kararma yapılan itirazı reddettiği, bu şekilde başvurucunun soruşturmanın açıklığını temin edecek ve meşru menfaatlerini koruyabilecek bir şekilde soruşturma sürecine dâhil olabildiği görülmektedir. 4483 sayılı Kanun’un konu hakkındaki hükümleri göz önünde bulundurulduğunda, yürütülen soruşturmanın yetersiz olduğunu ortaya koyacak bir eksiklik veya soruşturmayı yürüten yetkililere yüklenilebilecek ihmali bir davranış da saptanmamıştır.

47.Bu tür olaylarda yürütülenceza soruşturmalarının amacı, yaşam hak­kını koruyan mevzuathükümlerininetkili birşekilde uygulanmasını vevuku bulan ölümolayındavarsasorumlularıvesorumluluklarınıtespitetmeküzereadaletönüne çıkarılmalarını sağlamaktır. Bu bir sonuç yükümlülüğü değil, uygun araçların kullanılması yükümlülüğüdür (B. No: 2012/752,17/9/2013, § 56). Tıbbi ihmaller sonucunda meydana geldiği ileri sürülen ölüm olaylarınailişkinyürütülen soruşturma sonucundamutlaka herhangi birkişinincezai sorumluluğunun belirlenmesi zorunluluğubulunmamaktadır. Anayasa’nın17. maddesi, başvuruculara üçüncü kişileri (başvuru konusu olayda doktoru) belirlibir suç(görevikötüyekullanma ve taksirleölüme nedenolma suçu)nedeniyle yargılatma ya da cezalandırma hakkı verdiği, tüm yargılamaların mahkûmiyetle ya da belirli birceza kararıyla sonuçlandırma yükümlülüğüver­diğişeklinde yorumlanamaz (B.No: 2013/2839, 3/4/2014, § 45).

48.Başvuruda ileri sürülen doğru teşhisin zamanında konulmaması ve ge­rekli tedavinin uygulanmaması suretiyle yaşamı koruma yükümlülüğünün ihlal edildiği iddialarıaçısından yaşam hakkına ilişkin bir ihlal söz konusu ise bu ihla­lin giderilmesi öncelikle idarimakamların ve derece mahkemelerinin yüküm­lülüğü altındadır (B. No: 2013/2075,4/12/2013, § 75). Başvurucu, olayda ihmali olduğunu ileri sürdüğü doktorlar hakkında suçduyurusunda buluna­rak ceza soruşturması açılması talebinde bulunmuş olmakla birlikte,doktor­ların veya hastanelerin idari ve hukuki sorumluluklarına ilişkin herhangi bir kanunyoluna başvurmadığı görülmektedir. Yargıtay’ın yukarıda (§ 26) yer ve­rilen konu hakkındakiiçtihatları (B.No: 2013/2839,3/4/2014, § 24-27)dikkatealındığında,cezakanunlarıuyarınca suç oluşturmayan eylem ve ihmallere karşı da, husumetin yöneltileceği kişiye bağlıolarak, 2577 sayılı Kanun ile 6098 sayılı Kanun’un yukarıda belirtilen (§ 23-25) hükümleriuyarınca kusura ve hatta kusursuz sorumluluğa dayalı olarak idareye veya kişilere yönelikidare ve hukuk mahkemeleri önünde uğranılan zararları tazmin yollan düzenlenmiştir (B.No: 2013/2075, 4/12/2013, § 74).

49.Bu açıklamalara göre, başvuru konusu olayda cezai sorumluluğun tespiti için ilgili kanun yoluna başvuran ancak sonuç alamayan başvurucu açısından da değinilen hukukî ve idari kanun yollarına başvurma imkânı bulunmaktadır. Dolayısıyla, yapılan tıbbi müdahale açısından ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketil­miş olduğundan söz edilemeyecektir.

50.Açıklanan nedenlerle, zamanında ve yeterli tedavi hizmetinin ve­rilmemesi suretiyle yaşam hakkının ihlal edildiği iddialarının diğer kabul edile­bilirlik şartları yönünden incelenmeksizin “başvuru yollarının tüketilmemiş olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :28924-RG.T. : 25.02.2014

B.No : 2013/841 -K.T: 23.01.2014

74.Bu kapsamda, bazı özel koşullarda devletin kişinin kendi eylemlerin­den kaynaklanabilecekrisklere karşı yaşamı korumak amacıyla gerekli tedbirleri alma yükümlülüğüdebulunmaktadır(BenzeryöndekiAİHMkararlarıiçinbkz.Tanrıbilir/Türkiye, § 70, B. No: 21422/93, Ataman/Türkiye, B. No: 46252/99, 54). Zorunlu askerlik hizmeti için de tartışmasız bir şekilde geçerli olan bu yükümlülüğün (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Alvarez Ramon/İspanya, B. No: 51192/99, 3/7/2001) ortaya çıkması için askeri merci­lerin, kendi kontrolleri altındaki bir kişinin kendini öldürmesi konusunda gerçek bir risk olduğunu bilip bilmediklerini ya da bilmeleri gerekip gerek­mediğini tespit etmek, böyle bir durum söz konusu ise bu riski ortadan kal­dırmak için makul ölçüler çerçevesinde ve sahip oldukları yetkiler kapsamında kendilerinden beklenen her şeyi yapıp yapmadıklarını incelemek gerek­mektedir. Ancak özellikle insan davranışının öngörülemezliği, öncelikler ve kaynaklar değerlendirilerek yapılacak işlemin veya yürütülecek faaliyetin tercihi göz önüne alınarak; pozitif yükümlülük, yetkililer üzerine aşırı yük oluşturacak şekilde yorumlanmamalıdır (B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 53, Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. Kılınç ve diğerleri/Türkiye, B.No: 40145/98, 7/7/2005 § 40-42, Ömer Aydın/Türkiye, B. No: 34813/02, 25/11/2008, § 46-48, Kasım Dalar/Türkiye, B. No: 35957/05, 21/2/2012, § 49). Bu çerçevede Anayasa Mah­kemesince yapılacak incelemede, basit bir ihmali veya değerlendirme hatasını aşan bir kusurun askeri yetkililere atfedilebilip atfedilemeyeceğinin ortaya konulması gerekmektedir (Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. Abdullah Yılmaz/Türkiye, B. No: 21899/02, 17/7/2008, §57, Nuran Kızılkaya Karsh/Tür­kiye, B. No: 12988/05, 17/4/2012, § 59).

75.Askerlik yükümlülüğü kapsamında yürütülen bazı eylem ve etkin­liklerin doğasında ve buna dâhil insan unsuruna bağlı olarak ortaya çıkan risk seviyesine uygun şekilde yaşamı koruyucu yasal ve idari düzenlemelerin bulunması gerekmektedir. Bu yükümlülük aynı zamanda devletin, sade vatan­daşları askere alma kararı vermesi nedeniyle söz konusu insan unsurundan da kaynaklanmaktadır. Zira devlet askerlik görevini zorunlu kılıyorsa, özellikle si­lah kullanımı konusunda büyük bir titizlik göstermeli ve psikolojik sorunları olan askerlerin tedavi edilmesini ve onlara yönelik uygun tedbirlerin alın­masını sağlamalıdır. Oluşturulan yasal ve idari düzenlemelerde, askerlik yaşamının doğasında var olan tehlikelerle karşı karşıya bulunan askerlerin etkin bir şekilde korunmalarını sağlayan uygulamaya ilişkin tedbirlerin ve emir komuta zinciri içerisinde yer alan sorumlular tarafından işlenebilecek kusur ve hataların tespit edilmesini sağlayacak usullerin öngörülmesi gerekmektedir (Benzeryöndeki AİHM kararları için bkz. Kılınç ve diğerleri/Türkiye, B. No: 40145/98, 7/7/2005, § 41, Lütfı Demirci ve diğerleri/Türkiye, B. No: 28809/05, 2/3/2010, §31).

76.Bu çerçevede askere alım sırasında kişilerin uygun denetimlerden geçirilmesi ve askerlik öncesinde ve sırasında gereklidenetim ve müdahalele­rin duruma uygunkoşullarda yapılması büyük önem taşımaktadır (Bkz. Kılınç ve Diğerleri/Türkiye, B.No: 40145/98, 7/7/2005, §41).

77.Yaşam hakkının korunması, silâh altındaki bir askerin, askeri ma­kamların kontrolü altında iken “şüpheli bir biçimde ölmesi durumunda, bağımsız ve tarafsız birşekilde etkili ve uygun resmi bir soruşturmanın yür­ütülmesini de gerekli kılmaktadır. Bu şekilde yukarıda bahsi geçen yasal ve i­dari çerçevenin etkili bir şekilde uygulanması teinin edilebilecektir. Bu amaçla yürütülen araştırma ve soruşturmanın öncelikle olayların tam olarak nasılmeydana geldiğininbelirlenmesini,ikinciolarakisesorumlularıntespit edil­mesini ve gerek görüldüğünde cezalandırılmasını sağlayacak nitelikte olması gerekir. Bu kapsamda yürütülen işlemler, ön soruşturma aşamasının ötesine geçmeli ve yargı aşaması da dâhil bütün süreç 17. maddenin gereklerine cevap vermelidir. Böylelikle, derece mahkemeleri hiçbir durumda mağdurların yaşam hakkına, maddi ve manevi varlığına karşı yapılan saldırıları cezasız bırak­mamalıdır (aynı yöndeki AİHM kararları için bkz. Feyzi Yıldırım/Türkiye, B. No: 40074/98, Okkalı/Türkiye, B. No: 52067/99, Abdullah Yılmaz/Türkiye, B.No: 21899/02,17/7/2008, § 58 ).

80.Her ne kadar bir askerin sadece maddi sorunlarının bulunması veya kendisine yüklenilen sorumlulukların ağırlığı nedeniyle yoğun kaygılar yaşa­masına bağlı olarakgerçekleşen intihar eylemlerini idarenin öngörmesi ve gere­kli tedbirleri alması gerektiği sonucu çıkarılamayacak olmakla birlikte, başvuru konusu olaydaki gibi genel olarak bazı sorunları olduğu bilinen bir askerin ilgisiz bir zamanda silah ve mühimmat istemesi gibi çok açık bir şekilde intihar eyle­mine girişilebileceği konusunda işaretlerin olması ve bu durumun yetkililere bil­dirilmesi halinde, idarenin bu konuda önleyici tedbirler alması kendisinden bek­lenebilecektir.

82.Yukarıda yer verilen kararda da açıkça tespiti yapıldığı üzere, başvuru konusu olayın özel koşulları göz önünde bulundurulduğunda, müteveffanın in­tihar edebileceğikonusunda uyarıcı nitelikteki belirtiler ortaya çıkmasına ve kendisine bildirilmesine rağmen idarenin gerekli önlemleri aldığı söylene­meyecektir. AYİM’in bu tespiti ile yaşam hakkının devlete yüklediği yaşamı koruma pozitif yükümlülüğünün ihlal edildiği ortaya konulmaktadır.

83.Bununla birlikte, Anayasa Mahkemesi açısından, idari makamlar ve derece mahkemeleri tarafından başvurucular lehine bir tedbir ya da kararın alınması suretiyle ihlalin tespit edilmesi ve verilen karar ile bu ihlalin uygun ve yeterli biçimde giderilmesi halinde ilgili tarafın artık mağdur olduğu ileri sürülemeyecektir. Bu iki koşul yerine getirildiği takdirde, bireysel başvuru mekanizmasının ikincil niteliği dolayısıyla Anayasa Mahkemesinin inceleme yapmasına gerek kalmayacaktır. Bu kapsamda, Anayasa’nın 17.maddesine ilişkin şikâyetler açısından, kapsamlı bir ceza soruşturmasını müteakip yapılan ve makul bir tazminata hükmedilmesi ile sonuçlanan idari dava yolu, etkili bir başvuru yoludur ve mağdur sıfatını ortadan kaldırabilecektir (B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 61 ve 74, benzer yöndeki AÎHM kararları için bkz. Scordino/İtalya, 36813/97, 29/3/2006, § 178 ve devamı, Eckle/Almanya, 8130/78, 15/7/1982, § 64-70, Jensen/Danimarka, 48470/99,20/9/2001; Fatma Yüksel/Türkiye, 51902/08, 9/4/2013, § 45-46).

84.Mağdur sıfatının ortadan kalkması, özellikle ihlal edildiği ileri sürülen hakkın niteliği ve ihlali tespit eden kararın gerekçesi ile bu kararın ardından ilgili açısından uğradığı zararların varlığını devam ettirip ettirmediğine bağlı bulunm­aktadır (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Freimanis ve Lidums/Letonya, B. No: 73443/01ve 74860/01, § 68, 9/2/2006). Başvuruculara sunulan telafi imkânının uygun ve yeterli olup olmadığı kararı, söz konusu Anayasal temel hak ve özgürlüğün ihlalinin niteliği göz önünde bulundurularak dava koşullarının tamamının değerlendirilmesi sonucunda verilebilecektir. Bu çerçevede bir başvurucunun mağdur sıfatı, Anayasa Mahkemesi önünde şikâyet ettiği durum için aynı zamanda, idari veya yargısal bir kararla kendisine ödenme­sine karar verilen tazminata da bağlı olabilecektir (Benzer yöndeki AİHM ka­rarları için bkz. Gafgen’Almanya [BD], B. No: 22978/05, § \\6, Fatma Yük­sel/Türkiye, 51902/08, 9/4/2013, § 48-49).

85.Başvuru konusu olay açısından öncelikli olarak, AYİM’in kararında açık bir şekilde ihlal tespitinin yapıldığı ve buna dayalı olarak başvuruculara uğradıkları maddi ve manevi zararın karşılığı olarak yargılama kapsamında alman bilirkişi raporundan yararlanılarak toplam 12.100 TL maddi ve manevi tazminata hükmedildiği görülmektedir.

87.Belirlenen tazminat miktarları ile davanın koşulları ve başvurucuların uğradığı zararlar arasında açık bir orantısızlık bulunmadığı görülmektedir. Sonuç olarak AYİM’in kararında bariz bir takdir hatası veya keyfilik tespit edilmediğinden Anayasa Mahkemesinin tazminat miktarlarının belirlenmesi ko­nusunda AYİM’in takdir yetkisine müdahalesi söz konusu olamaz (B. No:2012/791, 7/11/2013, § 45).

89.Bu durumda, Anayasa Mahkemesi açısından, AYİM’in idarenin yaşanan intihareyleminden sorumluolduğunu tespitetmesi vekenditakdirettiği ölçüler çerçevesinde tazminata hükmetmesi başvurucuların mağdur sıfatını ortadan kaldırabilecektir. Ancak bu sonuca ulaşabilmek için bu konuda etkili bir ceza soruşturması yürütülüp yürütülmediğinin belirlenmesi gerekmektedir (§ 83).

96.Bu çerçevede,başvurukonusu olayda yürütülenceza soruşturmasınd­aki işlemlere (§ 24-39) bakıldığında, intihar eyleminin gerçekleştiği gün resen soruşturmanın başlatıldığı, soruşturma kapsamında detaylı olay yeri incelemesi yapıldığı, ölü muayenesi ve klasik otopsi işleminin uygulandığı, aynı gün silah sesi üzerine kazan dairesine giden askerlerin, müteveffanın samimi olduğu asker arkadaşlarının, komutanlarının, şarjörünü aldığı askerin, mağdur sıfatı ile başvuruculardan Fatma Koçak ile Sadık Koçak’ın ve tanık sıfatı ile Ali Koçak’ın ifadelerinin alındığı, silahın balistik incelemesinin yapıldığı, tüm bu hususlar değerlendirilerek Şaban Koçak’ın kendiiç dünyasından kaynaklanan ve dışayan­sıtmadığı sorunlar nedeniyle geçirdiğipsikolojik bunalım sonucunda intihar et­tiğigerekçesiyle kovuşturmaya yer olmadığına karar verildiği, bu karara karşı başvurucular tarafından Askeri Mahkemeye yapılan itirazın reddedildiği, akabinde AYİM’de açılan tam yargı davasında idarenin sorumluluğunun tespit edilerek tazminata hükmedildiği görülmektedir.

97.Bütün bu hususlar dikkate alındığında, yaşanan intihar sonrasında yür­ütülen ceza soruşturmasında, yukarıda yer verilen ilkeler (§ 94-95) yönünden bir eksikliğinbulunduğu söylenemez, Mevcut başvuruda, gerçekleşen ölüme ilişkin başvurucuların ortaya koyduğu veya yürütülen idari ve ceza soruştur­ması kapsamında elde edilen bulgulardan müteveffanın ölümünün intihar sonucu gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Bunun aksine bir durumdanşüphelenil­mesinigerektirenbir olgu da bulunmamaktadır.Bu durumda yukarıdaki para­grafta (§ 77) yer verilen ilkeler karşısında başvuru konusu olay kapsamında yaşam hakkı açısından ön soruşturma aşamasını aşan ve yargılamayı da içeren bir ceza soruşturması yürütülmesi zorunluluğu bulunduğu sonucuna varılamaz.

98.Dolayısıyla, yürütülen ceza soruşturmasında yaşam hakkının usul i boyutunun ihlaline neden olabilecek bir yön bulunmamaktadır. Bu durumda, başvuru konusu olayda yaşam hakkına ilişkin şikâyetler açısından, kapsamlı bir ceza soruşturmasını müteakip ihlali tespit eden ve makul bir tazminata hük­meden etkili bir idari dava yolu bulunmakta olup başvurucuların mağdur sıfatı ortadan kalkmıştır.

99.Açıklanan nedenlerle, yaşam hakkı yönünden başvurucuların mağdur sıfatının kalktığı anlaşıldığından başvurunun bu bölümünün kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29022-RG T. : 06.06.2014

B.No : 2013 /2839-K.T:03.04.2014

30.Başvuruda Anayasa’nın 17. maddesinde düzenlenen yaşam hakkının yanı sıra 56. maddede düzenlenen sağlık hakkının da ihlal edildiği ileri sürül­müştür.AnayasaMahkemesi,olayların başvurucu tarafından yapılanhukukitavsifiile bağlıdeğildir. Başvurucunun şikâyetleri Anayasa’nın 17. maddesinde düzenlenen yaşam hakkı açısından incelenmiştir.

33.Anayasa Mahkemesinin yaşam hakkı kapsamında devletin sahip olduğu pozitif yükümlülükleraçısındanbenimsediğitemelyaklaşımagöre, de­vletinsorumluluğunu gerektirebilecek şartlar altında gerçekleşen ölüm olaylarında Anayasa’nın 17. maddesi, devlete,elindeki tümimkânları kullanarak, bu konuda ihdas edilmiş yasal ve idari çerçevenin yaşamı tehlikede olan kişileri korumak için gereği gibi uygulanmasını ve bu hakka yönelik ihlallerin dur­durulup cezalandırılmasını sağlayacak etkili idari ve yargısal tedbirleri alma görevi yüklemektedir. Bu yükümlülük, kamusal olsun veya olmasın, yaşam hak­kının tehlikeye girebileceği her türlü faaliyet bakımından geçerlidir (B. No: 2012/752, 17/9/2013, §52).34.Söz konusu pozitif yükümlülük sağlık alanında yür­ütülen faaliyetleri de kapsamaktadır. Nitekim Anayasa’nın 56. maddesinde her­kesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, devletin herkesin hayatimi.) beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak (…) amacıyla sağlık kuruluşlarım tek elden planlayıp hizmet vermesini” düzenleye­ceği ve bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getireceği kurala bağlanmıştır.

35.Devlet, ister kamu isterse özel sağlık kuruluşları tarafından yerine getirilsin, sağlık hizmetlerini hastaların yaşamlarının korunmasınayönelik gerekli tedbirlerin alınabilmesini sağlayacak şekilde düzenlemek zorundadır (benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. Calvelli ve Ciglio/İtalya, B. No: 32967/96, 17/1/2002, § 49, Sevim Güngör/Türkiye, B. No. 75173/01,14/4/2009).

RG No :28864-RG.T. :27.12.2013

B.No: 2013/1942 K.T: 04.12.2013

58.Usul yükümlülüğünün bir olayda gerektirdiği soruşturma türünün, yaşam hakkının esasına ilişkin yükümlülüklerin cezai bir yaptırım gerektirip ge­rektirmediğinebağlı olarak tespiti gerekmektedir. Buna göre, yaşam hakkının veya fiziksel bütünlüğünihlaline kasten sebebiyet verilmemiş ise, “etkili bir yargısal sistem kurma” yönündekipozitif yükümlülük her olayda mutlaka ceza davası açılmasını gerektirmez. Mağdurlarahukuki, idari ve hatta disiplinle ilgili hukuk yollarının açık olması yeterli olabilir (B. No:2012/752, 17/9/2013, §59).

59.Bununla birlikte, ihmal suretiyle meydana gelen ölüm olaylarında De­vletgörevlilerinin ya da kurumlarının bu konuda muhakeme hatasını veya dik­katsizliği aşanbirihmaliolduğu,yaniolasısonuçlarınfarkında olmalarına rağmensöz konusumakamların kendilerine verilen yetkileri göz ardı ederek afet veya tehlikeli bir faaliyetnedeniyleoluşan riskleribertaraf etmek için gerekli ve yeterliönlemlerialmadığıdurumlarda, bireyler kendi inisiyatifleriyle ne gibi hukuk yollarına başvurmuş olursaolsun,insanlarınhayatının tehlikeye girme­sinenedenolan kişiler aleyhine hiçbirsuçlamada bulunulmaması ya da bu kişi­lerin yargılanmaması 17. maddenin ihlaline nedenolabilir (B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 60-62).

RG No :28842 -RG.T. :05.12.2013

B.No: 2013/1845 K.T: 07.11.2013

27.Savcılığın sonuç kararı bu açıdan değerlendirildiğinde; ölenin dizi çe­kimi sırasında verilen ara esnasında sigara içmek amacıyla set olarak kullanılan bina önündekisokağa çıktığı, kaldırımda bulunduğu sırada film setine yemek tedarik eden aracın kendisine çarpması sonucu hayatını kaybettiği, başvurucuların iddiaları kapsamında “taksirle öldürme” suçundan dolayı soruşturmanın derhal başlatıldığı, kazaya sebebiyet veren araç sürücüsü hak­kında davanın açıldığı ve yargılama sonucunda mahkûm edildiği, öte yandan anılan firma yetkililerinin eylem ve davranışları ile meydana gelen ölüm olayı arasında cezai anlamda bu kişilere atfı kabil kasıt, kusur ve illiyet bağı tespit edilememesi gerekçesiyle haklarında “kovuşturmaya yer olmadığına” karar ve­rildiği, bu bağlamda gerekli delillerin toplanarak soruşturmanın makul sürede tamamlandığı ve başvurucuların soruşturmaya etkin bir şekilde katıldıkları görülmüştür.

28.Diğer taraftan, haklarında etkili bir şekilde soruşturma yapılan kişilerle ilgili mutlaka dava açılması ya da açılmışsa cezalandırılması gerektiği yönündeki bir beklentikorunması gerekliolanbirhakdeğildir.Ayrıca,her nekadarsözkonusuşirkettemsilcilerinin cezai sorumlulukları tespit edilmemiş ise de, anılan şirketler aleyhine işhukukuna dayalı olarak tazminat davası açıl­masına hukuken bir engel de bulunmamaktadır.Nitekim AİHM de, yaşam hakkının veya fiziksel bütünlüğün ihlaline kas­ten sebebiyet verilmemiş ise, “etkili bir yargısal sistem” oluşturma şeklindeki pozitif yükümlülüğün herolayda mutlaka ceza davası açılmasını gerektirmediği ve mağdurlara hukuki, idari ve hattadisiplinle ilgili hukuk yollarının açık ol­masının yeterli olabileceği sonucuna varmıştır (bkz. §24).

29.Buna görebaşvurudosyasındaoluşailişkinbelgevebilgilerdikkatealındığında, sorumluların tespitine yönelik soruşturmanın yetersiz olduğundan ve kararınsomut kanıtlarla çelişecek biçimde ve açıkça hukuka aykırılık o­luşturacak şekilde gerekçesiz ve keyfi verildiğinden söz edilemeyeceği gibi, bu konuda ihmali bir davranış veya yetkililere yüklenebilecek bir eksikliğin de saptanmadığı görülmüştür. Dolayısıyla, kişinin yaşam hakkının korunması kapsamında yürütülen cezai soruşturmanın etkisiz olduğuna ilişkin bir sonuca varılmasını gerektirecek bir husus tespit edilememiştir.

RG No :28808-RG.T. :01.11.2013

B.No: 2012/1017 K.T: 18.09.2013

31.Somut olayda başvurucu, Savcılıkça gerekli delillerin toplanmadığını, kasten öldürme fiilinden işlem yapılmadığını, taleplerinin dikkate alınmadığını iddia etmiş ve adıgeçen kişinin tutuklanarak soruşturmanın yenilenmesini istemiştir.

32.Bireylerin cezai sorumluluğuna ilişkin hukuki sorunların incelen­mesi kural olarak Anayasa Mahkemesinin yetkisi kapsamında olmayıp, suçluların tespiti vecezalandırılması derece mahkemelerin görev ve yetkisin­dedir. Ancak yukarıda belirtilenyaşam hakkına yönelik müdahaleleri soruşturma yükümlülüğünün yerine getirilipgetirilmediği Mahkemece incelenmelidir.

33.Savcılığın kararı bu açıdandeğerlendirildiğinde; başvurucunun id­diası kapsamında “kasten öldürme” suçundan dolayı soruşturmanın derhal başlatıldığı, olaylarkısmında belirtildiği şekliyle gerekli delillerin toplanarak, soruşturmanın makul süredetamamlandığı, haksız eylemde bulunduğu iddia edi­len kişinin meydana gelen kazada birrolünün olup olmadığının tespiti amacıyla uzman bilirkişilere inceleme yaptırıldığı, buincelemeler sonucunda söz konusu kişiye bir kusur izafe edilemediği gibi başvurucunun dasöylemlerinde çelişkiye düştüğü(bkz.§ 12) veiddiasınıdestekleyensomut delillersunamadığı, ayrıca başvuru dosyasında yer alan belgeler dikkate alındığında, Soruşturmanın yeter­siz olduğuna ilişkin ihmali bir davranış veya yetkililere yüklenebilecek bir eks­ikliğin de saptanmadığı görülmüştür. Dolayısıyla, kişinin yaşam hakkının korun­ması kapsamında yürütülen soruşturmanın etkisiz olduğuna ilişkin bir sonuca varılmasını gerektirecek bir husus tespit edilememiştir.

34.Açıklanangerekçelerle, Cumhuriyet Savcılığıncayürütülen soruşturma sonucunda verilen karar nedeniyle başvurucunun yaşam hakkına yö­nelik bir ihlal tespitedilmediğinden başvurunun, diğer kabul edilebilirlik şartlan yönünden incelenmeksizin”açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesigerekir.

RG No :29071-RG.T. : 25.07.2014

B.No : 2013/1280 -K.T: 28.05.2014

64.Somut olay açısından devletin yaşamı koruma pozitif yükümlülüğünü esas bakımından yerine getirip getirmediğinin tespit edilebilmesi için kamu yet­kililerince,başvuranların kızının yaşamını kaybetmesine neden olan bomba eyleminin gerçekleşeceğine dair gerçek ve yakın bir risk bulunduğunun bilinip bilinmediği ya da bilinmesinin gerekip gerekmediğinin, eğer biliniyor ise söz konusu tehlikeyi önlemek için makul ölçüler çerçevesinde ve sahip olunan yet­kiler kapsamında alınması gereken önlemlerin alınıp alınmadığının olayın koşulları çerçevesinde ortaya konulması gerekmektedir

66.Başvurucularınkızlarınınyaşamınıyitirmesinenedenolanpatlamanın meydana geldiği Diyarbakır ili, zaman zaman terör olaylarının yaşandığı Güney­doğuAnadolu Bölgesinde yer almakla birlikte, bölgedeki terör kaynaklı eylem­ler büyük oranda bölgenin kırsal kesiminde terör örgütü mensupları ile silahlı kuvvetler mensupları arasında yapılan silahlı çatışmalar ya da teröristlerce yol­lara döşenen mayınların patlaması şeklinde gerçekleşmiştir. Başvuru konusu olay ise büyükşehir olan Diyarbakır ilinin merkezinde ve insanların yoğun olarak bulunduğu bir yere bırakılan bomba düzeneğinin patlatılması sonucu meydana gelmiştir.Dolayısıyla Diyarbakır il merkezi açısından bu tür bir eylemin ön­görülmesi olasılığı yetkililer açısından zayıf bir ihtimal olarak değerlendirilebilir ise de bölgenin teröre yönelik genel hassasiyeti nedeniyle anılan ilde yetkili ma­kamlar tarafından belirli düzeyde güvenlik tedbirlerinin alınması gerekeceği tabiidir.

68.Somut olayda, söz konusu patlamanın münferit bir terör eylemi olduğu ve olaydan önce herhangi bir ihbar ya da istihbari bir bilginin yetkili makamlara iletilmediği, dolayısıyla olayın öngörülemez nitelikte olduğunda kuşku yoktur. Ayrıca, olayın faillerinden H.T.’nin eylemi gece yarısından sonra polis araçlarına yönelik olarak gerçekleştirmeyi planladığı, ancak olay günü Koşuyolu civarında gezdiği sırada polis araçlarının uygulama yaptığını görmesi üzerine buradaki polisleri hedef almak amacıyla eve bombayı almaya gittiği, döndüğünde uygulamanın bittiğini gördüğü, bir kez yola çıktığı için de bombayı eylem yerine bıraktığı,ailesiyle birlikte kaldığı evin balkonundan bomba düzeneğini görebildiği, bir polis aracının bombanın yanından geçtiğim görmesi üzerine başka bir polis aracının geçmesini beklemekteyken bombanın yerinde olmadığım gördüğü ve bir anlık kararladüğmeyebasarak bombayı patlattığıyönündeki ifadelerindendebombanın konulacağı yer ve zaman konusunda net bir kararın olmadığı, olayın kendiliğinden geliştiği, dolayısıyla failler açısından da belirsizliğin ve öngörülemezliğin söz konusu olduğu görülmektedir.

69.Belirtilenkoşullarda, başvuruyakonuolayıngerçekleşeceğininyetkili makamlar tarafından bilinmediği ve bilinmesinin de beklenemeyeceği kanaatine varılmıştır. Termos şeklindeki bomba düzeneğinin parkın duvarına yakın bir yerde bulunmasının yetkililerin şüphesini çekip çekmeyeceği tartışılabilir ise de, düzeneğin fail tarafından park yakınına bırakılması ile patlatılması arasında fazla bir zaman geçmediği düşünüldüğünde yetkililerin bu nedenle sorumlu tutulama­yacakları açıktır. Diğer taraftan, fail H.T.’nin ifadelerinden de anlaşılacağı üzere patlamadan önce olay yerinde polislerin uygulama yaptıkları, patlamadan hemen önce de bir polis aracının olay mahallinde devriye görevi yapmakta olduğu hususları da gözetildiğinde, yetkililerden beklenebilecek genel güvenlik tedbir­lerinin olay mahallinde mevcut olduğu sonucuna varılmıştır.

RG No :28924-RG.T. : 25.02.2014

B.No : 2013/1948 -K.T: 23.01.2014

48.Somutolayda başvurucu,kardeşininöldürülmesiolayında gereklitüm delillerin toplanmadığını, soruşturmanın etkili yapılmadığını, yetersiz araştırma ve değerlendirme ile sanığa eksik ceza tayin edildiğini, şartları o­luşmadığı halde haksız tahrik hükümlerinin uygulandığını, yanlış hukuki değer­lendirme nedeniyle yaşam hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

50.Derece mahkemelerinin kararlan bu açıdan değerlendirildiğinde; ölen ve tanık arkadaşı ile sanık ve tanık arkadaşının eşcinsellerin gittikleri barda tanışarak, cinselilişkiye girme konusunda anlaştıkları, ancak gittikleri evde ölen ve sanığın baş başa kaldığı bir sırada dosya kapsamında aksi kanıtlanmayan şekliyle sanığın gönüllü olmamasına rağmen, ölenin, sanığı bıçakla cinsel ilişkiye zorladığı ve meydana gelen tartışma sonucunda sanığın anılan cinayeti işlediği, yapılan ihbar üzerine kolluğun “kasten öldürme” suçundan derhal soruşturmaya başladığı, ölenin 7 yakınının soruşturmaya dâhil oldukları, suç eşyaları üzerinde inceleme yapıldığı, ölen ve failinin doktor raporlarının alındığı, görgü ve bilgisi olan kişilerin tespiti yapılarak dinlendiği görülmektedir. Ayrıca soruşturma sonucunda, ölüme sebebiyet veren fail hakkında davanın açıldığı, yapılan yargılamada, eşcinsel olan maktulün cinsel ilişkiye girmek amacıyla bu ilişkiyi istemeyen sanığı bıçak tehdidiyle zorlamak suretiyle haksız şekilde sanığı tahrik ettiği ve sanığı basit biçimde yaraladığı kanaatine varılarak, sonuç olarak kasten öldürme suçu üzerinden haksız tahrik ve takdiri indirim hükümleri de uygulanarak ceza miktarının saptandığı, temyiz merciince denetlenen mahkûmiyet kararının onandığı belirlenmiştir.

51.Somut olayda Mahkemece, tarafların aynı cinsel yönelim içinde oldu­klarının kabul edildiği (§ 16), suçun aydınlatılması açısından gerekli diğer delil­lerin toplanaraksoruşturma ve yargılamanın makul sürede tamamlandığı ve başvurucunun soruşturmayaetkin bir şekilde katıldığı görülmektedir. Ayrıca ge­rek Mahkeme kararında gerekse başvuru dosyasındaki ekli belgelerden, cinaye­tin, başvurucunun iddia ettiği gibi eşcinsellere yönelik bir nefretten kaynak­landığına ilişkin bir bulgu ya da şüpheye rastlanılmadığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, kararda cinayetin nefret suçları kapsamında işlenip işlen­mediğinin değerlendirilmemesi ya da tarafların cinsel yönelimlerinin araştırılmamış olması,Mahkemenin de kabulü dikkate alındığında soruşturmanın etkisizliği sonucunudoğurmayacaktır.

52.Buna göre, başvuru dosyasında oluşa ilişkin belge ve bilgiler dikkate alındığında, sorumluların tespitine yönelik soruşturmanın yetersiz olduğundan ve kararın somut kanıtlarla çelişecek biçimde ve açıkça hukuka aykırılık o­luşturacak şekilde keyfi verildiğinden söz edilemeyeceği gibi, bu konuda ihmali bir davranış veya yetkililere yüklenebilecek bir eksiklik de sap­tanamamıştır. Dolayısıyla, kişinin yaşam hakkının korunması kapsamında yür­ütülen cezai soruşturmanın etkisiz olduğuna ilişkin bir sonuca varılmasını gere­ktirecek bir husus tespit edilememiştir.

53.Açıklanangerekçelerle, yargılamasonucunda verilenkararnedeniyle başvurucunun yaşam hakkına yönelik bir ihlal açıkça tespit edilmediğinden, başvurunun “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :28940-RG.T. : 13.03.2014

B.No : 2013/1335 -K.T: 06.02.2014

28.Buna göre, başvuru dosyasında oluşailişkin belge ve bilgiler dikkate alındığında, ölüme sebebiyet veren olayların doğru bir şekilde tespitine, muhte­mel sorumluların belirlenmelerine ve cezalandırılmalarına yol açacak nitelikte bağımsız, etkili, hızlı ve kamuya açık bir soruşturmanın gerçekleşmediğinden ve kararın somut kanıtlarla çelişecek biçimde ve açıkça hukuka aykırılık o­luşturacak şekilde bariz takdir hatası veya açık keyfîlik sonucu verildiğinden söz edilemeyeceği gibi, bu konuda ihmali bir davranış veya yetkililere yüklenebile­cek bir eksiklik de saptanmamıştır. Dolayısıyla, kişinin yaşam hakkının korun­ması kapsamında yürütülen cezai soruşturmanın etkisiz olduğuna ilişkin bir sonuca varılmasını gerektirecek bir husus tespit edilememiştir.

RG No :29982-RG.T. : 25.04.2014

B.No : 2013/19 -K.T: 07.03.2014

80.Bir bütün olarak ceza soruşturması kapsamında elde edilen delillere, özellikle de bütün tanık ve müşteki beyanlarına bakıldığında, askere alınmadan önce ve askerlikgörevinebaşladıktansonra olayanına kadar gerçekleşenhiçbir olay veya olgununmüteveffanın kendisinin intihar girişiminde buluna­bileceğine ilişkin uyarı niteliğinde birbelirti veya psikolojik sıkıntıları bulunduğunu ortaya koymadığı görülmektedir. Nitekimbaşvuruculardanmü­teveffanınbabası FatihBirol, Askeri Savcılık tarafındanalınanifadesinde, ge­nel olarak oğlunun intihar edecek birisi olmadığını, askerde durumunun iyiolduğunu veherhangibir problemininolmadığını,herhangibiraileviproblemideolmadığını, benzer şekilde müteveffanın annesi başvurucu Remziye BİROL, oğlunun vefatetmeden ikisaat önce kendisiniaradığını, bu konuşmada herhangi bir sıkıntısındanbahsetmediğini, oğlunun tekrar görüşürüz diyerek telefonu ka­pattığını ifade etmiştir.

83.AYİM’in gerekçelikararında da ifade edildiğiüzere, müteveffaya ağır görevler verildiği, baskı yapıldığı, kendisiyle alay edildiği ve bunların sonucunda kendisinin intihar ettiğini ortaya koyacak herhangi bir delil bulunmamaktadır. Anayasa Mahkemesi açısından AYİM’in yaptığı bu çıkarımdan ayrılmayı gere­ktirecek bir yön bulunmamaktadır.

85.Başvurukonusu olaydaresen yürütülen cezasoruşturmasının oldukçakapsamlı olduğu, makul bir süre içerisinde sonuca bağlandığı, tanık ve müşteki sıfatıyla ilgili tüm kişilerin beyanlarının alınması ve diğer teknik bilgi­lerin elde edilmesi dâhil olmak üzere olayın ne şekilde gerçekleştiğinin saptan­masına imkân sağlayacak gerekli tüm delillerin toplandığı ve başvurucuların soruşturmanın açıklığını temin edecek ve meşru menfaatlerini koruyabilecekleri bir şekilde soruşturma sürecine dâhil olabildikleri görülmektedir.

86.Tüm bu hususlar dikkate alındığında, askeri yetkililerin askerlik öncesi hayatında kayda değer herhangi bir psikolojik sıkıntısı bulunmayan ve olay anma kadargenel kişilik yapısı doğrultusunda normal davranışlar sergileyen müte­veffanın intihar etmeriskinibildikleri ya da bilmelerigerektiği,dolayısıyla da kendisinesilahlınöbettutturulmasının başvurucuların ifadesiyle, ağır bir hizmet kusuru olduğu ve onun intihan ileidarenin ihmali arasında bir illiyet bağı o­luşturduğu sonucuna ulaşılması mümkün değildir.

RG No :29111-RG T. :06.09.2014

B.No : 2013 /8975-K.T:23.07.2014

Ali İsmail Korkmaz

19.Başvurucu oğlunun ölümüyleilgilikamu davasının Eskişehir ilinden Kayseri iline nakli nedeniyle yargılamanın adil ve etkili biçimde yürütüle­meyeceğini, kamugörevlileriyleilgilibirdavanınnaklineilişkinkararınAdaletBakanlığınınbaşvurusu üzerine verilmesinin yargılama makamının taraf­sızlığına ve bağımsızlığınagölge düşürdüğünü, davanın nakli kararına yapılan itirazın incelenmeksizin reddedildiğinibelirterek adil yargılama ile etkili başvuru haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüş, ihlalingiderilmesi amacıyla yeniden karar verilmek üzere dosyanın Yargıtay 5. Ceza Dairesinegönderilme­sini talep etmiştir.

23.Başvuru kapsamında yaşam hakkının korunmasıyla ilgili bir şikâyet ileri sürülmemiş ise de, Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukukinitelendirmesiilebağlıdeğildir.Doğalolmayanbir ölümolayınınsorumlularınınbelirlenmesi amacına yönelik bir yargılama nedeniyle yapılan başvurunun yaşam hakkıçerçevesinde incelenmesi gerekir (B. No: 2012/695,12/2/2013, § 15).

26.Kişininyaşamhakkıile maddivemanevivarlığınıkorumahakkı, birbirleriyle sıkı bağlantıları olan, devredilmez ve vazgeçilmez haklardan olup devletin bukonuda pozitif ve negatif yükümlülükleri bulunmaktadır. Devletin, yetki alanında bulunanhiçbir bireyin yaşamına kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermeme, bunun yanı sıra bireylerin yaşam hakkını, kamusal makam­ların, diğer bireylerin ve kişinin kendisinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yükümlülüğü bulunmaktadır (B. No: 2012/752,17/9/2013, §50-51)

27.Anayasa’nın 17. maddesi, Devletin sorumluluğunu gerektirebilecek şartlar altında can kaybının gerçekleştiği durumlarda Devlete, öncelikle elindeki tüm imkânlarıkullanarak, yaşam hakkını koruma esas yükümlülüğünü vermektedir (B. No: 2012/752,17/9/2013, §52, 53).

28.Devletin yaşam hakkı kapsamındaki pozitif yükümlülüklerin ayrıca usuli yönü bulunmaktadır. Bu usul yükümlülüğü çerçevesinde devlet, doğal olmayan her ölüm olayınınsorumlularının belirlenmesini ve gerekiyorsa cezalandırılmalarını sağlayacak etkili birsoruşturma yürütmek durumund­adır. Bu kapsamada yapılan soruşturmanın temel amacı,yaşam hakkını koruyan hukukun etkin bir şekilde uygulanmasını güvenceye almak vesorumluların, yaşam hakkının ihlali nedeniyle hesap vermelerini sağlamaktır (B. No:2012/752,17/9/2013, §54).

33.Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir hukuk yoludur Bu nedenle, ihlal iddialarına ilişkin olarak öncelikle olağan kanun yollarının tüketilmes gerekmekte olup, ancak somut koşullar itibarıyla başvuru yollarının tüketilmesinin yara sağlamayacağı veya etkili olmadığının anlaşılması halinde başvuru incelenebilir.

34.Başvurucunun oğlunun 10/7/2013 tarihinde yaşamını yitirmesi son­rasında yürütülensoruşturma sonunda 9/9/2013tarihliiddianameyle sanıklarhakkında kamudavasının açıldığı, kamu güvenliği gerekçesiyle davanın nak­line karar verilmesi üzerine 13/11/2013 tarihinde dosyanın Kayseri Ağır Ceza Mahkemesine gönderildiği, bazı sanıkların tutuklu olduğu davanın ilk derece mah­kemesinde derdest olduğu anlaşılmaktadır.

35.Bu aşamaya kadar geçen süre ve bu sürede soruşturma ve yargılama makamlarınca yapılan işlemler dikkate alındığında, kamu dava­sının nakline ilişkin süreç de dahil olmak üzere yaşam hakkını koruyan hukukun etkisiz olduğunu ve olağan başvuru yollarının tüketilmesinin ya­rar sağlamayacağını kabul etmek mümkün değildir.

36.Açıklanan nedenlerle, “başvuru yollarının tüketilmemiş olması” nedeniyl başvurunun kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir. Üye Osman Alifeyya PAKSÜT bu görüşe katılmamıştır

KARŞIOY GEREKÇESİ

3.Anayasanın 141. maddesinin üçüncü fıkrasında “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır” denilmiştir. Davanın nakline ilişkin kararların da buanayasal kuralın istisnasını oluşturmayacağı ve gerek Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin, gerek Anayasa Mahkemesinin içtihat­larında standardı konulan “ilgili ve yeterli gerekçe” içermesinin zorunlu olduğu hususunda tereddüt bulunmamaktadır.

5.Başvurucu, adil yargılanma hakkı kapsamında şikayette bulunmuş ise de bir insan öldürme olayının sorumlularının bulunarak cezalandırılması amacına yönelik biryargılama nedeniyle yapıldığından, başvurunun yaşam hakkı çerçevesinde incelenmesigerekir. Bu nedenle olayda, yaşam hakkının usuli boyutunun ihlal edilip edilmediğiincelenmeli ve yaşam hakkının korun­ması bağlamında davanın naklinin yeterli güvencelertaşıyıp taşımadığı değer­lendirilmelidir. Bu bağlamda davanın naklinin ilgili ve yeterligerekçeye dayanıp dayanmadığı hususu önem taşımaktadır.

6.Olayda kamu görevlilerinin de sanık olması dolayısıyla davanın naklinin, yaşam hakkının usuli boyutu üzerinde olumsuz bir etki yaratıp yaratmayacağı hususunda birdeğerlendirme yapmak için bu aşamada yeterli somut veri bulunmamaktadır. Ancak,başvurucunun iddiası bu etki­nin olumsuz olacağı yönündedir. Bu kaygı ve kuşkunun,davanın naklini zorunlu kılan nedenlerin ve yeni yargılanma yerinin nasıl belirlendiğiningerekçeleriyle birlikte açıklanması suretiyle giderilmesi gerekir.

7.Yargıtay’ın, davanın nakli istemi üzerine vereceği karar, Anayasa Mah­kemesinin yukarıda belirtilen kararında da ifade edildiği üzere, idari bir makam olan Adalet bakanlığının istemini otomatik olarak sonuca bağlamaktan ibaret değildir. Nakil konusundaki kararın da diğer yargı kararlan gibi gerekçeli ol­ması gerekir. Ancak başvuru konusu olayda Yargıtay kararında davanın neden dolayı Eskişehir’de görülemeyeceği konusunda bir değerlendirmeye yer ve­rilmediği gibi niçin Kayseri’ye nakledildiği konusunda da bir gerekçe belir­tilmemiştir. Bu durumda katılan tarafın gerekçeli karar hakkının gözetilmediği açıktır. Kaldı ki karar verilmeden önce Yargıtay Başsavcılığının da görüşü alın­mamıştır.

8.Olayda, Adalet Bakanlığının başvurusu üzerine Yargıtay, davanın Es­kişehir’den Kayseri’ye nakline karar vermiştir. Karar sürecinde davaya bakacak Mahkemenin istemi üzerine Eskişehir Valiliğinin, Eskişehir Cumhuriyet Başsavcılığının ve Adalet Bakanlığının görüşleri alınmış ise de katılan tarafın (başvurucunun) görüşü alınmamış, bu konudaki görüşlerini, itirazlarını ve varsa delillerini ortaya koyma fırsatı verilmemiştir. Yaşam hakkının usuli güvenceleri, bu noktada silahların eşitliği ilkesinin gözetilmesini gerektirir, Mağdur tarafın görüş ve itirazlarının dinlenmemesi, silahların eşitliği ilkesine aykırıdır. Devletin yaşam hakkının usuli boyutunda gözetmesi gereken silahların eşitliği ilkesini göz ardı ederek soruşturma ve kovuşturma yürütmesi, hak ihlaline yol açar.

9.Yargıtay’ın kararına karşı itiraz edecek başka bir merci bulunmamakt­adır. Davanın nakli konusu nihai hükümle birlikte de temyiz incelemesine tabi tutulamayacaktır. Öldürme olayına ilişkin dava nihai kararla sonuçlandığında yaşam hakkının yeterince gözetilip gözetilmediği konusunda yapılabilecek sonraki bir değerlendirme, bu safhada meydana gelen ihlali ortadan kaldırma­yacaktır. Bu nedenle Yargıtay’ın davanın nakline ilişkin kararma karşı başvuru yollarının tüketilmediğinden söz edilemez.

Açıklanan nedenlerle başvurunun KABUL EDİLEBİLİR olduğuna ve Anayasa’nın 17. maddesindeki yaşam hakkının usuli boyutunun İHLAL edil­diğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29125-RG.T. :04.12.2014

B.No : 2013 /6585-K.T:18.09.2014

30.Bir olayda yaşam hakkına ilişkin ilkelerin uygulanabilmesi için ge­rekli şartlardan biri, doğal olmayan bir ölümün gerçekleşmiş olmasıdır. Ancak bazı durumlardaölüm gerçekleşmese dahi olayın yaşam hakkı çerçevesinde incelenebilmesi mümkündür. AİHM de, ölümle sonuçlanmayan yaralanma olaylarını kişiye karşı kullanılan gücün derecesi, türü ve güç kullanımının ardında yatan niyet ve amacı diğer faktörlerle birlikte göz önünde tutarak yaşam hakkı kapsamında inceleyebilmektedir (bkz. İlhan/Türkiye [BD],22277/93, 27/6/2000, §76;Paşa ve Erkan Erol/Türkiye,51358/99, 12/12/2006, §27;Makaratzis/Yunanistan [BD], 50385/99, 20/12/2004, §52).”

35.BaşvurucularınAnayasa’nın 17.maddesininihlaledildiğiiddialarına yönelik olarak Bakanlık görüşünde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihat­larına göre yaşam hakkının, devletlere egemenlik yetkisi içinde bulunan kişilerin yaşamlarını korumak için gerekli tedbirleri almaları yönünde pozitif yüküm­lülük yüklediği, ancak bu yükümlülüğün de mutlak olmadığı, koşullar ölçüsünde yorumlanması gerektiği, mevcut başvuruya benzer nitelikteki Paşa ve Erkan / Erol – Türkiye başvurusunda AİHM’in devletin pozitifyükümlülüğünü yerine getirmemesi nedeniyle yaşam hakkının ihlal edildiği sonucuna vardığı belirtilmiştir,

39.Kişininyaşamhakkı ilemaddivemanevivarlığınıkoruma hakkı, birbirleriyle sıkı bağlantıları olan, devredilmez ve vazgeçilmez haklardan olup devletin bu konuda pozitif ve negatif yükümlülükleri bulunmaktadır. Devletin, negatif bir yükümlülük olarak, yetki alanında bulunan hiçbir bireyin yaşamına kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermeme, bunun yanı sıra, pozitif bir yüküm­lülük olarak, yine yetki alanında bulunan tüm bireylerin yaşam hakkını gerek kamusal makamların, gerek diğer bireylerin, gerekse kişinin kendisinineylem­lerindenkaynaklanabilecekrisklerekarşıkoruma yükümlülüğü bulunmaktadır (B. No: 2012/752,17/9/2013, § 50-51).

40.Anayasa Mahkemesinin yaşam hakkı kapsamında devletin sahip olduğu pozitif yükümlülükler açısından benimsediği temel yaklaşıma göre, dev­letin sorumluluğunugerektirebilecek şartlar altında gerçekleşen ölüm olaylarında Anayasa’nın 17. maddesi,devlete, elindeki tüm imkânları kullanarak, bu konuda ihdas edilmiş yasal ve idariçerçevenin yaşamı tehlikede olan kişileri korumak için gereği gibi uygulanmasını ve buhakka yönelik ihlallerin dur­durulup cezalandırılmasını sağlayacak etkili idari ve yargısaltedbirleri alma görevi yüklemektedir. Bu yükümlülük, kamusal olsun veya olmasın, yaşamhak­kının tehlikeye girebileceği her türlü faaliyet bakımından geçerli olup (B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 52), kamu güvenliğini sağlama amacıyla yürütülen tehli­keli faaliyetler alanı da bu yükümlülük kapsamındadır.

41.Yaşamı koruma pozitif yükümlülüğü, devlete, egemenlik alanında bulunan bireylerin yaşamını korumak için önleyici genel güvenlik tedbirleri alma görevini deyüklemektedir (Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. LC.B/Birleşik Krallık, 9/6/1998,§36; Osman/Birleşik Krallık, 28/10/1998, §115; Paşa ve Erkan Erol/Türkiye, 51358/99,12/12/2006, §31).

42.Bu bağlamda ifade edilmelidir ki, Anayasa’nın 17. maddesinin öngör­düğü pozitif yükümlülüklerin yerine getirilmesi kapsamında, alınacak tedbirlerin belirlenmesiidari ve yargısal makamların takdirinde olan bir husustur. Anayasal hakların güvencealtına alınması adına pek çok yöntem benimsenebilir ve me­vzuatta düzenlenmiş herhangibir tedbirin yerine getirilmesinde başarısız olunsa bile pozitif yükümlülükler diğer birtedbir ile yerine getirilebilir (B. No: 2013/2075,4/12/2013, § 59).

44.Başvuru konusu olayda, başvuruculardan Salih Ülgen, Ağrı ili, Doğubayazıt ilçesi Türkiye-İran sınırında bulunan Ziyaret Piyade Hudut Takım Komutanlığına 300 metre mesafedeki sınır güvenliğini temin amacıyla oluştu­rulan mayınlı bölge yakınında 27/6/2006 tarihinde on üç yaşında iken on bir ve on iki yaşlarında olan iki arkadaşıyla birlikte hayvan otlattığı sırada koyun sür­üsünün mayın levhası bulunan tel örgünün yukarısından aşağıya doğru inmesi üzerine arkadaşlarıyla birlikte koyunların peşinden giderek mayınlı araziye gir­miş ve burada buldukları bir mayının patlaması sonucu sağ kolunun dirsek kısmının alt tarafı kopmuş ve vücudunun çeşitli yerlerinden yaralanmıştır. Başvuruya konu kazanın sivillerin girmesi yasak olan askeri bir alanda meydana gelmesi nedeniyle başvurucu Salih Ülgen ve arkadaşlarının hayatlarını kor­umak adına söz konusu alana girişinin engellenmesi amacıyla gerekli güvenlik tedbirlerinin alınması Anayasa’nın 17. Maddesi açısından devletin pozitifyükümlülükleri kapsamında yer almaktadır.

45.Somut olayda, birinci başvurucunun yaralanmasına neden olan anti personel mayınlar Türkiye-İran sınırında bulunan Ziyaret Hudut Takım Karako­lunu koruma amacıyla yerleştirilmiştir. Dosya kapsamında yer alan bilgi ve bel­gelerden Bakanlık görüşüne ek olarak sunulan Genelkurmay Başkanlığının 7/2/2014 tarihli yazısında, mayınlı arazinin yerel halk tarafından mera olarak kullanılmadığı, hayvanların mayınlı arazi sınırlarından yüz metre uzaklıktan baş­layacak şekilde otlatıldığı, mayın tarlasının çevresinin bir metre yüksekliğinde tel üstüvane ve dikenli tel ile çevrildiği ve bölgenin mayınlı olduğunu belirten mayın ikaz levhalarının mevcut olduğu, bölge halkının mayın tarlaları hakkında bilgilendirilerek kendilerine talimat tebliğ edildiği, arazisinde çalışmak için veya hayvanları otlatmak için gelen halkın mayınlı araziler konusunda uyarıldığı be­lirtilmiştir.

46.Bununla birlikte, yetkililer tarafından alındığı belirtilen önlemlerin ve nöbetçi askerin uyarılarının sorumlu yetişkinler gibi davranması beklene­meyecek olan başvurucu ve arkadaşlarının mayınlı sahaya girmesini engelle­yemediği, koyun sürüsünün dahi tel örgülerin üzerinden aşabildiği, dolayısıyla başvuruculardan Salih Ülgen’in kalıcı şekilde yaralanmasına neden olan ma­yın patlamasının meydana gelmemesi için alınması gerekli güvenlik tedbirle­rinin somut olayda yeterli düzeyde bulunmadığı sonucuna varılmıştır.

47.Açıklanan nedenlerle,Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alı­nan yaşam hakkının pozitif yükümlülük yönünden ihlal edildiğine karar veril­mesi gerekir.

RG No :29125-RG.T. :04.12.2014

B.No : 2014 /648-K.T:18.09.2014

60.Bakanlık,birhasta tutuklununölmedenöncekendisiniAlHS’nin2.maddesinin ihlalinin muhtemel mağduru olarak değerlendirdiği hallerde, AİHM’ninkuralolarak Calvei ve Ciglio/halya kararında belirlenen yöntemden ayrılmamak gerektiğikanaatinde olduğunu belirtmektedir (Çetin/Türkiye, B. No.44084/10, 5/3/2013).

61.Mevcut belgelerin incelenmesinden, belirtilen hususlarlailgili ola­rak, doktorlar aleyhine tazminat davası açıldığına ya da şikâyette bulunulduğuna dair bir bilgiyeulaşılamadığı,başvurucunun 11 Haziran 2009 ve 22 Haziran 2009 tarihleri arasındaÜmraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesinde, 22 Haziran 2009 ve 7 Mart 2011 tarihleriarasında İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fa­kültesi Hastanesinde, 10 Mart 2011 ve 11Mart 2011 tarihleri arasında Silivri Devlet Hastanesinde, 3 Ekim 2011 ve 14 Ekim 2011tarihleri arasında Bakırköy Eğitim ve Araştırma Hastanesinde, 11 Haziran 2012 ve 15Haziran 2012 tarihleri ve son olarak 12 Aralık 2012 ve 9 Ocak 2013 tarihleri arasındaAvcılar Murat Kölük Devlet Hastanesinde yatarak tedavi gördüğü anlaşılmaktadır.

62.Bakanlık,başvurucunun8/3/2011 tarihindensonra sağlıkkuruluşlarına şevkinin gerektiği gibi yapılmadığı iddiasıyla ilgili olarak bir şikâyet ya da taleptebulunduğuna dair bir belgeye rastlanılmadığını belirt­mektedir.

63.Adalet Bakanlığıgörüşüne karşıbaşvurucu,başvuru sırasında belirt­tiği görüşlerini tekrar etmiş ve cezaevi idaresinden sorumlu Cumhuriyet savcılığına yaptığı16/5/2011 ve 9/2011 havale tarihli iki ayrı dilekçeyi sun­muştur. Bu dilekçelerde başvurucuikiayaralıklarlabirüniversitehastanesininhepatoloji servisindehastalığıylailgilikontrollerinin yaptırılması gerektiği, eğitim ve araştırma hastanelerinde gerekli kontrol ve takibin yapılamayacağını belirtmektedir.

64.Kişinin yaşam hakkı ile maddi ve manevi varlığını koruma hakkı, birbirleriyle sıkı bağlantıları olan, devredilmez ve vazgeçilmez haklardan olup devletin bu konuda pozitifve negatif yükümlülükleri bulunmaktadır. Devletin, negatif bir yükümlülük olarak, yetkialanında bulunan hiçbir bireyin yaşamına kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermeme,bunun yanı sıra, pozitif bir yüküm­lülük olarak, yine yetki alanında bulunan tüm bireylerinyaşam hakkını, kamusal makamların, diğer bireylerin ve kişinin kendisinin eylemlerindenkaynaklanabilecek risklere karşı koruma yükümlülüğü bulunmaktadır (B. No: 2012/752,17/9/2013, §50-51)

65.AİHM, hukuka uygun olarak özgürlüğü kısıtlanan herkesin insan onurunauygun tutukluluk koşullarına sahip olma hakkı bulunduğunu, alınan tedbirlerin uygulanma koşullarının kişiyi sıkıntıya ya da tutukluluğa bağlı kaçınılmaz üzüntü seviyesini aşacak yoğunlukta bir ümitsizliğe sokma­ması gerektiğini vurgulamaktadır (Kudlaı Polonya, B. No: 30210/96,26/10/2000, §94).

66.AİHM ayrıca, AİHS’nin tutuklu bir kimsenin sağlık gerekçesiyle ser­best bırakılması için hiçbir “genel zorunluluk” getirmediğini, ancak doğal ola­rak ortaya çıkan fiziksel ya da ruhsal rahatsızlıklardan kaynaklanan acının, yet­kililerin sorumlu tutulabileceğitutukluluk koşullarından dolayı artması ya da artma riski bulunması halinde bu durumunAİHS’nin 3. maddesi kapsamına gire­bileceğini belirtmektedir (MouiseliFransa, B. No:67263/01,14/11/2002, § 38-40).

67.Başvurucunun sağlık durumuyla ilgili yukarıda belirtilen kurul raporları dikkate alındığında, başvurucunun hastalığının her şart ve durumda, cezaevinde bulunma nedeniyle tek başına yaşamsal risk oluşturacak bir nitelik taşıdığı belirtilmemektedir. Başvurucunun rahatsızlığının geri dönülmez bir noktaya ulaştığı yönünde bir tespit de bulunmamaktadır. Bununla birlikte, mevcut hastalık nedeniyle ortaya çıkabilecek muhtemel riskle­rin varlığından bahsedilmekte ve sonuç olarak “başvurucunun sağlığı açısından, cezaevi koşullan yerine fiziksel, psikososyal şartların daha sağlıklı olduğu ve her türlü tıbbi imkâna kolayca ulaşabileceği bir ortamda izlenmesinin uyguno­lacağı” değerlendirilmektedir (§ 17-27).

69.Başvurucunun Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesinde yatarak iki yıla yakın bir dönem takip edildiği sırada düzenlenen 18/11/2009 tarih ve 6041 sayılı sağlık kuruluraporunda açıkça,”Hasta,kronik hepatit B ve karaciğer sirozu tanıları ile yatırılarakizlenmektedir. Kompanse siroz tanılı hastaları genel olarak yatırarak tedavi etmemekteyiz. Hasta Fatih Hilmioğlu karaciğer fonksiyonları düzeltildikten sonra aylar boyunca izlenmiş ve durumunun stabil kaldığı tespit edilmiştir. Şu anda kendi­sine bir hastane tedavisiyapılmamakladır.” tespiti olmasına karşın “Sonuç ola­rak,hasta şu anda hastanedeyatırılarak tedavi edilmesi gereken bir hasla değil­dir, taburcu edilebilir. Ancak kompansesirozu olan bir hastanın koşulları uygun olmayan başka ortamlara transferinin sorumluluğuda bizim üzerimizde olmaz. Bu hasta aslında sağlığı açısından zorunlu olarak transfer edilmemesi gereken bir ortama gönderilirse kesin bir hayati tehlike söz konusudur.” değerlendirmesi yer almaktadır.

70.Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesinde kaldığı sürece kendisine hastanetedavisi yapılmadığı bildirilen başvurucu hakkında düzenlenen raporlarda, cezaevikoşullarının başvurucu yönünden uygun olmadığı veya hastalık sebebiyle başvurucubakımından “kesin bir hayati tehlikeye ” neden olacağı yönünde bir olgu yer almamaktadır.

71.Başvurucu daha önce sağlık durumuyla ilgili rapor düzenleyen dok­torların tutuklanabilecekleriendişesiyle görüşlerinideğiştirdiklerinibelirtmiş,ancak bugörüşdeğişikliğinin hatalı olduğu iddiasıyla idari veya adli bir şikâyet yoluna başvurmamıştır. Ayrıca başvurucu tarafından sonraki raporlarda yer alan kanaatin yan­lışlığı konusunda somut bir belge ve bilgi sunulmamıştır. Başvurucunun sağlık durumuyla ilgili raporlarda esasenteşhis yönünden bir farklılık da bulunmama­ktadır. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesincedüzenlenen ilkikiraporda doğru­dancezaevişartlarıyla bağlantılısomutbir nedenbelirtilmeksizin başvurucunun tutukluluğunun devamının veya transfer edilmemesi gerekenbir ortama gönde­rilmesinin kesin bir hayati tehlike teşkil edeceği belirtilmektedir.

72.Tedbir talebiyle ilgili 20/1/2014 tarihli karar üzerine İstanbul Üniver­sitesi Tıp Fakültesi Hastanesince düzenlenen 17/2/2014 tarih ve 19 sayılı sağlık kurulu raporunda da,başvurucunun cezaevinde bulunmasının sağlık durumu nedeniyle hayati risk oluşturacağınailişkin bir tespit ve değerlendirme yer alma­maktadır.

74.Başvurucu, iki ay aralıklarla bir üniversite hastanesinin hepatoloji ser­visinde hastalığıyla ilgili kontrollerinin yaptırılmamasını yaşam hakkının ihlali olarak ayrıca ilerisürmüş ise de, bu kontrollerin yapılmasına ilişkin idari merci­lerin hareketsiz kalmasınedeniyle idari veya yargısal bir şikâyet yaptığına ve bu kapsamda bir sonuç alamadığınailişkin delil sunmamaktadır. Bireysel başvuru kapsamındaki talebin de hastalık nedeniylesağlık kurumunda tedavi edilme değil, “mahkûmiyet kararına bağlı olarak” cezaevindetutulmanın sonlandırıl­ması yani serbest bırakılma olduğu görülmektedir.

75.Başvurucunun yukarıda bahsedilen raporlarla tespit edilen sağlık durumuna rağmen “mahkûmiyet kararına bağlı olarak” cezaevinde tutul­masının, insanlık dışı veyaaşağılayıcı bir cezai muamele olarak değerlendiril­mesine neden olabilecek bir olgunun dabulunmadığı, bu nitelikte değerlendi­rilebilecek somut bir duruma ilişkin şikâyet olmadığıgörülmektedir.

76.Başvurucu, cezaevinde tutulma nedeniyle yaşam hakkının ihlal edil­diği şikâyetine ilişkin olarak gerek cezaevi koşullarından gerekse yetkililerce yapılan uygulamalardan kaynaklanan somut bir delil sunmadığı gibi bu kapsamdaki iddialarıyla ilgili herhangi bir idari ve yargısal başvuru yapmamıştır.

77.Suç isnadına veya mahkûmiyet kararına bağlı olarak özgürlüğün­den yoksun bırakılan bir kimsenin sağlık gerekçesiyle serbest bırakılması için hiçbir “genel zorunluluk” bulunmadığı,hasta bir kişinincezaevinde tutul­masının,ancak cezaevişartlarıveya uygulanan tedbirlerin kişiyi olağanın üze­rinde sıkıntıya sokacak nitelikte olması halinde insanlık dışı veya aşağılayıcı bir muamele olarak nitelendirilebileceği ve bu kapsamda da somut bir delil olmadığı dikkate alındığında, kronik hastalığı olan başvurucunun “mahkûmiyet kararına bağlı olarak” cezaevinde tutulmasına ilişkin şikâyetle­rinin somut bir olguya dayanmaması nedeniyle yaşam hakkı kapsamında değerlendirilmesi mümkün değildir.

II- İşkence Yasağı

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Madde 3-İşkence yasağı

Hiç kimse işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya işlemlere tabi tutulamaz.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI (1982)

1. Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı

Madde 17 – Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve ge­liştirme hakkına sahiptir.

Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütün­lüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tâbi tutulamaz.

Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşma­yan bir cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz.

(…) (*) Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiileri, birinci fıkra hükmü dışındadır.

(*) Madde 17 nin 4. fıkrasının başında geçen “Mahkemelerce verilen ölüm cezalarının yerine getirilmesi hali ile” ibaresi, 22.5.2004 tarih ve 25469 sayılı R.G.’de yayımlanan, 7.5.2004 tarih ve 5170 sayılı Kanunun 3. maddesi hükmü gereğince madde metninden çıkartılmıştır.

İşkence, AİHM’nin de benimsediği tanımıyla İşkenceye Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nde şu şekilde tarif edilmiştir: “İşkence terimi bir kimseye kendisinden ya da üçüncü kişiden bir bilgi ya da itiraf sağlamak, kendisinin ya da üçüncü kişinin işlediği ya da işlediğinden kuşku duyulan bir eylemden ötürü onu cezalandırmak, kendisine ya da üçüncü bir kişiye gözdağı vermek, ya da onları zorlamak amacıyla ya da herhangi bir ayrımcılığa dayalı bir nedenle bir resmi görevli ya da resmi bir sıfatla davranan bir başkası tarafından ya da onun kışkırtması ya da oluru ya da izniyle bilerek maddi ya da manevi ağır acı vermek ya da eziyette bulunmaktır”

Mahkemeye göre, bunun dışında kalan, “işkence” seviyesine varmayan fa­kat yine de vücutta zarar ya da yoğun fiziksel veya ruhsal ızdırap veren insanlık dışı muamelelerin “eziyet”, küçük düşürücü ve alçaltıcı nitelikteki daha hafif mu­amelelerin ise “insan haysiyetiyle bağdaşmayan” muamele veya ceza olarak be­lirlenmesi mümkündür (B. No. 2012/969,18/9/2013, § 22).

RG No :29028-RG T. :12.06.2014

B.No: 2013 /5680-K.T:15.04.2014

30.Anayasa’nın17.maddesinin üçüncü fıkrasında ise kimseye “işkence”, “eziyet” yapılamayacağı ve kimsenin “insan haysiyetiyle bağdaşmayan” muamele ve cezaya tabi tutulamayacağıdüzenlenmişolup, hükümSözleşme’nin 3.maddesi kapsamında güvence altına alınmış olan hukuksal çıkarları kapsamaktadır. Belir­tilen düzenlemede yeralan ifadeler arasında bir yoğunluk farkı bulunmakta olup, kişinin maddi ve manevivarlığının bütünlüğüne en ağır şekilde zarar ve­ren muamelelerin “işkence”, bu seviyeyevarmayan fakat yine de vücutta zarar ya da yoğun fiziksel veya ruhsal ızdırap veren insanlıkdışı muamelelerin “e­ziyet”, küçük düşürücü ve alçaltıcı nitelikteki daha hafif muamelelerinise “insan haysiyetiyle bağdaşmayan” muamele veya ceza olarak belirlenmesi mümkündür(B. No. 2012/969,18/9/2013, § 22).

31.Ancak, bir eylemin Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasının kapsamına girebilmesi için asgari bir ağırlık düzeyine ulaşmış olması gerekir. Bu asgari eşiğin aşılıpaşılmadığının belirlenmesinde her somut olayın özel­likleri dikkate alınarak birdeğerlendirme yapılması esastır. Bu bağlamda, muamelenin süresi, fiziksel ve manevietkileri ile mağdurun cinsiyeti, yaşı ve sağlık durumu gibi faktörler önem taşımaktadır (B.No. 2012/969, 18/9/2013, § 23). Somut olaydaki veriler ışığında, belirtilen ağırlık eşiğininaltında kalan muamele ve eylemlerinise,diğer haklar kapsamında değerlendirilmesimümkündür.

32.AİHM içtihadında da, başvuru konusu iddiaların Sözleşme’nin 3. Mad­desinin güvence kapsamında yer alması için minimum bir ağırlığa varması gere­ktiği kabul edilmekteve acımasız, insanlık dışı veya küçük düşürücü muamele veya cezanın ağır ve kasıt içerenşekli olarak kabul edilen işkencenin, şiddetli acı veya eziyet uygulanması, acının kasıtlıolarak uygulanması vebilgialmak,cezalandırmak veya korkutmak gibiamaçlıbirmuameleyi içermesi gerektiği benimsenmektedir. Önceden tasarlanarak saatlerce uygulanan, fiziksel yaralanmaya sebep olan, en azından ağır fiziki ve ruhsal acılar çektiren mua­meleler ise insanlık dışı muamele olarak değerlendirilmektedir. Küçük düşür­ücü muamelenin ise, mağdurlarda korku ve aşağılık duygusu oluşturan, küçük düşürücü ve alçaltıcı nitelikte olan muameleleri ifade ettiği kabul etmekte an­cak, söz konusu muamelenin amacının ilgili kişiyi küçük düşürmek veya alçalt­mak olup olmadığı ve sonuçları itibarıyla mağdurun kişiliğini Sözleşme’nin 3. maddesi ile uyuşmayan bir olumsuzlukta etkileyip etkilemediği üzerinde durul­maktadır (Bkz. Costello-Roberts/Birleşik Krallık, B. No. 13134/87, 25/3/1993, § 30; Labita/İtalya, [BD], B. No. 26772/95, 06/04/2000. § 120, Hurtado/İsviçre, B. No. 17549/90, 28/1/1994, § 67).

34.Belirtilen tespitler ışığında somut olay incelendiğinde, başvurucu taraf­ından esasen, görev yaptığı okulun yönetim kadrosunda yer alan kişilerce, haksız isnat veiddialarla hakkında disiplin soruşturmaları açıldığı, belirtilen soruştur­malardaki yanlı tutumve davranışlar nedeni ile küçük düşürülmek suretiyle manevi zarara uğratıldığı ve bukapsamda Anayasa’nın 17. maddesinin ihlal edil­diği iddiasıyla başvuruda bulunulduğuanlaşılmaktadır. Başvurucu tarafından id­dia edilen eylemlerin fiziksel ve manevi etkileri,süresive yoğunluk derecesigibi unsurların değerlendirilmesineticesinde; başvurucu hakkında açılan disiplin soruşturmasında haklarında şikayette bulunduğu müfettişlerceifadesinin alın­ması, öğrenci bilgilerinin e-okul sistemine girilmesi hususunda okul idaresiyleanlaşmazlık yaşanması, sınav notlarının eksik düzenlenmesi nedeniyle uyarıl­ması, biröğrenci velisiyle ilgili sorunu okul idaresine aktarmasına rağmen çözüm bulunmaması,okulda takip edilen kaynakların temini ile ilgili toplantıda okul müdürü tarafından yükseksesle uyarılması ve sorunlu olduğunu tespit ettiği öğrencinin sınıf değişikliğine ilişkin talebinin okul idaresince karşılanmamasışeklindeki eylem ve davranışların münferithadiselerden ibaret olduğu anlaşılm­aktadır. Belirtilen eylemlerin kişilik haklarını ihlalederek, başvurucu üzerinde fiziki ve ruhsal etkilerinin olması mümkün olmakla birlikte,özellikle kamu görevlisi olan başvurucu hakkında bir disiplin soruşturması yürütülmesininve görev yerinin değiştirilmesinin, muamelenin uygulanış şekli ve yöntemi ile ö­zelliklemeydana getirdiği fiziksel ve ruhsal etkiler açısından, başvurucunun yaşı ve mesleki statüsüde nazara alındığında, Anayasa’nın 17.maddesininüçüncü fıkrası kapsamındadeğerlendirilmesi için gerekli olan asgari eşiği aştığı söylenemez.

RG No :29009-RG T. :24.05.2014

B.No: 2013 /2284-K.T:15.04.2014

32.Anayasa’nın 17.maddesinin üçüncü fıkrasında ise kimseye “işkence”,”eziyet” yapılamayacağı ve kimsenin “insan haysiyetiyle bağdaşmayan” mua­mele ve cezayatabi tutulamayacağıdüzenlenmişolup, hükümSözleşme’nin 3.maddesikapsamındagüvence altına alınmış olan hukuksal çıkarları kapsamakt­adır. Belirtilen düzenlemede yeralan ifadeler arasında bir yoğunluk farkı bulun­makta olup, kişinin maddi ve manevivarlığının bütünlüğüne en ağır şekilde zarar veren muamelelerin “işkence”, bu seviyeyevarmayan fakat yine de vücutta zarar ya da yoğun fiziksel veya ruhsal ızdırap veren insanlıkdışı muamelelerin “e­ziyet”, küçük düşürücü ve alçaltıcı nitelikteki daha hafif muamelelerinise “insan haysiyetiyle bağdaşmayan” muamele veya ceza olarak belirlenmesi mümkündür(B. No. 2012/969,18/9/2013, § 22).

33.Ancak, bir eylemin Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasının kapsamına girebilmesi için asgari bir ağırlık düzeyine ulaşmış olması gerekir. Bu asgari eşiğin aşılıpaşılmadığının belirlenmesinde her somut olayın özellikleri dikkate alınarak birdeğerlendirme yapılması esastır. Bu bağlamda, muamelenin süresi, fiziksel ve manevietkileri ile mağdurun cinsiyeti, yaşı ve sağlık durumu gibi faktörler önem taşımaktadır (B.No. 2012/969, 18/9/2013, § 23). Somut olaydaki veriler ışığında, belirtilen ağırlık eşiğininaltında kalan muamele ve ey­lemlerin ise, diğer haklar kapsamında değerlendirilmesimümkündür.

35.Yukarıda yer verilentespitlerden deanlaşılacağıüzere,doğasıgereği cezaların veya menfi hareket ve eylemler ile olumsuz hayat deneyimlerinin, kişinin fiziki veruhsal değerlerini etkilemesi ve kişide stres, üzüntü ve sair menfî tezahürlere yol açması vebu etkileri açısından özellikle küçük düşürücü mua­mele kavramını çağrıştırması mümkünolmakla birlikte, belirtilen eylemlerin Sözleşme’nin 3. maddesi anlamında işkence, insanlıkdışı veya küçük düşürücü muamele ve bu kavramların Anayasa’nın 17. maddesinde yerverilen muadilleri olan işkence, eziyet veya haysiyetle bağdaşmayan muamele veya cezaolarak nitelendirilebilmesi için, mağdurun sübjektif niteliklerinin yanı sıra mua­meleninuygulanış şekli ve yöntemi ile özellikle meydana getirdiği fiziksel ve ruhsal etkiler açısındanönemli bir ağırlığa ulaşmış olması gerekmektedir.

RG No :28808 – RG.T. :01.11.2013

B.No: 2012/969 K.T : 18.09.2013

15.Başvurucu, hükümlü olarak bulunduğu Bandırma M Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda, koğuşun bahçe kapısını açan infaz koruma memurları M. T. ve O. 1. Ile karşılaşarak kendilerine”günaydın” dediğini, M. T.’nin”ne var lan” diyerek elindebulunan metal kapı kolu ile üzerine yürüdüğünü, ancak diğer görevli memur O. l.’nın arayagirip, kendisine saldırmasını engelleyerek koğuştan çıkardığını; kendisine karşı kastenyaralama suçuna teşebbüs ettiği ve hakaret suçunu işlediği iddiasıyla M. T. hakkında yaptığı şikâyet üzerine yürütü­len yargılama sonucu verilen kararın sorunu çözmekten uzak olup, hasta bir adamın eylemini önlemeye yetmediğini, şahsın tedavi edilmesine de karar veril­mesi gerektiğini, yaptığı eylemleri hatırlamayan kişinin tedavi görmeyerek göre­vine devam ettiği sürece kendisi ve diğer mahkûmların can güvenliğinin tehli­kede olduğunu, şikâyetlerine rağmen yeterli önlemin alınmaması nedeniyle Anayasa’nın17. maddesinde tanımlanan yaşam hakkı,19. maddesinde tanım­lanan kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı ve 36. maddesinde tanımlanan adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüş ve uğradığı manevi sıkıntılar nedeniyle 50.000 TL tazminat talebinde bulunmuştur.

21.Başvuru konusu olay, devlet gözetimi altında bulunan başvurana yine bir devlet görevlisi tarafından yöneltilmiş sözlü ve fiili saldın nedeniyle yürütü­len adli işleminetkisizliği ile ilgili olduğu için, öncelikle burada korunan hakkın kapsamı tespit edilmeli vesonrasında ise bu hakkın yeterince korunup korun­madığı belirlenmelidir.

22.Somut olayda başvurucu, maddi ve manevi varlığını koruma ve ge­liştirme hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür. Herkesin maddi ve manevi varlığını koruma vegeliştirme hakkını güvence altına alan Anayasa’nın 17. mad­desinin birinci fıkrası insanonurunu korumayı amaçlamıştır. Bu hüküm bir ta­raftan devlete insan onurunu zedeleyenfiillerden kaçınma ödevi yüklerken, diğer taraftan bu tür fiillerin meydana gelmesi halindebu fiilleri etkili bir şekilde soruşturma ve failleri cezalandırma ödevi yüklemektedir. Buhükmün gereği ola­rak, özellikle devletin gözetimi altında tutulan kişilerin suiistimallerdenkorun­ması için onurlarınavehaklarınayönelikmüdahalelerin dikkatli birşekildeincelenmesi güvence altına alınmalıdır. Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında dakimseye “işkence”, “eziyet” yapılamayacağı ve kimsenin “insan haysiyetiyle bağdaşmayan” muamele ve cezaya tabi tutulamayacağı düzenlen­miş olup, burada geçen ifadeler arasında da bir yoğunluk farkı bulunmaktadır. Kişinin maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne en fazla zarar veren muamele­lerin “işkence “, bu seviyeye varmayan fakat yine de vücutta zarar ya da yoğun fiziksel veya ruhsal ızdırap veren insanlık dışı muamelelerin “eziyet”, küçük düşürücü ve alçaltıcı nitelikteki daha hafif muamelelerin ise “insan haysiyetiyle bağdaşmayan” muamele veya ceza olarak belirlenmesi mümkündür.

23.Ancak, bir eylemin Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasının kapsamına girebilmesi için minimum bir ağırlık düzeyine ulaşmış olması gere­kir. Bu asgari eşiğin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde her olayın somut özel­likleri dikkate alınarak bir değerlendirme yapılır. Bu bağlamda muamelenin sü­resi, fiziksel ve manevi etkileri ile mağdurun cinsiyeti, yaşı ve sağlık durumu gibi faktörler önem taşımaktadır.

24.Bu kavramlar kapsamında somut olay incelendiğinde, görevli memurun başvurucuya yönelik eyleminin anlık geliştiği, sürdürülmediği ve daha sonra da haksızeylemin devam ettiğine ilişkin bir iddianın da bulun­madığı anlaşılmıştır. Her ne kadarbaşvurucu bir mahkûm ve fail bir infaz kor­uma memuru ise de anlık bir tepkiden ötegeçmeyen ve herhangi bir fiziksel müdahale içermeyen eylemin, Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrası kapsamında değerlendirilmesi için gerekli asgari eşiği aştığı söylenemez. Bu durumda başvurucunun şikâyetleri, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma hakkı ile bağlantılı olarak Anayasa’nın 17. maddesinin birinci fıkrası kapsamında incelenmelidir (bkz. § 22).

RG No :29208 -RG.T.:17.12.2014

B.No: 2012 /827 – K.T :15.10.2014

33.Başvurucu, olay günü ani olarak gelişen üçüncü kişinin silahlı saldırısı sonucu yaralanmıştır. Başvurucununmaruz kaldığı silahlı saldırı sonucundacan kaybınınyaşanmamış ve hayati tehlike geçirecek şekilde yaralanmamış ol­ması göz önüne alındığında,yaşam hakkının ihlal edildiğine ilişkin şikâyetin, Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasıve AİHS’nin 3. maddesi kapsamında değerlendirilmesi gerekir. Ayrıca somut olaydadevletin maddi yüküm­lülüğünün ihlali ile ilgili bir şikâyetin söz konusu olmaması ve böylebir duru­mun da saptanmaması nedeniyle incelemenin, devletin pozitif sorumluluğuna bağlıolarak usul yükümlülüğü bakımından yapılması gerekir.

36.Anayasa’nın 17. maddesinde düzenlenen hak kapsamında, devletin, pozitif bir yükümlülük olarak, yetki alanında bulunan tüm bireylerin maddi ve manevi varlığını korumahakkını gerek kamusal makamların, gerek diğer birey­lerin, gerekse kişinin kendisinineylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yükümlülüğü bulunmaktadır. Devlet,bireyin maddi ve manevi varlığını her türlü tehlikeden, tehditten ve şiddetten korumaklayükümlüdür (B. No: 2013/293, 17/7/2014, § 105; B. No: 2012/752,17/9/2013, § 51).

37.AİHM,devletinpozitif yükümlülüklerininözelkişilerin eylemlerini de içerdiğini belirtmiştir. Devlet, kamu görevlilerinde olduğu gibi özel kişiler tarafındangerçekleşebilecek kötü muamelelere karşı da yeterli korumayı ve yasal çerçeveyi sağlamaklayükümlüdür (bkz, Deniş Vasityev’Rıısya, B. No: 32704/04, 17/12/2009, § 98; YehovamnŞahitleri Gldani Cemaatinin 97 Üyesi ve diğer 4 kişi/Gürcistan, B. No: 71156/01, 3/5/2007,§ 96; Costeluo-Roberts/Birleşik Krallık, B. No: 13134/87, 25/3/1993, § 26-28; A/BirleşikKrallık, B. No: 100/1997/884/1096, 23/9/1998, § 22-24; X ve Y/Hollanda, B. No: 8978/80,26/3/1985, § 27).

38.Devletin, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma hakkı kapsamında sahip olduğu bu pozitif yükümlülüğün bir de usuli boyutu bulunmaktadır. Bu usul yükümlülüğüçerçevesindedevlet,doğal olmayanhertürlü fizikselveruh­sal saldırı olayınınsorumlularının belirlenmesini ve gerekiyorsa cezalandırıl­masını sağlayabilecek etkiliresmi bir soruşturma yürütmek durumundadır. Bu tarz bir soruşturmanın temel amacı, sözkonusu saldırıları önleyen hukukun etkin bir şekilde uygulanmasını güvenceye almak vekamu görevlilerinin ya da kurum­larının karıştığı olaylarda, bunların sorumlulukları altındameydana gelen olaylar için hesap vermelerini sağlamaktır (B. No: 2013/293, 17/7/2014, §106; ayrıca benzer yöndeki AİHM kararlan için bkz. Anguelova/Bulgaristan, B. No:38361/97, 13/6/2002, § 137; Jasinskis/Letonya, B. No: 45744/08, 21/12/2010, § 72).

39.Buna göre bireyin, bir devlet görevlisi ya da üçüncü kişi tarafından hukuka aykırı olarak ve Anayasa’nın17. maddesini ihlal eder biçimde bir mua­meleye tabitutulduğuna ilişkin savunulabilir bir iddiasının bulunması halinde, Anayasa’nın 17. maddesi,”Devletin temel amaç ve görevleri” kenar başlıklı 5. maddedeki genel yükümlülükle birlikteyorumlandığında etkili resmi bir soruşturmanın yapılmasını gerektirmektedir. Busoruşturma, sorumluların belirlenmesini ve cezalandırılmasını sağlamaya elverişli olmalıdır.(B. No: 2012/1017, 18/9/2013, § 30). Şayet bu olanaklı olmazsa, bu madde, sahip olduğuöneme rağmen pratikte etkisiz hale gelecek ve bazı hallerde devlet görevlilerinin fiilidokunulmazlıktan yararlanarak, kontrollerialtında bulunan kişilerin haklarım istismaretmeleri mümkün olacaktır (B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 25; ayrıca benzer yöndeki AİHMkararı için bkz.Corsacov/Moldova, B.No: 18944/02,4/4/2006, § 68).

40.Usul yükümlülüğünün bir olayda gerektirdiği soruşturma türünün, bireyin maddi ve manevi varlığını koruma hakkının esasına ilişkin yüküm­lülüklerin cezai biryaptırım gerektirip gerektirmediğine bağlı olarak tespiti ge­rekmektedir. Kasten ya dasaldırı veya kötü muameleler sonucu meydana gelen ölüm ve yaralama olaylarına ilişkindavalarda Anayasa’nın 17. maddesi ge­reğince devletin, ölümcül ya da yaralamalı saldırıdurumunda sorumluların te­spitine ve cezalandırılmalarına imkân verebilecek nitelikte cezai soruşturmalar yürütme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu tür olaylarda, yürütülenidari ve hukuki soruşturmalar ve davalar sonucunda sadece tazminat ödenmesi, bu hakihlalini gidermek ve mağdur sıfatını ortadan kaldırmak için yeterli değildir (B. No:2012/752, 17/9/2013, §55).

41.Yürütülen ceza soruşturmalarının amacı, kişinin maddi ve manevi varlığını koruyan mevzuat hükümlerinin etkili bir şekilde uygulanmasını ve so­rumluların ölüm yada yaralama olayına ilişkin hesap vermelerini sağlamaktır. Bu bir sonuç yükümlülüğüdeğil, uygun araçların kullanılması yükümlülüğüdür. Diğer taraftan, burada yer verilendeğerlendirmeler hiçbirşekildeAnayasa’nın 17.maddesinin,başvurucularaüçüncütarafları adli bir suç nedeniyle yargılatma ya da cezalandırma hakkı (benzer yöndekiAİHM kararı için bkz. Perez/Fransa, 47287/99, 22/7/2008, § 70) ya da tüm yargılamalarımahkûmiyetle ya da belirli bir ceza kararıyla sonuçlandırma ödevi (bkz. yukarıda geçenTank/Türkiye, § 111) yüklediği anlamına gelmemektedir (B. No: 2012/752, 17/9/2013, §56).

42.Yürütülecek ceza soruşturmaları, sorumluların tespitine ve cezalandırılmalarına imkân verecek şekilde etkili ve yeterli olmalıdır. Soruşturmanın etkili ve yeterli olduğundan söz edebilmek için soruşturma ma­kamlarının resen harekete geçerek olayı aydınlatabilecek ve sorumluların te­spitine yarayabilecek bütün delilleri toplamaları gerekir. Dolayısıyla, kötü mua­mele iddialarının gerektirdiği soruşturma bağımsız bir şekilde, hızlı ve derinlikli yürütülmelidir. Diğer bir ifadeyle yetkililer, olay ve olguları ciddiyetle öğren­meye çalışmalı ve soruşturmayı sonlandırmak ya da kararlarını temellendirmek için çabuk ve temelden yoksunsonuçlara dayanmamalıdırlar (bkz. Assenovve diğerleri/Bulgaristan, B. No: 24760/94, 28/10/1998, § 103; Batı ve diğer­leri/Türkiye, B. No: 33097/96 – 57834/00, 3/6/2004, § 136). Bu kapsamda yet­kililer diğer deliller yanında görgü tanıklarının ifadeleri ile kriminalistik bilirkişi incelemeleri dâhil söz konusu olayla ilgili kanıtları toplamak için alabilecekleri bütün makul tedbirleri almalıdırlar (bkz. Tanrıkulu/Türkive [BD], B. No: 23763/94, 8/7/1999, § 104; Gül/Türkiye, B. No: 22676/93, 14/12/2000, §89).

43.Devletin pozitif yükümlülüğü kapsamında bazen tek başına soruşturmayapılmamış olması yahut da yeterli soruşturma yapılmamış olması da kötü muamele teşkil edebilmektedir. Dolayısıyla, şartlar ne olursa olsun, yet­kililer resmi şikâyet yapılır yapılmazharekete geçmelidirler. Şikâyet yapılmadığında bile kötü muamele olduğunu gösteren yeterlikesin belirtiler olduğunda soruşturma açılması sağlanmalıdır. Bu bağlamda soruşturmanınder­hal başlaması, bağımsız biçimde, kamu denetimine tabi olarak özenli ve süratliyürütülmesi ve bir bütün olarak etkili olması gerekir (B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 25;ayrıca benzer yöndeki AİHM karan için bkz. yukarıda geçen Batı ve diğerleri/Türkiye, §§133,134).

44.Soruşturmayı sağlayacakbirbaşvuruyolunun sadecehukukenme­vcut bulunması yeterli olmayıp, bu yolun uygulamada fiilen de etkili olması ve başvurulanmakamın ihlal iddiasının özünü ele alma yetkisine sahip bulunması gereklidir. Başvuruyolunun bir hak ihlali iddiasını önleyebilme, devam et­mekteyse sonlandırabilme veya sonaermiş bir hak ihlalini karara bağlayabilme ve bunun için uygun bir tazminat sunabilmesihalinde ancak etkililiğinden söz etmek mümkün olabilir. Vuku bulmuş bir hak ihlali iddiasısöz konusu olduğunda, tazminat ödenmesinin yanı sıra sorumluların ortaya çıkarılmasıbakımından da yeterli usulü güvencelerin sağlanması gerekir (B. No: 2012/969,18/9/2013, §26; benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. yukarıda geçen Aksoy/Türkiye, § 95; Ramire:Scmchez/Fransa, B. No: 59450/2000, 4/7/2006, §§ 157-160).

45.Kötü muameleye ilişkin şikâyetler hakkında yapılan soruşturma söz konusu olduğunda yetkililerin hızlı davranması önemlidir. Bununla birlikte belirli bir durumda birsoruşturmanın ilerlemesini engelleyen sebepler ya da zor­lukların olabileceği de kabuledilmelidir. Ancak, kötü muameleye yönelik soruşturmalarda, hukuk devletine bağlılığınsağlanması, hukuka aykırı eylemlere hoşgörü ve teşvik gösterildiği görünümü verilmesini engellenmesi, herhangi bir hile ya da kanunsuz eyleme izin verilmemesi ve kamuoyunungüveninin sürdür­ülmesi için yetkililer tarafından soruşturmanın azami bir hız ve özenleyürütül­mesi ve özellikle hayatı tehlikeye atan suçların cezasız bırakılmaması gerekir.(Benzer yöndeki AİHM kararlan için bkz. Maıorano ve diğerleri/İtalya, B. No: 28634/06,15/12/2009, §124; McKerr/Birleşik Krallık, B. No: 28883/95, 4//5/2001, §§111, 114;Opuz/Tiirkiye,B. No:33401/02, 9/6/2009,§ 150;Öneryıldız/Türkiye, [BD],B. No:48939/99,31/11/2004, §96).

46.Mahkemelerin, özellikle işkence ve kötü muamele niteliğindeki bir olayın zamanaşımına uğramaması için ellerinden gelen tüm gayreti sarf etmeleri ve tüm araçlarabaşvurmalarıgerekir.Kötü muameleiddialarına ilişkin bir ceza davasısöz konusuolduğunda, yetkililer tarafından çabuklukla verilecek bir yanıt, eşitlik ilkesi içinde genelolarak kamunun güveninin korunması açısından temel bir unsur olarak sayılabilir ve kanundışı eylemlere karışanlara karşı göste­rilecek her türlü hoşgörüden kaçınmaya olanak tanır (B. No: 2013/293, 17/7/2014. § 116; ayrıca benzer AİHM kararları için bkz. Hüseyin Esen/Türkiye, B. No: 49048/99, 8/8/2006; Özgür Kılıç/Türkiye, B. No: 42591/98, 24/9/2002).

47.AÎHM, işkence veya kötü muameleyle suçlanılan durumlarda “et­kili başvuru”nun amaçları çerçevesinde,cezai işlemlerin ve hüküm verme sürecinin zamanaşımına uğramamasının ve genel af veya affın mümkün kılın­mamasının büyük önem taşıdığına işaret etmiştir. Ayrıca AİHM, soruşturması veya davası süren görevlinin görevinin askıya alınmasının ve şayet hüküm alırsa meslekten men edilmesinin önemine dikkat çekmiştir (bkz. Abdülsamet Yaman/Türkiye, B. No: 32446/96, 2/11/2004, § 55; Eski/Türkiye, B. No: 8354/04, 5/6/2012, § 34; ayrıca bkz. Birleşmiş Milletler İşkenceyi Önleme Ko­mitesi Nihai ve Tavsiye Kararları: Türkiye, 27/5/2003, CAT/C/CR/30/5).

50.Buna göre muhakeme usulü, iki dereceli yargılama sürecinde, şikaye­tin yapıldığı tarihten 8 yıl 3 ay 1 gün sonra yani 8/10/2012 tarihinde zamanaşımı nedeniyle sonbulmuştur. Yukarıda belirtilen ilkeler çerçevesinde (§ 45, 46, 47) mahkemelerin fizikselbütünlüğe yönelik saldırılardan dolayı suçlanan kişi­lere ilişkin yargılamaları ivediliklesonlandırması ve dolayısıyla davanın zamanaşımına uğramasını önlemesi gerekirken, somut olayda davanın zamanaşımına uğradığı görülmektedir. Böylece ilk derece Mahkemesince aleyhe maddi kanıtların oluştuğu kabul edilerek cezalandırılan sanık ile ilgili davanın sonuçta zamanaşımına uğradığı görülmüştür. Dolayısıyla, derece Mahkemesi önündeki süreçte kayda değer bir gecikmenin olduğu, bu gecik­menin makul bir nedene dayanmadığı, sanığın cezasız kalmasına engel olacak ivedilikte hareket edilmediği ve cezai başvurunun etkisiz olmasına sebebiyet verildiği belirlenmiştir.

51.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasının öngördüğü Devletin etkili soruşturma yapma usul yükümlülüğünün ihlal edildiğine kararverilmesi gerekir.

RG No :29195 -RG.T.:04.12.2014

B.No : 2014 /648 -K.T :18.09.2014

66.AİHM ayrıca, AİHS’nin tutuklu bir kimsenin sağlık gerekçesiyle ser­best bırakılması için hiçbir “genel zorunluluk” getirmediğini, ancak doğal olarak ortaya çıkanfiziksel ya da ruhsal rahatsızlıklardan kaynaklanan acının, yet­kililerin sorumlu tutulabileceği tutukluluk koşullarından dolayı artması ya da artma riski bulunması halinde bu durumun AİHS’nin 3. maddesi kapsamına girebileceğini belirtmektedir (MouiseliFransa, B. No: 67263/01,14/11/2002, § 38-40).

III- Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Madde 4- Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı

1.Hiç kimse köle ve kul halinde tutulamaz.

2.Hiç kimse zorla çalıştırılamaz ve zorunlu çalışmaya tabi

tutulamaz.

3.Aşağıdaki haller bu maddede sözü geçen “zorla çalıştırma veya zorunlu çalışma” dan sayılmazlar:

a.Bu Sözleşme’nin 5. maddesinde öngörülen koşullar altında tutuklu bulu­nan kimseden tutukluluğu veya şartlı salıverilmesi süresince olağan olarak yapılması istenen çalışma;

b.Askeri nitelikte bir hizmet veya inançları gereğince askerlik göre­vini yapmaktan kaçınan kimselerin durumunu meşru sayan ülkelerde, bu inanca sahip kimselere zorunlu askerlik yerine gördürülecek başka bir hizmet;

c.Toplumun hayat veya refahım tehdit eden kriz ve afet hallerinde istene­cek her hizmet;

d.Normal yurttaşlık yükümlülükleri kapsamına giren her türlü çalışma veya hizmet.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI (1982)

Zorla Çalıştırma Yasağı

MADDE 18 – Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.

Şekil ve şartları kanunda düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz.

İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme

AİHM tarafından ILO Sözleşmesi’nin 2. maddesinden yola çıkılarak zorla çalıştırma yasağının kapsamının belirlenmesinde esas alınan tanıma göre, zorla çalıştırma: “herhangi bir kişinin ceza tehdidi altında ve bu kişinin tam isteği olmadan mecbur edildiği tüm iş veya hizmetleri” ifade etmektedir. Buna göre, zorla çalıştırmadan söz edilebilmesi için, kişinin ceza tehdidi altında ve rızası bulunmaksızın çalıştırılması gerekmektedir (AYM, E.2011/150, K.2013/30, K.T. 14/2/2013).AİHM’e göre bir eylemin zorla çalıştırma veya zorunlu çalışma sayılabil­mesi için: 1) Kişinin işi kendi iradesine aykırı olarak yapması, 2) İşi yapma yükümlülüğünün “haksız” veya “baskıcı ” olması veya yapılmasının katlanılmaz sıkıntılara yol açması gerekir. Ayrıca kişinin buişi önceden rızasıyla yapıp yap­madığı, bir kuruma isteyerekgirip girmediği, normal yurttaşlık veya mesleki yükümlülüğünün bir parçası olan bir hizmeti ifa edip etmediğide dikkate alın­malıdır (Bkz.Van Der Mussele/Belçika,B. No:8919/80. 23/11/1983, § 32-41)

RG No :28897-RG.T. : 29.01.2014

14. No : 2013/5062 -K.T: 14.01.2014

23.Anayasa’dazorlaçalıştırmayasaklanmaklabirliktebu kavramıntanımı yapılmamıştır. Bu kavramın tanımı ve içeriği belirlenirken, temel insan haklarına ilişkin uluslararası sözleşmelerden ve ilgili uluslararası otoritelerin yorum ve uygulamalarından yararlanılabilir. Zorla çalıştırma yasağına ilişkin uluslararası kurallar, 29 Numaralı Cebri ve MecburiÇalıştırmayaİlişkinUlus­lararasıÇalışmaÖrgütü(ILO)Sözleşmesi’nde düzenlenmiştir. Anılan Sözleşme’nin 2. maddesinde düzenlenen ve AİHM’ce de AİHS’nin 4. maddes­inde yer alan zorla çalıştırma yasağının kapsamının belirlenmesinde esas alınan tanıma göre zorla çalıştırma, “herhangi bir kişinin ceza tehdidi altında ve bu kişinin tam isteği olmadan mecbur edildiği tüm iş veya hizmetleri” ifade et­mektedir. Buna göre, zorla çalıştırmadan söz edilebilmesi için, kişinin ceza tehdidi altında ve rızası bulunmaksızın çalıştırılması gerekmektedir (AYM, E.2011/150, K.2013/30, K.T. 14/2/2013).

24.Anayasa’nın 18. maddesinde zorla çalıştırma yasağıyla birlikte anga­ryanın da yasak olduğu belirtilmiştir. Sözleşme’de yer almayan bu ifade, Anayasa’nın 18. Maddesinin gerekçesinde”kişinin emeğinin karşılığını alma­dan zorla çalıştırılması”;Anayasa Mahkemesinin çeşitli kararlarında da “bir maldan ya da bir kişinin çalışmasından karşılıksız yararlanma” şeklinde tanım­lanmıştır (Bkz. AYM, E.2011/150, K.2013/30, K.T. 14/2/2013, E.2006/21,K.2006/38,K.T. 13/3/2006).Buna göreangarya,zorla çalıştırmanın bedel ödenmeksizin yaptırılan şekli olarak kabul edilebilir. Dolayısıyla, angarya yasağı ile ilgili şikâyetlerin de zorla çalıştırma yasağı kapsamında incelenmesi gerekir.

25.AİHM’e göre bir eylemin zorla çalıştırma veya zorunlu çalışma sayılabilmesi için: 1) Kişinin işi kendi iradesine aykırı olarak yapması, 2) İşi yapma yükümlülüğünün “haksız” veya “baskıcı ” olması veya yapılmasının katlanılmaz sıkıntılara yol açması gerekir. Ayrıcakişinin buişi önceden rızasıyla yapıp yapmadığı, bir kuruma isteyerekgirip girmediği, normal yurt­taşlık veya mesleki yükümlülüğünün bir parçası olan bir hizmeti ifa edip et­mediğide dikkate alınmalıdır (Bkz.Van Der Mussele/Belçika,B. No:8919/80. 23/11/1983, § 32-41; Karlheinz Schmidt/Almanya, B. No:13580/88, 18/7/1994; Zarb Adami/Malta, B. No: 17209/02, 20/6/2006). (AYM, B. No: 2013/1613, 2/10/2013, § 28).

26.Anayasa Mahkemesi ve AİHM’in yukarıda belirtilen kararlarında be­nimsenen ilkeleri çerçevesinde başvurucunun iddiası değerlendirildiğinde; başvurucunun şef olarakgörev yaptığı kurumda müdür olarak görevlendirilme­sinin iradesi dışında, bir tehdit veyabaskı sonucu gerçekleştiği ya da katlanılmaz sıkıntılara yol açtığı yolunda her hangi biriddiada bulunulmamıştır. Esasen başvurucu, müdür olarak görevlendirilmekle daha önceyürüttüğü şeflik göre­vine nazarandaha fazla yetki ve sorumluluk üstlenmiş olduğunubelirtereksöz konusugörevinkatlanılmazlığındandeğil,bugörevin niteliği nedeniyletarafına ayrıca ücret verilmemesinden şikâyet etmektedir.

27.Öte yandan, somut olayda kamu hukuku kurallarının hâkim olması ve başvurucunun müdür olarak görevlendirilmesi konusundaki rızasını belir­leyen hiyerarşikyapı, yasal ya da kamusalgereklilikler gibiiradesi dışındaki et­menlerin de bulunmasınedeniyle başvurucunun rızasını, özel hukuk ilişkilerin­deki irade serbestisi ile aynı ağırlıkta değerlendirmek doğru olmaz. Dolayısıyla başvurucunun anılan görevlendirmeye rıza göstermiş olması, doğrudan zorla çalıştırma koşullarının oluşmadığı sonucunu doğurmaz. Bu nedenle, başvuru konusu olayda Anayasa’nın 18. maddesi ve AİHS 4. maddesi yönünden bir ihlal olup olmadığının tespit edilebilmesi için somut olayın tüm koşullarının dikkate alınması gerekir (Bkz. Van Der Mussele/Belçika, B. No:8919/80, 23/ll/1983§36-37).

28.Buna göre, üstlendiği müdürlük görevi ile başvurucunun yetki ve so­rumlulukalanı genişlemiş ise de, bu görev ile daha önce yürütmekte olduğu şeflik görevinin birbiriyle ilgisiz görevler olmadığı, başvurucunun yine mesleki faaliyet alanıyla ilgili ve de kariyer olarak daha üst bir görevde çalışmaya devam ettiği, bu görevin kendisine mesleki anlamda katkı ve deneyim sağlayacağının kuşkusuz olduğu ve eski görevi ile aynı mesaiye tabi olduğu, öte yandan, başvurucunun müdür olarak görevlendirilmesinin anılan kadronun boş ol­masından ve bu boşluk nedeniyle kamu hizmetinin yürütülmesine ilişkin o­luşabilecek aksaklıkların önlenmesi ve giderilmesi amacından kaynaklandığı an­laşılmaktadır.

29.Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde, üstlendiği görevin başvurucuya makul olmayan, orantısız bir külfet yüklediği söylenemeyeceğin­den, daha fazla yetki vesorumluluğu bulunan tapu sicil müdürlüğü görevini yürütmesi nedeniyle başvurucuya ayrıca bir ücret ödenmemesi, Anayasa bağlamında zorla çalıştırma ve dolayısıyla angarya olarak nitelendirilemez.

30.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın18. maddesinin ihlal edildiği iddiasının “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edi­lemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No : 28822 – RG T.: 15.11.2013

2. No : 2013/1613 – K.T.: 02.10.2013

28.AİHM’e göre bir eylemin zorla çalıştırma veya zorunlu çalışma sayılabilmesi için: 1) Kişinin işi kendi iradesine aykırı olarak yapması, 2) İşi yapma yükümlülüğünün “haksız” veya “baskıcı” olması veya yapılmasının katlanılmaz sıkıntılara yol açması gerekir. Ayrıca kişinin bu işi önceden rızasıyla yapıp yapmadığı, bir kuruma isteyerek girip girmediği, normal yurt­taşlık veya mesleki yükümlülüğünün bir parçası olan bir hizmeti ifa edip et­mediği de dikkate alınmalıdır (Van Der Mussele/ Belçika, 8919/80, 23/1 J/1983, § 32-41;Karlheinz Schmidl/Almanya, 13580/88, 18/7/1994; Zarbdami/Malta 17209/02,20/6/2006).

29.Anayasa Mahkemesi ve AİHM’nin yukarıda belirtilen ilkeleri çerçevesinde somut iddia değerlendirildiğinde; başvurucunun çalışmış olduğu kuruma isteğiyle girdiği ve burada kalmasının bir tehdit ya da baskı sonucu olmadığı anlaşılmış olup, naklen başka kuruma atanmasına muvafakat ve­rilmemiş olması Anayasa ve AİHS bağlamında zorla çalıştırma olarak nitel­endirilemez. Dolayısıyla, başvurucunun zorla çalıştırma yasağının ihlal edildiği iddiasının “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29051-RG T. : 05.07.2014

25. No: 2014/256 -K.T: 25.06.2014

33.Avrupa İnsanHaklarıSözleşmesi(Sözleşme) ve buna ek protokoller, Sözleşme’ye taraf olan devletlere kamu hizmetine girmeyi, belli bir mesleği icra etmeyigaranti altına almaz. Ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), çalışma hakkıkapsamında değerlendirilebilecek bazı konularla ilgili şikâyetlerin Sözleşme’de korunan diğer hakları da ilgilendirmesi durumunda, ilgili haklarla bağlantı kurarak bir inceleme yapabilmektedir (AİHM’in yaklaşımı hakkında bazıkararlar içinbkz. Sidabrasve Dziautas/Litvanya, B. No: 55480/00 ve 59330/00, 27/7/2004, §§ 46-67; Dahlab/îsviçre (dec), B. No: 42393/98,15/2/2001).

IV- Özgürlük ve Güvenlik Hakkı

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Madde 5 -Özgürlük ve güvenlik hakkı

1. Herkesin kişi özgürlüğüne ve güvenliğine hakkı vardır. Aşağıda belirti­len haller ve yasada belirlenen yollar dışında hiç kimse özgürlüğünden yoksun bırakılamaz:

a.Yetkili mahkeme tarafından mahkum edilmesi üzerine bir kimsenin usulüne uygun olarak hapsedilmesi;

b.Bir mahkeme tarafından yasaya uygun olarak verilen bir karara riayetsizlikten dolayı veya yasanın koyduğu bir yükümlülüğün yerine getirilme­sini sağlamak için bir kim¬ senin usulüne uygun olarak yakalanması veya tutul­ması;

c.Suç işlediği hakkında geçerli şüphe bulunan veya suç işlenmesine ya da suçu işledikten sonra kaçmasına engel olmak zorunluluğu inancını doğuran ma­kul nedenlerin bulunması dolayısıyla, bir kimsenin yetkili merci önüne çıkarılmak üzere yakalanması ve tutulması;

d.Bir küçüğün gözetim altında eğitimi için usulüne uygun olarak verilmiş bir karar gereği tutulması veya yetkili merci önüneçıkarılmaküzereusulüneuygunolarak tutulması;

e.Bulaşıcı hastalık yayabilecek bir kimsenin, bir akıl hastasının, bir alko­liğin, uyuşturucu madde bağımlısı bir kişinin veya bir serserinin usulüne uygun olarak tutulması;

f.Bir kişinin usulüne aykırı surette ülkeye girmekten alıkonması veya ken­disi hakkında sınır dışı etme ya da geri verme işleminin yürütülmekte olması nedeniyle usulüne uygun olarak yakalanması veya tutulması;

2.Yakalanan her kişiye, yakalama nedenleri ve kendisine yöneltilen her türlü suçlama en kısa zamanda ve anladığı bir dille bildirilir.

3.Bu maddenin 1/c fıkrasında öngörülen koşullar uyarınca yakalanan veya tutulan herkes hemen bir yargıç veya adli görev yapmaya yasayla yetkili kılınmış diğer bir görevli önüne çıkarılmalıdır; kişinin makul bir süre içinde yargılanmaya veya adli kovuşturma sırasında serbest bırakılmaya hakkı vardır. Salıverilme, ilgilinin duruşmada hazır bulunmasını sağlayacak bir teminata bağlanabilir.

4.Yakalama veya tutulma nedeniyle özgürlüğünden yoksun kılınan her­kes, özgürlük kısıtlamasının yasaya uygunluğu hakkında kısa bir süre içinde ka­rar vermesi ve yasaya aykırı görülmesi halinde, kendisini serbest bırakması için bir mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.

5.Bu madde hükümlerine aykırı olarak yapılmış bir yakalama veya tutma işleminin mağduru olan herkesin tazminat iste¬meye hakkı vardır.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI (1982)

III. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği

MADDE 19– Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.

Şekil ve şartları kanunda gösterilen:

Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbir­lerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması, bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hürriye­tinden yoksun bırakılamaz.

Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hâkim ka­rarıyla tutuklanabilir. Hâkim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir.

Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en geç hâkim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir.

Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok onbeş gün içinde hâkim önüne çıkarılır. (Değişik 1. cümle: 4709 – 3.10.2001 /m.4) Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hakim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hâkim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hallerinde uzatılabilir.

Yakalanan veya tutuklanan kişinin durumu, soruşturmanın kapsam ve konusunun açığa çıkmasının sakıncalarının gerektirdiği kesin zorunluluk dışında, yakınlarına derhal bildirilir. (Değişik 6. fıkra: 4709 – 3.10.2001 / m.4 Kişinin yakalandığı veya tutuk­landığı, yakınlarına derhal bildirilir. Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir.

Her ne sebeple olursa olsun hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir.

Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, kanuna göre, Devletçe ödenir. (Değişik son fıkra: 4709 – 3.10.2001 / m.4) Bu esaslar dışında bir işleme tabi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 5. maddesinde yer alan “Özgürlük ve Güvenlik Hakkı”, 1982 Anayasası’nda “Kişi Hürriyeti ve Güvenliği” başlıklı 19. maddede düzenlenmiştir.

AİHS’nin 5. ve Anayasa’nın 19. maddesi kapsamında özgürlükten yoksun bırakma kavramı, “bir kimsenin kısıtlı bir alanda ihmal edilemeyecek bir süre için tutulması ve bu kişinin söz konusu tutmaya rıza göstermemiş olması şeklinde ifade edile­bilecek iki unsuru içermektedir” (B. No: 2013/6572, 20.03.2014 § 17).

Anayasa’nın 19. maddesinin amacı bireyi keyfi bir şekilde özgürlüğünden alıkoymaya karşı korumak olup, maddede öngörülen istisnai hâllerde kişi özgür­lüğüne getirilecek sınırlamaların maddenin amacına uygun olması ve keyfi uygulamaya yol açmaması gerekir (B. No: 2012/1137, 02.07.2013, §44).

Anayasa’nın 19. maddesinin birinci fıkrasında, özgürlük ve güvenlik hakkı güvence altına alınmıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise şekil ve şartlan kanunda gösterilen belirli haller dışında, kişilerin başka bir nedenle özgürlüğün­den yoksun bırakılması yasaklanmıştır. Anılan ikinci fıkradaki sınırlama neden­lerinden biri de mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi halidir (B. No: 2013/8114, 17.09.2014, §17).

Sözleşme’nin 5. maddesinin (1) numaralı fıkrasında ise Anayasa’nın bi­rinci fıkrası ile paralel bir ifadeye yer verildikten sonra, aynı fıkranın (a) ben­dinde kişi özgürlüğü ve güvenliğinin istisnası olarak “yetkili bir mahkeme tara­fından verilmiş mahkûmiyet kararı sonrasında yasaya uygun olarak tutulma” hali düzenlenmiştir. Sözleşmeye göre, özgürlüğe getirilen sınırlamanın meşru kabul edilebilmesi için mahkûmiyet kararı sonrası “tutma” hali veya hapsedilmenin, ‘yetkili mahkeme” kararına dayalı ve hukuka (kanuna) uygun olması şartlan aran­maktadır. Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı yönünden “tutma” hali, geniş an­lamda kullanılmakta olup; gözaltı, tutuklama, mahkûmiyet sonrası tutukluluk ve hükümlülük hallerini içine almaktadır. Sözleşme maddesindeki “yetkili mah­keme” vurgusu, kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılması sonucunu doğuran ceza veya güvenlik tedbiri uygulama konusunda kanun gereği yetkilendirilmiş, yürütme organı ve taraflardan bağımsız ve yeterli güvencelere sahip yargısal or­ganı ifade etmektedir (B. No: 2013/8114, 17.09.2014, §18), (Benzer AİHM ka­rarlan için bkz. De Wil(k, Ooms And Versyp/Belçika, B. No: 2832/66, 2835/66, 2899/66, 18/6/1971, § 78; Engel ve Diğerleri/Hollanda, B. No: 5100/71, 5101/71, 5)02/71, 5354/72, 5370/72, 8/6/1976, § 68).

Anayasa’nın 19. maddesinin ikinci fıkrası ve Sözleşme’nin 5. Maddesinin (1) numaralı fırkasının (a) bendi kapsamına, mahkemelerce verilmiş mahkûmi­yet hükmünün yerine getirilmesi hallerinde ortaya çıkan özgürlükten yoksun bı­rakma halleri dâhil ise de anılan kurallar, mahkûmiyet kararının değil, tutmanın hukuka uygun olmasını güvence altına almaktadır. Dolayısıyla bu güvence kap­samında, kişi hakkında hükmedilen hapis cezasının yerindeliği veya orantılılığı incelemeye tabi tutulamaz (B. No: 2013/8114, 17.09.2014, §18).

Anayasa’nın 19. maddesi ile Sözleşmenin 5. Maddesin kişinin özgürlük ve güvenlik hakkı hükme bağlanıp, bunun istisnaları belirtildikten sonra, bu istisna hallerin tabii olacağı kurallar da ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kararlarında ve bu karar­larda atıfta bulunulan AHİM kararlarında, söz konusu Özgürlük ve Gü­venlik Hakkının korunmasına ve hayata geçirilmesine ilişkin bazı ilkelerin öne çıktığını görmekteyiz:

—Anayasa’nın 19. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan hürriyetten yoksun bırakmanın şekil ve şartlarının kanunda gösterilmesi kuralı gereğince, başvurucunun tutukluluk durumunun “kanuni” dayanağının bulunup bulun­madığının, kanunun özgürlükten yoksun kılmaya izin verdiği hâllerde ise, hukuk devleti ilkesi gereği, keyfiliği önlemek için, uygulanmasında yeterli ölçüde erişilebilir, kesin ve öngörülebilir olup olmadığının Anayasa Mahkemesince incelenmesi gerekir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, §44).

—5271 sayılı Kanun’un 102. maddesinde soruşturma ve kovuşturma ev­relerinde kişilerin tutulabileceği azami kanuni süreler düzenlenmiştir. Bireyler hakkındaki birden fazla suça ilişkin soruşturma ve kovuşturmaların bir dosya üzerinden yürütülmesi veya bir dosyada birleştirilmiş olması halinde;azami tutukluluk süresinin kişinin yargılandığı dosya kapsamındaki tüm suçlar açısından en fazla beş yıl olması gerektiği anlaşılmaktadır. Tutuklama tedbiri, bir yaptırım olmadığından aynı dosya kapsamındaki her bir suç için azami tutukluluk süresinin ayrı ayrı hesaplanması kabul edilemez (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 49).

—Suç ve sanık sayısı, davanın karmaşık olması gibi etkenler tutukluluk süresinin makul olup olmadığı konusundaki değerlendirmede ele alınabilecek faktörler olup kanuni tutukluluk süresinin belirlenmesinde esas alınmaları mümkün değildir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 49).

—Kişi serbest bırakılmadan yargılanmakta olduğu davada ilk derece mahkemesi kararıyla mahkûm olmuşsa, mahkûmiyet tarihi itibarıyla tutukluluk hali sona erer. Çünkü bu durumda kişinin hukuki durumu “bir suç isnadına bağlı olarak tutuklu” olma kapsamından çıkmaktadır. Mahkûmiyetle birlikte kişinin kuvvetli suç şüphesi ve bir tutuklama nedenine bağlı olarak tutukluluk hali sona ermektedir. Bu açıdan mahkûmiyet kararının kesinleşmiş olması ayrıca gerek­mez (B. No: 2012/726, 2/7/2013, §33).

—Temyiz aşamasında geçen süreler tutukluluk süresinin değerlendirme­sinde göz önünde bulundurulamaz. Ancak bozma kararı sonrasında bireyin durumu tekrar suç isnadına bağlı tutmaya dönüşeceğinden bu aşamada da ilk derece mahkemesi önünde geçen süre değerlendirmede dikkate alınacaktır (B. No: 2013 /843, 03.04.2014, §98)

—“Bir suç isnadına bağlı olarak” tutuklulukta geçen sürenin başlangıcı, başvurucunun ilkkezyakalanıpgözaltınaalındığı durumlardabutarih,doğru­dan tutuklandığı durumlarda İse tutuklama tarihidir. Sürenin sonu İse kural ola­rak kişinin serbest bırakıldığı ya da ilk derece mahkemesince hüküm verildiği tarihtir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 66). “Bir suç isnadına bağlı olarak” tu­tuklulukta geçen sürenin makul olup olmadığı hususunun değerlendirmesi belir­tilen tarihler arasında geçen süre esas alınarak yapılacaktır.

—Kanunla tutukluluk süresi için getirilen üst sınırlar makul sürenin aşıl­madığı istisnai durumlar için geçerli olabilir ve hiçbir şekilde kişinin bu süre doluncaya kadar tutulabileceği anlamına gelmez. Aksine, üst sınırın aşılmadığı durumlarda dahi, somut olaylarda tutukluluk makul süreyi aşmışsa, anayasal hakkın ihlal edildiği sonucuna varılacaktır (B. No: 2012/1137,2/7/2013, § 50).

—Bir sanığın tutuklu olarak bulundurulduğu sürenin makul olup olma­dığı, her davanın kendi özelliklerine göre değerlendirilmelidir. Anayasa’nın 38. Maddesinde “Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayı­lamaz” şeklinde ifadesini bulan masumiyet karinesi, yargılamasüresince kişinin hürriyetinin esas, tutukluluğun ise istisna olmasını gerektirmektedir. Tutuklulu­ğun devamı ancak masumiyet karinesine rağmen Anayasa’nın 19. maddesinde güvence altına alınan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkından daha ağır basan ger­çek bir kamu yararının mevcut olması durumunda haklı bulunabilir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 61).

—Tutuklama tedbirine kişilerin suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bu­lunmasının yanı sıra bu kişilerin kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıylabaşvurulabilir. Başlangıçtaki bu tutuklama nedenleri belli bir süreye kadar tutukluluğun devamı için yeterli görülebilirse de bu süre geçtikten sonra, uzatmaya ilişkin kararlarda tutuklama nedenlerinin hâlâ devam ettiğinin gerekçeleriyle birlikte gösterilmesi gerekir (B. No:2012/1137, 2/7/2013, § 63).

—Özgürlük hakkı, adli makamlarla güvenlik görevlilerinin özellikle or­ganize suçlarla etkili bir şekilde mücadelesini aşırı derecede güçleştirmeye neden olabilecek biçimde yorumlanmamalıdır. Nitekim AİHM, Sözleşme’nin 5. mad­desinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendinin, Sözleşmeye Taraf Devletlerin gü­venlik görevlilerinin bilhassa organize olanlar olmak üzere suçlulukla etkili ola­rak mücadelesini aşırı derecede güçleştirmeye sebep olabilecek biçimde uygu­lanmaması gerektiğini vurgulamaktadır (Dinç ve Çakır/Türkiye, B. No: 66066/09, 9/7/2013, § 46).

—Dava kapsamında yargılanan sanıklardan birkaçının kaçması ya da kaç­maya teşebbüs etmesi, yine bazı sanıkların delilleri karartma girişiminde bulun­ması şeklindeki gerekçeleri, diğer sanıkların da bunları yapabileceğine dair ka­rine olarak değerlendirilemez. Aksi takdirde masumiyet karinesi ve bununla bağlantılı olarak kişi hürriyetine ilişkin ilkelerin zedelenebileceği açıktır. Bu nedenle, aynı davada yargılanan bazı sanıkların durumlarından hareketle genel­leme yapılarak diğerlerinin de aynı davranışta bulunabileceğini varsaymak, tutuk­luluk gerekçelerinin somutlaştırılmasını engellediği gibi, özgürlüğün esas, tutuk­luluğun istisna olduğu yönündeki anlayışla da bağdaşmaz. Bu çerçevede tutuk­luluğun devamına ilişkin kararlarda ileri sürülen gerekçelerin “ilgili” ve “yeterli” olduğu söylenemez (B. No: 2012/1272, 4/12/2013, §117).

—5271 sayılı Kanun’un 108. maddesine göre yapılacak değerlendirme resen (ex officio) yapılmakta olup, Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci fıkrası ile hürriyeti kısıtlanan kişiye tanınan yargı merciine itiraz edebilme hakkı kap­samında değerlendirilemez (B. No: 2012/1158,21/11/2013, §32). 40. Açıklanan nedenlerle, başvurucunun “Derece Mahkemesince resen gerçekleştirilen tutuk­luluk durumuna ilişkin incelemeler sonucunda verilen kararların kendisine bildi­rilmediğini ve dolayısıyla bu kararlara itiraz etme imkânı bulamadığı’ yönündeki şikâyetlerinin “konu bakımından yetkisizlik” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

—Belli bir süre geçtikten sonra tutuklamanın devamına karar verilirken, davanın genel durumu yanında, tahliyesini talep eden kişinin özel durumunun dikkate alınması ve bu anlamda tutukluluk gerekçelerinin kişiselleştirilmesi bir zorunluluktur. Derece Mahkemelerince verilen tutukluluğa itiraz ve itirazın red­dine dair kararlarındakigerekçelerin, tutukluluğun devamının hukuka uygunluğu ve tutulmanın meşruluğunu haklı gösterecek özen ve içerikte olması ve aynı hu­susların tekrarı niteliğinde olmaması gerekir. Bu unsurları taşımayan, ilgilive yeterli olmayan gerekçelere dayanılarak başvurucunun özgürlüğünden mahrum bırakıldığı dikkate alındığında söz konusu tutukluluk süresi makul olarak değer­lendirilemez.

—Tutukluluğunun devamı hakkında karar verilen kişi milletvekili olduğu takdirde, çatışan değerlere bir yenisi eklenmekte ve kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının yanında, seçilmiş milletvekilinin tutuklu olması nedeniyle yasama faa­liyetine katılamaması sonucu mahrum kalınan kamu yararının da dikkate alın­ması gerekmektedir. Bu çerçevede mahkemelerin milletvekili seçilen kişilerin tutukluluğunun devamına karar verirken hem kişi hürriyeti ve güvenliği hakkın­dan hem de seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkının kullanılmasından kay­naklanan yarardan çok daha ağır basan korunacak bir yararın varlığını somut ol­gulara dayanarak göstermeleri gerekir. (B. No: 2012/1158, 21.11.2013, §56)

—Tutukluluğunun gözden geçirilmesi esnasında yapılan incelemenin “çelişmeli yargı” ve “silahların eşitliği” ilkelerine riayet edilmesi gerekir. Buna karşın; Hürriyeti kısıtlanan kişinin, salıverilme talebine ilişkin karar veren ilk derece mahkemesi huzurunda hazır bulunması ancak itiraz incelemesinin yapıldığı mahkemenin önüne çıkmaması ve burada duruşma yapılmaması, sila­hların eşitliği ilkesi gözetildiği müddetçe Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci fıkrası ile sağlanan teminatları ihlal etmez. Ancak, tutuklu kişinin makul aralıklarla dinlenilmeyi talep etme hakkı vardır (B. No: 2012/1158, 21.11.2013)

RG No :28938-RG.T. :11.03.2014

B.No : 2014 /912-K.T:06.03.2014

49.Kişi serbest bırakılmadan yargılanmakta olduğu davada ilk derece mahkemesi kararıyla mahkûm olmuşsa, mahkûmiyet tarihi itibarıyla tutukluluk hali sona erer. Çünkü bu durumda kişinin hukuki durumu “bir suç isnadına bağlı ola­rak tutuklu ” olma kapsamından çıkmaktadır. Bireysel başvuru incelemesi açı­sından, tutuklamanın şartları ile mahkûmiyete hükmedilmesi arasındaki esaslı fark bunu gerektirir. Zira mahkûmiyete karar verilmiş olmakla, isnat olunan su­çun işlendiği, bundan failin sorumlu olduğunun sübuta erdiği kabul edilmekte ve bu nedenle sanık hakkında hürriyeti bağlayıcı cezaya hükmedilmektedir. Mahkûmiyetle birlikte kişinin kuvvetli suç şüphesi ve bir tutuklama nedenine bağlı olarak tutukluluk hali sona ermektedir. Bu açıdan mahkûmiyet kararının kesinleşmiş olması ayrıca gerekmez. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Yargıtay, mahkûmiyet kararı sonrası tutulma halini tutukluluk olarak nitelen­dirmemektedir. AİHM, ilk derece mahkemesi kararıyla mahkûm olan bir sanı­ğın, söz konusu mahkûmiyet kararından sonraki tutulmasını AİHS’nin 5. madde­sinin birinci fıkrasının (a) bendi hükmü uyarınca “mahkûmiyet sonrası tutma” olarak değerlendirmekte ve tutukluluk süresinin hesabında dikkate almamaktadır (B. No: 2012/726, 2/7/2013, §33).

50.”Suç isnadına bağlı olarak” özgürlükten yoksun bırakılma hali AİHS’nin 5. maddesinin1. fıkrasının (c) bendi kapsamında, “mahkûmiyet son­rası tutma” olarakdeğerlendirilen özgürlükten yoksun bırakma hali ise 5. mad­denin 1. fıkrasının (a) bendikapsamında değerlendirilmektedir.Her ikidurumda da özgürlükten yoksunbırakmasonucunu doğuran kararların “yasanın öngör­düğü usule uygun” olma koşulunu sağlaması gerektiğinde tereddüt bulunmamak­tadır.

51.“Bir suç isnadına bağlı olarak” tutuklulukta geçen sürenin başlangıcı, başvurucunun ilkkezyakalanıpgözaltınaalındığı durumlardabutarih,doğrudan tutuklandığı durumlarda İse tutuklama tarihidir. Sürenin sonu İse kural olarak kişinin serbest bırakıldığı ya da ilk derece mahkemesince hüküm verildiği tarihtir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 66). Belirtilen tarihler arasında geçen süre esas alınarak “bir suç isnadına bağlı olarak” tutuklulukta geçen sürenin makul olup olmadığı değerlendirmesi yapılacaktır.

64.Hukukun öngördüğü usule uygun olma şartı bakımından kanunen “görevli” olmayan bir yargı merciince verilen mahkûmiyet kararı kapsa­mında tutulma hali devam ederken mahkûmiyet kararının gerekçesinin ya­sal süre aşılmasına rağmen açıklanmaması ve tahliye talebi hakkında karar verilmemesi nedeniyle kişi hürriyetinin ihlal edildiği ileri sürülmektedir.

65.Başvurucunun, yargılama makamının görevine ve mahkûmiyet ka­rarının gerekçesinin yasal süre içinde dava dosyasına konulmaması nedeniyle tahliye talebihakkında karar verilmemesine ilişkin şikâyetlerinin dayanak­tan yoksun olmadığı görülmektedir. Özgürlükten yoksun bırakmanın “görevli” olmayan yargı merciince verilen karar nedeniyle “kamını” olmadığı yönündeki şikâyete ilişkin başvurunun, tutulma hali devam ettiği sürece olağan kanun yol­ları tüketildikten sonra yapılması mümkündür.

78.Başvurucunun, eylemlerin nitelendirilmesine ve bu kapsamda yargı­lama görevininYüce Divan’a ait olduğuna ilişkinitirazınındayanaktan yoksunolmadığıgörülmektedir. Bu kapsamdaki itirazın özgürlükten yoksun bırakmanın kanunun öngördüğü usule uygun olması ölçütü yönünden değerlendirilmesi ge­rekir.

79.Başvuru konusu yargılamada temyiz süreci sonuçlanmadığından yu­karıda belirtilen hususlarda yargısal başvuru yolları henüz tüketilmemiştir. Bu­nunla birlikte,özgürlükten yoksun bırakılma kapsamında bu aşamada da anaya­sal güvencelerin bulunduğu görülmektedir. Anayasa’nın 19. maddesinin seki­zinci fıkrasında yer alan “Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir” kuralı gereğince özgürlükten yok­sun bırakmanın “kanuni” olup olmadığının “kısa sürede” incelenmesi gere­kir.

80.Anayasanın bu hükmü uyarınca hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbestbırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine baş­vurma hakkına sahiptir. Fıkrada kısıtlama sebebi bakımından bir ayrım yapılmadığından, başvuru hakkı kuvvetli suç şüphesive tutuklama nedeniyle özgürlüğünden yoksun bıra­kılma ile sınırlıdeğildir. Anayasa’nın 19. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen özgürlükten yoksun bırakılma hallerinde de bu güvence geçerlidir.

81.Özgürlükten yoksun bırakmanın hukuka uygunluğu kavramı, buna ka­rar veren merciin kanunen yetkili olmasını da kapsamaktadır. Bu çerçevede, baş­vurucunu kendisi hakkında karar veren mahkemenin görevli olmadığı, yargılama görevinin Yüce Divan’a ait olduğu yönündeki itirazının özgürlükten yoksun bırakmanın hukukiliğine ilişkin olduğu anlaşılmaktadır.

82.İsnat edilen suçlara ilişkin eylemlerin nitelendirilmesinin, davanın Yüce Divan’da görülmesi gerektiği iddiasıyla doğrudan ilgili olduğu, bu çerçe­vede yargılamamerciinin görevli olmadığıyla ve eylemlerin nitelendirilmesiyle ilgili itirazların temyizmerciince resen dikkate alınacağı açıktır.

83.Bununla birlikte, bu hususlara ilişkin kesin bir yargısal karar verilin­ceyekadar başvurucunun özgürlüğünün kısıtlanmasının devam edebileceği gö­rülmektedir. Bu süre zarfında başvurucunun, “hukukun öngördüğü usule uy­gun olmadan” özgürlüğünden yoksun bırakılması sonucu ortaya çıkabilecek­tir. Bu nedenle, bu aşamada yargılama merciinin görevine ilişkin itiraz dikkate alınarak başvurucunun telafi edilemez şekilde mağduriyetinin ortaya çıkması ihtimalini hukuki çarelerle gidermek gerekir.

84.Hüküm tarihinden itibaren yedi ayı aşan bir süredir gerekçeli kara­rın dosyaya konulmamış olması nedeniyle başvurucunun, mahkûmiyete bağlı olarak tutukluluğundevamına ilişkin kararın görevli olmayan bir mahkeme tarafından verildiği, dolayısıylaözgürlükten yoksun bırakmanın hukuki olma­dığı yönündeki iddiasını temyiz mercii önüne götürememesi sonucu ortaya çık­mıştır. Başvurucunun özgürlüğünden yoksun bırakılmasına ilişkin kararın hukukiliğini temyiz mercii önünde denetletme hakkını kullanamamasının hu­kuk güvenliği ve hukuki belirlilik ilkelerine uygun olduğu söylenemez.

85.İlk derece yargılamasında verilen nihai karardan sonraki aşamada baş­vurucu, 31/12/2013 tarihinde yargılamayı yapan İstanbul 13. Ağır Ceza Mahke­mesinden tahliyeedilmesi talebinde bulunmuştur. Bu tarih itibarıyla Mahke­mece gerekçeli kararın açıklanmadığı ve bununla birlikte talep hakkında “ko­vuşturma aşaması tamamlandığı ve hükmen tutukluluk kararına yapılan itirazın reddine karar verildiği” gerekçesiyle karar verilmesine yer olmadığına karar ve­rildiği, bu nedenle işin esasına girilmeksizin talebe ilişkin olarak etkili bir yargı­sal inceleme yapılmadığı görülmektedir. Bu durum Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci fıkrasında güvence altına alınan hakkı işlevsiz hale getirmektedir.

86.Açıklanannedenlerle,hükmünaçıklanmasındanitibarengeçensü­rede gerekçeninaçıklanmamasınedeniyle temyiz incelemesininyapılama­dığı,özgürlükten yoksun bırakmanın hukuki olmadığı iddiasının ve salıve­rilme talebinin temyiz merciince incelenemediği dikkate alındığında adli kontrol hükümleri de değerlendirilerek talep hakkında yargılamayıyürü­tenmahkemecebir karar verilmesigerekir. Bunedenle Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29022-RG.T. :06.06.2014

B.No : 2013 /843 -K.T : 03.04.2014

36.Adalet Bakanlığı, başvurucunun beş yıldan fazla tutuklu bulundurulduğu iddialarına ilişkin olarak, Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesinin (Sözleşme) 5. Maddesikapsamında tutmanın hukuki sayılabilmesi için birinci fıkranın (a) ve (f) bentleri arasındaki istisnalardanbirinin karşılanması gerek­tiğini, tutmanın bu anlamdahukuki olduğu anlaşıldıktan sonra, Sözleşmenin, “kanundadüzenlenmiş birprosedürün” izlenip izlenmediği dâhil olmak üzere, esas ve usul kurallarına uyma yükümlülüğünü ulusal hukuka bıraktığını,Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM),Sözleşme’nin5.Maddesi kapsamında sanığın birden fazla suç nedeniyle tek bir davada yargılandığı durumlarda, tutukluluk süresini tek bir tutukluluk olarak değerlendirebileceğini belirt­miştir.

38.Anayasa’nın “Temel hak vehürriyetlerinsınırlanması” başlıklı13. maddesinde temel hak ve hürriyetlerin, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasa’nınilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak ka­nunla sınırlanabileceği, bu sınırlamaların, Anayasa’nın sözüne ve ruhuna, demo­kratik toplum düzeninin ve laikCumhuriyetingereklerineveölçülülükilkesineaykırıolamayacağıhükmebağlanmıştır. Anayasa’nın 19. maddesindeki kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının sınırlanabileceği durumların şekil ve şartlarının kanunda gösterilmesi ölçütü, Anayasa’nın 13. maddesindeki temel hak ve hürriyetlerin ancak kanunla sınırlanabileceğine dair kural ile uyumludur (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 43).

39.Kişi hürriyeti ve güvenliğine ilişkin sınırlamaların, kanunda belirtilen esas ve usule uygunluğunu sağlama yükümlülüğü ilke olarak idari organlara ve derece mahkemelerine aittir. İdare organları ve mahkemeler esas ve usule ilişkin hukuk kurallarına uymakla yükümlüdürler. Anayasa’nın 19. maddesinin amacı bireyi keyfi bir şekilde özgürlüğünden alıkoymaya karşı korumak olup, mad­dede öngörülen istisnai hâllerde kişi özgürlüğüne getirilecek sınırlamaların maddenin amacına uygun olması ve keyfi uygulamaya yol açmaması gerekir. Bu nedenle Anayasa’nın 19. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan hürriyet­ten yoksun bırakmanın şekil ve şartlarının kanunda gösterilmesi kuralı ge­reğince, başvurucunun tutukluluk durumunun “kanuni” dayanağının bulunup bulunmadığının, kanunun özgürlükten yoksun kılmaya izin verdiği hâllerde ise, hukuk devleti ilkesi gereği, keyfiliği önlemek için, uygulan­masında yeterli ölçüde erişilebilir, kesin ve öngörülebilir olup olmadığının Anayasa Mahkemesince incelenmesi gerekir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, §44).

43.5271 sayılı Kanun’un 102. maddesinde soruşturma ve kovuşturma ev­relerindekişilerin tutulabileceği azami kanuni süreler düzenlenmiştir. Madde metninde, ağır cezamahkemesinin görevine giren ve girmeyen işler bakımından bir ayrıma gidilmiştir. Bireyler hakkındaki birden fazla suça ilişkin soruşturma ve kovuşturmaların bir dosya üzerinden yürütülmesi veya bir dosyada birleşti­rilmiş olması halinde bu soruşturma ve kovuşturmaların belli bir bütünlük içinde yürütüleceği göz önüne alındığında, uygulanan bir tutuklama tedbirinin soruşturma ve kovuşturmaların tamamı açısından sonuç doğuracağı açıktır. Bu nedenle azami tutukluluk süresinin kişinin yargılandığı dosya kapsamındaki tüm suçlar açısından en fazla beş yıl olması gerektiği anlaşılmaktadır. Tutuklama tedbiri, bir yaptırım olmadığından aynı dosya kapsamındaki her bir suç için azami tutukluluk süresinin ayrı ayrı hesa­planması kabul edilemez. Suç ve sanık sayısı, davanın karmaşık olması gibi etkenler tutukluluk süresinin makul olup olmadığı konusundaki değerlendir­mede ele alınabilecekfaktörler olup kanuni tutukluluk süresinin belirlenme­sinde esas alınmaları mümkün değildir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 49).

44. Diğer taraftan, Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrası tutuklulukta makul süreyi güvence altına almıştır. Dolayısıyla kanunla tutukluluk süresi için getirilen üst sınırlar makul sürenin aşılmadığı istisnai durumlar için geçerli olabilir ve hiçbir şekilde kişinin bu süre doluncaya kadar tutulabileceği anlamına gelmez. Aksine, üst sınırın aşılmadığı durumlarda dahi, somut olaylarda tutukluluk makul süreyi aşmışsa, anayasal hakkın ihlal edildiği sonucuna varılacaktır (B. No: 2012/1137,2/7/2013, § 50).

45.5271 sayılı Kanun’daki azami tutukluluk süresinin ağır cezalık işler bakımından uzatmalarla birlikte azami beş yıl olduğu, bu haliyle düzenlemenin öngörülebilir olduğu anlaşılmaktadır. Ancak derece mahkemelerinin kanuni tutukluluk süresinin aynı dosya kapsamındaki her suç için ayrı ayrı hesaplan­ması gerektiği yönündeki yorumu, bireylerin tutuklu olarak yargılanabileceği azami süreyi belirsiz ve öngörülemez bir şekilde uzatmaya elverişlidir. Zira bir kişi hakkında birden fazla suç isnadı olması halinde azami tutukluluk süresi her biri için ayrı ayrı hesaplandığında kişinin özgürlüğünden mahrum bırakılabile­ceği süre öngörülemez bir şekilde uzayacaktır. Bu durumun başvurucu açısından öngörülebilir olmadığı açıktır. Bir hukuk devletinde henüz suçluluğu sabit hale gelmemiş bir bireyin mahkemenin benimsediği yorum nedeniyle belirsiz bir süre boyunca özgürlüğünden yoksun bırakılması düşünülemez (B. No: 2012/1137,2/7/2013, § 53).

46.Tutukluluk süresinin belirlenmesinde ilk derece mahkemesi önünde yargılamaaşamasında geçen sürelerin dikkate alınması gerekir. Zira kişi yargılanmakta olduğu davada ilk derece mahkemesi kararıyla mahkûm edil­mişse, bu kişinin hukuki durumu “bir suç isnadına bağlı olarak tutuklu olma ” kapsamından çıkmakta ve tutmanın nedeni ilk derece mahkemesince verilen hükme bağlı olarak tutma haline dönüşmektedir. (B. No: 2012/338, 2/7/2013, § 41). Bu bakımdan temyiz aşamasında geçen süreler tutukluluk süresinin değer­lendirmesinde göz önünde bulundurulamaz. Ancak bozma kararı sonrasında bireyin durumu tekrar suç isnadına bağlı tutmaya dönüşeceğinden bu aşamada da ilk derece mahkemesi önünde geçen süre değerlendirmede dikkate alınacaktır.

47.Somut olayda başvurucu 18/7/2006 tarihinde gözaltına alınması ile ilk derece mahkemesinin mahkûmiyet kararı verdiği 19/4/2010 tarihi arasında “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulmuştur.

48.Mahkemenin 19/4/2010 tarihli kararı yapılan temyiz incelemesi neticesinde Yargıtay tarafından 29/6/2011 tarihinde bozulmuştur. İlk derece mahkemesinin karar tarihi ile Yargıtay’ın bozmakararı tarihi arasındageçen sürede başvurucu, “ilkderece mahkemesince verilen hükme bağlı olarak” tutul­muştur. Başvurucu, Yargıtay’ın bozma kararı sonrasında yeniden “bir suç isna­dına bağlı olarak” tutulmaya devam edilmiş ve başvurucunun ilk derece mah­kemesince tutuklu olarak yargılandığı 18/7/2006-19/4/2010 ile 29/6/2011-11/12/2013 tarihleri arasında”bir suç isnadına bağlı olarak” tutulma sürecinde 28/9/2012 tarihi itibarıyla beş yıllık azami süre dolmuştur.

49.Başvurucunun, “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulduğu sürenin beş yılı aşan kısmının hukuki dayanağı bulunmayıp Anayasa’nın19. maddes­inin üçüncü fıkrasında belirtilen “kanunilik” şartına uymamaktadır.

50.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın 19. maddesinin üçüncü fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29136-RG.T. :01.10.2014

B.No : 2012 /1108-K.T: 16.07.2014

78.Anayasa’nın 19. maddesinin birinci fıkrasında herkesin kişi özgür­lüğü ve güvenliği hakkına sahip olduğu ilke olarak konduktan sonra, ikinci ve üçüncü fıkralarında şekil ve şartları kanunda gösterilmek şartıyla kişilerin özgürlüğünden mahrum bırakılabileceği durumlar sınırlı olarak sayılmıştır. Do­layısıyla kişinin özgürlük ve güvenlik hakkının kısıtlanması ancak Anayasa’nın anılan maddesi kapsamında belirlenen durumlardan herhangi birinin varlığı halinde söz konusu olabilir (B. No: 2012/239,2/7/2013, §43).

80Ancak bu nitelemeye bağlı olarak kişinin suçla itham edilebilmesiiçin yakalama veya tutuklama anında delillerin yeterli düzeyde toplanmış olması mutlaka gerekli değildir. Zira tutukluluğun amacı, yürütülen soruşturma ve/veya kovuşturma sırasında kişinin tutuklanmasının temelini oluşturan şüphe­lerin doğruluğunu kanıtlayarak veya ortadan kaldırarak adli süreci daha sağlıklı bir şekilde yürütmektir. Buna göre, suç isnadına esas teşkil edecek şüpheleredayanakoluşturan olgularile cezayargılamasınınsonraki aşamalarında tartışılacak olan ve mahkûmiyete gerekçe oluşturacak olguların aynı düzeyde değerlendirilmemesi gerekir(B. No: 2012/1272,4/12/2013, § 73).

99.Tutukluluksüresininmakulolupolmadığı konusunun,genel birilke çerçevesinde değerlendirilmesi mümkün değildir. Bir sanığın tutuklu olarak bu­lundurulduğu sürenin makul olup olmadığı, her davanın kendi özelliklerine göre değerlendirilmelidir. Anayasa’nın38.maddesinde “Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar,kimse suçlu sayılama:'”şeklindeifadesinibulanmasu­miyet karinesi,yargılamasüresincekişinin hürriyetinin esas, tutukluluğun ise istisna olmasını gerektirmektedir. Tutukluluğun devamı ancak masumiyet ka­rinesine rağmen Anayasa’nın 19. maddesinde güvence altına alınan kişi hür­riyeti ve güvenliği hakkından daha ağır basan gerçek bir kamu yararının mev­cut olması durumunda haklı bulunabilir(B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 61).

101.Tutuklama tedbirine kişilerin suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunmasının yanı sıra bu kişilerin kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesiniönlemekmaksadıylabaşvurulabilir.Başlangıçtaki bu tu­tuklama nedenleri belli bir süreye kadar tutukluluğun devamı için yeterli görü­lebilirse de bu süre geçtikten sonra, uzatmaya ilişkin kararlarda tutuklama ne­denlerinin hâlâ devam ettiğinin gerekçeleriyle birlikte gösterilmesi gerekir. Bu gerekçeler “ilgili” ve ‘yeterli” görüldüğü takdirde, yargılama sürecinin özenli yürütülüp yürütülmediği de incelenmelidir. Davanın karmaşıklığı, organize suçlara dair olup olmadığı veya sanık sayısı gibi faktörler sürecin işleyişinde gösterilen özenin değerlendirilmesinde dikkate alınır. Tüm bu unsurların bir­likte değerlendirilmesiyle sürenin makul olup olmadığı konusunda bir sonuca ulaşılabilir(B. No:2012/1137, 2/7/2013,§ 63). Tutukluluk süresinin makul seviyede kalması için ilgili makamların almış oldukları önlemler de dâhil olmak üzere tüm bu unsurların birlikte değerlendirilmesiyle sürenin makul olup olmadığı konusunda bir sonuca ulaşılabilir (B. No:2014/85, 3/1/2014, §43).

102.Dolayısıyla Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edilip edilmediğinin değerlendirmesinde esas olarak, serbest bırakılma taleple­rine ilişkin kararların gerekçelerine bakılmalı ve tutuklu bulunan kişiler ta­rafından yapılan tutukluluğa itiraz başvurularında sunulan belgeler çerçeve­sinde kararların yeterince gerekçelendirilmiş olup olmadığı göz önüne alınma­lıdır. Öte yandan hukuka uygun olarak tutuklanan bir kişinin, suç işlediği yö­nünde kuvvetli belirti ve tutuklama nedenlerinden biri veya birkaçının varlığı devam ettiği sürece ilke olarak belli bir süreye kadar tutukluluk halinin makul kabul edilmesi gerekir (B. No: 2012/1137,2/7/2013, §§63-64).

103.Diğer taraftan özgürlük hakkı, adli makamlarla güvenlik görevli­lerinin özellikle organize suçlarla etkili bir şekilde mücadelesini aşırı derecede güçleştirmeye neden olabilecek biçimde yorumlanmamalıdır. Nitekim AİHM, Sözleşme’nin 5. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendinin, Sözleşme’ye Taraf Devletlerin güvenlik görevlilerinin bilhassa organize olanlar olmak üzere suçlulukla etkili olarak mücadelesini aşırı derecede güçleştirmeye sebep olabile­cek biçimde uygulanmaması gerektiğini vurgulamaktadır (Dinç ve Ça­kır/Türkiye, B. No: 66066/09, 9/7/2013, § 46).

115.Mahkemenin, 6352 sayılı Kanun kapsamında tutukluluk halinin ye­niden değerlendirilmesi talebi üzerineverdiği 27/7/2012tarihlikararındayeralan, dava kapsamında yargılanan sanıklardan birkaçının kaçması ya da kaç­maya teşebbüs etmesi, yine bazı sanıkların delilleri karartma girişiminde bulunması şeklindeki gerekçeleri, diğer sanıkların da bunları yapabilece­ğine dair karine olarak değerlendirilemez. Aksi takdirde masumiyet karinesi ve bununla bağlantılı olarak kişi hürriyetine ilişkin ilkelerin zedelenebileceği açıktır. Bu nedenle, aynı davada yargılanan bazı sanıkların durumlarından ha­reketle genelleme yapılarak diğerlerinin de aynı davranışta bulunabileceğini varsaymak, tutukluluk gerekçelerinin somutlaştırılmasını engellediği gibi, öz­gürlüğün esas, tutukluluğun istisna olduğu yönündeki anlayışla da bağdaş­maz. Bu çerçevede tutukluluğun devamına ilişkin kararlarda ileri sürülen gerek­çelerin “ilgili” ve “yeterli” olduğu söylenemez (B. No: 2012/1272, 4/12/2013, §117).

RG No :29136-RG.T. :01.10.2014

B.No: 2013 /1648-K.T :16.07.2014

36.Bir kişinin gerekçeden tamamen yoksun bir yargı kararıyla tutuklan­ması ve tutukluluğun uzatılmasıkabuledilemez(Benzeryöndeki AİHM karar­lan içinbkz: Nakhmanovich/Rusya, B. No: 55669/00, 2/3/2006, § 70; Belevits­kiy/Rusya, B. No: 72967/01, 1/3/2007, § 91). Bununla beraber tutukluluğu meşru kılan gerekçeler gösterilerek bir zanlı yada sanığın tutuklanmasının keyfi olduğunu söylemek mümkün değildir. Ancak aşırı derecede kısa gerek­çelerle ve hiçbir yasal hüküm gösterilmeden tutuklama karan vermek ya da tutukluluğu devam ettirmek bu çerçevede değerlendirilmemelidir (Benzer yön­deki AİHM kararı için bkz: Mooren/Almanya [BD], B. No: 11364/03, 9/7/2009, § 79).

38.Makul sürenin hesaplanmasında sürenin başlangıcı, başvurucunun daha önce yakalanıp gözaltına alındığı durumlarda bu tarih, doğrudan tutuklan­dığı durumlarda ise tutuklama tarihidir. Sürenin sonu ise kural olarak kişinin serbest bırakıldığı tarihtir. Ancak kişinin, tutuklu olarak yargılanmakta ol­duğu davada mahkumiyetine karar verilmiş ise mahkûmiyet tarihi itibarıyla da tutukluluk hali sona erer (B. No: 2012/237,2/7/2013, §§ 66,67).

43.Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edilip edilmediği­nin değerlendirmesinde esas olarak, serbest bırakılma taleplerine ilişkin kararla­rın gerekçelerine bakılmalı ve tutuklu bulunan kişiler tarafından yapılan tutuklu­luğa itiraz başvurularında sunulan belgeler çerçevesinde kararların yeterince ge­rekçelendirilmiş olup olmadığı göz önüne alınmalıdır.

RG No :28711 -RG.T. :18.07.2013

B.No : 2012/239-K.T:02.07.2013

50.5271 sayılı Kanun’un 102. maddesinde soruşturma ve kovuşturma ev­relerinde kişilerin tutulabileceği azami kanuni süreler düzenlenmiştir. Madde metninde, ağır cezamahkemesinin görevine giren ve girmeyen işler-bakımından bir ayrıma gidilmiştir. Bireyler hakkındaki birden fazla suça ilişkin soruşturma ve kovuşturmaların bir dosya üzerinden yürütülmesi veya bir dosyada birleşti­rilmiş olması halinde bu soruşturma ve kovuşturmaların belli bir bütünlük içinde yürütüleceği göz ününe alındığında, uygulanan bir tutuklama tedbiri­nin soruşturma ve kovuşturmaların tamamı açısından sonuç doğuracağı açık­tır. Bu nedenle azami tutukluluk süresinin kişinin yargılandığı dosya kapsa­mındaki tüm suçlar açısından en fazla beş yıl olması gerektiği anlaşılmaktadır. Tutuklama tedbiri, bir yaptırım olmadığından aynı dosya kapsamındaki her bir suç için azami tutukluluk süresinin ayrı ayrı hesaplanması kabul edilemez. Suç ve sanık sayısı, davanın karmaşık olması gibi etkenler tutukluluk süresinin makul olup olmadığı konusundaki değerlendirmede ele alınabilecek faktörler olup kanuni tutukluluk süresinin belirlenmesinde esas alınmaları mümkün değildir. Normun lafzı ve amacı, tutuklama tedbirinin ceza adalet sistemi içeri­sindeki yeri ve 5271 sayılı Kanun’un 102. maddesindeki düzenleme ile kişi öz­gürlüğüne yönelik sınırlamaların dar yorumlanması hususları birlikte değerlen­dirildiğinde aksine bir sonuca varmak mümkün görünmemektedir.

51.Diğer taraftan, Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrası tutuklu­lukta makul süreyi güvence altına almıştır. Dolayısıyla kanunla tutukluluk sü­resi için getirilen üst sınırlar makul sürenin aşılmadığı istisnai durumlar için geçerli olabilir ve hiçbir şekilde kişinin bu süredoluncaya kadar tutulabileceğianlamına gelmez.Aksine,üstsınırınaşılmadığı durumlarda dahi, tutukluluk ma­kul süreyi aşmışsa, anayasal hakkın ihlal edildiği sonucuna varılacaktır.

55.Başvurucunun 4/2/2007 tarihinde göz altına alındığı ve 8/2/2007 tari­hinde tutuklandığı anlaşılmaktadır. Sultanbeyli Sulh Ceza Mahkemesinin tutuk­lama kararındabaşvurucuya isnat olunan fiiller hırsızlık, silahlı yağma, çıkar amaçlı suç örgütü kurmak ve yönetmek olarak sayılmıştır. Soruşturma ve kovuş­turma bir bütün olarak yürütülmüştür. Buna göre 5271 sayılı Kanun’un 102. mad­desinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen azami tutukluluk süresi 4/2/2012 tari­hinde dolmuştur. Bu durumda başvurucunun bu tarihle hüküm tarihi olan 25/12/2012 arasındaki 10 ay 21 gün süren tutukluluk halinin kanunda öngörülen şekil ve şartlara uymadığı sonucuna varılmıştır.

61.Tutukluluk süresinin makul olup olmadığı konusunun, genel bir ilke çerçevesinde değerlendirilmesi mümkün değildir. Bir sanığın tutuklu olarak bulundurulduğu sürenin makul olup olmadığı, her davanın kendi özelliklerine göre değerlendirilmelidir. Tutukluluğun devamı ancak masumiyet karinesine rağmen Anayasa’nın 19. maddesinde güvence altına alınan kişi hürriyeti ve gü­venliği hakkından daha ağır basan gerçek bir kamu yararının mevcut olması du­rumunda haklı bulunabilir (bkz: Labita/İtalya [BD], B. No: , 6 Nisan 2000, § 119).

67.Ancak kişi serbest bırakılmadan yargılanmakta olduğu davada ilk de­rece mahkemesi kararıyla mahkûm olmuşsa, mahkûmiyet tarihi itibariyle de tu­tukluluk hali sona erer. Çünkü bu durumda kişinin hukuki durumubir suç isna­dına bağlı olarak tutuklu” olma kapsamından çıkmaktadır. Bireysel başvuru in­celemesi açısından, tutuklamanın şartları ile mahkûmiyete hükmedilmesi arasın­daki esaslı fark bunu gerektirir. Zira mahkûmiyete karar verilmiş olmakla, isnat olunan suçun işlendiği, bundan failin sorumlu olduğunun sübuta erdiği kabul edilmekte ve bu nedenle sanık hakkında hürriyeti bağlayıcı cezaya ve/veya para cezasına hükmedilmektedir. Mahkûmiyetle birlikte kişinin kuvvetli suç şüphesi ve bir tutuklama nedenine bağlı olarak tutukluluk hali sona ermektedir. Bu açı­dan mahkûmiyet kararının kesinleşmiş olması ayrıca gerekmez. Nitekim gerek AİHM, gerekse Yargıtay, mahkûmiyet kararı sonrası tutulma halini tutukluluk olarak nitelendirmemektedir. AİHM, ilk derece mahkemesi kararıyla mahkûm olan bir sanığın, söz konusu mahkûmiyet kararından sonraki tutulmasını Sözleş­me’nin 5. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi hükmü uyarınca “mahkûmiyet sonrası tutma” olarak değerlendirmekte ve tutukluluk süresinin hesabında dik­kate almamaktadır (Bkz. Solmaz/ Türkiye, no. 27561/02, 16 Ocak 2007, §§ 23,24; Şahap Doğan / Türkiye, no.29361/07, 27 Mayıs 2010, § 26). Aynı yakla­şım Yargıtay Ceza Genel Kurulu tarafından da benimsenmektedir. Kurul, 12 Ni­san 2011 tarihli ve E. 2011/1-51, K. 2011/42 sayılı kararında, “hakkında mahkûmiyet hükmü kurulmakla sanığın atılı suçu işlediği yerel mahkeme tara­fından sabit görülmekte ve bu aşamadan sonra tutukluluğun dayanağı mahkûmi­yet hükmü olmaktadır.” gerekçesiyle, temyizde geçen sürenin tutukluluk süre­sine dâhil edilmeyeceğine karar

vermiştir.

RG No :29136-RG.T. :01.10.2014

B.No : 2014 /328 -K.T :17.07.2014

34.Devam eden tutukluluğun hukuka aykırı olduğu iddiasıyla yapılan bireysel başvurularda şikâyetlerintemelamacı, tutukluluğun hukuka aykırıoldu­ğunun ya da devamını haklı kılan sebep veya sebeplerin bulunmadığının tes­pitidir. Bu tespit yapıldığı takdirde buna bağlı olarak ilgilinin tutukluluk hali­nin devamına gerekçe olarak gösterilen hukuki sebeplerinvarlığı sonaerecekveböylece kişinin serbestkalmasınınyolu açılabilecektir.Bu amaçla yapılan bir başvuruda, itiraz kanun yolunda çelişmeli yargılama ve/veya silahların eşit­liği gibi ilkelere uygun olarak bir inceleme yapılıp yapılmadığı da dikkate alı­nacaktır. Dolayısıyla belirtilen nedenlerle ve serbest bırakılmayı temin edebile­cek bir karar alma amacıyla yapılacak bireysel başvuruların, olağan kanun yolları tüketilmek şartıyla, tutukluluk hali devam ettiği sürece yapılabilmesi mümkündür (B. No: 2012/726, 2/7/2013, §30).

38.Bir kişinin gerekçeden tamamen yoksun bir yargı kararıyla tutuklan­ması ve tutukluluğun uzatılması kabul edilemez (Nakhmanovich/Rusya, B. No: 55669/00, 2/3/2006, § 70; Belevitskiy/Rtısya, B. No: 72967/01, 1/3/2007, § 91). Bu­nunla beraber tutukluluğu meşru kılan gerekçeler gösterilerek bir zanlı ya da sanığın tutuklanmasının keyfi olduğunu söylemek mümkün değildir. Ancak aşırı derecede kısa gerekçelerle ve hiçbir yasal hüküm gösterilmeden tutuklama kararı vermek ya da tutukluluğu devam ettirmek bu çerçevede değerlendirilmemelidir (B. No: 2013/2814,18/6/2014, § 70).

39.İtiraz veya temyiz merciinin, itiraz veya temyiz incelemesine konu mah­kemekararına ve bu karardaki gerekçelere katıldığı durumlarda, buna ilişkin ka­rarını ayrıntılıolarak gerekçelendirmemesi, kural olarak, gerekçeli karar hakkına aykırılık teşkil etmez (B. No: 2013/2814, 18/6/2014, § 71).

42.Kişinin suç işlediği yönünde kuvvetli belirti ve tutuklama nedenlerinin varlığı devam ettiği sürece ilke olarak tutukluluk belli bir süreye kadar makul kabul edilebilir ise de, bu süre geçtikten sonra tutuklamanın devamına karar verilirken da­vanın genel durumuyanında, serbest bırakılmayı talep eden kişinin özel durumunun dikkate alınması ve buanlamda tutukluluk gerekçelerinin kişiselleştirilmesi bir zo­runluluktur.

43.Somut olayda, derece mahkemelerince verilen tutukluluğun devamına dair kararların gerekçeleri incelendiğinde,gerekçelerin tutukluluğun devamının hukuk uygunluğu ve tutulmanın meşruluğunu haklı gösterecek içerikte olmadığı ve aynı hususların tekrarı niteliğinde olduğu görülmektedir.

RG No :29111-RG.T. :06.09.2014

B.No :2014/3895 -K.T :23.07.2014

22.Kişiserbest bırakılmadan yargılandığıdavada ilk derece mahkemesi­nin kararıyla mahkûm olmuşsa, mahkûmiyet tarihi itibarıyla tutukluluk hali sona erer. Çünkü bu durumda kişinin hukuki durumu “bir suç isnadına bağlı olarak tutuklu ” olma kapsamından çıkmaktadır. Bireysel başvuru incelemesi açısından, tutuklamanın şartlan ile mahkûmiyete hükmedilmesi arasındaki esaslı fark bunu gerektirir. Zira mahkûmiyete karar verilmiş olmakla, isnat olunan suçun işlen­diği, bundan failin sorumlu olduğunun sübuta erdiği kabul edilmekte ve bu ne­denle sanık hakkında hürriyeti bağlayıcı cezaya ve/veya para cezasına hükme­dilmektedir. Mahkûmiyetle birlikte kişinin kuvvetli suç şüphesi ve bir tutuk­lama nedenine bağlı olarak tutukluluk hali sona ermektedir. Bu açıdan mahkûmiyet kararının kesinleşmiş olması ayrıca gerekmez. Nitekim gerek Av­rupa İnsan Haklan Mahkemesi (AİHM), gerekse Yargıtay, mahkûmiyet kararı sonrası tutulma halini tutukluluk olarak nitelendirmemektedir. AİHM, ilk derece mahkemesi kararıyla mahkûm olan bir sanığın, söz konusu mahkûmiyet ka­rarından sonraki tutulmasını Sözleşme’nin 5. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi hükmü uyarınca “mahkûmiyet sonrası tutma” olarak değerlendirmekte ve tutukluluk süresinin hesabında dikkate almamaktadır (B. No: 2012/726,2/7/2013, § 33).

RG No :29037-RG.T. :21.06.2014

B.No :2013/2814 -K.T : 18.06.2014

37.Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci ve Sözleşme’nin 5. maddesi­nin (4) numaralı fıkraları, her ne sebeple olursa olsun hürriyeti kısıtlanan ki­şiye tutuklanmasının yasallığı hakkında süratle karar verebilecek ve tutulması kanuni değilse salıverilmesine hükmedebilecek bir mahkemeye başvurma hakkı tanımaktadır. Anılan Anayasa ve Sözleşme hükümleri esas olarak, tutuk­luluğun yasallığına ilişkin itiraz başvurusu üzerine, bir mahkeme nezdinde yürü­tülmekte olan davalardaki tahliye talepleri veya tutukluluğun uzatılması kararla­rının incelenmesi açısından birgüvence oluşturmaktadır (B. No: 2012/1158, 21/11/2013, §30).

39.5271 sayılı Kanun’un 108. maddesine göre yapılacak değerlendirme resen (ex officio) yapılmakta olup Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci fık­rası ile hürriyeti kısıtlanan kişiye tanınan yargı merciine itiraz edebilme hakkı kapsamında değerlendirilemez (B. No: 2012/1158,21/11/2013, §32).

40.Açıklanannedenlerle,başvurucunun”DereceMahkemesinceresen gerçekleştirilen tutukluluk durumuna ilişkin incelemeler sonucunda verilen ka­rarlarınkendisine bildirilmediğini ve dolayısıyla bu kararlara itiraz etme imkânı bulamadığı yönündeki şikâyetlerinin “konu bakımından yetkisizlik” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

66.Bir davada tutukluluğun belli bir süreyi aşmamasını sağlamak, ön­celikle derece mahkemelerinin görevidir. Bu amaçla, yukarıda belirtilen kamu yararı gereğinietkileyen tüm olayların derece mahkemeleri tarafından ince­lenmesi ve serbest bırakılma taleplerine ilişkin kararlarda bu olgu ve olayların ortaya konulması gerekir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, §62).

83.Anayasa’nın19.maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edilip edilmediği­nin değerlendirmesinde esas olarak, serbest bırakılma taleplerine ilişkin kararla­rın gerekçelerine bakılmalı ve tutuklu bulunan kişiler tarafından yapılan tutuklu­luğa itiraz başvurularında sunulan belgeler çerçevesinde kararların yeterince ge­rekçelendirilmiş olup olmadığı göz önüne alınmalıdır.

84.Her ne kadar bir kişinin, suç işlediği yönünde kuvvetli belirti ve tutuk­lama nedenlerinden biri veya birkaçının varlığı devam ettiği sürece ilke olarak belli bir süreyekadar tutukluluk halinin makul kabul edilmesi gerekse de özel­likle belli bir süre geçtikten sonra tutuklamanın devamına karar verilirken, davanın genel durumu yanında, tahliyesini talep eden kişinin özel durumunun dikkate alınması ve bu anlamda tutukluluk gerekçelerinin kişiselleştirilmesi bir zorunluluktur. Bu nedenle, aynı davada yargılanan bazı sanıkların durumla­rından hareketlegenelleme yapılarak diğerlerinin de aynı davranışta bulunabileceğimvarsaymak,kişiselleştirmeyiengellediğigibi,özgürlüğünesas, tutukluluğun istisna olduğu yönündeki anlayışla da bağdaşmaz.

85.Somut olayda, Derece Mahkemelerince verilen tutukluluğa itiraz ve itirazın reddine dair kararların gerekçeleri incelendiğinde, bu gerekçelerin tu­tukluluğun devamının hukuka uygunluğu ve tutulmanın meşruluğunu haklı gösterecek özen ve içerikte olmadığı ve aynı hususların tekrarı niteliğinde ol­duğu görülmektedir. Somut olaydaki tutukluluk halinin devamına ilişkin bu ge­rekçelerinilgilive yeterli olduğusöylenemez.İlgilive yeterli olmayan gerekçe­lere dayanılarak başvurucunun özgürlüğünden mahrum bırakıldığı dikkate alın­dığında söz konusu tutukluluk süresi makul olarak değerlendirilemez.

86.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun “tutukluluk süresinin makul olmadığı ve tahliye taleplerininformül gerekçelerle reddedildiği” yönündeki şikâyeti yönünden Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edil­diğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29022-RG.T. :06.06.2014

B.No : 2013 /2056-K.T: 03.04.2014

39.1/2/2008 tarihinden itibaren tutuklu bulunan başvurucunun 7/2/2013 tarihinde yapılan duruşmada ilktutuklama müzekkeresinde zikredilen suçlar­dan Mahkemece tahliyesine karar verilirken, aynı iddianamede yer alan ve yargılaması yapılan kasten yaralama suçuna istinaden ayrıca tutuklanmasına ka­rar verilmiştir. Aynı dosya kapsamında beş yıl süreyle tutuklama tedbiri düşünülmeyen bu isnatla ilgili olarak tutuklama şartlarının var olduğu bir an için kabul edilse bile, aynı dosya kapsamındaki ağır cezalık suçlar için Kanun’da ön­görülen beş yıllık azami sürenin uzatılması mümkün değildir. Buna göre, 5271 sayılı Kanun’un 102. maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen azami tutukluluk süresi 1/2/2013 tarihinde dolmuştur. Bu durumda başvurucunun bu tarihle, hakkında mahkumiyet hükmünün kurulduğu 24/4/2013 tarihi arasındaki tutukluluk hali kanunda aranan şekil ve şartlara uymamaktadır.

40.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın 19. maddesinin üçüncü fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

42.Başvuruda Anayasa’nın19. maddesinin üçüncü fıkrasının ihlal edildiği sonucuna varılmıştır. Başvurucu hakkında mahkûmiyet kararı verilmekle tutukluluk hali sona ermiştir. Bu durumda, ihlalin tespiti dışında sonuçlarının ortadan kal­dırılması için yapılması gereken bir husus bulunmadığı anlaşılmaktadır.

44.Başvurucu, uğradığını iddia ettiği maddi zarar ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesine herhangi bir belge sunmamıştır. Anayasa Mahkemesinin maddi tazminata hükmedebilmesi için, başvurucunun uğradığım iddia ettiği maddi za­rar ile tazminat talebi arasında illiyet bağı kurulması gerekir. Anayasa Mahke­mesine herhangi bir belge sunmayan başvurucunun maddi tazminat talebi redde­dilmelidir.

45.Başvurucunun özgürlük ve güvenlik hakkına yönelik müdahale ne­deniyle yalnızca ihlal tespitiyle telafi edilemeyecek ölçüdeki manevi zararı karşılı­ğında somutolayın özelliklerini dikkate alarak başvurucuya takdiren 5.000,00 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

RG No :29009-RG.T. :24.05.2014

B.No : 2013 /2228-K.T:15.04.2014

30.Somut olayda 17/8/2007 tarihinde tutuklanan başvurucu, 5271 sayılı Kanun’un yukarıda belirtilen hükümleri uyarınca tutukluluk için öngörülen azami sürenin aşıldığı iddiasıyla 24/1/2013 tarihli duruşmada tahliye talebinde bulunmuştur. Tahliye talebi, dosya kapsamında isnat olunan “suç işlemek amacıyla silahlı suç örgütü kurmak ve yönetmek, kasten adam öldürmek, tehdit, silahlı tehdit, evrakta sahtecilik şartlı tehdit ve 6136 sayılıYasayamuhalefet”suçlanbakımındanyerindegörülerekbaşvurucunun tahliyesine, ancak aynı duruşmada dosya kapsamındaki “müşteki İL ‘yi öldürmeye teşebbüs suçla­masıyla, mevcut delil durumu, kuvvetli suç şüphesinin bulunması nedeniyle” yeniden tutuklanmasına karar verilmiştir.

31.Anayasa’da yer alan hak ve özgürlükler ihlal edilmediği sürece derece mahkemelerinin kararlarındaki kanunun yorumuna ya da maddi veya hukuki hatalara dair hususlar bireysel başvuru incelemesinde ele alınamaz. Tutukluluk konusundaki kanun hükümlerinin yorumu ve somut olaylara uygulanması da derece mahkemelerinin takdir yetkisi kapsamındadır. Ancak kanun veya Anayasa’ya bariz şekilde aykırı yorumlar ile delil değerlendirme­sinde bariz takdir hatası ve açıkça keyfilik halinde hak ve özgürlük ihlaline sebebiyet veren bu tür kararların bireysel başvuruda incelenmesi gerekir.

35.Somut olayda başvurucu, 17/8/2007 tarihinde tutuklanması ve ilk derece mahkemesinin 14/4/2011 tarihli kararı ile hapis cezasıyla cezalandırıl­masına karar verilmesi arasında 3 yıl 7 ay 27 gün “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulmuştur.

36.Başvurucu, Mahkemenin mahkûmiyet kararını temyiz etmiştir. İlk derece mahkemesinin14/4/2011tarihli kararı, Yargıtay tarafından yapılan temyiz incelemesineticesinde 6/11/2012 tarihinde bozulmuştur. İlk derece mah­kemesinin karar tarihi ileYargıtay’ın bozma kararı tarihi arasında geçen sürede başvurucu, “ilk derece mahkemesince verilen hükme bağlı olarak” tutulmuştur.

37.Başvurucu, Yargıtay’ın bozma karan ile İzmir 10. Ağır Ceza Mah­kemesinin 12/4/2013 tarihinde Yargıtay’ın bozma kararına uyarak dosyanın e­sası hakkında kararvermesi arasında 5 ay 6 gün yeniden “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulmaya devamedilmiştir. Dolayısıyla Yargıtay aşamasında geçen süre düşüldükten sonra başvurucunun “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulduğu toplam süre 4 yıl 1 ay 3 gündür.

38.Başvurucunun “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulduğu süre, 5271 sayılı Kanun’un 102. maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen beş yıllık azami süreyiaşmadığından ve Anayasa’nın19. maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen “kanuni”lik şartınıkarşıladığından,başvurununbu kısmının “açıkça dayanaktan yoksun” olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29007-RG.T. :22.05.2014

B.No : 2013 /6065-K.T:03.04.2014

18.Devam eden tutukluluğun hukuka aykırı olduğu iddiasıyla yapılan bireysel başvurularda şikâyetlerin temel amacı, tutukluluğun hukuka aykırı olduğunun ya dadevamını haklı kılan sebep veya sebeplerin bulunmadığının tespitidir. Bu tespit yapıldığı takdirde buna bağlı olarak ilgilinin tutukluluk halinin devamına gerekçe olarak gösterilen hukuki sebeplerinvarlığısonaerecekveböylecekişininserbestkalmasınınyolu açılabilecektir. Bu amaçla yapılan bir başvuruda, itiraz kanun yolunda çelişmeli yargılama ve/veya silahla­rın eşitliği gibi ilkelere uygun olarak bir inceleme yapılıp yapılmadığı da dikkate alınacaktır. Dolayısıyla belirtilen nedenlerle ve serbest bırakılmayı temin edebi­lecek bir karar alma amacıyla yapılacak bireysel başvuruların, başvuru yolları tüketilmek şartıyla, tutukluluk hali devam ettiği sürece yapılabilmesi müm­kündür (B. No: 2012/726, 2/7/2013, § 30).

21.Ancak kişi serbest bırakılmadan yargılanmakta olduğu davada ilk de­rece mahkemesi kararıyla mahkûm olmuşsa, mahkûmiyet tarihi itibarıyla da tu­tukluluk hali sona erer. Çünkü bu durumda kişinin hukuki durumu bir suç isna­dına bağlı olarak tutuklu” olma kapsamından çıkmaktadır. Bireysel başvuru in­celemesi açısından, tutuklamanın şartları ile mahkûmiyete hükmedilmesi arasın­daki esaslı fark bunu gerektirir. Zira mahkûmiyete karar verilmiş olmakla, isnat olunan suçun işlendiği, bundan failin sorumlu olduğunun sübuta erdiği kabul edilmekte ve bu nedenle sanık hakkında hürriyeti bağlayıcı cezaya ve/veya para cezasına hükmedilmektedir. Mahkûmiyetle birlikte kişinin kuvvetli suç şüphesi ve bir tutuklama nedenine bağlı olarak tutukluluk hali sona ermekte­dir. Bu açıdan mahkûmiyet kararının kesinleşmiş olması ayrıca gerekmez (B. No: 2012/726,2/7/2013, § 33).

RG No :28946 -RG.T. :19.03.2014

B.No : 2012/152-K.T:20.02.2014

54.Başvuru konusu yargılaması devam ettiği sırada, başvurucunun 26/6/2007 tarihinde başlayan tutulma hali, başka derece mahkemelerince verilen üç farklı kararın infaz edildiği dönemlerde kesintiye uğramıştır. Bir suçtan veri­len tutukluluk kararı ile başka bir suçtan verilen mahkûmiyet kararının kesiş­mesi durumunda, mahkûmiyet kapsamında infaz edilen cezalara ilişkin süre­ler toplam tutukluluk süresinin hesabına dâhil edilmez (B. No: 2012/348, 4/12/2013, §49).

55.Bu çerçevede, başvurucunun başvuru konusu yargılama kapsamında “suç isnadına bağlı olarak” tutulma süresi, 26/6/2007 tarihinde tutuklanması ile ilk derecemahkemesinin 16/10/2012 tarihli kararı ile hapis cezası ile cezalandı­rılmasına kararverilmesi arasında geçen 5 yıl 3 ay 21 günden, başka suçlar ne­deniyle infaz olunan 209 gün düşüldükten sonra kalan 4 yıl 8 ay 22 gündür.

56.Başvurucunun, “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulduğu süre ilk de­rece mahkemesinin karar verdiği 16/10/2012 tarihi itibarıyla 5271sayılı Ka­nun’un102.maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen beş yıllık azami sü­reyi aşmamıştır.

57.Açıklanan gerekçelerle, başvuru kapsamında “Kanun’da öngörülen azami tutukluluk süresinin aşılması” iddiasına ilişkin olarak Anayasa’nın 19. maddesinin üçüncü fıkrasının ihlal edilmediğine karar verilmesi gerekir.

75.Dava dosyasınınincelenmesindederecemahkemesi,başvurucunun tutukluluğunun devamına ilişkin kararların gerekçelerinde, delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme, tanık ve mağdur üzerinde baskı kurma ihtimaline, baş­vurucunun üzerine atılı suçun vasıf ve mahiyetine, kuvvetli suç şüphesinin var­lığına, atılı suç için yasada öngörülen hürriyeti bağlayıcı cezaların miktarınadeğinmiştir.Derecemahkemelerinceverilen tutukluluğa itiraz ve itirazın red­dine dair kararların gerekçeleri, tutukluluğun devamının hukuka uygunluğu ve tutulmanın meşruluğunu haklı gösterecek özen ve içeriktedir. Somut olay­daki tutukluluk halinin devamına ilişkin bu gerekçeler ilgili ve yeterlidir. İlgili ve yeterli gerekçelere dayanılarak başvurucunun özgürlüğünden mahrum bı­rakıldığı dikkate alındığında tutukluluk süresinin makul olduğu görülmektedir.

76.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edilmediğine karar verilmesi gerekir,

RG No :29966 -RG.T. :10.05.2014

B.No : 2013/6572-K.T:20.03.2014

16.Anayasa’nın 19. maddesinin birinci fıkrasında herkesin kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına sahip olduğu ilke olarak konulduktan sonra, ikinci ve üçüncü fıkralarında şekil ve şartları kanunda gösterilmek şartıyla kişilerin öz­gürlüğünden mahrum bırakılabileceği durumlar sınırlı olarak sayılmıştır. Dola­yısıyla kişinin özgürlük ve güvenlik hakkının kısıtlanması ancak Anayasa’nın anılan maddesi kapsamında belirlenen durumlardan herhangi birinin varlığı halinde söz konusu olabilir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, §42).

17.Anayasa’nın 19. maddesi kapsamında özgürlükten yoksun bırakma kavramı, bir kimsenin kısıtlı bir alanda ihmal edilemeyecek bir süre için tutul­ması ve bu kişinin söz konusu tutmaya rıza göstermemiş olması şeklinde ifade edilebilecek iki unsuru içermektedir. Dolayısıylatutuklu olan bir kişinin ser­best bırakılmasıylabirlikte özgürlüğünden mahrumiyet hali son bulmaktadır.

RG No :28711 -RG.T. :18.07.2013

B.No : 2012/338-K.T:02.07.2013

46.Tutukluluk hâli sona erdikten sonra tutuklama süresinin makul ol­madığını iddia eden bir başvurucunun, devam eden tutukluluk hâlinden farklı olarak, iddia edilen ihlalin tespitini ve tazminat ödenmesini sağlayabilecek bir hukuk yolu mevcut ise bu yolu tüketmesi gerekir (bkz: Gavril Yossi­fov/Bulgaristan, B. No:74012/01, 6/11/2008, § 40; Rahmani ve Dinevao’Bulga­ristan, B. No: 20116/08, 10/5/2012, § 66; Şefik Demir/Türkiye, B. No: 51770/07, 16/10/2012, § 23).

48.5271 sayılı Kanun’un 141. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (d) ben­dinde, makul sürede hakkında hüküm verilmeyen bir tutuklu için tazminat tale­binde bulunabilme imkânı tanınmaktadır. Bu yol bir yandan başvurucunun ma­ruz kaldığı tutukluluk süresinin uzunluğunun tespiti, diğer yandan da uğradığı zararın tazmini imkânını sağlamaktadır. Bu nedenle, 5271 sayılı Kanun’un 141. maddesi ile öngörülen hukuk yolu başvurucunun şikâyetleri açısından erişile­bilir ve elverişli bir çözüm olanağı ve makul ölçüde bir başarı imkânı sunmak­tadır (bkz: Şefik Demir/Türkiye, B. No: 51770/07, 16/10/2012, § 33).

49.Başvurucu, hakkındaki mahkûmiyethükmününkesinleştiği 29/11/201 tarihinden itibaren 5271 sayılı Kanun’un 141. maddesine dayanarak tazmini bulunma imkânına sahiptir. Etkin ve erişilebilir bir çözüm imkânı sunan hukuk yolunabaşvurmaksızın yapılan bireysel başvuruların Mahkemece ince­lenmesi, bireysel başvuruyolunun ikincilliği ilkesi gereği mümkün değildir.

RG No :28711 -RG.T. :18.07.2013

B.No : 2012/726-K.T:02.07.2013

30.Devam eden tutukluluğun hukuka aykırı olduğu iddiasıyla yapılan bi­reysel başvurularda şikâyetlerin temelamacı, tutukluluğun hukuka aykırıoldu­ğunun ya dadevamını haklı kılan sebep veya sebeplerin bulunmadığının tespiti­dir. Bu tespit yapıldığ takdirde buna bağlı olarak ilgilinin tutukluluk halinin de­vamına gerekçe olarak gösterilen hukuki sebeplerin varlığı sona erecek ve böy­lece kişinin serbest kalmasının yolu açılabilecektir. Bu amaçla yapılan bir baş­vuruda, itiraz kanun yolunda çekişmeli yargılama ve/veya silahların eşitliği gibi ilkelere uygun olarak bir inceleme yapılıp yapılmadığı da dikkate alınacaktır. Dolayısıyla belirtilen nedenlerle ve serbest bırakılmayı teinin edebilecek bir ka­rar alma amacıyla yapılacak bireysel başvuruların, olağan kanun yolları tüketil­mek şartıyla, tutukluluk hali devam ettiği sürece yapılabilmesi mümkündür.

31.Ancak başvurucu hali hazırda tahliye olmuş ya da hükümlü hale gelmiş ise butakdirde serbest kalma ihtimali ortadan kalkmaktadır. Bu du­rumda talep, hukuka aykırılığın tespiti ve gerekiyorsa belli bir miktar taz­minata hükmedilmesiyle sınırlı kalacaktır. Dolayısıyla bu tür ihlal iddiaları bakımından varsa olağan kanun yolları denendikten sonra ve gerekiyorsa bi­reysel başvuru yapılmalıdır.

33.Ancak kişiserbest bırakılmadan yargılanmakta olduğu davadailk de­rece mahkemesi kararıyla mahkûm olmuşsa, mahkûmiyet tarihi itibariyle de tu­tukluluk hali sona erer. Çünkü bu durumda kişinin hukuki durumu “bir suç isna­dına bağlı olarak tutuklu” olma kapsamından çıkmaktadır. Bireysel başvuru in­celemesi açısından, tutuklamanın şartları ile mahkûmiyete hükmedilmesi arasın­daki esaslı fark bunu gerektirir. Zira mahkûmiyete karar verilmiş olmakla, isnat olunan suçun işlendiği, bundan failin sorumlu olduğunun sübuta erdiği kabul edilmekte ve bu nedenle sanık hakkında hürriyeti bağlayıcı cezaya ve/veya para cezasına hükmedilmektedir. Mahkûmiyetlebirliktekişininkuvvetli suçşüphesivebir tutuklama nedenine bağlı olarak tutukluluk hali sona ermektedir.Bu açı­dan mahkûmiyet kararınınkesinleşmişolmasıayrıca gerekmez.NitekimgerekAİHM, gerekseYargıtay, mahkûmiyet kararı sonrası tutulma halini tutukluluk olarak nitelendirmemektedir. AİHM, ilk derece mahkemesi kararıyla mahkûm olan bir sanığın, söz konusu mahkûmiyet kararından sonraki tutulmasını Sözleş­me’nin 5. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi hükmü uyarınca “mahkûmiyet sonrası tutma” olarak değerlendirmekte ve tutukluluk süresinin hesabında dik­kate almamaktadır (Bkz. Solma: / Türkiye, no. 27561/02, 16 Ocak 2007, §§23,24; Şahap Doğan / Türkiye, no.29361/07, 27 Mayıs 2010, g 26). Aynı yak­laşım Yargıtay Ceza Genel Kurulu tarafından da benimsenmektedir. Kurul, 12 Nisan 2011 tarihli ve E. 2011/1-51, K. 2011/42 sayılı kararında, “hakkındamahkûmiyethükmü kurulmakla sanığınatılısuçu islediği yerel mahkeme tara­fından sabit görülmekteve bu aşamadan sonra tutukluluğun dayanağı mahkûmi­yet hükmü olmaktadır. ” gerekçesiyle, temyizde geçen sürenin tutukluluk süre­sine dâhil edilmeyeceğine karar vermiştir.

35.21/9/2012 tarihli karar duruşmasında verilen tutukluluğun devamına ilişkin kararakarşıbaşvurucu25/9/2012tarihindeitiraz etmişveitirazıbir başka mahkemetarafından incelenerek 23/10/2012 tarihinde reddedilmiştir. Anayasa Mahkemesinin zaman bakımından yetkisinin başladığı tarihten sonra verilmiş olsa bile, kişi hakkındaki tutmanın niteliği üzerinde bu kararın herhangi bir etkisi yoktur. Zira başvurucunun tutukluluk hali 21/9/2012tarihinde davanınesasına ilişkin kararınaçıklanmasıyla birlikte vebu tarih itibariyle sona ermiştir. Kararla birlikte başvurucuya isnat olunan suç sabit görülerek 18 yıl hapis cezasıyla ce­zalandırılmasına hükmedilmiştir. Dolayısıyla, hükmen tutukluluğa itiraz ve in­celemesinin23/9/2012tarihinden sonra gerçekleştirilmişolmasının Anayasa Mahkemesinin zaman bakımından yetkisi üzerinde herhangi bir etkisi olamaz.

RG No :28711 -RG.T. :18.07.2013

B.No : 2012/1137-K.T:02.07.2013

70.Görüldüğü gibi başvurucunun tahliye talebi, üzerine atılı suçun 5271 sayılı Kanun’un 100. maddesinin (3) numaralı fıkrasında sayılan suçlardan ol­ması ve birden fazla suçtan dolayı hakkındaki davaların devam ediyor olması gerekçesiyle, bu karara karşı yapılan itiraz da benzer gerekçelerle reddedilmiştir. Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delil­lerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hâllerde tutulabilirler. Bu şartların tutukluluk süresince devam ediyor olması, tutukluluğun devamı­nın hukuka uygunluğu ve meşruiyeti bakımından olmazsa olmaz bir koşul ol­makla birlikte bu durumun devam edip etmediğinin ilgili ve yeterli gerekçelerle ortaya konulması ve yürütülen işlemlerde gerekli özenin gösterilmesi gerekir.

72.Başvurucu hakkındaki ceza davası henüz ilk derece mahkemesi önünde derdesttir.Derecemahkemelerinceverilentutukluluğa itiraz ve itira­zınreddinedair kararların gerekçeleri incelendiğinde, bu gerekçelerin tu­tukluluğun devamını haklı gösterecek içerikte olmadığı ve aynı hususların tekrarı niteliğinde olduğu görülmektedir. Beş yılı hayli aşan bir tutukluluk ha­linin devamına ilişkin bu gerekçelerin ilgili ve yeterli olduğu söylenemez. Ay­rıca Bakanlık tarafından ileri sürülen görüş, başvurucunun uzun bir süredir tu­tuklu bulundurulmasının meşru ve ölçülü olduğunu haklı çıkaracak nitelikte de­ğildir. Bu çerçevede başvurucunun ilk derece mahkemesi önündeki yargılaması devam ederken tutuklu bulunduğu süre makul olarak değerlendirilemez.

RG No :29166 -RG.T. :05.11.2014

B.No : 2013/4682-K.T:17.09.2014

23.Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), hükümlü olup olma­dığına bakılmaksızın herkesin Sözleşme’nin 5. maddesi kapsamında kişi özgür­lüğü ve güvenliğine sahip olduğunu, bunun da 5. maddenin birinci fıkrasında belirlenen istisnalar dışında özgürlükten yoksun bırakmama veya yoksun bırak­manın devamının engellenmesi ve uygun olduğu ölçüde tutuklama veya gözetim altına alınma durumlarında 5. maddenin (2), (3) ve (4) fıkralarının sağladığı çe­şitli koruma mekanizmalarının sağlanması anlamına geldiğini belirtmiştir. Hü­kümlülerin infaz rejimi kapsamında yararlandıkları koşullu salıverme gibi ce­zanın infazının ceza infaz kurumları dışında gerçekleştirilmesine dair bir uy­gulama da Sözleşme’nin 5. maddesi kapsamında değerlendirilmiştir (Bkz. IVe­eks/Birleşik Krallık, B.No. 9787/82, 2 Mart 1987, § 40).

29.Anayasa’nın 19. maddesinin birinci fıkrasında herkesin kişi Özgürlüğü ve güvenliği hakkına sahip olduğu ilke olarak ortaya konduktan sonra, ikinci ve üçüncüfıkralarında şekil ve şartlan kanunda gösterilmek şartıyla kişilerin özgür­lüğünden mahrumbırakılabileceği durumlar sınırlı olarak sayılmıştır. Dolayı­sıyla kişinin özgürlük ve güvenlik hakkının kısıtlanması ancak Anayasa’nın anılan maddesi kapsamında belirlenen durumlardan herhangibirinin varlığıhalinde söz konusu olabilir (B.No:2012/1137, 2/7/2013, §42).

30.Anayasa’nın 19. maddesinde tanımlanan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ilk istisnası”Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi”olarakbelirlenmiştir.Bukapsamda yargıorganlarıncaverilecek mahkûmiyet kararlarının sonucu olarak hapis cezası veya güvenlik tedbirlerinin uygulanması kişi hürriyeti ve güvenliğihakkının ih­lali kabul edilmeyecektir. Diğer taraftan “suç şüphesine bağlı tutma” kapsa­mında olan durumdan farklı olarak anılan istisna “bir mahkûmiyet kararma bağlı olarak tutmayı” ifade etmektedir. (Benzer kararlar için bkz. B.No: 2012/338, 2/7/2013, § 41, B.No: 2014/912, 6/3/2014, § 70).

32.Bir mahkûmiyet kararının infazına ilişkin olarak Anayasa’nın 19. maddesi ve AİHS’nin 5. maddesi açık bir hüküm içermemektedir. Bununla bir­likte herkesin, kişihürriyeti ve güvenliği hakkına sahip olması ve bu hakka geti­rilebilecek sınırlamalarınayrıntılı olarak madde metinlerinde belirtilmesi, “keyfi bir biçimde” bu haktan kimseninmahrum bırakılmamasını amaçlamaktadır.Yet­kili bir mahkeme tarafından verilen birmahkûmiyet kararının infazının sağlan­ması ve ceza infaz kurumunda tutma süresi de bu hak kapsamında değerlendiril­melidir. Ceza mahkemelerinin kararına uygun hareket edilmesi de hakkınkorun­masıaçısındanbirzorunluluktur. Dolayısıylahükümlülerincezainfaz kuru­munda kalacaklarısüreninmahkûmiyetkararına uygunolmasıAnayasa’nın 19.maddesinin üçüncü fıkrasının birinci cümlesi ve AİHS’nin 5. maddesi birinci fıkrasının (a)bendi kapsamında güvence altına alınmıştır.

33.Diğer taraftan, Anayasa’nın 19. maddesinin üçüncü fıkrasının bi­rinci cümlesi ve AİHS’nin 5. maddesi birinci fıkrasının (a) bendi bir mahkûmun af yasasından ya daerkendenşartla tahliye veya kesin tahliye du­rumlarından yararlanmasıgibi hususlarıgüvence altına almamaktadır (Mouesca/Fransa, B.No.:52189/99, 18/10/2001, İrfan Kalan/Türkiye, B.No. 73561/01, 2/10/2001. Çelikkaya/Türkiye {kabul edilebilirlik hakkında karar), B.No: 34026/03, 1/6/2010, § 60, Alican Demir/Türkiye, B.No: 41444/09, 25/2/2014, § 89). Ancak AİHM, ulusal mahkemelerin, bu tür bir tedbirden fay­dalanmak için kanunda belirtilen koşulları yerine getiren herkese, herhangi bir takdir yetkileri bulunmadan, bu tedbiri uygulamakla yükümlü olmaları halinde durumun farklı olacağını belirtmektedir [Del Rio Prada/îspanya [BDj, B.No: 42750/09, 10/7/2012, § 126, Htdır Durmaz/Türkiye (No. 2),B.No. 26291/05, 12/7/2011, § 26). AİHM’in yukarıda belirtilen Alican Demir/Türkiye kara­rında, şartla tahliyenin süre ve iyi hale ilişkin şartlan gerçekleştikten sonra hâkimin şartla tahliyeye karar vermekle yükümlü olduğunu ve bu kapsamda hâkimin görevi bu koşulların bir araya gelip gelmediğini incelemekle sınırlı olup tahliyenin uygun olup olmadığını değerlendirme imkânınasahip olma­dığını vedolayısıylahâkimintakdir yetkisinin bulunmadığını belirtmiştir. Bu çerçevede şartla tahliyeye kadar olan sürenin hesaplanmasını AİHS’in 5. maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında incelemiştir (Alican Demir/Türkiye, §§ 91-92).

38.5275sayılı Kanun’un 105/Amaddesiinfaz hâkiminin takdir yetkisive belirlenecek yükümlülükler çerçevesinde hükümlülerininfaz rejiminin şeklinibelirleyipcezalarının bir kısmının denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak ceza infaz kurumu dışında geçirmelerini sağlamaktadır. Anılan kural uyarınca, hü­kümlünün talebi ve kanuni şartlar oluşmuş olsa dahi infaz hâkimi tedbirin uygulanması talebini reddedebilecektir. Dolayısıyla bütün hükümlüler için Anayasa’nın19. maddesi kapsamında hapis cezasının tamamının veyabir kıs­mınındenetimliserbestlik tedbirininuygulanmasısuretiyleinfaz edilmesi zo­runluluğu bulunmamaktadır.Başka bir ifade ile denetimli serbestlik tedbiri ka­rarının yetkili infaz hâkiminin takdir yetkisinde olduğundan Anayasa’nın 19. maddesinin üçüncü fıkrasının birinci cümlesi ve AİHS’nin 5. maddesi birinci fık­rasının (a) bendi kapsamında güvence altına alındığından bahsetmek mümkün değildir (Bkz., § 33). Ancak bu durumun kişi hürriyeti ve güvenliği açısından infaz hâkimlerine açıkça keyfi bir şekilde karar vermesi sonucunu doğurduğu da söylenemez.Öte yandan başvurucunun denetimli serbestlikten yararlanamaması hakkında verilen mahkûmiyet hükmünün süresini de uzatmamaktadır.

RG No :29166 -RG.T. :05.11.2014

B.No : 2013/8114-K.T:17.09.2014

16.Görüldüğü üzere, kişinin Anayasa ve Sözleşme’de güvence altına alı­nanözgürlüğünden yoksunbırakılabilmesi hallerinden biri deyetkili birmah­kemeninmahkûmiyet kararma dayalı olarak ve hukuka uygun bir şekilde tutul­masıdır. Bu doğrultuda, cezanın infazı devam ederken kişi koşullu salıverildik­ten sonra, deneme süresi içerisinde işlediği bir suç nedeniyle koşullu salıverilme kararının geri alındığı ve yeniden hapsedildiği durumlar daAnayasa veSözleş­me’nin ortak koruma alanıvedolayısıyla Anayasa Mahkemesinin konu bakımın­dan yetkisi kapsamındadır.

17.Anayasa’nın 19. maddesinin birinci fıkrasında, özgürlük ve güvenlik hakkı güvence altına alınmıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise şekil ve şart­lan kanundagösterilenbelirlihaller dışında,kişilerinbaşka birnedenleözgürlü­ğünden yoksunbırakılması yasaklanmıştır. Anılan ikinci fıkradaki sınırlamanedenlerinden biri de mahkemelerce verilmiş hürriyetikısıtlayıcıcezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerinegetirilmesi halidir.

18.Sözleşme’nin 5. maddesinin (1) numaralı fıkrasında ise Anayasa’nın birinci fıkrası ile paralel bir ifadeye yer verildikten sonra, aynı fıkranın (a) ben­dinde kişi özgürlüğü ve güvenliğinin istisnası olarak “yetkili bir mahkeme tara­fından verilmiş mahkûmiyet kararı sonrasında yasaya uygun olarak tutulma”’ hali düzenlenmiştir. Sözleşme’ye göre, özgürlüğe getirilen sınırlamanın meşru ka­bul edilebilmesi için mahkûmiyet kararı sonrası “tutma” hali veya hapsedil­menin, ‘yetkili mahkeme” kararına dayalı ve hukuka (kanuna) uygun olması şartlan aranmaktadır. Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı yönünden “tutma” hali, geniş anlamdakullanılmaktaolup; gözaltı, tutuklama, mahkûmiyetsonrası tu­tuklulukve hükümlülük hallerini içine almaktadır. Sözleşme maddesindeki “yet­kili mahkeme” vurgusu, kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılması sonucunu doğuran ceza veya güvenlik tedbiri uygulama konusunda kanun gereği yetki­lendirilmiş, yürütme organı ve taraflardan bağımsız ve yeterli güvencelere sa­hip yargısal organı ifade etmektedir (Benzer AİHM kararlan için bkz. De Wil(k, Ooms And Versyp/Belçika, B. No: 2832/66, 2835/66, 2899/66, 18/6/1971, § 78; Engel ve Diğerleri/Hollanda, B. No: 5100/71, 5101/71, 5)02/71, 5354/72, 5370/72, 8/6/1976, § 68). Anayasa’nın 19. maddesinin ikinci fıkrası ve Sözleş­me’nin 5. Maddesinin (1) numaralı fırkasının (a) bendi kapsamına, mahkeme­lerce verilmiş mahkûmiyet hükmünün yerine getirilmesi hallerinde ortaya çıkan özgürlükten yoksun bırakma halleri dâhil ise de anılan kurallar, mahkûmiyet ka­rarının değil, tutmanın hukuka uygun olmasını güvence altına almaktadır. Dola­yısıyla bu güvence kapsamında, kişi hakkında hükmedilen hapis cezasının ye­rindeliği veya orantılılığı incelemeye tabi tutulamaz.

19.Anayasa’nın 19. maddesinin ikinci fıkrası gereğince, kural olarak tutma hali, mahkûmiyet kararma bağlı olmalıdır. Koşullu salıverilme kararının geri alınması nedeniyle kişininyenidenhapsedilmesidurumundadainfazına ka­rarverilenceza ileönceki mahkûmiyet arasındaki nedensellik bağının kesilme­miş olması gerekir, AİHM’e göre Sözleşme’nin 5. maddesinin (1) numaralı fık­rasının (a) bendinde geçen “mahkûmiyet kararı sonrasında” ibaresi ile kaste­dilen, sadece “tutma”nın zaman bakımından mahkûmiyet kararından sonra olması değil, aynı zamanda mahkûmiyet nedeniyle olmasıdır (Bkz, Van Dro­ogenbroeck’Belçika,B.No: 7906/77,24/6/1982;’ WeekslBirleşik Krallık,B. No:9787/82,2/3/1987,§42;Stafford/Birleşik Krallığı, [BD],B.No:46295/99, § 64; M./Almanya, B. No: 19359/04,17/12/2009, § 88).

20.Koşullu salıverilme, cezanın çektirilmesinin kişiselleştirilmesi, başka bir deyişle cezaevindeki tutum ve davranışlarıyla (iyi haliyle) topluma uyum sağ­layabileceğiizlenimini veren hükümlünün şarta bağlı olarak ödüllcndirilmesidir. Suçlunun kendisineverilen cezadan daha kısa bir sürede uslanması, eyleminden pişmanlık duyması ve bunu iyi davranışıyla kanıtlaması durumunda, cezaevinde daha fazla kalması gereksiz olabilir. Bu durumda koşullu salıverilme, infaz sis­temindeki en etkili araçtır. Koşullu salıverilmenin en önemli öğeleri, cezanın belirli bir süre çekilmiş olması, hükümlünün bu süre içinde iyi durumgöster­mesi,koşullusalıverildiktensonra gözetimaltında kalmasıvekoşullu salıve­rilmeningereklerineuyulmamasıdurumundakoşullusalıverilmekararınıngeri alınabilmesidir (AYM, E.2001/4,K.2001/332, K.T. 18/7/2001).

RG No :28871-RG T. : 03.01.2014

B.No :2013/9894 -K.T:02.01.2014

52.Anayasa’nın 67. maddesi seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarını güvenceye almaktadır. 67. maddenin birinci fıkrasına göre, “Vatan­daşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız ola­rak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir”. Seçimler ve siyasi haklar Anayasa’nın 2. maddesinde ifadesini bulan demokratik devletin vazgeçilmez unsurlarıdır. Siyasi haklar, seçimlerde oy kullanma, aday olma ve seçilme haklarının yanında siyasi faaliyette bulunma hakkını da kapsar.

53.Seçilme hakkı sadece seçimlerde aday olma hakkını değil, aynı zamanda seçildikten sonra milletvekili olarak parlamentoda bulunma hakkını da ihtiva etmektedir. Bu da hiç kuşkusuz, kişinin seçildikten sonra milletvekili sıfatıyla temsil yetkisini fiilen kullanabilmesini gerektirir. Bu bağlamda seçil­miş milletvekilinin yasama faaliyetine katılmasına yönelik müdahale, sadece onun seçilme hakkına değil, aynı zamanda seçmenlerinin serbest iradelerini açıklama hakkına da yönelik bir müdahale teşkil edebilir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz: Sadak ve Diğerleri/Türkiye, B. No: 25144/94, 26149/95, 26154/95, 27100/95, 27101/95, 11/6/2002, §§ 33, 40). AİHM, milletvekili seçmen ilişkisinden hareketle, ifade özgürlüğünün halkın seçilmiş temsilcileri için özellikle önemli olduğunu, zira milletvekilinin seçmeni temsil ettiğini, on­ların taleplerine dikkat çekerek menfaatlerini savunduğunu, dolayısıyla bir muhalif milletvekilinin ifade özgürlüğüne yönelik müdahalenin daha sıkı bir denetimi gerektirdiğini vurgulamıştır (Castells/İspanya, B. No: 11798/85, 23/12/1992, § 42).

54.Anayasa’nın 83. maddesi, milletvekillerinin hiç bir baskı ve tehdit altında kalmadan serbestçe yasama faaliyetlerini yürütebilmelerini temin etmek için yasamasorumsuzluğu ve dokunulmazlığı kurumlarına yer vermiştir. Bu bağlamda milletvekillerineyasama faaliyetleri sırasındaki oy ve sözleri nedeniyle mutlak bir sorumsuzluk tanınmıştır.Ayrıca milletvekillerinin işle­dikleri iddia edilen suçlar nedeniyle tutulma, tutuklanma,sorgulanma ve yargılanmaya karşı, yasama faaliyetlerine aksatmadan katılmalarını teminetmek maksadıyla dokunulmazlık yoluyla koruma altına alınmışlardır. Bu güvenceler,milletvekillerine tanınan bir ayrıcalık ya da imtiyaz olmaktan ziyade, temsil ettikleriseçmenlerinin görüş ve düşüncelerinin siyasal alanda gereği gibi yan­sıtılmasını sağlamaya dönük koruyucu tedbirlerdir. Nitekim Anayasa Mah­kemesi 30/12/1997 tarihli kararında dokunulmazlığın amacını “yasama organı üyelerini, görevlerini tam olarak yerinegetirmelerini engelleyecek gereksiz suçlamalardan korumak” şeklinde ifade etmiştir (E.1997/73, K.1997173, K.T. 30/1211997).

55.Bununla birlikte Anayasa’nın 83. maddesinde yasama dokunulma­zlığına bazı istisna ve sınırlamalar getirilmiştir. Buna göre dokunulmazlık kural olarak milletvekilliğisüresiyle sınırlıdır. Yine bu süre içerisinde, seçimden önce veya sonra herhangi bir suçişlediği iddiasıyla bir milletvekilinin dokunulma­zlığının Meclis kararıyla kaldırılabilmesimümkündür. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ile seçimden önce soruşturmasınabaşlanılmış olmak kaydıyla Anayasa’nın 14. maddesindeki durumlar ise dokunulmazlıkkapsamı dışında tutulmuştur. Davaya bakan mahkemenin gerekçesinden, başvurucununduru­munu Anayasa’nın 14. maddesi kapsamında kaldığı yönünde değerlendirdiğian­laşılmaktadır.

56.Anayasa’nın 83. maddesinde 14. maddeye atıfla getirilen istisna, Anayasa’nın 67. maddesindeki seçilme hakkı da dikkate alındığında dar ve özgürlük lehineyorumlanmalıdır. Bu nedenle tutukluluğunun devamı hak­kında karar verilen kişimilletvekili olduğu takdirde, çatışan değerlere bir ye­nisi eklenmekte ve kişi hürriyeti vegüvenliği hakkının yanında, seçilmiş mil­letvekilinin tutuklu olması nedeniyle yasamafaaliyetine katılamaması sonucu mahrum kalınan kamu yararının da dikkate alınmasıgerekmektedir. Bu çerçevede mahkemelerin milletvekili seçilen kişilerin tutukluluğununde­vamına karar verirken hem kişi hürriyeti ve güvenliği hakkından hem de seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkının kullanılmasından kaynaklanan yarardan çok daha ağır basan korunacak bir yararın varlığını somut olgulara dayanarak göstermeleri gerekir. Bunun sonucu olarak makul sürenin aşılıp aşılmadığı incelenirken, başvurucunun milletvekili seçilmesiyle birlikte ileri sürmüş olduğu iddiaların tutukluluğun devamına ilişkin kararlarda gerektiği gibi değerlendirilip değerlendirilmediğine de bakılmalıdır. Dolayısıyla, başvurucunun seçilmiş bir milletvekili olarak siyasi faaliyette bulunma ve tem­sil hakkı ile davanın tutuklu sürdürülmesindeki kamu yararı arasında ölçülü bir denge kurulduğu takdirde, tutukluluğun devamına ilişkin gerekçelerin il­gili ve yeterli oldukları sonucuna varılabilir.

57.Bu nedenle, seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasa’nın 14. maddesi kapsamındaki bir suç isnadıyla yargılanan bir milletvekilinintutukluluk halinin incelenmesi sırasında, bu koruma tedbirinin seçilme hakkını işlevsiz halegetirebileceği göz ardı edilmemelidir. Bütün Mil­leti temsil etmek üzere belli bir süre içinseçilen milletvekilinin, şayet varsa, bu hakkını kullanmasına engel olmayacak korumatedbirlerinin uygulanabilir­liği üzerinde özenle durulmalıdır. 5271 sayılı Kanun ‘un 109.maddesinin (3) numaralı fıkrasında buna imkan tanıyan hükümlere yer verildiği, maddede6352 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikler sonucunda bunların sayısının artırıldığıgörülmektedir.

58.Başvurucu, milletvekili seçildiği tarihten Anayasa Mahkemesine başvuru tarihine kadar 2 yıl 6 ay 20 gündür tutuklu bulunmaktadır. 5271 sayılı Kanun’un 109.maddesinin (3) numaralı fıkrasında tutuklama yerine öngörülen adli kontrol hükümlerinin6352 sayılı Kanunla yapılan değişikliğin yürürlüğe girdiği 5/7/2012 tarihinden itibarenbaşvurucu lehine de uygulanma imkanı ortaya çıkmıştır. Buna rağmen, anılan kararlarda hedeflenen meşru amaçla yapılan müdahale arasında gözetil­mesi gereken denge açısından, mevcut adli kontrol tedbirlerinin yeterince dik­kate alınmadığı sonucuna varılmıştır. Bu sonuç, 6352 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdikten sonraki tahliye talepleri üzerine verilen kararlar bakımından daha belir­gindir. Bu durumda, tutukluluğun devamına karar verilirken yargılamanın tutuklu sürdürülmesinden beklenen kamu yararı ile başvurucunun seçilme ve milletvekili olarak siyasi faaliyette bulunma hakkı arasında ölçülü bir denge kurulmadığı ve bu nedenle tutuklu kaldığı sürenin makul olmadığı sonucuna varılmıştır.

59.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın 67. maddesinin birinci fıkrasıyla bağlantılı olarak 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edildiğine karar veril­mesi gerekir.

68.Siyasi faaliyetlerde her ülkenin kendi koşulları içinde yasalar ile sınır­lamalar getirilebileceği söylenebilirse de, milletvekillerinin yasama faaliyetle­rinde anayasal birkoruma alanına sahip olduğu açıktır. Aslolan halkın siyasi iradesinin engellenmemesi vehakkın özünün etkisiz hale getirilmemesidir. Seçilmiş milletvekillerinin yasamafaaliyetlerini yerine getirmelerini engel­leyecek ölçüsüz müdahaleler halk iradesiyle oluşan siyasal temsil yetkisini ortadan kaldıracak, seçmen iradesinin parlamentoya yansımasını önleye­cektir.

69.AİHM “serbest seçim hakkı”nı Avrupa kamu düzeninin temel unsuru olan demokrasinin en önemli ilkelerinden biri olarak kabul etmektedir. AİHM, Sözleşme’ye Ek 1 Nolu Protokol’ün 3. maddesinin koruduğu hakların, hukukun üstünlüğüne dayanan etkili ve anlamlı bir demokrasinin temellerinin kurulması ve sürdürülmesi için hayati öneme sahip olduğunu belirtmiştir (Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz: Mathieu-Mohin veClerfayt!Belçika, B. No: 9267/81, 21311987, § 47; Zdanoka/Letonya [BD], B. No: 58278/00, 161312006, § 103; Yumak ve Sadak/Türkiye [BD], B. No: 10226/03, 817/2008 § 105).

70.Öte yandan, seçilme hakkı, mutlak olmayıp meşru amaçlarla sınırlana­bilir. Nitekim Anayasa’nın 67. maddesinde siyasi haklara “kanunda gösterilen şartlara uygun”olarak sahip olunacağı belirtilmiş, maddede bazı özel sınırla­malara yer verilmiş veAnayasa’nın diğer maddelerinde de bu hakların kullanıl­masına yönelik bazı sınırlamalaröngörülmüştür. Anayasa’da belirtilen sebeplere dayanılarak kanunla getirilen sınırlamalarınAnayasa’nın 13. maddesinde belirti­len şartlara uygun olması gerekmektedir. Benzer şekilde, AİHM de bu hakların sınırlandırılabileceğini kabul etmekte, ancak bu sınırlamaların “yasama or­ganının seçiminde halkın görüşlerinin serbestçe açıklanması”nı ve bu an­lamda belli kişilerin veya grupların ülkenin siyasal hayatına katılımlarını en­gelleyici, söz konusu hakkın özünü zedeleyecek ve etkisini ortadan kaldıracak ölçüde olmaması ve öngörülen amaçla orantılı olması gerektiğini belirt­mektedir. (Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz: Mathieu-Mohin ve Cler­fayt!Belçika, B. No: 9267/81, 2/3/1987, § 52; Tanase/Moldova [BD], B. No: 7/08, 27/4/2010, §§ 157, 158, 161).

71.Somut olayda başvurucu hakkındaki soruşturma, milletvekili seçilmeden önce başlatılmış, tutuklu olarak yargılanırken 12/6/2011 tarihinde yapılan genel seçimdemilletvekili seçilmiştir. Bu yönüyle gerek yürütülen kovuşturma, gerekse başvurucununtutukluluk hali başvurucunun milletvekili seçilmesine engel teşkil etmemiştir. Bu anlamdabaşvurucunun seçilme hakkına bir müdahale söz konusu olmadığı gibi, buna yönelik biriddia da ileri sür­ülmemiştir. Bununla birlikte başvurucu, milletvekili seçildikten sonratahliye edilmediğinden Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yemin edememiş vemilletve­killiği görevini fiilen yerine getirememiştir. Bu görevin yerine getirilmesine en­gelolan tutukluluk halinin milletvekili olarak siyasi faaliyet ve temsil hakkını engellemesinedeniyle seçilme hakkına bir müdahale teşkil ettiği açıktır.

72.Yukarıda açıklandığı üzere, başvurucunun milletvekili seçildikten sonraki tahliye talepleri ilgili mahkemeler tarafından reddedilmiştir. Önceki başlıktaki inceleme sonucunda başvurucunun milletvekili seçildikten sonraki tahliye taleplerinin reddine ilişkin kararlarda başvurucunun seçilme ve temsil hakkıyla yargılamanın tutuklu olarak sürdürülmesindeki kamu yararı arasında makul bir dengenin gözetilmediği, dolayısıyla Anayasa’nın 19. maddesinin ye­dinci fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmiştir.

73.Başvurucunun makul olmayan bir şekilde tutuklu kalması, yasama faaliyetlerine katılmasını engellemiştir. Başvurucunun milletvekili olduktan sonra tutuklu kaldığı süre de gözetildiğinde, seçilme ve milletvekili olarak siyasi faaliyette bulunma hakkına yönelik bu ağır müdahalenin ölçülü ve de­mokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olduğu söylenemez.

74.Açıklanan nedenlerle Anayasa’nın l 9. maddesinin yedinci fıkrasıyla bağlantılı olarak 67. maddesinin birinci fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :28711 – RG.T. : 18.07.2013

2. No : 2012 /239-K.T: 02.07.2013

70.Ancak, kuvvetli suç şüphesi ile birlikte devamını gösteren haklı neden­lerin gösterilmesi şartıyla soruşturma veya kovuşturmanın tutuklu sürdürülmesi mümkün olabilir. Buna dair gerekçelere mahkeme kararları ve Bakanlık görüşünde yer verilmediği gibi ilk tutuklama müzekkeresi dışında dosyaya her­hangi bir karar örneği de sunulmamıştır. Dahası, beş yıllık süre dolmasına rağmen, kanundaki azami sürenin dolmuş olduğu iddiasıyla başvurucu tahliye talebinde bulunmuş, davayı gören ve itirazı inceleyen mahkemeler karar­larında tahliye talebini reddetmişler fakat beş yıllık azami süre konusundaki iddiaya hiçbir şekilde değinmemişlerdir (§§ 12-14). Beş yılı hayli aşan bir tutukluluk halinin devamına ilişkin bu gerekçelerin ilgili ve yeterli olduğu söy­lenemez.

RG No :28711 – RG.T.: 18.07.2013

B.No : 2012 /239 – K.T : 02.07.2013

52.Anayasa’nın 36. maddesinde adil yargılanma hakkı güvence altına alınmıştır. Bu kapsamda makul sürede yargılanma herkese tanınan bir haktır. Da­vaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması da Anayasa’nın 141. maddesinde yargıya birgörevolarak yüklenmiştir.Azamisürenin,suçsayısıgerekçesiyleuzatılmasına dairyorumlarla veya gerekçe gösterilmeden genel ifadelerle uzatılması, muhtemel özgürlük ve güvenlik ihlallerine ilave olarak, makul sürede yargılanma hakkı açısından da olası ihlallere zemin hazırlayabilecek niteliktedir. Böyle bir uygulama, özgürlük ve güvenlik ihlalini neredeyse otomatik, makul süredeyargılanmahakkının ihlalini isepotan­siyelhale getirebileceğinden kabul edilemez.

53.Diğer yandan, özgürlük ve güvenlik hakkına ilişkin sınırlamaların ka­nunla yapılması ve sınırlamanın şekil ve şartlarının da kanunda açıkça belirtil­mesi gerekir.Kanunun metni,bireylerin, gerektiğinde hukuki yardım almak suretiyle, tutuklama nedenlerini ve sürelerini belli bir açıklık ve kesinlikte ön­görebilmelerine imkân verecek şekilde kaleme alınmış olmalıdır. Dolayısıyla uygulanması öncesinde kanun, muhtemel etki ve sonuçları bakımından yeterli derecede öngörülebilir olmalıdır. Bununla birlikte, kanun metninin tüm sonuç ve etkileri göstermesi her zaman beklenemeyeceğinden, aranan açıklığın ölçüsü, söz konusu metnin içeriği, düzenlemeyi hedeflediği alan ile hitap ettiği kitlenin statü ve büyüklüğü gibi faktörler dikkate alınarak belirlenebilir. Bu özelliklere sahip kanunun aynı zamanda kolaylıkla erişilebilir olması da gerekir.

RG No : 28864- RG.T. :15.11.2013

B.No: 2013/514 K.T: 02.10.2013

48.Bu belirlemeler karşısında, başvuru konusu yargılama kapsamında 11/7/2007 tarihinde gözaltına alman ve 14/7/2007 tarihinde tutuklanan başvurucunun, başka bir suçnedeniyle 5/8/2011 tarihinde yeniden tutuklandığı, 11/10/2011 tarihinde ikinci tutuklamayailişkin yargılama sonunda mahkûmiye­tine ve tutukluluk halinin devamına karar verildiğianlaşılmaktadır. 11/10/2011 tarihi itibarıyla başvurucu hakkında, başvuru konusu yargılama ve sonraki yargılamaya ilişkin olmak üzere iki ayrı tutuklama karan mevcut olmakla bir­likte, 11/10/2011 tarihli karar “suç isnadına bağlı olarak” verilen bir tutuklama kararı olmamakta; hürriyetten yoksun bırakılmanın nedenini bu aşamada ilk derece mahkemesince verilen mahkûmiyet hükmü oluşturmaktadır. Başvuru ko­nusu yargılama kapsamındaki tutukluluk hali bu aşamada varlığını devam ettir­mekte ise de,11/10/2011tarihinde mahkûmiyet hükmüyle birlikte verilen tutukluluğun devamına ilişkin karar, başvurucunun hürriyetinin kısıtlanmasına tek başına ve “suç isnadına bağlı olma” halinden bağımsız olarak neden olmakt­adır.

49.Bu nedenle, 11/7/2007 tarihinde gözaltına alınmayla başlayan başvuru konusu yargılama devam ettiği sırada, başka bir suçtan 11/10/2011tarihinde ve­rilen tutuklulukhalinin devamını da içeren ilk derece mahkemesinin mahkûmiyet kararıyla, başvurucunun11/7/2007 tarihinde başlayan tutulma hali­nin kesintiye uğradığı sonucuna varılmıştır. AİHM, tutukluluğun makul süre şartına uygunluğunun denetlenmesinde, bir suçtan verilen tutukluluk kararı ile başka bir suçtan verilen mahkûmiyet kararının kesişmesi durumunda, mahkûmiyet kapsamında çektirilen sürelerin makul süre hesabına dâhil edilmeyeceğine karar vermiştir (bkz. Borisenko/Ukrayna, B.No: 25725/02, 12/1/2012).

50.Bu çerçevede, başvuru konusu yargılama kapsamında”suç isnadına bağlı olarak” tutulma halinin 11/7/2007 ve 11/10/2011 tarihleri arasında gerçekleştiği, tutuklukalınan sürenin kanunda öngörülen azami tutukluluk sü­resini aşmadığı, dolayısıyla kanunaaykırı olarak tutukluluk halinin devamına karar verilmesi nedeniyle kişi hürriyetinin ihlaledilmediği anlaşılmıştır.

Karşı Oy Gerekçesi:

4.Başvuru, 11.7.2007 tarihinde gözaltına alınmayla başlayan suç isnadına bağlı olarak tutulma halinin mahkumiyet kararı üzerine kesintiye uğradığı ve hükmen tutukluluğa dönüştüğü, dolayısıyla kişi hürriyetinin ihlal edilmediği ge­rekçesiyle reddedilmiştir.

5.Başvurucunun hükmentutukluluğu, karar henüz kesinleşmediğinden,infazı kabil bir özgürlük kısıtlaması değildir. Dolayısıyla, temyiz sürecinde mah­kumiyet hükmübozulduğuvetahliyekararıverildiğitakdirdebaşvurucununcezasınamahsup edilemeyecektir. Başvurucu yargılanmakta olduğu ve henüz hüküm aşamasına gelmemiş diğer suçtan da beraat ettiği takdirde haksız yere 6 yıl veya daha fazla tutuklu kalmış olacaktır.

6.Tutukluluğun devamına ilişkin güvencelerin ilkesel olarak uygulanması esastır. İleride ortaya çıkacak yargıkararlarına görebaşvurucununözgürlüğününhaksız yerekısıtlanması şeklinde bir sonuç doğmayabileceği gibi, ihlale neden olacak bir sonuç daortaya çıkabilir.Bunedenle hükmen tutukluluk temyizden geçipkesinhükmedönüşmedikçe, başka bir suçtan kaynaklanan suç isnadına bağlı tutukluluk halinin kendi ölçüleri içinde değerlendirilmesi gerekir. Sanığın aleyhindeki delillerin çok kuvvetli olduğu, nasıl olsa yargılandığı suçların birinden olmazsa diğerinden kesinleşmiş mahkumiyet alacağı varsayımıyla hareketedilmesihalinde, azami tutukluluk süresi ilesağlanangüvence anlamsız hale gelebilir.

7.Anayasa Mahkemesi, her suç için azami tutukluluk süresinin ayrı ayrı hesaplanmasının, bireyin tutuklu olarak yargılanabileceği süreyi ölçüsüzce uzatacağı, bunedenle hak ihlali oluşacağı yolunda içtihat tesis etmiştir (2012/239, paragraf 54). Anayasa Mahkemesinin bu içtihadı, tutukluluğa kanunla getirilen azami sürenin farklı yorumlarla işlevsiz hale getirilmemesi düşüncesine dayanmıştır. Başvurucu yönünden de henüz infazedilebilir nitelik kazanmamış olan hükmen tutukluluğun, başvuru konusu (suç isnadınabağlı) tutukluluk halinin kendi başına hesaplanması gereken kanuni süresini etkilemeyeceğisonucuna varmak gerekir.

8.Başvurucununikinci bir suçtan hükmen tutuklanmasıüzerine, yargıla­ması devametmekteolansuçnedeniyle kaçmasıveyadelilkarartması tehlikesi ortadankalkacaktır. Tutuklulukla gözetilen amaç bu şekilde sağlanacağından, yasal süre aşılmadan,gerekirse adli kontrol tedbiriyle tahliyesine karar verilmesi gerekir. Bu yapılmayarak kanuni süreyi aşacak şekilde suç isnadına bağlı tutukluluğun devam ettirilmesi, başvurucunun Anayasa’nın 19. maddesinde güvence altına alman hakkının ihlalidir. Bu nedenle Bölüm görüşüne katılmam­aktayım.

Üye Osman Alifeyyaz PAKSÜT

RG No :28851 – RG.T. : 14.12.2013

B.No: 2012/1158 K.T: 21.11.2013

52.Başvurucularıntahliyetaleplerini değerlendirenİstanbul 10.AğırCeza Mahkemesi, “tutuklu sanıklarınüzerlerineatılı suçuişledikleri hususunda;mağdurbeyanları ve tutanaklar göz önünde bulunduğunda kuvvetli suç şüphe­sinin varlığını gösteren olguların bulunduğu, atılı suçlara öngörülen cezaların alt ve üst sınırına göre kaçma şüphesinin varlığını gösteren olguların varlığı ve atılı suçların 5271 sayılı Kanun’un 100. maddesinin (3) fıkrasında gösterilen tutu­klama nedenleri arasında yer aldığı,ayrıcatutuklama nedenlerine göre de adli kontrol hükümlerinin uygulanmasının yetersiz kalacağıve tutuklama tedbirinin ölçülü olduğu” gerekçesiyle başvurucuların tutukluluk hallerinindevamına karar vermiştir.

53.Başvurucular karara itiraz etmiş,İstanbul11. Ağır Ceza Mahkemesinin 15/10/2012 tarih ve 2012/718 Değişik İş sayılı kararıyla “sanıklar üzerine atılı suçun vasıf ve mahiyeti,mevcut delil durumuna nazaran mahkemesince verilentutukluluk halinindevamınailişkinkarardaherhangibirisabetsizlikbulunmadığı”gerekçesiyle tahliye talepleri reddedilmiştir.

54.Suçluluğuhakkındakuvvetli belirti bulunankişiler, ancakkaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibitutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hâllerde tutulabilirler. Bu şartların tutukluluk süresince devam ediyor olması, tutukluluğun devamının hukuka uygunluğu ve meşruiyeti bakımından olmazsa olmaz bir koşul olmakla birlikte bu durumun devam edip etmediğinin ilgili ve yeterli gerekçelerle ortaya konulması ve yürütülen işlemlerde gerekli özenin gösterilmesi gerekir (B. No: 2012/338, 2/7/1013, § 70).

55.Somut olayda başvurucular 31/12/2008 tarihinde gözaltına alınmış ve İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesince 3/1/2009 tarihinde tutuklanmışlardır. Başvuruculardan FirasASLAN 27/12/2012 tarihinde, Hebat ASLAN ise 19/2/2013 tarihinde tahliye edilmiştir. Buna göre başvuruculardan Firas ASLAN 3 yıl 11 ay 24 gün, Hebat ASLAN ise 4 yıl 1 ay 16 gün boyunca özgürlüklerinden mahrum kalmışlardır.

56.Derece mahkemelerince verilen tutukluluğa itiraz ve itirazın reddine dairkararların gerekçeleri incelendiğinde, bu gerekçelerin tutukluluğun deuygunluğu ve tutulmanın meşruluğunu haklı gösterecek özen ve içerikte olmadığı ve aynı hususların tekrarı niteliğinde olduğu görülmektedir. Somut olaydaki tutukluluk halinin devamına ilişkin bu gerekçelerinilgili ve yeterli olduğu söylenemez.İlgili ve yeterli olmayan gerekçelere dayanılarak başvurucuların özgürlüklerinden mahrum bırakıldıkları an ile ilk derece mah­kemesi kararıyla tahliye edilmelerine kadar geçen tutuklu bulundukları süre ma­kul olarak değerlendirilemez.

65.Tutukluluğunun gözden geçirilmesi esnasında yapılan incelemenin “çelişmeli yargı” ve “silahların eşitliği” ilkelerine riayet edilmesi gerekir (Benzer yöndeki AİHMkararı için bkz: Altınok/Türkiye, B. No: 31610/08, 29/11/2011, § 45).

66.Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci fıkrası, tutukluluğun yasaya aykırı olup Olmadığının hâkim önünde düzenlenen duruşmalarda etkili olarak incelenmesini talep etme ve tutukluluk halinin gerekli olup olmadığının yetkili­ler tarafından hızlı bir şekilde tespit edilmesini isteme hakkını da teminat altına almaktadır.

67.Hürriyeti kısıtlanan kişinin, salıverilme talebine ilişkin karar veren ilk derece mahkemesi huzurunda hazır bulunması ancak itiraz incelemesinin yapıldığı mahkemenin önüne çıkmaması ve burada duruşma yapılmaması, si­lahların eşitliği ilkesi gözetildiği müddetçe Anayasa’nın 19. maddesinin seki­zinci fıkrası ile sağlanan teminatları ihlal etmez (Benzer yöndeki AİHM karar­ları için bkz: Saghinadze ve Diğerleri/Gürcistan, B. No: 18768/05, 27/5/2010, § 150; Depo/Polonya, B. No: 62324/00,12/12/2006, §§ 48^9).

68.Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci fıkrası uyarınca, tutukluluğun devamına ilişkin olarak mahkemelerce verilen kararlara yapılan her itirazda başvurucunun dinlenilmesi gerekli olmamakla beraber tutuklu kişinin makul aralıklarla dinlenilmeyi talep etme hakkı vardır (Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz: Altınok/Türkiye,B. No: 31610/08, 29/11/2011, § 54; Knebl/Çek Cumhuriyeti, B. No: 20157/05, 28/10/2010, § 85).

73.Anayasa’nın19.maddesinin sekizinci fıkrasında öngörülen kural dik­kate alındığında hürriyeti kısıtlanan kişinin durumu hakkında kısa sürede karar verilmesi esası dâhil olmak üzere tutukluluk kararına karşı yapılan her itirazda duruşma yapılması cezayargılaması sistemini işlemez hale getirecektir. Bu nedenle, Anayasa’nın 19. Maddesininsekizinci fıkrasında yer alan yargılama usulüne ilişkin yükümlülükler, duruşma yapmayıgerektirecek özel bir durum olmadığı sürece, tutukluluğa karşı yapılacak itirazlar için her durumda duruşma yapılmasını gerektirmez (Benzer yöndeki AİHM kararlan için bkz:Çatal/Türkiye, B. No: 26808/08,17/4/2012, §40; Altınok’/Türkiye,B. No: 31610/08,29/11/2011, §54).

74.Somut olayda başvurucular, tutukluluk halleri ile ilgili itirazlarını İstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesince yapılan 4/10/2012 tarihli duruşmada dile getirme ve mahkemeönünde sözlü savunma yapma fırsatı bulmuşlardır. Bu nedenle, İstanbul 10. Ağır CezaMahkemesince yapılan incelemeden 11 gün gibi makul bir süre sonra, 15/10/2012 tarihinde İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesi nezdinde yapılan itiraz incelemesi sırasında duruşma yapılması gerekli değildir.

75.Açıklanan nedenlerle, itiraz incelemesi esnasında başvurucular hak­kında verilen tutuklulukkararına ilişkin olarak duruşmayapılmamış olmasının Anayasa’nın 19.maddesinin sekizinci fıkrasını ihlal etmediğine karar verilmesi gerekir.

RG No :28850 -RG.T. :13.12.2013

B.No: 2012/1272K.T: 04.12.2013

76.Somut olaydabaşvurucu, hakkındayürütülen soruşturmakapsamında 5/3/2009 tarihinde göz altınaalınmışve 6/3/2009 tarihinde İs­tanbul Ağır CezaMahkemesi’nde Nöbetçi Hâkim tarafından tutuklanmıştır. Tutuklamaya gerekçe olarak,”atılı suçun vasıf ve mahiyeti, mevcut delil durumu, kuvvetli suç şüphesinin varlığı, suçunCMK. 100/3 maddesinde sayılı suçlardan olması, kaçma ve delilleri karartma şüphesi”gösterilmiştir. Başsavcılık, 8/3/2009tarihinde şüphelileriarasındabaşvurucunun dabulunduğu iddianameyle dava açmıştır. İddianamede başvurucunun isnat edilen suçlardancezalandırılması talep edilmiş ve delil olarak, “hukuka aykırı olarak çekilmiş görüntülere”,”kitaplarında kullanılan belgelere”,”bilgisayarından sil­diği halde teknolojik imkanlarlageri getirilen verilere “, “kendisinin yaptığı te­lefon görüşmelerine ” “üçüncü şahısların kendi aralarında yapmış oldukları tele­fon görüşmelerine”yer verilmiştir (§§ 11,12). Dosyanın incelenmesinden başvurucunun evinde ve işyerinde yapılan aramalarda devletin güvenliği, iç veya dış siyasal yararlan bakımından niteliği itibarıyla gizli kalması gereken 436 adet belgenin bulunduğu, bilgisayarının belleğinde yapılan incelemede darbe plan­larına ilişkin bilgilere rastlandığı ifade edilmiştir. Ayrıca Başsavcılık tarafından sunulan esas hakkındaki mütalaada, devletin iç ve dış siyasal yararları gereğince gizli kalması gereken çok sayıda belgeyi başvurucunun gazeteci sıfatıyla değil, Ergenekon Terör Örgütünün temel amaçlarından biri olan bilginin paraya çevrilebilirliği ve istihbarat toplamanın örgütsel açıdan önemine binaen ve ör­gütsel çalışmalar gereği irtibat kurduğu kişilerden elde ettiği, çoğunluğu devletin güvenliğine ilişkin bubelgelerin içerik ve miktarları göz önüne alındığında başvurucunun bunları gazetecilik kimliği ile elde etmesinin mümkün olmadığı, mensubu olduğu örgüt üyelerinden elde ettiği belirtilmiştir.

77.Bu durumda başvurucunun, suç işlediğinden şüphelenilmesi için inan­dırıcı nedenlerinbulunmadığıhaldesaltgazetecilikfaaliyetlerinedeniyletutuk­landığıvetutukluluğun sürdürüldüğü iddiasının yerinde olmadığı sonucuna varılmıştır. Tutuklama vetutukluluğun devamı kararlarında mahkemelerin bu konudaki hukuki yetki ve görevleriçerçevesinde kararlarını verdikleri anlaşılm­aktadır. Başvuru kapsamında bunun aksini ifadeeden bir husus da yer almama­ktadır. Tutukluluğun devamına dair kararların ilgili ve yeterliolup olmadığı meselesinin ise tutukluluğun makul olup olmadığının incelenmesi sırasındaele alınması gerekir.

111.Seçilme hakkı sadece seçimlerde aday olma hakkını değil, aynı zamanda seçildikten sonra milletvekili olarak parlamentoda bulunma hakkını da ihtiva etmektedir. Bu da hiç kuşkusuz, kişinin seçildikten sonra milletvekili sıfatıyla temsil yetkisini fiilenkullanabilmesinigerektirir. Bubağlamdaseçilmiş milletvekilininyasamafaaliyetinekatılmasınayönelikmüdahale, sadece onun seçilme hakkına değil, aynı zamandaseçmenlerinin serbest iradelerini açıklama hakkına da yönelik bir müdahale teşkil edebilir(aynıyöndekiAİHMkararıiçinbkz.SadakveDiğerleri/Türkiye,B.No.25144/94,26149/95, 26154/95, 27100/95, 27101/95, 11/6/2002, § 33, 40). AİHM, milletvekili-seçmen ilişkisinden hareketle, ifade özgürlüğünün halkın seçilmiş temsilcileri için özellikle önemli olduğunu, zira milletvekilinin seçmeni temsil ettiğini, on­ların taleplerine dikkat çekerek menfaatlerinisavunduğunu,dolayısıyla bir muhalif milletvekilininifadeözgürlüğüne yönelikmüdahalenindaha sıkı birdenetimigerektirdiğinivurgulamıştır(bkz. Castells/İspanya, B.No. 11798/85, 23/12/1992, § 42).

112.Anayasa’nın 83. maddesi, milletvekillerinin hiç bir baskı ve tehdit altındakalmadan serbestçe yasama faaliyetlerini yürütebilmelerini temin etmek için yasamasorumsuzluğu ve dokunulmazlığı kurumlarına yer vermiştir. Bu bağlamda milletvekillerineyasama faaliyetleri sırasındaki oy ve sözleri nedeniyle mutlak bir sorumsuzluk tanınmıştır. Ayrıca milletvekillerinin işledikleri iddia edilen suçlar nedeniyle tutulma, tutuklanma,sorgulanma ve yargılanmaya karşı, yasama faaliyetlerine aksatma­dan katılmalarını teminetmek maksadıyla dokunulmazlık yoluyla koruma altına alınmışlardır. Bu güvenceler,milletvekillerine tanınan bir ayrıcalık ya da imtiyaz olmaktan ziyade, temsil ettikleriseçmenlerinin görüş ve düşüncelerinin siyasal alanda gereği gibi yansıtılmasını sağlamaya dönük koruyucu tedbirlerdir. Nite­kim Anayasa Mahkemesi 30/12/1997 tarihli kararında dokunulmazlığın amacını “yasama organı üyelerini, görevlerini tam olarak yerine getirmelerini engelleye­cek gereksiz suçlamalardan korumak” şeklinde ifade etmiştir (AYM, E. 1997/73, K. 1997/73, K.T: 30.12.1997).

113.Bununla birlikte Anayasa’nın 83. maddesinde yasama dokunulma­zlığına bazı istisna ve sınırlamalar getirilmiştir. Buna göre dokunulmazlık kural olarak milletvekilliğisüresiyle sınırlıdır. Yine bu süre içerisinde, seçimden önce veya sonra herhangi bir suçişlediği iddiasıyla bir milletvekilinin dokunulma­zlığının Meclis kararıyla kaldırılabilmesimümkündür.Ağırcezayıgerektirensuçüstühaliileseçimdenöncesoruşturmasınabaşlanılmış olmak kaydıyla Anayasa’nın 14. maddesindeki durumlar ise dokunulmazlıkkapsamı dışında tutulmuştur. Davaya bakan mahkemenin gerekçesinden, başvurucununduru­munu Anayasa’nın 14. maddesi kapsamında kaldığı yönünde değerlendirdiğianlaşılmaktadır.

114.Anayasa’nın 83. maddesinde 14. maddeye atıfla getirilen istisna,Anayasa’nın 67. maddesindeki seçilme hakkı da dikkate alındığında dar ve özgürlük lehineyorumlanmalıdır. Bunedenletutukluluğunun devamıhakkında kararverilenkişimilletvekili olduğu takdirde, çatışan değerlere bir yenisi eklen­mekte ve kişi hürriyeti vegüvenliği hakkının yanında, seçilmiş milletvekilinin tutuklu olması nedeniyle yasamafaaliyetine katılamaması sonucu mahrum kalınan kamu yararının da dikkate alınmasıgerekmektedir. Bu çerçevede mah­kemelerin milletvekili seçilen kişilerin tutukluluğunundevamına karar verirken hem kişi hürriyeti ve güvenliği hakkından hem de seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkının kullanılmasından kaynaklanan yarardan çok daha ağır basan korunacak bir yararın varlığını somut olgulara dayanarak göstermeleri gerekir. Bunun sonucu olarak makul sürenin aşılıp aşılmadığı incelenirken, başvurucunun milletvekili seçilmesiyle birlikte ileri sürmüş olduğu iddiaların tutukluluğun devamına ilişkin kararlarda gerektiğigibideğerlendirilipdeğer­lendirilmediğinedebakılmalıdır.Dolayısıyla, başvurucunun seçilmiş bir mil­letvekili olarak siyasi faaliyette bulunma ve temsil hakkı ile davanın tutuklu sür­dürülmesindeki kamu yararı arasında ölçülü bir denge kurulduğu takdirde, tutukluluğun devamına ilişkin gerekçelerin ilgili ve yeterli oldukları sonucuna varılabilir.

115.Bu nedenle, seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasa’nın 14. maddesi kapsamındaki bir suç isnadıyla yargılanan bir milletvekilinintutukluluk halinin incelenmesi sırasında, bu koruma tedbirinin seçilme hakkını işlevsiz halegetirebileceği göz ardı edilmemelidir. Bütün Milleti temsil etmek üzere belli bir süre içinseçilen milletvekilinin, şayet varsa, bu hak­kını kullanmasına engel olmayacak korumatedbirlerinin uygulanabilirliği üze­rinde özenle durulmalıdır. 5271sayılı Kanun’un 109.maddesinin (3) numaralı fıkrasında buna imkân tanıyan hükümlere yer verildiği, maddede6352 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikler sonucundabunların sayısının artırıldığıgörülmektedir (§ 63).

116.Tutuklamanın devamına karar verilirken, davanın genel durumu yanında, tahliyesini talep eden kişinin özel durumunun dikkate alınması ve bu anlamda tutukluluk gerekçelerinin kişiselleştirilmesibir zorunluluktur Başvurucununtahliyetaleplerini inceleyen mahkemeler, bu talepleri redde­derken gerekçelerini yeterince kişiselleştirmemiş, aynı zamandamilletvekili seçilmişolanbaşvurucunun kaçacağınaya da delilleri karartacağına dair in­andırıcı somut olgular ortaya koyamamıştır.

117.Mahkemenin, 6352 sayılı Kanun kapsamında tutukluluk halinin yeniden değerlendirilmesitalebiüzerineverdiği 27/7/2012tarihlikararındayeralan,davakapsamında yargılanan sanıklardan birkaçının kaçması ya da kaçmaya teşebbüs etmesi, yine bazısanıklarındelillerikarartma girişimindebulunmasışeklindeki gerekçeleri,diğer sanıkların da bunları yapabileceğine dair karine ola­rak değerlendirilemez. Aksi takdirde masumiyet karinesi ve bununla bağlantılı olarak kişi hürriyetine ilişkin ilkelerin zedelenebileceği açıktır. Bu nedenle, aynı davada yargılanan bazı sanıkların durumlarından hareketle genelleme yapılarak diğerlerinin de aynı davranışta bulunabileceğini varsaymak, kişisel­leştirmeyi engellediği gibi, özgürlüğün esas, tutukluluğun istisna olduğu yönün­deki anlayışla da bağdaşmaz. Bu çerçevede tutukluluğun devamına ilişkin karar­larda ileri sürülen gerekçelerin ilgili ve yeterli olduğu söylenemez.

RG No : 28842-RG.T. :05.12.2013

B.No : 2012/1303-K.T:21.11.2013

43.Somut olayda başvurucu, 20/5/2005 tarihinde gözaltına alınması ile ilk derecemahkemesinin 19/4/2010 tarihli kararı ile hapis cezası ile cezalandırıl­masına karar verilmesi arasında 4 yıl 10 ay 29 gün “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulmuştur.

44.Başvurucu,Mahkemenin mahkûmiyet kararını temyiz etmiştir.İlk derece mahkemesinin19/4/2010 tarihli kararı, Yargıtay tarafından yapılan temyiz incelemesineticesinde 29/6/2011tarihinde bozulmuştur, ilk derece mah­kemesinin karar tarihi ileYargıtay’ın bozma kararı tarihi arasında geçen sürede başvurucu, “ilk derece mahkemesince verilen hükme bağlı olarak” tutulmuştur. Başvurucu, Yargıtayın bozma kararı sonrasındayeniden “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulmaya devam edilmiş ve 30/7/2011 tarihiitibariyle “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulduğu süre 5 yılı doldurmuştur.

45.Başvurucunun, “bir suç isnadına bağlı olarak” tutulduğu süre 30/7/2011 tarihi itibariyle 5271 sayılı Kanun’un 102. maddesinin (2) numaralı fıkrasında öngörülen 5 yıllık azami süreyi doldurmuştur. Başvurucunun bu tarihten sonraki tutuklu bulundurulmasının hukuki dayanağı bulunmayıp Anayasa’nın 19.maddesininüçüncü fıkrasında belirtilen “kanunilik” şartını karşılamamaktadır.

46.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın19. maddesininüçüncü fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

63.İlk derece mahkemesi önünde yargılaması devam eden başvurucunun tutukluluk hali,AnayasaMahkemesinebaşvurudabulunduğu ta­rihitibariyledevametmektedir.Buna görebaşvurucu,özgürlüğündenmahrumbırakıldığıilk tariholan20/5/2005 ile Anayasa Mahkemesince işbu kararın ve­rildiği 21/11/2013 tarih arasında,Yargıtay’da temyiz aşamasında geçen 1 yıl 2 ay 10 günlük süre çıkarıldıktan sonra, toplam 7 yıl 3 ay 21 gün boyunca özgür­lüğünden mahrum kalmıştır.

64.Derece mahkemelerince verilen tutukluluğa itiraz ve itirazın reddine dair kararların gerekçeleri incelendiğinde, bu gerekçelerin tutukluluğun de­vamının hukukauygunluğu ve tutulmanın meşruluğunu haklı gösterecek ö­zen ve içerikte olmadığı ve aynı hususların tekrarı niteliğinde olduğu görülmektedir. Somut olaydaki tutukluluk halinin devamına ilişkinbu gere­kçelerin ilgilive yeterli olduğu söylenemez.İlgilive yeterli olmayan gerekçe­lere dayanılarak başvurucunun özgürlüğünden beş yılı hayli aşan bir süre boyuncamahrumbırakıldığı dikkatealındığındatutukluluksüresininmakul olduğu söylenemez.

65.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlaledildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29232-RG.T. :10.01.2015

B.No : 2012 /1221-K.T:16.10.2014

28.Tutukluluk süresinin makul olup olmadığıkonusunun,genel bir ilke çerçevesinde değerlendirilmesi mümkün değildir. Bir sanığın tutuklu olarak bulundurulduğu sürenin makul olup olmadığı, her davanın kendi özelliklerine göre değerlendirilmelidir. Tutukluluğun devamı ancak masumiyet karinesine rağmen Anayasa’nın 19. Maddesinde güvence altına alınan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkından daha ağır basan gerçek bir kamu yararının mevcut olması durumunda haklı bulunabilir (B. No: 2012/1137,2/7/2013, § 61).

30.Devam eden tutukluluğun hukuka aykırı olduğu iddiasıyla yapılan bireysel başvurularda şikâyetlerin temel amacı, tutukluluğun hukuka aykırı olduğunun ya dadevamını haklı kılan sebep veya sebeplerin bulunmadığının tespitidir. Bu tespit yapıldığıtakdirde buna bağlı olarak ilgilinin tutukluluk hali­nin devamına gerekçe olarak gösterilenhukukisebeplerin varlığısona erecek ve böylece kişininserbest kalmasının yoluaçılabilecektir. Bu amaçla yapılan bir başvuruda, itiraz kanun yolunda çelişmeli yargılama ve/veya silahların eşitliği gibi ilkelere uygun olarak bir inceleme yapılıp yapılmadığı da dikkate alınacaktır. Dolayısıyla belirtilen nedenlerle ve serbest bırakılmayı temin ede­bilecek bir karar alma amacıyla yapılacak bireysel başvuruların, olağan kanun yolları tüketilmek şartıyla, tutukluluk hali devam ettiği sürece yapılabilmesi mümkündür (B. No: 2012/726, 2/7/2013, §30).

53.Somutolaydabaşvurucunun 9/12/2011 tarihindetutuklanmasıson­rasında açılan kamu davası kapsamında ilk duruşma 11/7/2012 tarihinde yapılmıştır. Bu tarihlerarasında başvurucunun tutukluluk durumu duruşmayapılmaksızın dosya üzerindenincelenmiştir. Başvurucunun isnat edilen suç kapsamında tutukluluk durumunun duruşmasız olarak incelenmesi ve yedi ay boyunca bu şekilde devam eden bir usule göre özgürlüğünden yoksun bırakıl­ması yeterli güvencelerin sağlanmaması sonucunu doğurmuştur.

RG No :29232-RG.T. :10.01.2015

B.No : 2014 /2159-K.T:16.10.2014

54.Ancak, kuvvetli suç şüphesi ile birlikte devamını gösteren haklı neden­leringösterilmesi şartıyla soruşturma veya kovuşturmanın tutuklu sürdürülmesi mümkün olabilir. Somut olayda, derece mahkemelerince verilen tutukluluğun devamı ve tutukluluğa itirazın reddine dair kararların gerekçeleri incelendiğinde, bu gerekçelerin tutukluluğun devamının hukuka uygunluğu ve tutulmanın meşruluğunu haklı gösterecek özen ve içerikte olmadığı ve aynı hususların tekrarı niteliğinde olduğu görülmektedir. Somut olaydaki tutukluluk halinin de­vamına ilişkin bu gerekçelerin ilgili ve yeterli olduğu söylenemez. İlgili ve yeterli olmayan gerekçelere dayanılarak başvurucunun özgürlüğünden mahrum bırakıldığı dikkate alındığında söz konusu tutukluluk süresi makul olarak değerlendirilemez.

RG No :29195 -RG.T.:04.12.2014

B.No: 2014/648-K.T :18.09.2014

45.Devam eden tutukluluğun hukuka aykırı olduğu iddiasıyla yapılan bireysel başvurularda şikâyetlerin temel amacı, tutukluluğun hukuka aykırı olduğunun ya dadevamını haklı kılan sebep veya sebeplerin bulunmadığının te­spitidir. Bu tespit yapıldığıtakdirde buna bağlı olarak ilgilinin tutukluluk halinin devamına gerekçe olarak gösterilenhukukisebeplerinvarlığısona erecek veböylecekişinin serbestkalmasınınyoluaçılabilecektir. Dolayısıyla belirtilen nedenlerle ve serbest bırakılmayı temin edebilecek birkarar alma amacıyla yapılacak bireysel başvuruların, olağan kanun yolları tüketilmekşartıyla, tutukluluk hali devam ettiği sürece yapılabilmesi mümkündür (B. No: 2012/726,2/7/2013, §30).

46.Ancak kişi hakkında ilk derece mahkemesinde hüküm verilmiş ise bireysel başvuru açısından talep, “bir suç isnadına bağlı olarak tutukluluğun” hukuka aykırılığınıntespitiyle sınırlı kalacaktır (B. No: 2014/912,6/3/2014, § 48).

48.“Bir suç isnadına bağlı olarak” tutuklulukta geçen sürenin başlangıcı, başvurucunun ilk kezyakalanıp gözaltınaalındığı durumlardabu tarih, doğru­dantutuklandığı durumlarda ise tutuklama tarihidir. Sürenin sonu ise kural ola­rak kişinin serbest bırakıldığı ya da ilk derece mahkemesince hüküm verildiği tarihtir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, §66).

49.Somut olayda başvurucu, isnat edilen suç nedeniyle 13/4/2009 tari­hinde gözaltına alınmış ve 17/4/2009 tarihinde tutuklanmıştır. Tutuklu olarak de­vam edenyargılamada mahkûmiyet kararının açıklandığı5/8/2013tarihinde tutukluluk halibuanlamda sona ermiştir.

50.Başvuru formunda belirtilmeyen ve daha sonra Adalet Bakanlığı görüşünekarşı beyanda ifade edilen mahkûmiyete ilişkin kararın gerekçesinin yazılmamış olmasınedeniyle temyiz incelemesinin yapılamaması ve tahliye talebi hakkında bu aşamada birkarar verilmemesi tek basma” mahkumiyete bağlı olarak tutulma” halini hukuka aykırıkılmamaktadır. Bu durum makul süre çerçevesinde adil yargılanma hakkı kapsamındaincelenebilecek olmakla birlikte, özgürlükten yoksun bırakmanın mahkûmiyet kararınadayandığıve “mahkumiyetebağlıolarak”özgürlüktenyoksunbırakılmanınhukukaaykırılığına ilişkin bir şikâyet de bulunmadığı dikkate alındığında, başvurudan sonra ilerisürülen bu iddia nedeniyle farklı bir sonuca ulaşılması mümkün değil­dir.

51.Başvurucunun 5/8/2013 tarihine kadar”bir suç isnadına bağlı olarak” özgürlüğünden yoksun bırakıldığı, 5/8/2013 tarihinden sonra özgürlükten yoksunbırakmanın “mahkûmiyet kararına bağlı olarak” tutulma olduğu an­laşılmaktadır.

53.Bireysel başvuruların, 6216 sayılı Kanun’un 47. maddesinin (5) numa­ralı fıkrası uyarınca, başvuru yollarının tüketildiği tarihten, başvuru yolu ön­görülmemiş iseihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması ge­rekmektedir (B. No:2013/2001, 16/5/2013, § 14,15).

54.Somut olayda tutuklu olarak devam eden yargılamada mahkûmiyet kararının açıklandığı 5/8/2013 tarihinde “bir suç isnadına bağlı olarak”tutulma hali sona ermiştir.

55.Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edildiği şikâyet­leri yönünden başvuruda süre aşımı olduğu sonucuna varılmıştır.

56.Açıklanan nedenlerle, başvurunun gerekçesiz kararlarla ve sağlık du­rumu dikkate alınmadan tutukluluğun devamına karar verilmesi nedeniyle “kişi özgürlüğü ve güvenliğinin” ihlal edildiğine ilişkin kısmının “süre aşımı” nede­niyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

65.AİHM, hukuka uygun olarak özgürlüğü kısıtlanan herkesin insan onu­runa uygun tutukluluk koşullarına sahip olma hakkı bulunduğunu, alınan tedbir­lerin uygulanmakoşullarının kişiyi sıkıntıya ya da tutukluluğa bağlı kaçınılmaz üzüntü seviyesini aşacakyoğunlukta bir ümitsizliğe sokmaması gerektiğini vur­gulamaktadır (Kudlaı/Polonya, B. No: 30210/96,26/10/2000, §94).

RG No : 29235 – RG.T. : 13.01.2015

B.No : 2013/69 – K.T : 04.11.2014

36.Başvurucuların özgürlüklerinin kısıtlandığı 5/1/2010-21/3/2014 ta­rihleri arasında temyiz aşamasında geçen 1 yıl 1 ay 29 gün çıkartıldığında. 3 yıl 17 gün bir suçisnadına bağlı olarak tutuldukları anlaşılmaktadır.

37.İlk Derece Mahkemesi, başvurucuların tutukluluk durumunu 19/10/2010, 27/12/2010,26/1/2011,11/7/2012 ve 13/9/2013 tarihlerinde incele­miş ve atılı suçun vasıf vemahiyeti, dosya kapsamındaki deliller, kuvvetli suç şüphesinin varlığı, tutuklu kalınansürenin verilmesi muhtemel ceza ile orantılı olması şeklindeki gerekçelerle tutuklulukhalinin devamına karar vermiştir.

38.Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edilip edilmediğinin değerlendirmesinde esas olarak, serbest bırakılma taleplerine ilişkin kararların gerekçelerine bakılmalı ve tutuklu bulunan kişiler tarafından yapılan tutukluluğa itiraz başvurularında sunulan belgeler çerçevesinde karar­ların yeterince gerekçelendirilmiş olup olmadığı göz önüne alınmalıdır.

39.Somut olayda, İlk Derece Mahkemelerince verilen tutukluluğun de­vamına ve itirazın reddine dair kararların gerekçeleri incelendiğinde, bu gere­kçelerin tutukluluğundevamının hukuka uygunluğu ve tutulmanın meşruluğunu haklı gösterecek özen ve içerikte olmadığı ve aynı hususların tekrarı niteliğinde olduğu görülmektedir. Somut olaydaki tutukluluk halinin devamına ilişkin bu gerekçelerin ilgili ve yeterli olduğu söylenemez. İlgili veyeterli olmayangerekçeleredayanılarakbaşvurucuların özgürlüğündenmahrum bırakıldığı dikkate alındığında söz konusu tutukluluk süresi makul olarak değerlendirilemez.

40.Açıklanan nedenlerle, başvurucuların “tutukluluğun makul süreyi aştığı” yönündeki iddialarına ilişkin olarak Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlaledildiğine karar verilmesi gerekir.

V- Adil Yargılanma Hakkı

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Madde -6 Adil Yargılanma Hakkı

Herkes, gerek medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili nizalar, gerek cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre içinde, hakkani­yete uygunve açık olarak görülmesini istemehakkına sahip­tir. Hüküm açık oturumda verilir; ancak, demokratki bir toplumda genel ahlak, kamu düzeni ve ulusal güvenlik yararına, küçüklerin korunması veya davaya taraf olanların özel hayatlarının gizliliği gerektirdiğinde veya da­vanın açık oturumda görülmesinin adaletin selametine zarar verebileceği bazı özel durumlarda, mahkemenin zorunlu göreceği ölçüde, duruşmalar dava sü­resince tamamen veya kısmen basına ve dinleyicilere kapalı olarak sürdürüle­bilir.

Bir suç ile itham edilen herkes, suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya kadar suçsuz sayılır.

Her sanık en azından aşağıdaki haklara sahiptir:

a.Kendisine yöneltilen suçlamanın niteliği ve nedeninden en kısa zamanda, anladığı bir dille ve ayrıntılı olarak haberdar edilmek;

b.Savunmasını hazırlamak için gerekli zamana ve kolay­lıklara sahip olmak;

c.Kendi kendini savunmak veya kendi seçeceği bir avukatın yardımından yararlanmak ve eğer avukat tutmak için mali olanaklardan yoksunsa ve adaletin selameti gerektiriyorsa, mahkemece görevlendirilecek bir avukatın para ödemeksi­zin yardımından yararlanabilmek;

d.İddia tanıklarını sorguya çekmek veya çektirmek, savunma tanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı koşullar altında çağrılmasının ve dinlenmesinin sağlanmasını istemek;

e.Duruşmada kullanılan dili anlamadığı veya konuşmadığı takdirde bir tercümanın yardımından para ödemeksizin yararlanmak.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI (1982)

XIII. Hakların Korunması İle İlgili Hükümler

Hak Arama Hürriyeti

MADDE 36 – Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma (Ek ibare: 4709 – 3.10.2001 /m.14) “ile adil yargılanma” hakkına sahiptir.

Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.

Suç Ve Cezalara İlişkin Esaslar

Madde 38 – Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç say­madığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

Suç ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır.

Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.

Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz.

Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir be­yanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.

(Ek: 3/10/2001-4709/15 md.) Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez. Ceza sorumluluğu şahsidir.

(Ek: 3/10/2001-4709/15 md.) Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.

(Ek: 3/10/2001-4709/15 md; Mülga: 7/5/2004-5170/5 md.)

(Değişik onuncu fıkra: 7/5/2004-5170/5 md.) Ölüm cezası ve genel müsa­dere cezası verilemez. İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme ka­nunla istisnalar getirilebilir.

(Değişik son fıkra: 7/5/2004-5170/5 md.) Uluslararası Ceza Divanına ta­raf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebe­biyle yabancı bir ülkeye verilemez.

Mahkemelerin Bağımsızlığı

Madde 138 – Hakimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanı kanaatlerine göre hüküm verirler.

Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tav­siye ve telkinde bulunamaz.

Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir be­yanda bulunulamaz.

Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zo­rundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.

Duruşmaların Açık Ve Kararların Gerekçeli Olması

MADDE 141 – Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Duruşmaların bir kısmının veya tamamının kapalı yapılmasına ancak genel ahlâkın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hallerde karar verilebilir.

Küçüklerin yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur.

Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.

Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi esas anlamda iki hukuki duruma ilişkin düzenleme getirmektedir. Bunlardan birincisi; kişisel (medeni) hak ve yükümlülükler, ikincisi ise; kişi hakkında bir suç isnadı bulunan uyuşma­zlıklardır.

Yani AİHS, yalnızca cezai anlamda insan haklarını değil özel hukuk alanında da insan haklarını korumaktadır.

Anayasa Mahkemesi’nin konuya ilişkin kararları göz önüne alındığında bu hakkın 13 adet ilkeden ibaret olduğu anlaşılmaktadır. Bunlar; 1- Bağımsız ve ta­rafsız bir mahkemede yargılanma; 2- Makul sürede yargılanma, 3- Aleni olarak yargılanma, 4-Hukuki güvenlik ilkesine uygun olarak yargılanma, 5- Kararların gerekçeli olması, 6-Yargılamada silahların eşitliği ilkesinin gerçekleştirilmesi, 7-Kararların Bariz Takdir Hatası ile malul olmaması, 8- Yargılamada masumiyet karinesinin korunması, 9- Önlemde ölçülülük ilkesi, 10-Öngörülebilirlilik ilkesi, 11- Mahkemeye Erişim Hakkı, 12- Etkin katılım hakkı ve 13-Savunma hakkı

Bir yargılamanın AİHS 6. ve Anayasa’nın ilgili maddelerine uygun olabil­mesi için yukarıda açıklanan 13 ilkeye uygun olarak yürütülmüş olması gerek­mektedir. Bu 13 ilkeden biri dahi eksik olsa adil yargılama hakkı bütünüyle ihlal edilmiş olacaktır.

Adil yargılanma hakkı bireylere dava sonucunda verilen kararın değil, yar­gılama sürecinin ve usulünün adil olup olmadığını denetletme imkânı verir. Bu nedenle, esasen bireysel başvuruda; başvurucunun yargılama sürecinde hakla­rına saygı gösterilmediği, bu çerçevede yargılama sürecinde karşı tarafın sun­duğu deliller ve görüşlerden bilgi sahibi olamadığı veya bunlara etkili bir şekilde itiraz etme fırsatı bulamadığı, kendi delillerini ve iddialarını sunamadığı ya da uyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasıyla ilgili iddialarının derece mahkemesi ta­rafından dinlenmediği veya kararın gerekçesiz olduğu gibi, mahkeme kararının oluşumuna sebep olan unsurlardan değerlendirmeye alınmamış eksiklik, ihmal ya da bariz takdir hatası veya açık keyfiliğe ilişkin ve bu çerçeve ile sınırlı bir değerlendirme yapılır.

Adil yargılanma hakkının unsurları ve somut görünümleri olan alt ilke ve hakların her biri aşağıda ayrı başlıklar halinde ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bununla birlikte, söz konusu alt ilke ve hakları aynı karar içeri­sinde temel unsurları yönünden ele alan aşağıdaki Anayasa Mahkemesi kararı bu yönü ile özel önem arz etmektedir.

RG No :28996 -RG.T. : 10.05.2014

B.No : 2013 /1780 -K.T: 20.03.2014

A. Başvurucunun İddiaları

20.Başvurucu, kat maliklerinden olduğu sitenin kat malikleri kurulunca alınan kararların iptalini talep ettiği davada, ileri sürdüğü iddialarının derece mahkemelerince değerlendirilmediğini, özellikle davanın sonucunu etkiler nite­likte olan imzasının sahteliğine ilişkin talebinin göz önünde bulundurul­madığını ve bu hususa ilişkin bir gerekçeye mahkeme kararlarında yer ve­rilmediğini, yargılama sırasında hakim tarafından usule uygun olmayan çekinme kararları verilerek yargılamanın uzatıldığını, kısa karar ve gerekçeli karar a­rasında farklılık bulunduğunu, yargılamayı yapan hakimin tarafsız davran­madığını, bu yönüyle yapılan yargılamada adil yargılanma hakkının ihlal edil­diğini, yargılama sırasında gereksiz çekinme kararları verilmesi ve hukukçu bi­lirkişi görüşü alınması nedeniyle kanuni hakim güvencesinden yoksun bırakıldığını, yargılama sürecinde hakimlere noter vasıtasıyla gönderdiği ihtar­name nedeniyle maddi ve manevi baskı gördüğünü ve karar düzeltme ilamında aleyhine para cezasına hükmedildiğini, ayrıca bazı polis memurları hakkında yaptığı suç duyurusu üzerine verilen, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığının 5/4/2012 tarih ve S.2011/113949, K.2012/21169 sayılı kovuşturmaya yer olmadığına dair kararına ilişkin olarak yaptığı itirazın dokuz ay boyunca itirazı incelemeye yetkili makama iletilmediğini ileri sürerek, Anayasa’nın 17., 36., 37. ve 40. maddelerinde tanımlanan haklarının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

i.Silahların Eşitliği ve Çelişmeli Yargılama İlkesinin İhlali id­diası

21,Başvurucu kararın temyiz edilmesi üzerine Yargıtay 18. Hukuk Da­iresinin 5/11/2012 tarih ve E.2012/10260, K.2012/11736 sayılı geri çevirme kararının kendisinetebliğ edilmemesi nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini iddia etmektedir.

22.Adalet Bakanlığı görüşünde, Yargıtay’ın geri çevirme kararı ile ek­sikliklerin tamamlanması için ilgililerden bilgi ve belge istendiği, bu işlemin klasik bir yar­gılama işlemi olmayıp, bir eksiklik tamamlama işlemi olduğu, bu yönüyle ilgili kararın başvurucuya tebliğ edilmemesinin yargılamanın sıhhatini etkilemeye­ceği, kaldı ki ilgili kararın kendisine tebliğ edilmemesi nedeniyle ne tür bir hakkının ihlal edildiğinin ve kararın tebliğ edilmesi durumunda sunamadığı hangi hukuki delilleri sunacağı hususunun başvurucu tarafından ortaya konul­madığı belirtilmiştir.

23.Yapılan yargılama sırasında tanık dinletme hakkı da dâhil olmak üzere delillerin ibrazı ve değerlendirilmesi adil yargılanma hakkının unsurlarından biri olarakkabul edilen silahların eşitliği ilkesi kapsamında kabul edilmekte olup, bu hak adilyargılanma hakkının somut görünümlerinden biridir. Anayasa Mahke­mesi de Anayasa’nın36. maddesi uyarınca inceleme yaptığı bir çok kararında, ilgili hükmü Sözleşmenin 6. maddesi ve AİHM içtihadıışığında yorumlamak suretiyle, gerek Sözleşmenin lafziiçeriğinde yer alan gerek AİHM içtihadıyla adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil edilen silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkesi gibi ilke ve haklara, Anayasa’nın 36. maddesi kapsamında yer vermektedir (B. No.2012/13,2/7/2013, § 38).

24.Taraflar arasında hakkaniyete uygun bir dengenin sağlanmasını amaçlayan silahların eşitliği ilkesi, mahkeme önünde sahip olunan hak ve yükümlülükler bakımından taraflar arasında eşitliğinsağlanması ve budengenin yargılamanın her aşamasında korunmasını ifade etmekte olup, bu usuli güvence gereğince, uyuşmazlığın her iki tarafına da savunmasının te­mel dayanağı olan delilleri sunma imkânı tanınmalıdır (B.No. 2013/2116, 23/1/2014, § 18; Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. De Haes ve Gij­sels/Belçika, B. No. 19983/92,24/02/1997, §53).

25.Adil yargılanma hakkının unsurlarından olan çelişmeli yargılama ilkesi ise taraflara dava malzemesi hakkında bilgi sahibi olma ve yorum yapma hakkının tanınmasını ve bu nedenle tarafların yargılamanın bütününe aktif olarak katılmasını gerektirmektedir.Bu anlamda, mahkemece tarafların dinle­nilmemesi, delillere karşı çıkma imkanı verilmemesi,yargılama faaliyetinin hak­kaniyete aykırı hale gelmesine neden olabilecektir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Ruiz-Mateos/lspanya, B. No.12952/87, 23/06/1993, § 63). Çelişmeli yargılama ilkesi, silahların eşitliği İlkesi ile yakından ilişkili olup, bu iki ilke birbirini tamamlar niteliktedir. Zira çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edilmesi durumunda, davasını savunabilmesi açısından taraflar arasındaki denge bo­zulacaktır. Çelişmeli yargılamanın medeni haklara ilişkin davalarda da kabul ediliyor olması, medeni bir hakka ilişkin yargılamada tarafların duruşmada hazır bulunması da dahil olmak üzere, yargılamanın bütününe aktif olarak katılmala­rını gerektirir.

26.Anayasa Mahkemesinin silahların eşitliği ve çelişmeli yargılanma il­keleri bağlamında yapacağı inceleme, başvuru konusu yargılamanın bütünlüğü içinde adil olupolmadığının değerlendirilmesidir (B. No. 2013/2116,23/1/2014, § 22).

27.Somut yargılama açısından, kararın temyiz edilmesi üzerine verilen, Yargıtay 18. Hukuk Dairesinin 5/11/2012 tarih ve E.2012/10260, K.2012/11736 sayılı geri çevirmekararı ile, bir kısım kat malikleri yerine kat malikleri kurulu toplantısına katılan vekillereverilen vekaletnamelerin temini ile dosyaya eklen­mesinin talep edildiği, Mahkemecebelirtilen evrakı uhdesinde bulunduran da­valı site yönetiminden ilgili evrak talep edilerekdosyaya eklendiği, bu kapsamda davalı tarafın ilgili belgeleri ibraz dışında bir beyan veyasavunmasının söz ko­nusu olmadığı, başvurucu tarafından geri çevirme kararının kendisinetebliğ edil­mesi halinde mahkeme önünde dile getiremediği ve sonuca etki edebilecekma­hiyette hangi ilave tez veya delilleri ileri sürebileceği hususunda bir açıklamada dabulunulmadığı, bu nedenle başvurucunun yargılamanın sonucunu etkileyecek usuli birimkândan mahrum bırakılmasının söz konusu olmadığı (Benzer yön­deki kararlar için bkz. B. No. 2013/1134, 16/5/2013, §§ 32-37; B. No. 2012/998, 7/11/2013, §§ 40-41; B. No.2012/660, 7/11/2013, §§ 42-48) ve başvuruya konu yargılama sürecine bir bütün olarakbakıldığında, başvurucuya karşı tarafça ileri sürülen veya dava dosyasına intikal eden davamalzemesine ulaşma, bunları tet­kik ile beyan ve itirazlarını ileri sürme imkanı verilerekyargılamaya aktif katılı­mının temin edildiği anlaşılmakla, başvurucunun silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin ihlal edildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

ii.Aleni Yargılanma Hakkının İhlali iddiası

28.Başvurucu, kısa kararda, davacının davasının kısmen kabulü ile denet­çinin dışarıdan seçilmesine ilişkin toplantıda alınan kararın iptali İle, diğer hu­suslarda açılandavanın reddine dair hüküm kurulup, yargılama masrafları ve ve­kalet ücreti konusunda karar verilmemiş olmasına rağmen, gerekçeli kararda yar­gılama masrafları ve vekalet ücreti yönünden dehükümkurulmuşolmasınınçelişki yarattığını iddiaetmişolmakla, başvurucunun belirtilen iddiasının adil yargılanma hakkı kapsamında, aleni yargılanma hakkı açısından değerlendiril­mesi gerektiği anlaşılmaktadır.

29.Adalet Bakanlığı görüşünde, Sözleşme’nin 6. maddesinin aleni yargı­lanma hakkını da içerdiği ve bu hakkın genellikle “adillik başlığı üzerinden tar­tışıldığı, mahkemekararının yayınlanması hakkının da aleni yargılanma hakkı­nın içeriğine dâhil olduğu, bukapsamda kararın okunması yükümlülüğü söz ko­nusu olmayıp, kararın tamamının yazılıolarak yayınlanmasının yeterli olduğu,bunun yanı sıra kararın incelenmesi amacıyla mahkeme kaleminde bulundurulması zorunluluğunun bulunduğu, başvuru konusu yargılama açısından da; mahkemenin yargılamanın sonucu ile ilgili ko­nuları duruşmada hazır olanların yüzüne karşı okuduğu, maddi vakıalarla ilgili olmayan yargılama giderlerine ilişkin hususları ise gerekçeli kararla birlikte hü­küm fıkrasında değerlendirdiği belirtilmiştir.

31.Sözleşme’nin 6. maddesinde belirtilen aleni yargılanma hakkı, da­vanın aleni (açık) duruşma ile görülmesinin yanı sıra mahkeme kararının da aleni olarak açıklanması gereğine işaret etmektedir. Anayasa’nın 36. maddesinde açıkça aleni yargılanma hakkından söz edilmemekle birlikte, adil yargılanma hakkının somut görünümlerinden biri olan bu hak esasen Anayasa’nın 36. mad­desinde yer verilen adil yargılanma hakkının da zımni bir unsuru olup, ayrıca duruşmaların herkese açık olduğunu belirten ve aleniyetin hem kişinin adil yar­gılanma hakkından yararlanmasına hemde toplumunadaletegüveninisağlamak bakımından kamu yararına hizmet ettiğine işaret eden madde gerekçesi denazara alındığında, yargılamanın aleniyetinin yanı sıra hükmün aleniyetine de işaret et­tiği anlaşılan Anayasa’nın 141. maddesinin de, Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, aleni yargılanma hakkının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurul­ması gerektiği açıktır.

32.Hükmün aleni olması mahkeme kararlarının mutlaka açık duruşmada tefhimi anlamına gelmeyip, ilgililerin bilgi edinmesi amacıyla kararın yayınlan­ması veya mahkemekalemine bırakılması da, yargılamanın bütünü dikaçısından yeterli görülebilir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Pretto veDiğer­leri/İtalya, B. No. 7984/77, 8/12/1983, §§ 20-28).

33.Başvuruya konu yargılamada ilk derece mahkemesi tarafından, gerek­çesi daha sonra açıklanmak üzere “başvurucunun davasının kısmen kabulü ile denetçinindışarıdan seçilmesine ilişkin toplantıda alınan kararın iptali ile, diğer hususlarda açılandavanın reddine” şeklinde hüküm kurulup, hükmün esasına bağlı olan yargılama masraflarıile vekalet ücreti konusunun ise gerekçeli karar evrakında değerlendirildiği, kararın ilgiliusul hükümleri uyarınca yargılamanın taraflarına tebliğinin de sağlanmış olduğu görülmekle, başvurucunun aleni yar­gılanma hakkının ihlal edildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

iii.Mahkemeye Erişim Hakkının İhlali iddiası

34.Başvurucu, karar düzeltme talebinin reddine dair Yargıtay ilamında aleyhinepara cezasına hükmedilmesi nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini iddiaetmiştir.

35.Adalet Bakanlığı görüşünde, AİHM kriterleri çerçevesinde, söz konusu uygulamanın mahkemeye erişim hakkının sınırlandırılmasında na­zara alınması gereken meşru amaç, orantılılık ve hakkın özünü zedelememe ölçütleri göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir.

36.Sözleşme’nin 6. maddesi mahkemeye başvurma hakkını açıkça düzen­lenmemekle beraber, AİHM tarafından, mahkemeye başvurma hakkının huku­kun temel prensibi olduğu, mahkemeye başvurma hakkı olmaksızın hakkaniyete uygun, aleni bir yargılamadan söz edilemeyeceği ve adil yargılanma hakkının içerdiği güvencelerden yararlanmanın olanaksız hale geleceği kabul edilmekte­dir {Golden/Birleşik Krallık, B. No. 4451/70, 21/2/1975, § 35). Bununla birlikte AİHM, mahkemeye erişim hakkının mutlak bir hak olarak görülemeyeceğini be­lirterek, bu hakka yönelik sınırlamaların meşru bir amaç gütmesini, hakkın özünü zedeleyecek şekilde olmamasını ve güdülen amaçla orantılı olmasını ara­maktadır (Ashingdane/Birleşik Krallık, B. No. 8225/78,28/5/1985, § 57).

37.Anayasa’nın 36. maddesi herkesin, meşru vasıta ve yollardan fayda­lanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve sa­vunma hakkına sahipolduğunu belirtmek suretiyle, Sözleşmeden farklı olarak mahkemeye başvurma hakkınıaçıkça düzenlemekte, bunun yanı sıra Anayasa Mahkemesi de AİHM içtihadına paralelşekilde, mahkemeye başvurma hakkının adil yargılanma hakkının önkoşulu olduğunu ifadeetmektedir (AYM, E. 2010/41, K. 2012/19, K.T. 9/2/2012).

38.Mahkemeye erişim hakkı, bir uyuşmazlığı mahkeme önüne taşıya­bilmeyi ve uyuşmazlığın etkili bir şekilde karara bağlanmasını talep edebilmeyi ifade etmekte olup,kişinin mahkemeye başvurmasını engelleyen veya mah­keme kararını anlamsız hale getiren, bir başka ifadeyle mahkeme kararını önemli ölçüde etkisizleştiren sınırlamalar mahkemeye erişim hakkını ihlal edebilir (B. No.2012/791, 7/11/2013, § 52).

39.Anayasa’nın 36. maddesinde, mahkemeye erişim hakkı açısından her­hangi bir sınırlama nedeni öngörülmemiş olmakla birlikte, bunun hiçbir şe­kilde sınırlandırılması mümkün olmayan mutlak bir hak olduğu söylenemez. Özel sınırlama nedeni öngörülmemiş olan hakların da hakkın doğasından kay­naklanan bazı sınırları bulunduğu kabul edilmektedir. Ayrıca hakkı düzen­leyen maddede herhangi bir sınırlama nedenine yer verilmemiş olsa da, Anayasa’nın diğer maddelerinde yer alan kurallara dayanarak bu hakların sınırlandırılması da mümkün olabilir. Bu noktada Anayasa’nın 13. maddesinde yer alan güvence ölçütleri işlevsel niteliği haizdir.

41.Belirtilen Anayasa hükmü, hak ve özgürlükleri sınırlama ve güvence rejimi bakımından temel öneme sahip olup, Anayasada yer alan bütün hak ve özgürlüklerin yasakoyucu tarafından hangi ölçütler göz önünde bulundurularak sınırlandırılabileceğini ortayakoymaktadır. Anayasanın bütünselliği ilkesi çer­çevesinde, Anayasa kurallarının bir arada ve hukukun genel kuralları göz önünde tutularak uygulanması zorunlu olduğundan, belirtilen düzenlemede yer verilen güvence ölçütlerinin, Anayasa’nın 36. maddesinde yer verilen hakkın kapsamı­nın belirlenmesinde de gözetilmesi gerektiği açıktır.

42.Bu noktada özellikle, AİHM içtihadında da vurgulanan ölçülülük ve öz ölçütlerinin denetlenmesi büyük önem taşımaktadır. Zira, mahkemeye erişim hakkı açısından genel olarak yargılama giderleri ve hüküm sonucuna bağlanan para cezaları ile amaçlanan kamusal menfaat ile başvurucunun mahkeme kana­lıyla iddiasını ispat etme menfaati arasında iyi bir denge sağlanması gerekmekte olup, çok yüksek yargılama giderleri ve hüküm sonucuna bağlı para cezalan mahkemeye ulaşma hakkının özünü zedeleyerek, bu hakka ölçüsüz bir sınırlama teşkil edebilecektir (AYM, E. 2012/54, K. 2011/42, K.T. 20/10/2011; Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. Kreuz/Polonya, B. No. 28249/95, 19/6/2001, §§ 62-67; Toyaksi ve Diğerleri/Türkiye, B. No. 43569/08,20/10/2010, § 1).

44.İddiaya konu düzenlemenin, verilen yargı hizmeti karşılığında birey­lerin az da olsa bu hizmetin maliyetine katkı sağlamasını temin ederek, gereksiz yere karar düzeltme yoluna başvurulmasının önlenmesi ve sonucu itibarıyla te­melden yoksun ihtilafların ve aşırı masrafların önünün alınmasıyla yargının aşırı yoğun iş yükünden kurtarılarak adaletin doğru yönetimi ve yargı hizmetinin daha iyi verilmesinin sağlanması, genel olarak adaletin uygun bir biçimde yerine ge­tirilmesi ile de tüm bireylerin haklarının korunmasının temin edilmesi meşru amacına yönelik olduğu, başvurucunun karar düzeltme kanun yolu öncesinde de hukuki korunma talebini ilk derece mahkemesi ve temyiz mercii olmak üzere iki dereceli bir yargılama prosedüründe ileri sürme imkânının bulunduğu ve başvuru dosyası kapsamından karar düzeltme talebinin reddi neticesinde hükmedilen para cezasının başvurucu üzerinde önemli bir ekonomik yük teşkil ettiğine dair bir kanaate ulaşılmadığı, bu suretle, karar düzeltme başvurusunun reddedilmesi üzerine başvurucu aleyhine hükmedilen para cezasının mahkemeye başvurma hakkının gerçekten, fiilen ve etkili bir biçimde kullanılmasını engellemediği so­nucuna varılmakla, başvurucunun mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği yö­nündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

iv. Yargılama Süresinin Makul Olmadığı İddiası

45.Başvurucu, yargılama sırasında hâkim tarafından usule uygun ol­mayan çekinme kararları verilerek yargılamanın uzatıldığını ve bu suretle makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

46,Somut başvurunun dayanağım oluşturan makul sürede yargılanma hakkı, Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alman adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil olup, ayrıca davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılmasının yargının görevi olduğunu belirten Anaya­sa’nın 141. maddesinin de, Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, makul sü­rede yargılanma hakkının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması ge­rektiği açıktır (B. No.2012/13, 2/7/2013, § 39).

47.Somut başvurunun dayanağım oluşturan makul sürede yargılanma hakkı, Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alman adil yargılanma hakkı­nın kapsamınadâhil olup, ayrıca davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılmasınınyargının görevi olduğunu belirten Anayasa’nın 141. mad­desinin de, Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, makul sürede yargılanma hak­kının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerektiği açıktır (B. No.2012/13, 2/7/2013, § 39).

48.Makul sürede yargılanma hakkının amacı, tarafların uzun süren yargılama faaliyeti nedeniyle maruz kalacakları maddi ve manevi baskı ile sı­kıntılardan korunması ile adaletin gerektiği şekilde temini ve hukuka olan inancın muhafazası olup, hukukiuyuşmazlığın çözümünde gerekli özenin gös­terilmesi gereği de yargılama faaliyetinde gözardı edilemeyeceğinden, yargı­lama süresinin makul olup olmadığının her bir başvuruaçısından münferiden değerlendirilmesi gerekir (B. No.2012/13, 2/7/2013, § 40).

49.Davanın karmaşıklığı, yargılamanın kaç dereceli olduğu, tarafların ve ilgili Makamların yargılama sürecindeki tutumu ve başvurucunun davanın hızla sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği gibi hususlar, bir davanın süresinin makul olupolmadığının tespitinde göz önünde bulundurulması gereken kriter­lerdir (B. No. 2012/13,2/7/2013, §§ 41-45).

50.Ancak, belirtilen kriterlerden hiçbiri makul süre değerlendirmesinde tek başına belirleyici değildir. Yargılama sürecindeki tüm gecikme periyotlarının ayrı ayrı tespiti ile bu kriterlerin toplam etkisi değerlendirilmek suretiyle, hangi unsurun yargılamanın gecikmesi açısından daha etkili olduğu saptanmalıdır (B. No. 2012/13,2/7/2013, § 46).

52.Anayasa’nın 36. maddesi ve Sözleşme’nin 6. maddesi uyarınca, medeni hak ve yükümlülüklere ilişkin uyuşmazlıkların makul sürede karara bağlanması gerekmektedir. Başvuru konusu olayda, iki adet kat malikleri kurulu kararının iptali istemi ile sulh hukuk mahkemesinde açılan bir iptal davasının söz konusu olduğu gö­rülmekle, 6100 sayılıKanun’da yer alan usul hükümlerine tabi somut yargılama faaliyetinin, medeni hak veyükümlülükleri konu alan bir yargılama olduğunda kuşku yoktur (B. No. 2012/13, 2/7/203, § 49).

53.Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makul süre değerlendirmesinde, süreninbaşlangıcıkuralolarak,uyuşmazlığıkarara bağlayacakyargılama sürecinin işletilmeye başlandığı, başka bir deyişle davanın ikame edildiği tariholup, bu tarih somut başvuru açısından 20/6/2011 tarihidir. Sürenin bitiş tarihi ise, çoğuzaman icra aşamasını da kapsayacak şekilde yargı­lamanın sona erme tarihi olup, bu tarihmevcut başvuru açısından Yargıtay 18. Hukuk Dairesinin E.2012/15374, K.2013/668 sayılı, karar düzeltme talebinin reddine dair ilam tarihi olan 21/1/2013 tarihidir (B. No. 2012/13, 2/7/2013, § 52).

54.Davanın ikame edildiği tarih ile Anayasa Mahkemesinin bireysel in­celenmesi hususundaki zaman bakımından yetkisinin başladığı tarihin farklı ol­ması halinde,dikkate alınacak süre, 23/9/2012 tarihinden sonra geçen süre değil, uyuşmazlığınbaşlangıç tarihinden itibaren geçen süredir (B. No. 2012/13,2/7/2013, § 51).

55.Başvuruya konu yargılama sürecinin incelenmesinde, yargılamanın konusunun iki adet kat malikleri kurulu kararının iptali istemi olduğu, 20/6/2011 havaletarihli dava dilekçesi üzerine Konya 1. Sulh Hukuk Mahkemesinin E.2011/1163 sırasınakaydı yapılan davanın 21/6/2011 tarihli tensip zaptını taki­ben, başvurucu tarafından ileri sürülen ihtiyati tedbir talebinin Mahkemenin 25/7/2011 tarihli ara kararıyla reddedilmesi üzerine, başvurucu tarafından Konya 6. Noterliğinin 28/7/2011 tarihli ihtarnamesi ile, ihtiyati tedbir kararı verilme­mesi nedeniyle hâkimin sorumluluğuna hükmedilebileceği hususunun yetkili hâkime ihtar edildiği, bunun üzerine ilgili Mahkeme hâkimi tarafından çekinme kararı verilerek, çekinme kararının Konya 2. Sulh Hukuk Mahkemesinin 1/8/2011 tarih ve 2011/578 Değişik İş sayılı kararı ile uygun bulunduğu, belirti­len kararın başvurucu tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay 20. Hukuk Dairesinin 11/11/2011 tarihli kararı ile bozulduğu, bu süreçte Konya 1. Sulh Hu­kuk Mahkemesinin E.2011/1163 sırası üzerinde yürütülen yargılamanın çekinme kararına ilişkin temyiz prosedürünün tamamlanması amacıyla ertelendiği, belir­tilen sürecin tamamlanmasını müteakip, yargılamanın 1/12/2012 tarihli celse­sinde davanın kısmen kabulüne dair hüküm tesis edildiği görülmektedir. İlk de­rece mahkemesi kararının temyiz edilmekle Yargıtay 18. Hukuk Dairesinin 3/7/2012 tarih ve E.2012/7050, K.2012/8712 sayılı kararı ile onandığı, başvuru­cunun karar düzeltme talebinin Yargıtay 18. Hukuk Dairesinin 21/1/2013 tarih ve E.2012/15374, K.2013/668 sayılı kararı ile reddedildiği anlaşılmaktadır.

56.Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu yargıla­manın konusunun iki adet kat malikleri kurulu kararının iptali talebi olduğu, ilgili site yönetimialeyhine açılan davada kat maliklerinin bu haklarını tespite yarayan evrakın tapu sicilmüdürlüğünden talep edildiği ve yargılama sürecinde tensip zaptı sonrasında iki celseyapılarak uyuşmazlığın sonuçlandırıldığı, ilk derece mahkemesi nezdinde ve kanun yoluincelemesinde geçen toplam bir yıl yedi ay­lık yargılama sürecinde, başvurucu tarafındanMahkeme hâkimine hitaben ke­şide ve tebliğ edilen ihtarname üzerine verilen çekinme kararının neticelendiril­mesi hususunda dört aylık bir zaman diliminin geçtiği görülmektedir. Yargıla­manın iki adet kat malikleri kurulu kararının iptali istemiyle açılan bir dava ol­masına bağlı olarak uygulanması gereken usul hükümleri de nazara alındığında, söz konusu iki dereceli yargılama prosedüründe geçen bir yıl yedi aylık yargı­lama süresinin makul süreyi aşmadığı ve başvuruya konu uyuşmazlığın yargı­lama makamlarının tutumu nedeniyle geciktirildiği iddiasının açıkça dayanaktan yoksun olduğu anlaşılmaktadır.

57.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun makul sürede yargılanma hakkı­nın ihlal edildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartlan yönün­den incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

v.Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkının İhlali İddiası

58.Başvurucu,yargılamasırasında çekinmekararıveren,ancakçe­kinme kararının uygun bulunmasına dair kararın temyizen bozulması üzerine yargılamaya devam ederek uyuşmazlığı karara bağlayan hâkimin tarafsız olma­dığını iddia etmiştir.

60.Sözleşmenin 6. maddesinde açıkça, adil yargılanma hakkının bir un­suru olarak, davanın tarafsız bir mahkemede görülmesini isteme hakkından söz edilmiştir. Anayasa’nın 36.maddesindemahkemelerintarafsızlığındanaçıkçabah­sedilmemekle beraber, Anayasa Mahkemesi içtihadı uyarınca, bu hak da adil yargılanma hakkının zımnibir unsurudur (AYM, E. 2002/170, K. 2004/54, K.T. 5/5/2004). Ayrıca, mahkemelerintarafsızlığı ve bağımsızlığının birbirini tamam­layan iki unsur olduğu nazara alındığında,Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, Anayasanın 138., 139. ve 140. maddelerinin de tarafsız bir mahkemede yargı­lanma hakkının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerektiği açık­tır (AYM, E. 2005/55, K. 2006/4, K.T. 5/1/2006; E. 1992/39, K. 1993/19, K.T. 29/4/1993).

61.Genel olaraktarafsızlık, davanın çözümünü etkileyecek bir önyargı, tarafgirlik ve menfaate sahip olunmaması ve davanın tarafları karşısında ve on­ların leh vealeyhlerinde bir düşünce veya menfaate sahip olunmamasını ifade eder.

62.Tarafsızlığın öznel ve nesnel olmak üzere iki boyutu bulunmakta o kapsamda hâkimin birey olarak, mevcut davadaki kişisel tarafsızlığının yanı sıra, kurum olarak mahkemenin kişide bıraktığı izlenimin de dikkate alınması gerekmektedir (AYM, E. 2005/55, K. 2006/4, K.T.5/l/2006).Yargılamayı yürü­ten mahkeme üyelerinin taraflardanbiriyle veya anlaşmazlık konusu ile maddi veya manevi yakın bir bağının bulunması veyayargılama sürecinde sarf ettiği ifadeleri ile tarafsız olamayacağı yönünde meşru bir kanaatuyandırması, bunun yanı sıra davadan önce dava ile doğrudan bağlantılı bir konumdabulunması da tarafsızlığı ihlal edebilir. Ancak, belirli bir uyuşmazlıkta yargılamayı yürütenhâkimin taraflardan birine yönelik önyargılı ve taraflı bir tutumunun, kişisel bir kanaatininveya menfaatinin, bu bağlamda kişisel bir taraflılığının söz konusu olduğunu ortaya koyanbir delil bulunmadığı ve bu husus kanıtlanmadığı müd­detçe, tarafsız olduğunun bir karineolarak varsayılması zorunludur. Bunun yanı sıra, yargılama makamının tarafsızlığına ilişkin her hangi bir meşru kaygı veya korkuyu bertaraf edecek yeterli güvenceleri sunması da gerekmekte olup, bu hu­sus tarafsızlığın nesnel boyutuna işaret etmektedir (Benzer yöndeki AİHM ka­rarları için bkz. Gregory/Birleşik Krallık, B. No. 22299/93, 25/02/1997, §§ 43-49; Fey/Avusturya, B. No. 14396/88, 24/2/1993, §§ 28-36; Hausc­hildt/Danimarka, B. No. 10486/83, 24/5/1989, §§ 46^8; McGonnell/Birieşik Krallık, B. No.28488/95, 08/2/2000, §§ 55-57).

63.Başvuruya konu yargılamada, başvurucu tarafından ileri sürülen ihti­yati tedbir talebinin Mahkemece,talep edilen tedbirinderdest olanbaşka bir yar­gılamadosyasındaileri sürülmesi imkanı bulunduğundanbahislereddedilme­sinimüteakip,başvurucu tarafından Konya 6. Noterliğinin 28/7/2011tarih ve13546 yevmiye noluihtarnamesi ile, ihtiyati tedbir talebinin reddi nedeniyle hâkimin sorumluluğun hükmedilebileceği hususunun ilk derece mahkemesi hâkimine ihtar edildiği, bunun üzerineilgili Mahkeme hâkimi tarafından çe­kinme kararı verildiği, çekinme kararının Konya 2. Sulh Hukuk Mahkemesinin 1/8/2011 tarih ve 2011/578 Değişik İş sayılı kararı ile uygunbulunduğu, belirti­len kararın başvurucu tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay 20.Hukuk Dairesinin11/11/2011 tarih ve E.2011/14632, K.2011/12724 sayılı kararı ilebo­zulduğu ve bozma gerekçesinde, yargılama devam ederken taraflardan birinin mahkemehâkimi hakkında şikayette bulunması veya aleyhine dava açmasının veya mahkemehâkiminin davanın taraflarından birihakkında şikayettebu­lunmasının hâkimintarafsızlığından şüpheye düşürecek önemli bir sebep olarak değerlendirilemeyeceğininbelirtildiği, ilk derece mahkemesi hâkimince verilen çekinme kararının kesin olmayıp,denetime tabi olduğu, çekinme kararı ve deva­mındaki prosedürünün ilgili usul hükümlerineriayetle yürütüldüğü, bu kap­samda başvuruya konu yargılama faaliyeti açısından, ilgili usulhükümleri uya­rınca yargılama faaliyetini devam ettiren yargılama makamlarının taraflarınadil yargılanmaya ilişkin meşru beklentileri üzerinde menfi etkide bulunacak bir iz­lenimesahip olmadığı gibi, hâkimin tarafsızlığına ilişkin karineyi ortadan kaldı­racak şekilde,yargılamayı yürüten hâkimin taraflardan birine yönelik önyargılı ve taraflı bir tutumunun,kişisel bir kanaatinin veya menfaatinin, bu bağlamda kişisel bir taraflılığının söz konusuolduğunu ortaya koyan bir delil de bulunma­dığı ve bu hususun kanıtlanmadığı anlaşılmakla, başvurucunun tarafsız mahke­mede yargılanma hakkının ihlal edildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edi­lebilirlik şartlan yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

vi.Gerekçeli Karar Hakkının İhlali İddiası

64.Başvurucu, kat maliklerinden olduğu sitenin kat malikleri kurulunca alınan kararlarıniptalinitalepettiğidavada,ilerisürdüğütaleplerininmah­kemece değerlendirilmediğine yönelik iddiası kapsamında,özellikledavanınsonucunu etkiler nitelikte olan toplantı çağrı listesindeki imzanın sahteliğine ilişkin talebinin göz önünde bulundurulmadığınıvebuhususailişkinbirge­rekçeyemahkemekararlarında yer verilmediğini iddia etmiştir.

65.Adalet Bakanlığı görüşünde, mahkeme kararlarında tarafların tüm id­dialarına cevap verme zorunluluğu bulunmadığı ve somut yargılama açısından, ilk derece mahkemesi kararında davanın hangi nedenlerle kısmen kabul kısmen reddedildiğinin dosyadaki deliller ve mevzuattaki dayanaklarıyla ortaya konul­duğu, Yargıtay kararında ise, usul ve yasaya uygun olan hükmün onanmasına karar verildiği belirtilmiştir.

66.Gerekçeli karar hakkı adil yargılanma hakkının somut görünümlerin­den biridir (B.No. 2013/1213, 4/12/2013, § 25).Mahkeme kararlarının gerek­çeli olması, kanun yoluna başvurma olanağını etkili kullanabilmek ve mahke­melere güveni sağlamak açısından, hem tarafların hem kamunun menfaatini ilgilendirmekte olup,kararın gerekçesi hakkında bilgi sahibi olunmaması, ka­nun yoluna müracaat imkânını da işlevsiz hale getirecektir. Bu nedenle mah­keme kararlarının dayanaklarının yeteri kadar açık bir biçimde gösterilmesi zorunludur.

67.Mahkemekararlarınıngerekçeliolmasıadilyargılanma hakkının unsurlarından birisi olmakla beraber, bu hak yargılamada ileri sürülen her türlü iddia vesavunmaya ayrıntılı şekilde yanıt verilmesi şeklinde anlaşılamaz. Bu nedenle, gerekçegösterme zorunluluğunun kapsamı kararın niteliğine göre de­ğişebilir. Bununla birliktebaşvurucunun ayrı ve açık bir yanıt verilmesini gerek­tiren usul veya esasa dair iddialarınıncevapsız bırakılmış olması bir hak ihlaline neden olacaktır. Bunun yanı sıra, kanun yolumahkemelerince verilen karar ge­rekçelerinin ayrıntılı olmaması da bu hakkın ihlal edildiğişeklinde yorumlanma­malıdır. Kanun yolu mahkemelerince verilen bu tür kararların, ilkderece mah­kemesi kararlarında yer verilen gerekçelerin kabul edilmiş olduğu şeklindeyo­rumlanması uygun olup, bu durumda, üst dereceli mahkeme tarafından önceki mahkemekararının gerekçesinin benimsendiği kabul edilmelidir (B.No. 2013/1213,4/12/2013, § 26)

68.Başvuru konusu olayda, iki adet kat malikleri kurulu kararının iptali istemiyle yürütülen yargılama neticesinde kurulan hükmün gerekçesinde, özel­likle başvurucununtoplantıya çağrı tutanağının kendisi tarafından imzalanma­dığı ve imzanın sahte olduğuiddiasına karşılık olacak şekilde, 7201 sayılı Ka­nun’un ek 1. maddesinde yer alan vebağımsız bölüm maliklerine tebligat husu­sunu düzenleyen özel hükme dayanılarak yapılantebligatın geçerli olduğuna ka­rar verildiği, bu suretle başvurucu tarafından ileri sürülen vehüküm sonucunu etkilediği iddiaedilentalebinin ilkderecemahkemesi kararındadenetlenerek reddedildiği, ilk derece mahkemesince oluşturulan karar ve gerekçesi hukukauygun bulunmak suretiyle kanun yolu mahkemelerinin denetiminden geçerek kesinleştiği, bu kapsamda yerelmahkemegerekçesinibenimsediğianlaşılanka­nunyolumerciincekararlarda ayrıntılı gerekçeye yer verilmediği anlaşılmakla, başvurucunun gerekçeli kararhakkının ihlal edildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartları yönündenincelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

2.Kanuni Hâkim Güvencesinin İhlali İddiası Yönünden

75.Başvurucu, yargılama sırasında gereksiz çekinme kararları veril­mesi ve hukukçu bilirkişi görüşü alınması nedeniyle kanuni hâkim güvencesinden yoksun bırakıldığını iddia etmiştir.

76.Adalet Bakanlığı görüşünde,somut yargılama faaliyetinin daha ön­ceden belirlenmiş kurallara göre yürütülereksonuçlandırıldığı ve hukukçu bilirkişiye başvurulmasının, yargılamanın mahkemehâkimi tarafından yapıl­madığı anlamına gelmeyeceği yönünde görüş bildirilmiştir.

77.Sözleşme’nin 6. maddesinde açıkça, adil yargılanma hakkının bir un­suruolarak, yasa ile kurulmuş bir mahkeme tarafından davanın dinlenilmesini isteme hakkındansöz edilmiştir. Bu hak, Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alman adil yargılanmahakkının da zımni bir unsuru olmakla beraber (AYM, E. 2002/170, K. 2004/54, K.T.5/5/2004), yargılamayı yapan mahkeme­nin yasayla kurulması gerekliliği Anayasa’nın 37.maddesinde ayrı ve açık bir hükümle düzenlenmiştir. Ayrıca, Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, mahke­melerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usullerinin kanunla düzenleneceğini belirten Anayasa’nın 142. maddesinin de kanuni hâkim güven­cesinin değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerektiği açıktır.

79.Kanuni hâkim güvencesi, mahkemelerin kuruluş ve yetkileri ile iz­leyecekleri yargılama usulünün yasal düzenleme ile ve dava konusu olay or­taya çıkmadan öncebelirlenmesini gerektirir. Bu düzenleme Anayasa Mahke­mesi karalarında, kişinin hangimahkemede yargılanacağını önceden ve kesin olarak bilmesini gerektiren doğal hâkimilkesini koruyan bir hüküm olarak ele alınmaktadır (AYM, E. 2002/170, K. 2004/54, K.T. 5/5/2004; E. 2005/8, K. 2008/166, K.T. 20/11/2008; Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. Zand/Avusturya, B. No. 7360/76, 16/5/1977; Crociani, Palmiotti, Tanassi, Le­febvre D’Ovidio/ltalya, B. No. 8603/79, 8722/79, 8723/79, 8729/79,18/12/1980).

80.Kanuni hâkim güvencesi, sadece mahkemelerin yargı yetkisi içinde yer alan konuların belirlenmesini değil, her bir mahkemenin kuruluşu ve yer ba­kımından yargıyetkisinin belirlenmesi de dâhil olmak üzere mahkemelerin or­ganizasyonlarına ilişkin tümdüzenlemeleri ifade etmekte, mahkemelerin görev ve yetki alanlarının açık ve anlaşılırbiçimde tespit edilmesi gereğini ortaya koy­maktadır.

81.Başvuruya konu olayda, başvurucunun tarafı olduğu uyuşmazlık, ilgili kanun hükümleri çerçevesinde kurulmuş olan mahkemelerde, yine daha önceden belirlenmiş usulkurallarına göre yürütülmüş ve sonuçlandırılmıştır. Dosyanın bilirkişiye tevdii ile raportanzim ettirilmesi, ilgili usul kuralları gereğince yargı­lamayı yürüten makamlar ve taraflarca başvurulabilecek takdiri bir delil olup, bir davada hâkim tarafından vakıf olunmayan özel ve teknik bilgiyi gerektiren hu­suslarda bilirkişi görüşüne başvurulabileceğine ve bilirkişi raporunun hâkimin delilleri serbestçe takdir hakkı kapsamında, hâkimi bağlamayacağına ilişkin usul kuralları birlikte gözetildiğinde, nihai kararın hâkim tarafından tarafların iddia­ları ile dosyadaki delillerin takdiri ve kanunun yorumlanması suretiyle verileceği sonucuna ulaşılmakla, başvurucunun kanuni hâkim güvencesinin ihlal edildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

Adil Yargılanma Hakkının Unsurları

Alt İlke ve Haklar

1- Bağımsız ve Tarafsız MAHKEMEDE

Yargılanma Hakkı

RG No :28864 -RG T. : 27.12.2013

B.No : 2013/5486 -K.T: 04.12.2013

43.Mahkemelerin ”bağımsızlığı ve tarafsızlığı” adil yargılanmanın koşulları arasındadır. Mahkemelerin bağımsızlığı, genellikle hâkimlerin bağımsızlığı ile eş anlamlı kullanılmakta ve biri diğerinin nedeni ve doğal sonucu olarak anlaşılmaktadır. Hâkimlerin bağımsızlığı, onlara tanınan bir ayrıcalık olmayıp, her türlü etki, baskı, yönlendirme ve kuşkudan uzak olarak adalet dağıtacakları yolundaki güven ve inancı yerleştirme amacına yöneliktir. Demo­kratik bir toplumda, hâkim bağımsızlığının yalnız yürütme organına karşı değil, devlet yapısı içindeki tüm kurum ve kuruluşlar ile kişilere karşı da sağlanması gerekir. Başka herhangi bir kişi, kurum veya organdan emir alma­mak, yasamanın, yürütmenin ve diğer dış unsurların etki alanının dışında olmak, baskı altında olmamak şeklinde tanımlanan bağımsızlık, tarafların etki alanının dışında kalmayı, dava taraflarına karşı bağımsızlığı da kapsamakt­adır (AYM, E.2011/29, K.2012/49, 30/3/2012).

44.Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi (AİHM), Sözleşme’nin 6. Mad­desi bakımından bir mahkemenin “bağımsız” olup olmadığı incelenirken, üye­lerinin atanmabiçimi ve görev süreleri, dıştan gelecek baskılara karşı mevcut güvencelerin olup olmadığı ve bir bağımsızlık görüntüsü verip vermediğine bakılması gerektiğini tekrarlamaktadır. Bu hükmün altındaki anlamıyla “taraf­sızlık” şartıkonusunda uygulanacak iki test vardır: Birincisi belirli bir davada belirli bir yargıcın kişisel kanaati konusundaki kararı içerir. İkincisi ise hâkimin yasal yöndeki şüpheleri uzak tutmak konusunda yeterli garantiyi verip verme­diğinin araştırılmasıdır. Bu, heyet olan bir makama uygulandığında heyet üyele­rinin kişisel davranışlarından uzak olarak tarafsızlığına şüphe getirebilecek araştırılabilir gerçeklerin olup olmadığına karar vermek anlamına gelir. Bağımsızlık konusunda ise görünümün önemi olabilir. Bir makamın bağımsızlıktan yoksun oluşundan endişe duymak için yasal bir sebebin var olup olmadığına karar verilirken, tarafsız olmadığını savunanların dayandığı nokta ö­nemlidir. Buna rağmen bu kesin değildir. Kesin olan, endişenin tarafsız olarak doğruluğunun kanıtlanmasıdır (bkz. Çıraklar/Türkiye,B. No. 70/1997/854/1061, 28/10/1998).

45.AİHM, Sözleşme’nin 6 maddesinin 1. paragrafı bakımından bir mah­kemenin “tarafsızlığını” tespit ederken, öznel bir sınamaya yani belli bir olayda, belli bir yargıcınkişisel kanı ve davranışları ile nesnel bir sınamaya yani hiçbir şüpheye mahal vermeksizinyargıca yeterli güvence verilip verilmediğine bakıla­rak belirlenmesi gerektiğini hatırlatmıştır (bkz. Şahiner/Türkiye, B. No. 29279/95, 25/9/2001, § 35, 36).

46.Avrupa İnsan Hakları Komisyonu (AÎHK), Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun kararı ile ilgili başvuruda, Kurul kararlarına karşı yargı yo­lunun kapalı olmasını, yargıç bağımsızlığının ihlali için yeterli bir neden olarak görmemiştir (AİHK, Uslu/Türkiye, B.No. 29860/96, 20/5/1998).

47.Tüm bu açıklamalar ışığında, AİHM, hâkimlerin yürütme ve diğer organlara karşı bağımsızlığına dikkat çekmekle beraber, hangi organ taraf­ından atandıkları hususunu tek başına mahkemelerin bağımsızlığını etkile­diğini kabul etmemektedir. AİHM’ye göre önemli olan yargılama yaparken hâkimlerin talimat almamalarıdır.

48.Öte yandan, 2802 sayılı Kanun’un 7. maddesine göre hâkim ve savcı adayları, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndaki Genel İdare Hizmetleri Sınıfında bulunup,hâkimlik ve savcılığın sınıf ve derecelerine dâhil değildirler ve haklarında, Devlet Memurları Kanunu’nun bu Kanuna aykırı olmayan hüküm­leri uygulanır. Kanun’un 9. maddesinde, aynı Kanun’un 8. maddesinde belirtilen niteliklere sahip olup, yazılı yarışma sınavı ile mülakatta başarı gösterenlerin Adalet Bakanlığınca adaylığa atanacakları, 10. maddesinde adaylık süresinin4954 sayılı TürkiyeAdaletAkademisi Kanunu hükümlerinetabiolduğu belir­tilmiş, 11. maddesinde adaylar hakkında düzenlenecek belgeler hâkim ve savcı adayları için ayrıca gösterilmiş, 12. maddesinde de kimi hallerde adaylık süresi içinde adaylığa son vermeişlemininAdaletBakanlığınca yapılacağıöngörül­müştür.AynıKanun’un 13. maddesinde de, stajım tamamlayan ve mani hali görülmeyen adayların mesleğe kabullerine, Anayasa’nın 159. maddesine koşut olarak, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca karar verileceği belirtilmiştir. Ayrıca mesleğe kabul, 2461 sayılı Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Ka­nunu’nun4. maddesinde de Hâkimler ve Savcılar Kurulunun görevleri arasında sayılmıştır (AYM, E.2005/47, K.2007/14, K.T. 7/2/2007).

49.Diğer taraftan, 4954 sayılı Kanun’un 28. maddesinde, adli ve idari yargıdahâkim ve savcı adaylığına atananların meslek öncesi eğitim süresinin iki yıl olduğu ve bu eğitim sonunda yazılı sınavda başarı gösteremeyenlere iki ay içinde bir sınav hakkının daha tanınacağı; bu sınavda da başarılı olamayanların talepleri halinde Bakan­lıkça merkez veya taşra teşkilatında genel idare hizmetleri sınıfında bir kadroya atanabileceği, aksi halde bunların adaylığına Bakanlıkça son verileceği öngörül­müştür.

50.Anayasa’da yer alan “mahkemelerinbağımsızlığı”, “hâkimlik ve savcılık teminatı” ve “hâkimlik ve savcılık mesleği”ne ilişkin ilkeler, hâkimlik ve savcılık mesleğine kabul edilen ve fiilen bu görevi yapan hâkim ve savcılar için öngörülmüştür. Hâkimlik ve savcılık ise ancak Anayasa uyarınca mahkeme­lerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulup, görev yapan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca mesleğe kabul etme işlemi ile mümkündür. Mevcut düzenlemeler göz önünde bulundurulduğunda, adayların mesleğe kabulden önceki dönemde, adaylığa atama sürecinde Kurul tarafından hâkimlik ve savcılıkmesleğinekabullerininyapılmamışolması veadaylıkdö­nemindeyargılama faaliyetinde de bulunmamaları nedeniyle hâkim ve savcı statüsünde sayılmaları mümkün değildir (AYM, E.2005/47, K.2007/14, 7/2/2007).

51.Somut olayda başvurucu, hâkimlerin mesleğe başlamalarının ve stajlarının Adalet Bakanlığına bağlı olarak gerçekleştirildiğini, adaylık eğitimi­nin Adalet Bakanlığınabağlı olan Adalet Akademisinde verildiğini, fiziki şartları kötü adliyelerde yoğun iş yüküaltında çalışmalarınınve kamumemurlarıolarak görevyapmalarınınbağımsızlık vetarafsızlıklarını zedelediğini ileri sürerek adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ilerisürmüştür. Başvurucunun ihlal iddiaları incelendiğinde Mahkemenin ve hâkiminbağımsızlığı ve tarafsızlığını kuşkuya düşürecek olgunun bulunmadığı anlaşılmaktadır.

52.Açıklanan nedenlerle adil yargılanma hakkı yönünden açık bir ihlal saptanmadığından, başvurucunun bu iddiası da “açıkça dayanaktan yoksun” bulunmuştur.

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /2738 -K.T: 16.07.2014

38.Sözleşmenin 6. maddesinde açıkça, adil yargılanma hakkının bir unsuru olarak, davanın tarafsız bir mahkemede görülmesini isteme hakkından söz edilmiştir.Anayasa’nın 36. maddesindemahkemelerin tarafsızlığından açıkçabahsedilmemekleberaber, Anayasa Mahkemesi içtihadı uyarınca, bu hak da adil yargılanma hakkının zımnibir unsurudur (AYM, E. 2002/170, K. 2004/54, K.T. 5/5/2004). Ayrıca, mahkemelerintarafsızlığı ve bağımsızlığının birbirini tamamlayan iki unsur olduğu nazara alındığında, Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, Anayasanın 138., 139. ve 140. maddelerinin de tarafsız bir mahkemede yargılanma hakkınındeğerlendiril­mesindegözönündebulundurulması gerektiği açıktır (AYM, E. 2005/55, K. 2006/4, K.T. 5/1/2006; E. 1992/39, K. 1993/19, K.T. 29/4/1993).

39.Genel olarak tarafsızlık, davanın çözümünü etkileyecek bir ön­yargı, tarafgirlik ve menfaate sahip olunmaması ve davanın tarafları karşısında ve onların leh ve aleyhlerinde bir düşünce veya menfaate sahip o­lunmamasını ifade eder.

40.Tarafsızlığın öznel ve nesnel olmak üzere iki boyutu olup, bu kapsamda hâkimin birey olarak, mevcut davadaki kişisel tarafsızlığının yanı sıra, kurum olarakmahkemenin kişide bıraktığı izlenimin de dikkate alınması gerekmektedir (AYM, E.2005/55, K. 2006/4, K.T.5/1/2006).Yargılamayı yür­üten mahkeme üyelerinin taraflardanbiriyle veya anlaşmazlık konusu ile maddi veya manevi yakın bir bağının bulunması veyayargılama sürecinde sarf ettiği ifadeleri ile tarafsız olamayacağı yönünde meşru bir kanaat uyandır­ması, bunun yanı sıra davadan önce dava ile doğrudan bağlantılı bir konumda bulunması da tarafsızlığı ihlal edebilir. Ancak, belirli bir uyuşmazlıkta yargıla­mayı yürüten hâkimin taraflardan birine yönelik önyargılı ve taraflı bir tutu­munun, kişisel bir kanaatinin veya menfaatinin, bu bağlamda kişisel bir taraf­lılığının söz konusu olduğunu ortaya koyan bir delil bulunmadığı ve bu husus kanıtlanmadığı müddetçe, tarafsız olduğunun bir karine olarak varsayılması zorunludur. Bunun yanı sıra, yargılama makamının tarafsızlığına ilişkin herhangi bir meşru kaygı veya korkuyu bertaraf edecek yeterli güvenceleri sunması da gerekmekte olup, bu husus tarafsızlığın nesnel boyutuna işaret etmektedir (Ben­zer yöndeki AİHM kararları için bkz. Gregory/Birleşik Krallık, B. No. 22299/93, 25/02/1997, §§ 43-49; Fey/Avuslurya, B. No. 14396/88, 24/2/1993, §§ 28-36; Hauschild/Danimarka, B. No.10486/83,24/5/1989, §§ 46-18; McGon­nell/Birleşik Krallık, B. No.28488/95, 08/2/2000, §§55-57).

RG No :28875 -RG.T. :07.01.2014

B.No: 2012/989- K.T:19.12.2013

34.Kanunla kurulmuş bir mahkemenin idareye ve davanın taraflarına karşı “bağımsız” olup olmadığının belirlenmesinde; üyelerinin atanma şekli ve görev süreleri, dış baskılara karşı teminatların varlığı ve mahkemenin bağımsız olduğu yönünde bir görüntü sergileyip sergilemediği önem arz et­mektedir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz: İbrahim Gürkan/ Türkiye, B. No: 10987110, 317/2012, § 13).

35.Bir mahkemenin “tarafsız” olup olmadığına karar verilirken ise, me­vcut davanın koşullarında, objektif olarak hiçbir şüpheye mahal vermeksizin da­vanın hakimine yeterli güvencelerin sağlanıp sağlanmadığının belirlenmesi ge­rekmektedir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz: Feti Demirtaş/Türkiye, B. No: 5260/07, 17/01/2012, § 117).

38.AYİM’e atanan askeri hakimlerin bağımsızlığının Anayasa ve ilgili Kanun hükümleri ile garanti altına alındığı, atanma ve çalışma usulleri yönünden, askeri hakimlerin bağımsızlıklarını zedeleyecek birhususunolmadığı,kararlarındandolayıidareyehesap verme durumunda bulun­madıkları, disipline ilişkin konuların AYİM YüksekDisiplin Kurulunca incelenip karara bağlandığıgörülmektedir (B. No: 2013/1134,16/5/2013, § 29).

39.AYİM’de üye olarak atanan sınıf subayları yönünden ise, salt olarak Genelkurmay Başkanlığınca önerilen üç aday arasından seçilmesi sebebiyle bu üyelerin bağımsızlığının zedelendiği söylenemez. Sınıf subayıüyelerin nihai a­tama yetkisi Cumhurbaşkanı’na aittir. Bunların atanmasından sonra, sınıf subayı üyeler,askerihakim üyeler gibi, görevlerini yerinegetirirkendışmüdahaleyekarşıanayasalgüvence altındadırlar. Bu üyeler hakimlik görevleri süresince as­keri veya idari organlar tarafından görevlerinden alınamazlar. Sınıf subayı üye­lerin en fazla dört yıllık bir süre ile görev yapmaları, disiplin konularında yu­karıda bahsedilenDisiplinKurulunatabikılınmaları, görev süreleri zarfında i­dari veya askeri yetkililerce herhangi bir değerlendirmeye tabi tutulmamaları, idareye karşı bağımsızlıklarını güçlendirmiştir (BenzeryöndekiAİHM kararları içinbkz:MustafaYavuzveDiğerleri/Türkiye(kk.),B.No:29870/96, 25/5/2000; Bek/Türkiye, B. No: 23522/05, 20141201 O,§ 30).

RG No :28946 -RG.T. :19.03.2014

B.No: 2012/1096- K.T:20.02.2013

34.Anayasa Mahkemesi tarafından bu konu daha önce incelenirken belir­tildiğiüzere, AYİM’nin oluşumu, statüsü ve görevleri Anayasa ve ilgili Kanun’da hüküm altına alınmıştır. AYİM’ye atanan askeri hâkimlerin bağımsızlığının Anayasa ve ilgili Kanun hükümleri ile garanti altına alındığı, atanma ve çalışma usulleri yönünden, askeri hâkimlerin bağımsızlıklarını zedeleyecek bir hususun olmadığı, kararlarından dolayı idareye hesap verme durumunda bulunmadıkları, disipline ilişkin konuların AYİM Yüksek Disiplin Kurulunca incelenip karara bağlandığı görülmektedir (B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 29). Diğer yandan, sınıf subayı üyelerin en fazla dört yıllık bir süre ile görev yapmaları, disiplin konularında yukarıda bahsedilen Disiplin Kuruluna tabi kılınmaları, görev süre­leri zarfında idari veya askeri yetkililerce herhangi bir değerlendirmeye tabi tutulmamaları, bu subayların idareye karşı bağımsızlıklarını güçlendirmiştir (Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz: Mustafa Yavuz ve Diğerleri/Türkiye (B. No: 29870/96, 25/5/2000; Bek/Türkiye, B. No: 23522/05,20/4/2010, §30).

35.Açıklanan nedenlerle, mahkemenin bağımsız ve tarafsız olmadığına ilişkin bir husus saptanmadığından başvurunun bu bölümünün “açıkça dayana­ktan yoksun olması”nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :28806 -RG.T. : 30.10.2013

B.No : 2012/1334-K.T:17.09.2013

35.AYİM’de üye olarak atanan sınıf subayları yönündenise salt bunların Genelkurmay Başkanlığınca önerilen üç aday arasından seçilmesi sebe­biyle bu üyelerin bağımsızlığının zedelendiği söylenemez. Sınıfsubayı üyele­rin nihai atama yetkisiCumhurbaşkanına aittir. Bunların atanmasından sonra, sınıf subayı üyeler, askeri hakimüyeler gibi, görevlerini yerine getirirken dış müdahaleye karşı anayasal güvencealtındadırlar. Bu üyeler hakimlik görevleri süresince askeri veya idari organlar tarafındangörevlerinden alınamazlar. Sınıf subayı üyelerinin en fazla dört yıllık bir süre ile görevyapmaları, disiplin konularında yukarıda bahsedilen Disiplin Kuruluna tabi kılınmaları,görev süre­leri zarfında idari veya askeri yetkililerce herhangi bir değerlendirmeye tabi tutulmamaları, idareye karşı bağımsızlıklarını güçlendirmiştir. (Benzer yöndeki AİHMkararları için bkz. Mustafa Yavuz vd./Türkiye, 29870/96, 25/5/2000; Be­k’Türkiye, 23522/05, 20/4/2010)

36.AYİM’nin bağımsız ve tarafsız mahkeme olmadığına somut gerekçe olarak, başvurucunun iddiasıyla benzer nitelikte olan davaların genel idari yargı ve Danıştay’dakabul edilmesine rağmen AYİM’de reddedilmesi göste­rilmektedir. Başvurucunun bu iddiası içtihat farklılığına ilişkin olup, tek başına adil yargılanma hakkının ihlali niteliğinde kabul edilemeyeceği gibi AYİM’nin bağımsız ve tarafsız mahkeme olmadığını da göstermez.

40.Başvurucunun başvuru dilekçesinde ifade ettiği AYİM nezdinde temyiz, yani iki dereceli yargılanma hakkı, Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak veözgürlüklerden olmadığı gibi, AİHS ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokollerdenherhangi birinin kapsamına da girmemektedir.

RG No :29130-RG T. : 25.09.2014

B.No : 2013 /5574 -K.T: 30.06.2014

25.Başvurucu, başvuruya konu kararlan veren İlk Derece Mahkeme­sinin ve Yargıtay ilgili dairesinin bağımsız ve tarafsız olmadığını iddia etmiştir.

30.6216 sayılı Kanun’un 47. maddesinin (3) numaralı, 48. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları ile İçtüzüğün 59. maddesinin ilgili fıkraları uyarınca Anayasa Mahkemesine başvuru konusu olaylarla ilgili delilleri sunmak suretiyle olaylar hakkındaki iddialarımvedayanılanAnayasahükmününkendilerinegöreİhlaledildiğinedair açıklamalarda bulunarak iddialarını kanıtlamak başvu­rucuya düşer.

31.Başvurucu, adı geçen gazetede yayımlanan haberin, gazete sahibi hakkında yürüttüğü soruşturma üzerinde baskı kurmak amacı taşıdığını; Cum­huriyet Başsavcısı sıfatı ile yürüttüğü mesleki faaliyetleri nedeniyle hedef ha­line getirildiğini; 2010 yılı Anayasa değişiklikleri ile yeni bir Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun (HSYK) oluştuğunu, yargıda kadrolaşmaya gidil­mesi nedeniyle davasının bağımsız ve tarafsızlıktan uzak biçimde incelendiğini ileri sürmüştür.

32.Başvurucunun iddialarına dayanak yaptığı HSYK seçimleri, Anaya­sa’nın 159. maddesinin7/5/2010tarihve5982sayılıTürkiyeCumhuriyetiAnayasası’nınBazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 22. maddesi ile değiştirilmesi ve söz konusu değişikliğin 12/09/2010 tarihinde yapılan referandum ile kabul edilmesinden
sonra yapılmıştır.

33.Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvurularda başvuru­cularınbaşvurularını titizlikle hazırlama ve takip etme yükümlülükleri vardır. Bu yükümlülüğün bir gereği olarak başvurucu, ihlal edildiğini iddia ettiği Ana­yasa hükmünün ihlal edildiğine ilişkin açıklamalardabulunmak suretiyle hu­kuki iddialarını kanıtlamak zorundadır. Başvurucu tarafından soyut şekilde birtakım Anayasa hükümlerine atıfta bulunulması iddiaların ispatlandığı an­lamına gelmez. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu, Anayasa’ya ay­kırılığının soyut biçimde ileri sürülmesini sağlayan biryol olarak düzenlen­memiştir.

34.Somut başvuru dosyasında, söz konusu HSYK seçimleri ve HSYK’nın işlemleri ile İlk Derece Mahkemesinin bağımsız ve tarafsız olmadığı iddiaları arasında bir ilişki kurulamamış; sübjektif veya objektif esaslar doğrultusunda İlk Derece Mahkemesinin bağımsızlığını ve tarafsızlığını kuşkulu hâle ko­yacak bir durum tespit edilememiş ve yargılamanın bağımsız ve tarafsız ol­madığına ilişkin herhangi bir husus da saptanmamıştır.

35.Açıklanan nedenlerle, ileri sürülen ihlal iddialarının başvurucu ta­rafından kanıtlanamamış olması nedeniyle, başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşullan yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun ol­ması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29252-RG.T. : 30.01.2015

B.No :2013/ 6986 -K.T: 05.11.2014

83.AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi (AİHM), Sözleşme’nin6.Maddesi bakımından bir mahkemenin “bağımsız” olup olmadığı incelenirken, üyelerinin atanmabiçimi ve görev süreleri, dıştan gelecek baskılara karşı mevcut güvence­lerin olup olmadığıve bir bağımsızlık görüntüsü verip vermediğine bakılması gerektiğini tekrarlamaktadır. Buhükmün altındaki anlamıyla “tarafsızlık” şartı konusunda uygulanacak iki test vardır:Birincisi belirli bir davada belirli bir yargıcın kişisel kanaati konusund­aki kararı içerir.İkincisi ise hâkimin yasal yöndeki şüpheleri uzak tutmak konusunda yeterli garantiyi verip vermediğinin araştırılmasıdır. Bu, heyet olan bir ma­kama uygulandığında heyet üyelerinin kişisel davranışlarından uzak olaraktarafsızlığına şüphe getirebilecekaraştırılabilir gerçeklerin olup olmadığına karar vermek anlamına gelir. Bağımsızlık konusunda ise görünümün önemi olabilir. Bir makamın bağımsızlıktan yoksun oluşundan endişe duymak için ya­sal bir sebebin var olup olmadığına karar verilirken, tarafsız olmadığını savun­anların dayandığı nokta önemlidir. Buna rağmen bu kesin değildir. Kesin olan, endişenin tarafsız olarak doğruluğunun kanıtlanmasıdır (bkz. Çıraklar/Türkiye, B. No. 70/1997/854/1061, 28/10/1998).

85.Avrupa İnsan Haklan Komisyonu (AİHK), Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun kararı ile ilgili başvuruda, Kurul kararlarına karşı yargı yolunun kapalı olmasını, yargıç bağımsızlığının ihlali için yeterli bir neden olarak görmemiştir (AİHK, Uslu/Türkiye, B.No. 29860/96,20/5/1998).

86.Tüm bu açıklamalar ışığında, AİHM, hâkimlerin yürütme ve diğer organlara karşı bağımsızlığına dikkat çekmekle beraber, hangi organ taraf­ından atandıkları hususunu tek başına mahkemelerin bağımsızlığını etkile­diğini kabul etmemektedir. AİHM’e göre önemli olan yargılama yaparken hâkimlerin talimat almamalarıdır (B. No: 2013/5486, 4/12/2013, § 33).

87.Anayasa’da yer alan “mahkemelerin bağımsızlığı”, “hâkimlik ve savcılık teminatı” ve “hâkimlik ve savcılık mesleği”ne ilişkin ilkeler, hâkimlik ve savcılık mesleğine kabul edilen ve fiilen bu görevi yapan hâkim ve savcılar için öngörülmüştür (AYM, E.2005/47, K.2007/14, 7/2/2007).

– Makul Sürede Yargılanma Hakkı

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /2738 -K.T: 16.07.2014

56.Sözleşme metni ile AİHM kararlarından ortaya çıkan ve adil yargı­lanma hakkının somut görünümleri olan alt ilke ve haklar, esasen Anayasa’nın 36. maddesinde yerverilen adil yargılanma hakkının da unsurlarıdır. Anayasa Mahkemesi de Anayasa’nın 36.maddesi uyarınca inceleme yaptığı bir çok kara­rında, ilgili hükmü Sözleşme’nin 6. Maddesive AİHM içtihadı ışığında yorum­lamak suretiyle, gerek Sözleşme’nin lafzi içeriğinde yeralan gerek AİHM içti­hadıyla adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil edilen ilke vehaklara, Anaya­sa’nın 36. maddesi kapsamında yer vermektedir (B. No: 2012/13,2/7/2013, §38).

62.Anayasa’nın 36. maddesi ve Sözleşme’nin 6. maddesi uyarınca, me­deni hakve yükümlülüklere ilişkin uyuşmazlıkların makul sürede karara bağ­lanması gerekir. Hukuksisteminde yer alan mevzuat hükümleri gereğince “kamu hukuku” alanına dâhil olan, ancak sonucuitibarıyla özel niteliktekihaklarveyükümlülüklerüzerinde belirleyiciolan uyuşmazlıkları konu alan davalar da,Anayasa’nın 36.maddesi ve Sözleşme’nin 6.maddesinin koruması kapsamına girmektedir. Bu anlamda, belirtilen düzenlemelerde yerverilen gü­venceler, başvurucunun haklarına zarar verdiği iddia edilen idari bir karar aley­hineaçılan davalara da uygulanacaktır. Başvuruya konu sürecin, 5233 sayılı Ka­nun kapsamında ileri sürülen bir tazmin talebine ilişkin olduğu görülmekle, me­deni hak ve yükümlülükleri konu alan bir yargılamanın söz konusu olduğunda kuşku yoktur (B. No: 2012/1198, 7/11/2013, §44).

63.Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makul süre değerlendirmesinde, süreninbaşlangıcı kural olarak, uyuşmazlığı ka­rarabağlayacak yargılama sürecinin işletilmeye başlandığı, başka bir deyişle davanın ikame edildiği tarih olmakla beraber, bazı özel durumlarda girişimin niteliği göz önünde tutularak uyuşmazlığın ortaya çıktığı daha önceki bir tarih başlangıç tarihi olarak kabul edilebilmektedir Somut başvuru açısından benzer bir durum söz konusu olup, makul süre değerlendirmesinde nazaraalınacakza­mandilimininbaşlangıçtarihi,başvurucutarafından 5233 sayılı Kanun kapsa­mında tazminat talebinin Komisyona iletildiği 3/1/2006 tarihidir (B. No: 2012/1198, 7/11/2013, § 45). Sürenin bitiş tarihi ise, çoğu zaman icra aşamasını da kapsayacak şekilde yargılamanın sona erme tarihi olup, somut başvuru açı­sından bu tarih, Komisyon karan aleyhine başlatılan yargısal süreçte verilen ni­hai karar olan, başvurucunun karar düzeltme talebinin reddine dair Danıştay 15. Dairesinin E.2012/10867, K.2012/14757 sayılı karar tarihi olan 25/12/2012 tari­hidir.

65.İdari karar alma ve yargılama sürecinin uzamasında yetkili makam­lara atfedilebilecek gecikmeler, işlemlerin süratle sonuçlandırılması husu­sunda gerekli özeningösterilmemesinden kaynaklanabileceği gibi, yapısal so­runlar ve organizasyon eksikliğinden de ileri gelebilir. Zira Anayasa’nın 36. maddesi devlete, hukuk sisteminin, idari başvuruları ve davaları makul bir süre içinde karara bağlama yükümlülüğü de dâhil olmak üzere adil yargılama koşul­larını yerine getirebilecek biçimde düzenlenmesi sorumluluğunu yüklemek­tedir (B. No:2012/13, 2/7/2013,§ 44). Bu kapsamda, personel ve yargıç sayı­sındaki yetersizlik ve iş yükü yoğunluğu nedeniyle yargılamada makul sürenin aşılması durumunda da yetkili makamların sorumluluğu gündeme gelebil­mektedir (B. No:2012/1198, 7/11/2013, §55).

66.Bununla birlikte, idari veya yargısal bir karar organına yapılan baş­vuru sayısında öngörülemeyecek düzeyde geçici ve olağanüstü bir artış olması nedeniyle,başvuruların birikmesine bağlı olarak meydana gelen gecikmelerin, zamanında ve yeterlitedbirlerin alınması koşuluyla, makul sürede yargı­lanma hakkı açısından devletinsorumluluğunu doğurduğu söylenemez (B. No:2013/3007,6/2/2014, § 61-62).

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /5274-K.T: 16.07.2014

95.Makul sürenin hesaplanmasında sürenin başlangıcı, başvurucunun daha önce yakalanıp gözaltına alındığı durumlarda bu tarih, doğrudan tutuk­landığı durumlarda ise tutuklama tarihidir. Sürenin sonu ise kural olarak ki­şinin serbest bırakıldığı tarihtir. Ancak kişinin, tutuklu olarak yargılanmakta olduğu davada mahkumiyetine karar verilmiş ise mahkûmiyet tarihi itibarıyla da tutukluluk hali sona erer (B. No: 2012/237, 2/7/2013, §66).

116.Anayasa’nın 36. maddesi ile kişilere, medeni hak ve yükümlülükler ile ilgili uyuşmazlıklar yanında, cezai alanda yöneltilen suçlamaların da {suç isnadı) makul süredekarara bağlanmasını isteme hakkı tanınmıştır. Suç is­nadı, bir kişiye suç işlediği iddiasınınyetkili makamlar tarafından bildirilmesidir (B. No: 2013/695,9/1/2014, § 32). AİHM, kişiye cezai alanda yöneltilen suçla­manın suç isnadı niteliğinde olup olmadığının tespitinde; iddia olunan fiilin ulusal hukuktaki tasnifini, fiilin gerçek niteliğini, fiil için öngörülen cezanın niteliği ve ağırlığını incelemektedir (Bkz: Sergey Zolotukhin/Rusya, B. No: 14939/03, 10/02/2009, § 53 ve Engel ve Diğerleri, B. No: 5100/71, 5101/71, 5102/71, 5354/72,5370/72, 8/6/1976, § 82). Ancak isnat olunan suç, ceza ka­nunlarında nitelendirilmiş ve yargılama aşamasında ceza hukukunun kural­ları uygulanmış ise, ayrıca bir uygulanabilirlik incelemesi yapılmaksızın ken­diliğinden Anayasa’nın 36. maddesinin birinci fıkrasının kapsamında bireysel başvuru konusu edilebilir (B. No: 2013/695,9/1/2014, § 32).

121.Yargılama sürecinin uzamasında yetkili makamlara atfedilecek ge­cikmeler, yargılamanınsüratlesonuçlandırılmasıhususunda gerekliözenin gös­teri I memesinden kaynaklanabileceği gibi, yapısal sorunlar ve organizasyon ek­sikliğinden de ileri gelebilir. Zira Anayasa’nın 36. maddesi ile Sözleşme’nin 6. maddesi, hukuk sisteminin, mahkemelerin davaları makul bir süre içinde karara bağlama yükümlülüğü de dâhil olmak üzere adil yargılama koşullarını yerine getirebilecek biçimde düzenlenmesi sorumluluğunu yüklemektedir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 44). Bu kapsamda, yargı sisteminin yapısı, mahkeme ka­lemindeki rutin görevler sırasındaki aksamalar, hükmün yazılmasındaki, bir dosyanın veyabelgenin bir mahkemeden diğerine gönderilmesindeki ve raportör atanmasındaki gecikmeler, yargıç ve personel sayısındaki yetersizlik ve iş yükü ağırlığı nedeniyle yargılamadamakul sürenin aşılması duru­mundadayetkili makamların sorumluluğu gündeme gelmektedir (B. No: 2012/1198,7/11/2013, § 55).

122.Ancakyargılama süresinin uzunluğunun tespiti açısından da­vanın karmaşıklığı, davadaki sanık sayısı, atılı suçun vasıf ve mahiyeti, yargı­lamanın kaç dereceliolduğu, tarafların ve ilgili makamların yargılama süre­cindeki tutumu gibi hususların da göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

129.Dava dosyasınınincelenmesinde derece mahkemesinin yargı­lama faaliyetlerinde hareketsiz kalınan bir döneminin bulunmadığı, yargı mercilerineatfedilebilecek bir kusurun olmadığı ve gerekli özenin gösterildiği görülmüştür. Yargılamasüresinin makul olup olmadığının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerekendavadaki sanık sayısı, dosyada birleştirme kararı verilip verilmediği, davanın karmaşıklığı,atılı suçun vasıf ve mahiyeti, isnat olunan suçun organize suç olup olmaması gibi unsurlarbir bütün olarak değerlendirildiğinde somut başvuru bakımından yargılama süresinin makulol­duğu görülmektedir.

130.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan “makul sürede yargılanma hakkının ihlal edilmediğine karar verilmesi ge­rekir.

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /1326-K.T: 17.07.2014

47.Adil yargılanma hakkı Devlete uyuşmazlıkların makul süre içinde ni­haiolarak sonuçlandırılmasını garanti edecek bir yargı sistemi kurma ödevi yükler. İş akdininişveren tarafından haksız yere feshedildiğini düşünen bir çalışanın, bu işlemin hukukauygunluğu hakkında kısa sürede bir yargı kararı verilmesinde önemli bir kişisel yararı bulunmaktadır. Zira işten çıkarılmak su­retiyle geçim kaynağını kaybeden bir bireyin hukuki durumunun ivedilikle açıklığa kavuşturulması gerekir. Bir birey, geçim kaynağı olmaksızın hukuki durumunun uzun süre belirsiz bırakılması halinde, bu durumdan olumsuz etkile­necektir. Bu nedenle iş uyuşmazlıklarının ivedilikle çözülmesi hususunda yargı organlarının özel bir itina göstermesi gerekir (B. No: 2013/772, 7/11/2013, § 59).

48.Makul süre incelemesinde; yargılamaya intikal eden maddi vakıalar ve ispat araçlarından oluşan dava malzemesinin veya uygulanacak hukuk ku­rallarının karmaşıkolması; tarafların genel olarak yargılama sürecindeki tutumu, yargılama sürecinin uzamasındaki etkisi ve usuli haklarını kullanır­ken gereken dikkat ve özeni gösterip göstermedikleri; yargı makamları ya­nında dava süreciyle ilgili kamu gücü kullanan tüm devlet organlarına atfedi­lebilir yapısal sorunlar ve organizasyon eksikliğinden kaynaklanan bir ge­cikme olup olmadığı ve yargılamanın süratle sonuçlandırılması hususunda ge­rekli özenin gösterilip gösterilmediği; başvurucu için hukuki korumanın bir an önce gerçekleştirilmesindeki yararının ne olduğu gibi davanın niteliği ve niceliğine ilişkin birçok hususunbirliktedeğerlendirilerekkarar verilmesigerekmektedir(B.No: 2013/772, 7/11/2013, §49).

54.Başvurunundeğerlendirilmesineticesinde,başvuruyakonufesheiti­raz davası; hukuki meselenin çözümündeki güçlük, maddi olayların karmaşık­lığı, delillerintoplanmasında karşılaşılan engeller, taraf ve tanık sayısı gibi kri­terler dikkate alındığındakarmaşık olmaktan uzaktır. Başvurucunun tutum ve davranışlarıyla ve usuli haklarınıkullanırken özensiz davranmasıyla yargıla­manın uzamasına sebep olduğu da söylenemez.Sonuç olarak iş ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıkların özellikle de işe iade talebini içeren fesheitiraz davalarınınniteliği, başvurucuaçısından taşıdığıdeğer ve başvurucunundavadaki menfaati dikkate alındığında, 3 yıl 4 ay gibi bir sürenin makul olmadığı aşikârdır.

59.Başvurucu uğradığı haksızlık nedeniyle mahrum kaldığını iddia ettiği 22 yıllık kıdem tazminatı ile uzun yargılama nedeniyle kaybettiği 3 yıllık gelir kaybı karşılığıtazminat talep edilmişse de başvurucunun makul süre dışındaki şikâyetleri kabul edilemezbulunmuştur. Başvuruda Anayasa’nın 36. maddesinin ihlal edildiği tespit edilmiş olmaklaberaber, tespit edilen ihlalle iddia edilen maddi zarar arasında illiyet bağı bulunmadığıanlaşıldığından, başvurucunun maddi tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir.

RG No :29064 -RG.T. : 18.07.2014

B.No : 2013 / 2294-K.T: 08.05.2014

57.Anayasa Mahkemesinin bu başvuruya benzer başka başvurularla ilgili daha önce verdiği kararlarda (B. No: 2013/3007, 2013/3008, 2013/3202 ve 2013/3309, 6/2/2014),bu konuda gereken çabanın gösterilmesi ve zamanında yeterli önlemlerin alınması koşuluyla, geçici olarak iş yükünde meydana gelen olağanüstü artıştan kaynaklanan belli bir süreye kadar yaşanan gecikmeler­den devletin sorumluluğunun ortaya çıkmayacağı, ancak bu tarz gecikmelerin yapısal bir soruna dönüşmesi ve halihazırda uygulanan yöntemlerin yetersiz hale gelmesi durumunda devletin, yaşanan gecikmelerden sorumlu hale gele­ceği kabul edilmiştir (B, No: 2013/3007,6/2/2014, §§ 65-67).

58.Yukarıda belirtilen ilkeler çerçevesinde, 5233 sayılı Kanun uyarınca uğranılan zararların giderimi için oluşturulan idari başvuru yolunda iş yü­kündeki artış geçici olup her bir başvurunun karara bağlanmasında yaşa­nan gecikmelere ilişkin makul süre değerlendirmesi yapılırken bu olgunundikkate alınması gerektiği görülmektedir. Budurumda, yaşanan gecikmelerin makul sürede yargılanma hakkının ihlaline yol açıpaçmadığı konusunda bir ka­rara varabilmek için 5233 sayılı Kanunla kurulan bu sisteminetkilibir şekilde işlemesinoktasında yetkilikişilerin yeterliçabayı gösteripgöstermediklerinin ve gerekli önlemleri alıp almadıklarının ortaya konulması gerekmektedir.Ancak bu değerlendirme yapılırken elbette ki, uğranıldığı ileri sürülen maddi zararların tazmini amacıyla yapılan idari başvurunun ve idari dava yo­luna başvurulması halindeyargılama sürecinin kesinleşmesine kadar geçen toplam sürenin çok uzun olmaması, diğerbir ifadeyle, bazı nedenlerle makul kabul edilebilecek gecikmelerin başvurucuların makulsürede yargılanma haklan açısından belirli bir sınırının bulunduğunun kabul edilmesigerekir.

59.5233 sayılı Kanun kapsamında yapılan başvurularda bu kanun kapsa­mında kurulan komisyonların anılan Kanun’un 7. ve 8. maddeleri uyarınca karşı­lanacak zararlarıtespit ettiği, bu kapsamda, her bir başvuruda yapılan talebe bağlı olarak, uğranılan zararlarıntespiti amacıyla keşifler yaptığı, ayrı ayrı ziraat, kadastro, inşaat vb. teknik bilirkişi raporlarıaldığı, başvurucuların taşınmazları­nın değerini ve bu taşınmazlardan tarım arazisi niteliğindeolanlarının özellikle­rine (yetişen tarla bitkisi, endüstri bitkisi, sebze, meyve ağacı olmasına)bağlı olarak gelirlerini hesapladığı görülmektedir. 360.000’in üzerinde başvuru için çokdeğişken ve ayrıntılı hesaplamalar yapılmak suretiyle her bir başvurucunun zararlarınıntespiti amacıyla yürütülen bu işlemlerin komisyonlar açısından ol­dukça karmaşık ve zamanalıcı olduğu ortadadır (B. No: 2013/3007,6/2/2014, § 69).

60.Bu konuda daha önce yapılan başvurular kapsamında yapılan incele­melerde görüldüğü üzere komisyonlara, belli bir dönem çok yoğun başvuru ya­pılmış ancak belirli birtarihten sonra (30/5/2008) başvuru sayısında çok sı­nırlı bir artış gerçekleşmiştir. Komisyonlar bu tarihten sonra mevcut başvuruların karara bağlanması için çalışmaktadırlar. Başvuru sayısının çok yüksek olduğu dönemlerde Batman ve Siirt örneklerinde görüldüğüüzere (B. No: 2013/3007, 6/2/2014, § 70, B. No: 2013/2625, 8/5/2014, § 73) illerde kurulankomisyonların sayısının arttırıldığı, iş yükünün erimesi sonrasında bu sayının düşürüldüğüve işi biten komisyonların kapatıldığı görülmektedir. Hem ülke genelinde hem de Siirt,Batman ve Diyar­bakır illerinde komisyonlarda karara bağlanmamış başvuruların sayısınabakıl­dığında çok az sayıda başvurunun kaldığı anlaşılmaktadır.

61.Ülke genelinde ve Diyarbakır ilinde karara bağlanan başvuru sayısı ve her bir başvuru kapsamında ayrı ayrı yürütülmesi gereken işlemler göz önünde bulundurulduğundakomisyonların çok yoğun bir şekilde çalıştıklarının kabulü gerekmektedir. Komisyonlarınoluşumunu düzenleyen5233sayılıKanun’un4.maddesinde belirtildiğiüzere,bukomisyonların yürüttüğü işlemleri yerine geti­rebilmek için sadece belirli niteliklere sahipkişilerin komisyon üyesi olabilmesi ve bu komisyon üyelerinin yan zamanlı görev alankamu görevlileri oldukları dikkate alındığında bir il içinde kurulan komisyon sayısının belirlibir sayının üzerinde arttırılması da mümkün görünmemektedir (B. No: 2013/3007, 6/2/2014,§72).2013/3309, 6/2/2014).68.Anayasa Mahkemesinin bu konuda verdiği kararlarda idari başvuru sürecinde komisyonlarda incelenen toplam başvuru sayısı, komisyonda her bir başvuru kapsamındayürütülen keşif, bilirkişi raporları alınması vb. faaliyetlerin bütünü düşünüldüğünde detaylıhesaplamalar yapılmasının gerekmesi ve işlem­lerin karmaşık olması, söz konusu başvurularöncesi çok sayıda başvuru yapıl­ması ve bunların karara bağlanması ve bunların yanı sırayargılama sürecinin göreceli olarak kısa bir süre içerisinde ilk derece, temyiz ve karardüzeltme aşa­malarından geçerek kesinleşmesi gibi davanın tüm koşulları dikkate alınaraktop­lamda 8 yılın altında gerçekleşen başvuruların karara bağlanma süresinin makul süredeyargılanma hakkınınihlaline yol açmadığısonucuna ulaşılmıştır (B. No:2013/3007,2013/3008, 2013/3202 ve

RG No :29028 -RG.T. : 12.06.2014

B.No : 2013 /4785 -K.T: 15.04.2014

41.Makul sürede yargılanma hakkının amacı, tarafların uzun süren yargı­lama faaliyeti nedeniyle maruz kalacakları maddi ve manevi baskı ile sıkıntılar­dan korunması ileadaletingerektiği şekilde teminivehukukaolaninancınmu­hafazasıolup,hukukiuyuşmazlığın çözümünde gerekli özenin gösterilmesi ge­reği de yargılama faaliyetindegözardı edilemeyeceğinden, yargılama süresinin makul olup olmadığının her bir başvuruaçısından münferiden değerlendirilmesi gerekir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 40).

42.Davanın karmaşıklığı, yargılamanın kaç dereceli olduğu, tarafların ve ilgili makamlarınyargılamasürecindekitutumuvebaşvurucunundavanınhızlasonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği gibi hususlar, bir davanın sü­resinin makul olupolmadığının tespitinde göz önünde bulundurulması gereken kriterlerdir (B. No: 2012/13,2/7/2013, §§41^5).

43.Ancak, belirtilen kriterlerden hiçbiri makul süre değerlendirmesinde tek başına belirleyici değildir. Yargılama sürecindeki tüm gecikmelerin ayrı ayrı tespiti ile bukriterlerin toplam etkisi değerlendirilmek suretiyle, hangi un­surun yargılamanın gecikmesiaçısından daha etkili olduğu saptanmalıdır (B. No: 2012/13,2/7/2013, § 46).

44.Yargılama faaliyetinin makul sürede gerçekleşip gerçekleşmediği­nin saptanmasıiçinöncelikleuyuşmazlığıntürünegöredeğişebilen,başlangıçvebitiştarihlerinin belirlenmesi gereklidir.

45.Anayasa’nın 36. maddesi ve Sözleşme’nin 6. maddesi uyarınca, medeni hak ve yükümlülüklere ilişkin uyuşmazlıkların makul sürede karara bağlanması gerekmektedir. Başvurukonusu olayda,sebepsiz olarak vekâlettenazledilmevevekâletücretinin ödenmemesi üzerine, vekalet ücretininödenmesi amacıyla açılan ala­cak davasında,18/6/1927 tarih ve 1086 sayılı mülga Hukuk Usulü Muhakeme­leri Kanunu’nda ve 6100sayılı Kanun’da yer alan usul hükümlerine göre yürütü­len somut yargılama faaliyetinin,medeni hak ve yükümlülükleri konu alan bir yargılama olduğunda kuşku yoktur (B. No:2012/13,2/7/2013, §49).

46.Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makul süre değerlendirmesinde,süreninbaşlangıcıkuralolarak,uyuşmazlığıkarara bağlayacakyargılama sürecinin işletilmeye başlandığı, başka bir deyişle davanın ikame edildiği tariholup, bu tarih somut başvuru açısından 22/3/2005 tarihidir.

47.Davanın ikame edildiği tarih ile Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruların incelenmesi hususundaki zaman bakımından yetkisinin başla­dığı tarihin farklı olmasıhalinde dikkate alınacak süre, 23/9/2012 tarihinden sonra geçen süre değil, uyuşmazlığınbaşlangıç tarihinden itibaren geçen sü­redir (B. No: 2012/13,2/7/2013, § 51).

49.Başvuruya konu yargılama sürecinin incelenmesinde, yargılamanın konusu, sebepsiz olarak vekâletten azledilme ve vekâlet ücretinin ödenmemesi nedeniyle vekâletücretinin tahsili istemine ilişkindir.Mahkemece, 22/3/2005havale tarihli dilekçe ileyargılamasına başlanıldığı anlaşılan davanın tensip zap­tının tanzimi sonrasında, yargılamasürecinde birçok duruşma yapılmış olup, be­lirtilen celseler arasında genellikle 2,5 aylıksürelerin bulunduğu anlaşılmıştır.

60.Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu yargı­lamanın konusu ve taraf sayısı dikkate alındığında karmaşık bir niteliğe sa­hip olmadığı, ancak yargılama sürecindeki gecikmeler ayrı ayrı değerlendiril­diğinde, yazılı yargılama usulünde tatbiki gereken yargılamayı hızlandırıcı niteliğe sahip özel usul hükümlerine riayet edilmediği ve verilen ara kararların birçoğunda yapılması gereken işlemlerin uzun sürelerle yerine getirilmediği anlaşılmaktadır.

61.Başvuruya konu yargılama sürecine bütün olarak bakıldığında, davanın açıldığı 22/3/2005 tarihinden itibaren, Yargıtay 13. Hukuk Dairesince onama tarihi olan 16/4/2013 tarihine kadar 8 yıl 1 ay 24 gün devam eden yargı­lama sürecinde makul olmayan bir gecikmenin olduğu sonucuna varılmıştır.

62.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde gü­vence altına alman makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar ve­rilmesi gerekir.

RG No :29022 -RG.T. : 06.06.2014

B.No : 2013 /5881 -K.T: 03.04.2014

32.Adil yargılanma hakkı Devlete, uyuşmazlıkların makul süre içinde ni­hai olarak sonuçlandırılmasını garanti edecek bir yargı sistemi kurma ödevi yük­ler. İş kazasısonucu yaralanan bir çalışanın, bu fiil sonucu ortaya çıkan zararının karşılanması için derhalbir yargı karan verilmesinde önemli bir kişisel yararı bulunmaktadır. Zira çalışma gücünükısmen veya tamamen kaybedenbir bireyin hukuki durumununivedilikleaçıklığakavuşturulması gerekir. Çalışanın, geçim kaynağı olmaksızın hukuki durumunun uzun sürebelirsiz bırakılması halinde, çalışan bu durumdan olumsuz etkilenecektir. Bu nedenle kazasonucu meydana gelen zararların derhal tazmin edilmesinde ve bu uyuşmazlıkların ivedilikle çözülmesi hususunda yargı organlarının özel bir itina göstermesi gerekir.

34.Basit yargılama usulü, 6100 sayılı Kanun’un 316. maddesinde yer alan davalar ile kanunlarda açıkça belirtilen bazı davalarda uygulanan ve yazılı yargılama usulünden daha basit ve çabuk işleyen, daha kısa bir incelemeye ihti­yaç duyan ve daha kolaybir inceleme ile sonuçlandırılabilecek dava ve işler için kabul edilmiş bir yargılama usulüdür (B. No: 2013/772, 7/11/2013, § 65).

38.Davanın ikame edildiği tarih ile Anayasa Mahkemesinin bireysel baş­vuruların incelenmesi hususundaki zaman bakımından yetkisinin başladığı tari­hin farklı olmasıhalinde dikkate alınacak süre, 23/9/2012 tarihinden sonra geçen süre değil, uyuşmazlığınbaşlangıç tarihinden itibaren geçen süredir (B. No: 2012/13,2/7/2013, § 51).

39.Sürenin bitiş tarihi ise, çoğu zaman icra aşamasını da kapsayacak şekilde yargılamanın sona erme tarihidir. Ancak devam eden yargılamalara ilişkin makul süredeyargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasını içeren baş­vuruların yargılama faaliyetinindevamı sırasında da yapılabilmesi olanağı bulunduğundan, değerlendirmeye esas alınacaksürenin bitiş anı başvurunun karara bağlandığı tarihtir (B. No: 2012/13,2/7/2013, § 52).

44.Başvurucunun,çalıştığısırada işkazasısonucu yaralanmasınedeniyle uğradığı zararın tazmini amacıyla açtığı davada yargılamanın halen devam ettiği ve Adli TıpKurumu Genel Kurulu raporunun beklendiği, duruşmanın 9/6/2014 tarihine ertelendiğianlaşılmıştır. Davanın açıldığı1/7/2005 tarihinden itibaren bireysel başvurunun kararabağlandığı tarihe kadar, 8 yıl 9 ay 2 gündür yargıla­manın devam ettiği belirlenmiştir.

45.Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu tazminat davası; hukuki meselenin çözümündeki güçlük, maddi olayların karmaşıklığı, delillerintoplanmasında karşılaşılan engeller, taraf sayısı gibi kriterler dikkate alındığında karmaşıkolmaktan uzaktır. Başvurucunun tutum ve davranışlarıyla ve usuli haklarını kullanırkenözensiz davranmasıyla yargılamanın uzamasına önemli ölçüde sebep olduğu da söylenemez.

47.Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde gü­vence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar ve­rilmesi gerekir.

RG No :28996 -RG.T. : 10.05.2014

B.No : 2013 /1780 -K.T: 20.03.2014

53.Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makul süre değerlendirmesinde, süreninbaşlangıcıkuralolarak,uyuşmazlığıkarara bağlayacakyargılama sürecinin işletilmeye başlandığı, başka bir deyişle davanın ikame edildiği tariholup, bu tarih somut başvuru açısından 20/6/2011 tarihidir. Sürenin bitiş tarihi ise, çoğuzaman icra aşamasını da kapsayacak şekilde yargı­lamanın sona erme tarihi olup, bu tarihmevcut başvuru açısından Yargıtay 18. Hukuk Dairesinin E.2012/15374, K.2013/668 sayılı,karar düzeltme talebinin reddine dair ilam tarihi olan 21/1/2013 tarihidir (B. No. 2012/13,2/7/2013, § 52).

56.Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu yargıla­manın konusunun iki adet kat malikleri kurulu kararının iptali talebi olduğu, ilgili site yönetimialeyhine açılan davada kat maliklerinin bu haklarını tespite yarayan evrakın tapu sicilmüdürlüğünden talep edildiği ve yargılama sürecinde tensip zaptı sonrasında iki celseyapılarak uyuşmazlığın sonuçlandırıldığı, ilk derece mahkemesi nezdinde ve kanun yoluincelemesinde geçen toplam bir yıl yedi ay­lık yargılama sürecinde, başvurucu tarafındanMahkeme hâkimine hitaben ke­şide ve tebliğ edilen ihtarname üzerine verilen çekinme kararının neticelendiril­mesi hususunda dört aylık bir zaman diliminin geçtiği görülmektedir. Yargılamanın iki adet kat malikleri kurulu kararının iptali istemiyle açı­lan bir dava olmasına bağlı olarak uygulanması gereken usul hükümleri de nazara alındığında, söz konusu iki dereceli yargılama prosedüründe geçen bir yıl yedi aylık yargılama süresinin makul süreyi aşmadığı ve başvuruya konu uyuşmazlığın yargılama makamlarının tutumu nedeniyle geciktirildiği iddiasının açıkça dayanaktan yoksun olduğu anlaşılmaktadır.

RG No :28996 -RG.T. : 10.05.2014

B.No : 2013 /3442 -K.T: 20.03.2014

39.Kanun koyucu iş hukukunun çalışanı koruyucu niteliğini ve iş davala­rının özelliklerini dikkate alarak genel mahkemeler dışında özel bir iş yargıla­ması sistemioluşturmuş ve iş davalarının konunun uzmanı mahkemelerce müm­kün olduğunca hızlı, basitve ucuz bir biçimde sonuçlandırılmasını amaçlamıştır. Bu doğrultuda 5521 sayılı Kanun’da,yazılı yargılama usulüne göre daha çabuk sonuçlanması amacıyla iş mahkemelerinde sözlüyargılama usulünün uygulana­cağıöngörülmüşvebaşvurucununaçtığıhizmet tespitidavasında da bu hüküm uyarınca, 6100 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği tarih olan 1/10/2011 tarihine kadar 1086 sayılı mülga Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 473 ila 491. maddelerinde düzenlenen sözlü yargılama usulü uygulanmıştır.

40.İş uyuşmazlıklarının daha çabuk sonuçlanması amacıyla kabul edilen sözlü yargılama usulünde, mülga 1086 sayılı Kanun’un sistemine göre davanın kural olarak üçduruşmadatamamlanması gerekmektedir. Bu usulde davalı için bir cevap süresiöngörülmemiş olup, davalı esasa ilişkin cevaplarını en geç ilk oturumda sözlü olarakbildirebilmektedir.Yine buusuldekuralolarak taraf­larınilk duruşmada delillerinigöstermeleri gerekmektedir. Bunun mümkün ol­maması halinde hâkim taraflara delillerinigöstermeleri için süre vermektedir. Taraflar tahkikat safhası bitinceye kadar iddia vesavunmalarınıispatiçin yenidelilgösterebilmektedirler.İkinciduruşmada delillerinincelenmesinden sonra hâkim taraflara tahkikat sonucu hakkında bir layiha sunmaları içinsüre verme­mişse sözlü yargılama safhasına geçilmekte ve bu safhada kural olarak taraflaraikişer defa söz verdikten sonra hükmün tefhimi için yeni bir duruşma günü be­lirlemektedir.

41.Bunun yanında 6100 sayılı Kanun’un 30. maddesinde uyuşmazlıkların makul sürede çözümlenmesi gerektiği belirtilmiş, bu amaçla 6100 sayılı Ka­nun’un 447. Maddesiyledaha önce yürürlüğe girmiş olan kanunlarda yer alan sözlü ve seri yargılama usullerikaldırılmış ve bunun yerine iş hukuku uyuşmaz­lıklarına da uygulanmak üzere basityargılama usulü getirilmiştir. Bu durumda hizmet tespiti davalarında takip edilmesi gerekenyargılama usulü de 6100 sa­yılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 1/10/2011 tarihinden itibarenbasit yargılama usulü olmuştur (B. No: 2013/772, 7/11/2013, § 64).

42.Somut başvuruda makul süre incelemesi yapılırken hizmet tespiti da­vasının başvurucu için taşıdığı değer ve başvurucunun kişisel yararı göz önünde bulundurularak,yargılamasürecindeki gecikmelervegecikmeyenedenolan unsurlarile bunlarıngecikmedeki toplam etkisinin tespiti gerekmektedir.

43.Başvuru konusu olayda, başvurucu tarafından 1/1/2005 tarihinde İzmir 3. İş Mahkemesi nezdinde açılan hizmet tespiti davasında Mahkeme, yaklaşık 36 ay gibi bir süresonunda 24/12/2007 tarihinde davanın kabulüne karar vermiş, temyiz edilen karar Yargıtay10. Hukuk Dairesi tarafından 21/1/2010 tarihinde eksik inceleme ve araştırma nedeniylebozulmuş, ilk derece mahkemesi tarafın­dan bozma kararına uyularak yapılan yargılamasonunda 19/11/2012 tarihinde tekrar davanın kabulüne karar verilmiş ve davalı kurumtarafından temyiz edilen karar Yargıtay 10. Hukuk Dairesi tarafından 17/1/2013 tarihindeonanmıştır. Bu durumda iki dereceli yargılama sisteminde davanın yaklaşık sekiz yılsürdüğü anlaşılmaktadır.

44.İlk derece Mahkemesinde 36 ay süren yargılama sürecinde toplam14 duruşma yapılmıştır.Dava tarihinden 21/2/2007 tarihine kadar 25 aylık süredegerçekleştirdiği ilk yedi duruşmada Mahkeme, tarafların sundukları ve re’sen tespit edilentanıklara ulaşmak ve tanıkları mahkemeye getirterek ifa­delerinin dinlenmesiyle meşgulolmuştur.Bu süreçte tanıkların tespiti amacıyla yazılan müzekkerelere Mahkemeninbelirlediğitarihtendahageçtarihlerde ce­vapverildiği,tanıklarayapılması istenentebligatların yapılamadığı veya geç yapıldığı görülmektedir.

45.Sigortalı hizmetlerin tespiti davaları kamu düzenine ilişkin davalar olduklarından bu davalarda resen araştırma ilkesi uygulanmaktadır. Buna göre söz konusudavada da resen tanık belirlenerek ifadeleri alınmıştır.Gerek İzmir CumhuriyetBaşsavcılığının, gerek posta müdürlüğünün yazılan mü­zekkerelere istenilen zamanda cevapvermemeleri ve ihzaren celplerine karar verilen tanıkların belirlenen tarihte hazır edilememeleri, idari ve yargısal ku­rumlara atfedilmesi gereken kusurlar olup, devletin uyuşmazlıkların makul süre içinde nihai olarak sonuçlandırılmasını garanti edecek bir yargı sistemi ve bu amaçla mahkeme kararlarını zamanında ve gereği gibi yerine getirecek adli ve idari mekanizmalar oluşturma yükümlülüğünü yerine getiremediğini göstermektedir.

46.Temyiz incelemesini yapan Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 21/1/2010 ta­rih ve E.2009/16168, K.2010/629 sayılı kararıyla, temyiz tarihinden yaklaşık 25 ay sonra eksikinceleme ve araştırma gerekçesiyle ilk derece mahkemesinin söz konusu kararını bozmuştur.

47.Yargıtay’ın bozma kararı üzerine yeniden görülen davada bazı davacı ve davalılara tebligat yapılamaması nedeniyle davanın esastan görülmeye baş­lanması beş aygecikmiştir. Davaların makul sürede tamamlanması ilkesinin hayata geçirilebilmesi içintebligat işlemlerinin usulüne uygun, pratik ve gü­venilir biçimde yapılarak davacı vedavalıların duruşma gününden haberdar edilmeleri devletin yükümlülüklerindendir.

48.İlk derece mahkemesinin ikinci yargılamasında da tanıkların mahke­meye getirtilmesi sorunları yaşanmış, re’sen belirlenen bazı tanıkların Mahke­mede dinlenebilmesiyaklaşık dokuz ay, bir tanığın ise adresine ulaşılamadığın­dan dinlenebilmesi 17 ay sonundamümkün olmuştur.Başvuruya konu dava açısından tanık delilinin önemi dedüşünüldüğünde, tanıklara ulaşma ve tanıkları mahkeme önünde hazır etme konusunda idari ve yargısal sorunlar olduğu ve bu sorunlar nedeniyle devlete atfedilmesi gereken kusursorumlulu­ğunun artacağı konusunda şüphe yoktur.

50.Mahkemeler arasında karşılıklı yazılan müzekkerelerden anlaşıldığı kadarıylabirbirlerinden defaatle dosya talebinde bulundukları anlaşılmakta­dır. Bu kapsamda İzmir 4.İş Mahkemesinin istenilen dosyayı 14 aylık bir süre sonunda göndermesi yargılamanın makul süreyi aşmasında önemli bir etken olmuştur. Aynı bina içinde hatta muhtemelen aynıkoridorda bulunan iki mah­keme arasındaki yazışmanın 14 ay sürmesinde makul olmayan bir gecikmenin olduğu aşikârdır. Ayrıca, başvuru konusu davada 4. İş Mahkemesinde devameden davanın sonuncu beklerken 4. İş Mahkemesinde başvuruya konu davanın sonuncubeklemesi her iki davanın da uzamasına etki ettiği anlaşılmıştır.

51.Mahkemelerin birbirilerinin kararlarını beklemeleri, birbirlerinden dosya talep etmeleri bazı durumlarda bir ihtiyaç olmakla beraber, birbirini etki­leyen davalardauyuşmazlığın bütün olarak çözümü konusunda hangi davanın öncelikle görülmesi gerektiğive hangi dava dosyasının sonucunun diğerinin sü­recini etkileyeceği konusunda belirlemeyiyaparak uyuşmazlığı makul sürede so­nuçlandırmak yargının ve nihai olarak devletinyükümlülüğünde olup, bu hu­susta başvurucuya atfedilecek bir kusur bulunmamaktadır.

52.BozmasonrasıyargılamadaİzmirBüyükşehirBelediyesiUlaşım Koordinasyon Merkezine yazılan müzekkere adres yetersizliğinden iade edilmiş ve bukurumun cevabı ancak sekiz ay sonra Mahkemeye gelmiştir. Mahkemenin idari bir birime çıkardığı tebligatın adres yetersizliğinden iade edilmesi ve bu müzekkereye zamanında cevap verilmemesi yargılamanın uzamasında devlete atfedilmesi gereken kusurlardır.

53.Son olarak bozma kararından sonra ilk derece mahkemesi önünde, bozmaya uyularak görülen davaya beşfarklıhâkimin nezaret ettiği görülmüş­tür.Hâkimleringörevlerinin sık aralıklarla değiştirilmesi nedeniyle farklı hâkimlerin aynı dosyayı tekrar elealarak incelemek zorunda kalmalarının da­vaların uzamasının yanı sıra yargının iş yükünün artması üzerindeki olumsuz etkileri de göz önünde tutulmalıdır.

55.Başvurunun konusu olan hizmet tespiti davasında yargılama sürecin­deki gecikme dönemleri ayrı ayrı değerlendirildiğinde, bozma kararından önce ve sonra ilk derecemahkemesince re’sen belirlenen tanıkların makul sürede du­ruşmada hazır edilemedikleri,yazılan müzekkerelere zamanında cevap verile­mediği, temyiz makamının 25 aylık süreninsonunda karar verdiği; sonuç olarak haklı görülemeyecek derecede uzun bir süre olan sekizyılda yargılamanın ta­mamlandığı görülmektedir. İş ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklarınniteliği, başvurucu açısından taşıdığı değer ve başvurucunun davadaki menfaati dikkatealındığında, sekiz yıl gibi bir sürenin makul olmadığı aşikârdır.

56.Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde gü­vencealtına alınan makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar ve­rilmesi gerekir.

59.Başvuruya konu iş mahkemesinde görülensigortalı hizmetlerin tespiti davasının, başvurucunun kişisel yararı ve davanın başvurucu için taşıdığı değer de gözönünde bulundurulduğunda, yaklaşık sekiz yıl sürmesi sebebiyle başvu­rucuya yalnızca ihlaltespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararı karşılığında takdiren 5.850,00 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

RG No :28711 -RG.T. : 18.07.2013

B.No : 2012 /13-K.T: 02.07.2013

43.Hukuk sistemimiz açısından taraflarca hazırlanma ilkesi ve resen araştırma ilkesinin geçerli olduğu yargılamalar arasında tarafların etkinliği noktasında farklılıklarbulunmakla beraber, genel olarak tarafların tutu­munun yargılama sürecinin uzamasındakietkisi, yargılama süresinin makul olma niteliğinin değerlendirilmesinde nazara alınmasıgereken önemli bir unsurdur. Zira tarafların yargılamayı uzatmaya yönelik davranışlardankaçın­ması ve kendisine tanınmış olan usuli hakları kullanırken dikkat ve özen gös­termesigereklidir.

44.Yargılama faaliyetinin süresine ilişkin değerlendirmede göz önünde bulundurulması gereken bir diğer unsur ilgili makamların tutumudur. Bu kapsamda sadeceyargı makamlarınıntutumu dikkate alınmayıp, Devle­tin kamu gücü kullanan tüm organlarına atfedilebilir bir gecikme olup olmadığı üzerinde durulmalıdır. Yetkili makamlara atfedilecek gecikmeler, yargılamanın süratle sonuçlandırılması hususunda gerekli özenin gösterilmeme­sinden kaynaklanabileceği gibi, yapısal sorunlar ve organizasyon eksikliğinden de ileri gelebilir. Zira Anayasa’nın 36. maddesi ile Sözleşme’nin 6. maddesi, hukuk sisteminin, mahkemelerin davaları makul bir süre içinde karara bağlama yükümlülüğü de dâhil olmak üzere adil yargılama koşullarını yerine getirebile­cek biçimde düzenlenmesisorumluluğunu yüklemektedir.

45.Yukarıda belirtilen unsurların yanı sıra, değerlendirmeye esas alman sürenin makul olup olmadığınıntespitinde, başvurucu içinhukuki korum­anınbiran öncegerçekleştirilmesindeki yararının ne olduğunun da nazara alınması gerekmekte olup, buunsur her bir yargılama süresinin makullüğü açısından ortak bir standart oluşturulmamasıtercihini güçlendirmektedir.

56.Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu yargıla­manın birtaşınmazın mülkiyetine ilişkin bir uyuşmazlık olduğu, davanın taraf­larında toplam kırk ikikişinin bulunduğu, yargılamanın özellikle vefat eden tapu maliki mirasçılarının davaya dâhiledilerek taraf teşkilinin sağlanması ve taşın­mazın aynına ilişkin bir ihtilaf olması nedeniyle keşif ve bilirkişi incelemesi gibi usul işlemlerini gerektirmesine bağlı olarak karmaşık birniteliğe sahip olduğu, ancakyargılama sürecindeki gecikme periyotları ayrı ayrıdeğerlendiril­diğinde duruşmalar arasında geçen sürelerin oldukça uzun tutularak yıldaor­talamaüç duruşmayapıldığı ve verilen arakararların birçoğundadavacıtarafaeksikliklerin ikmali hususunda usul hükümlerine aykırı şekilde süreler verildiğianlaşılmaktadır.

58.Her ne kadar belirtilen usul hükümlerine tabi olan somut yargılama açısından dava malzemesinin taraflarca hazırlanması ilkesinin geçerli olması yargılama faaliyetininmakul sürede neticelendirilmemesinin sonuçlarına tarafların katlanması düşüncesini destekler nitelikte olsa da, bu ilkeler yargılama makamlarını davayı gerekli süratle yürütme yükümlülüğünden kurtarmaz,

59.Yargılama sürecinde başvurucular dışındaki tarafların yargılamayı geciktirici yöndeki işlem ve davranışları kural olarak, yargılamanın uza­masında taraf kusuru olarakkabul edilmekte ise de, yargılama makamlarının ilgili usuli imkânları kullanmak suretiyle bu girişimleri engelleme sorum­luluğu bulunmaktadır.

60.Somut yargılama açısından, davacı tarafa defalarca ve kesin süre­lere ilişkin hükümlere aykırı mahiyette, bir kısım eksikliklerin ikmali husu­sunda süreler verildiği, arakarar gereklerinin yerine getirilmemesi karşısında usul kanununda yer alan kesin sürelereilişkin müeyyidelerin uygulanmadığı, defalarca verilen keşif ara kararlarının özelliklemüracaat yokluğu nedeniyle yerine getirilmediği, ara kararı gereklerinin yerine getirilmediğine keşiflerin icra edilmediği süreçlerde davacı vekili mazeretlerinin bir çok kez kabul edil­diği, ancak yine kesin süreye riayet edilmemesinin müeyyidelerinin ve celse harcı tayini gibi usuli imkanların yargılama makamlarınca kullanılmadığı an­laşılmaktadır (1086 sayılı Kanun md. 163, 271, 278/son, 282, 414; 6100 sayılı Kanun md. 94, 114/1-g, 115/2, 120,253, 269, 280; 2/7/1964 tarih ve 492 sayılı Harçlar Kanunu md.12).

61.Yukarıda belirtilen hususların yanı sıra, taşınmaza ilişkin uygulama çalışmaları yapıldığını bildirir 27/12/2011 tarihli Fethiye Kadastro Mahkemesi yazısının16/2/2012 tarihli celsede dosya içine alındığı, aynı celsede dosyanın incelemeye alınarak üçaydan uzun bir süre sonra 29/5/2012 tarihinde görevsizlik kararı verildiği ve dosyanıngörevli Mahkemesine 22/4/2013 tarihi itibariyle yaklaşık on bir aylık süreçte devredilmemişolduğu görülmektedir.

64.Belirtilen nedenlerle, başvurucuların Anayasa’nın 36. maddesinde gü­vence altına alınan makul sürede yargılanma haklarının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29136 -RG.T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /3253 -K.T: 16.07.2014

43.İlgiliyargılamaevrakınınincelenmesinden ilkderece mahkeme­since yargılama sürecinde ilgili usul hükümlerine genel olarak riayetle ara karar gereklerininyerine getirildiği, toplam dört yıl iki aylık yargılama süreci­nin sekiz ayı aşkın bölümünün taraf vekillerinin mazeretleri nedeniyle duruş­maların tehir edilmesi nedeniyle geçirildiği, ayrıca ilk derece mahkemesi hük­münün karardan yaklaşık dört ay sonra tebliğe çıkarıldığı ve kanun yolu mercii nezdinde temyiz ve karar düzeltme incelemeleri kapsamında geçen toplam yar­gılama süresinin ise, onama kararının ve karar düzeltme talebinin ilk derece mah­kemesince taraflara tebliği aşamalarıyla birlikte yaklaşık bir yıl beş aylık bir za­man dilimini kapsadığı, yargılamanın özellikle boşanma ve tazminat taleplerini konu alan bir ihtilaf olması nedeniyle, ilgili kurumlar nezdinde tahkikat ve tanık dinlenilmesi gibi usul işlemlerini gerektirmesine bağlı olarak belirli usul işlem­lerinin yapılmasını gerektirdiği, başvuru konusu olayda uygulanması gereken usul hükümleri nazara alındığında, söz konusu iki dereceli yargılama prosedü­ründe geçen dört yıl iki aylık yargılama süresinin makul süreyi aşmadığı ve başvuruya konu uyuşmazlığın karara bağlanmasının yargılama makamlarının tu­tumu nedeniyle geciktirildiğine dair bir bulgu saptanmadığı anlaşılmaktadır.

RG No :29136 -RG.T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /5274 -K.T: 16.07.2014

88.Dolayısıyla Anayasa’nın 19. maddesinin yedinci fıkrasının ihlal edilip edilmediğinin değerlendirmesinde esas olarak, serbest bırakılma taleple­rine ilişkin kararlarıngerekçelerine bakılmalı ve tutuklu bulunan kişiler tarafın­dan yapılan tutukluluğa itirazbaşvurularında sunulan belgeler çerçevesinde ka­rarların yeterince gerekçelendirilmiş olupolmadığı göz önüne alınmalıdır. Öte yandan hukuka uygun olarak tutuklanan bir kişinin, suç işlediği yönünde kuv­vetli belirti ve tutuklama nedenlerinden biri veya birkaçının varlığıdevam ettiği sürece ilke olarak belli bir süreye kadar tutukluluk halinin makul kabul edilmesi gerekir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, §§ 63-64).

95.Makul sürenin hesaplanmasında sürenin başlangıcı, başvurucunun daha önceyakalanıp gözaltına alındığı durumlarda bu tarih, doğrudan tutuklan­dığı durumlarda isetutuklama tarihidir. Sürenin sonu ise kural olarak kişinin ser­best bırakıldığı tarihtir. Ancakkişinin, tutuklu olarak yargılanmakta olduğu da­vada mahkumiyetine karar verilmiş isemahkûmiyet tarihi itibarıyla da tutuklu­luk hali sona erer (B. No: 2012/237, 2/7/2013, §§ 66-67).

129.Dava dosyasınınincelenmesindederece mahkemesinin yargılama faaliyetlerinde hareketsiz kalınan bir döneminin bulunmadığı, yargı mer­cilerineatfedilebilecek bir kusurun olmadığı ve gerekli özenin gösterildiği gö­rülmüştür. Yargılamasüresinin makul olup olmadığının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerekendavadaki sanık sayısı, dosyada birleştirme kararı verilip verilmediği, davanın karmaşıklığı,atılı suçun vasıf ve mahiyeti, isnat olunan suçun organize suç olup olmaması gibi unsurlarbir bütün olarak değerlendirildiğinde somut başvuru bakımından yargılama süresinin makulol­duğu görülmektedir.

130.Açıklanan nedenlerle, Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan “makul sürede yargılanma hakkının ihlal edilmediğine karar verilmesi ge­rekir.

RG No :29136 -RG.T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /4495 -K.T: 17.07.2014

89.Başvurunun konusu olan alacak davasında yargılama sürecindeki ge­cikmeler ayrı ayrı değerlendirildiğinde, Mahkemece yapılan yargılama sü­reçleri ve temyizsüreçleriyle beraber yargılamanın makul olmayan uzun bir süre olan 5 yıl 2 ay 22 gündetamamlandığı görülmektedir. Tüketici mahkeme­lerinde görülen alacak davalarının niteliği,başvurucu açısından taşıdığı değer ve başvurucunun davadaki menfaati dikkate alındığında,bu sürenin makul olmadığı açıktır.

RG No :29116 -RG.T. : 11.09.2014

B.No : 2013 /2263 -K.T: 26.06.2014

28.Davanın ikame edildiği tarih ile Anayasa Mahkemesinin bireysel baş­vurularınincelenmesi hususundaki zaman bakımından yetkisinin başladığı tari­hin farklı olmas halinde,dikkate alınacak süre, 23/9/2012 tarihinden sonra geçen süre değil, uyuşmazlığınbaşlangıç tarihinden itibaren geçen süredir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 51). Bu kapsamda,başvurucunun tarafı olduğu uyuşmazlı­ğın karara bağlanması için geçen sürenin makul olupolmadığı noktasında nazara alınacak zaman dilimi, yaklaşık Uç yıl sekiz aylık bir süreyikapsamaktadır.

30.Başvuruya konu yargılamanın tabi olduğu yargılama usulü, bu usule bağlı olarak uygulanması gereken usul hükümleri ve yargılama aşamaları na­zara alındığında, yaklaşık üç yıl sekiz aylık yargılama süresinin somut davada ve iki dereceli yargılama prosedüründe makul süreyi aşmadığı ve başvuruya konu uyuşmazlığın karara bağlanmasının yargılama makamlarının tutumu nede­niyle geciktirildiğine dair bir bulgu saptanmadığı anlaşılmaktadır.

RG No :29071-RG.T. : 25.07.2014

B.No : 2013/1280 -K.T: 28.05.2014

100.Yargılama sürecinin uzamasında yetkili makamlara atfedilecek ge­cikmeler, yargılamanınsüratlesonuçlandırılmasıhususunda gerekliözeningös­terilmemesindenkaynaklanabileceği gibi, yapısal sorunlar ve organizasyon ek­sikliğinden de ileri gelebilir. Zira Anayasa’nın 36. maddesi ile Sözleşme’nin 6. maddesi, hukuk sistemi­nin, mahkemelerin davaları makul bir süre içinde karara bağlama yükümlülüğü de dâhil olmak üzere adilyargılama koşullarını yerine getirebilecek biçimde düzenlenmesi sorumluluğunuyüklemektedir (B. No: 2012/13,2/7/2013, § 44).

101.Bu kapsamda, yargı sisteminin yapısı, mahkeme kalemindeki rutin görevler sırasındaki aksamalar, hükmün yazılmasındaki, bir dosyanın veya belgenin bir mahkemeden diğerine gönderilmesindeki ve raportör atanmasın­daki gecikmeler, yargıç ve personel sayısındaki yetersizlik ve iş yükü ağırlığı nedeniyle yargılamada makul sürenin aşılması durumunda da yetkili makam­ların sorumluluğu gündeme gelmektedir (B. No:2012/1198, 7/11/2013, §55).

103.Öte yandan, temyiz ve karar düzeltme aşamalarında geçen toplam iki yıl üç aylık sürenin de yargılama faaliyetinde kısmen bir gecikmeye sebebi­yet verdiği görülmektebirlikte söz konusu aşamaların yukarıda yer verilen tes­pitler ışığında, özellikle yargısisteminin yapısından kaynaklanan iş yükü ve organizasyon eksikliğinden kaynaklandığıanlaşılmaktadır. Ancak Anaya­sa’nın 36. maddesi ile Sözleşme’nin 6. maddesi gereğince,yargılamasisteminin,mahkemelerindavalarımakulbir süreiçindekarara bağlama yükümlülüğü de dâhil olmak üzere adil yargılama koşullarını yerine getirebilecek biçimdedüzen­lenmesi zorunluluğu göz önünde bulundurulduğunda, hukuk sisteminde var olanyapısal ve organizasyonailişkin eksikliklerin, yargılama faaliyetinin makul süredegerçekleştirilmemesine mazeret sayılamaz.

105.Yapılan butespitler çerçevesinde davayabütün olarak bakıldı­ğında, başvuruya konu uyuşmazlığın Diyarbakır Koşuyolu Parkı yakınına bıra­kılan bir bombanınpatlatılması sonucu kızlarının yaşamını yitirdiğinden bahisle başvurucuların uğradıklarımaddi zararın tazminine yönelik olmasına, maddi tazminat hesaplamasının bilirkişiincelemesi gerektirmeyip ilgili Kanun’da be­lirtilen basit bir yönteme dayanmasına vedolayısıyla dava kbeş yıl on ay on bir gün süren yargılama faaliyetinde makul olmayan bir gecikmenin olduğusonucuna varılmıştır.

RG No :28875 -RG.T. : 07.01.2014

B.No : 2012 /673 -K.T: 19.12.2013

33.Başvuru konusu davanın açılış tarihi 6/2/1979 olmakla beraber, başvurucunun verdiği 15/4/1993 tarihli asli müdahale dilekçesi sonrasında, asli müdahil sıfatıylayargılamada yeralmaya başladığıanlaşılmaktadır. Bunedenle,başvurucuaçısındanyapılacak makul süre değerlendirmesi bakımından dikkate alınacak sürenin başlangıç anı,davanın açıldığı tarih değil, müdahale talebinde bulunulduğu 15/4/1993 tarihidir (Benzeryöndeki AİHM kararları için bkz. Cocchiare/İtalya, B. No. 64886/01, 29/3/2006, § 113;Namlı ve Diğerleri/Türkiye, B. No. 51963/99, 23/5/2007, § 17-19; M. Ö./Tür­kiye, B. No.21136/95, 19/5/2005, § 25).

38.Başvurunundeğerlendirilmesi neticesinde, başvuruyakonuyargıla­manın başlangıçta iki adet taşınmaza ilişkin kadastro tespitine itiraz ve tescil talebini içerdiği, anca daha sonra muhtelif parsellere ait davaların da işbu dava dosyası ile birleştirilmesine kararverildiği, davanın taraflarındaelliyi aşkın kişinin yer aldığı, yargılamanın özellikletaşınmazın aynına ilişkin bir ihtilaf olması nedeniyle, keşif ve bilirkişi incelemesi gibi usulişlemlerini gerektirme­sine bağlı olarak karmaşık bir niteliğe sahip olduğu, ancak yargılamasürecindeki gecikme periyotları ayrı ayrıdeğerlendirildiğinde,Kadastro Mahkemesindegeçen yargılama sürecinde, Kadastro Mahkemesinde tatbiki gereken yargıla­mayı hızlandırıcı niteliğe sahip özel usul hükümlerine riayet edilmediği ve ve­rilen ara kararların birçoğunda taraflara usul hükümlerine aykırı şekilde süreler verilerek, yapılması gereken işlemlerin masraf ikmal edilmemesi gibi nedenlerle yerine getirilmediği ve dosyanın defalarca tetkike alındığı anlaşılm­aktadır.

40.Özellikle Kadastro Mahkemesinde geçen somut yargılama açısından dava malzemesinin taraflarca hazırlanması ilkesinin geçerli olmadığı na­zara alındığında, yargılama makamlarının davayı gerekli süratle yürütme yükümlülüğünün daha dikkatli bir şekilde ele alınması gerekmektedir ((B. No. 2012/12,17/9/2013, § 58; Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. Ümmühan Kaplan/Türkiye, B. No.24240/07, 20/3/2012, § 22; Veli Uysal/Türkiye, B. No.57407/02, 4/3/2008; Namlı ve Diğerleri/Türkiye, B. No.51963/99, 23/5/2007; Nalbant/Türkiye, B. No.61914/00.10/8/2006).

41.Yargılama sürecinde başvurucular dışındaki tarafların yargılamayı ge­ciktirici yöndeki işlem ve davranışları kural olarak, yargılamanın uzamasında ta­raf kusuru olarakkabul edilmekte ise de, yargılama makamlarının ilgili usuli imkânları kullanmak suretiyle bugirişimleri engelleme sorumluluğu bulunmak­tadır. Bu kapsamda, yukarıda belirtilen özelusul hükümleri nedeniyle başvurucunun tutumunun yargılamanın uzamasına özellikle biretkisi olduğu te­spit edilememiştir.

42.Davada yer alan kişi sayısı ve davanın mahiyeti nedeniyle icrası gere­ken usul işlemlerinin niteliğibaşvuruya konu yargılamanın karmaşık olduğunu ortaya koymaklabirlikte, davaya bütün olarak bakıldığında başvurucu açısından söz konusu olan yaklaşıkyirmibir yıllık yargılama sürecinde makul olmayanbir gecikmenin olduğusonucuna varılmıştır.

RG No :28875 -RG.T. : 07.01.2014

B.No : 2013 /3283 -K.T: 19.12.2013

36.Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makul süre değerlendirmesinde, sürenin başlangıcı kural olarak, uyuşmazlığı kararabağlayacakyargılama sürecinin işletilmeye başlandığı, başka bir deyişle davanın ikame edildiği tariholup, bu tarih somut başvuru açısından 30/3/1961 tarihidir. Sürenin bitiş tarihi ise, çoğuzaman icra aşamasını da kapsayacak şekilde yargıla­manın sona erme tarihidir. Ancak devameden yargılamalara ilişkin makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasını içerenbaşvurularınyargılamafaaliyetinindevamısırasındadayapılabilmesiolanağıbulunduğundan, değerlendirmeye esas alınacak sürenin bitiş anı birey­sel başvurunun karara bağlandığı tarihtir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 52).

37.Başvuruya konu dava, başvurucuların miras bırakanlarından inti­kalle takip etmekte oldukları bir uyuşmazlık olup, bu yönüyle makul süre değerlendirmesi bakımındandikkate alınacak sürenin başlangıç anı, mi­rasçıların yargılamaya katıldıkları an değil, somut olayda muris açısından değerlendirmeye esas alınan sürenin başlangıç anıdır (AİHM’nin benzer yaklaşımı için bkz. Cocchiarella/İtalya, B. No: 64886/01, 29/3/2006, § 113; Namlı ve Diğerleri/Türkiye, B. No: 51963/99, 23/5/2007, § 17-19; M. Ö./Tür­kiye, B. No:21136/95, 19/5/2005, § 25).

47.Yargılama sürecinde başvurucular dışındaki tarafların yargılamayı ge­ciktirici yöndeki işlem ve davranışları kural olarak, yargılamanın uzamasında ta­raf kusuru olarakkabul edilmekte ise de, yargılama makamlarının ilgili usuli imkânları kullanmak suretiyle bugirişimleri engelleme sorumluluğu bulunmak­tadır. Bu kapsamda, başvurucular vekili de dâhil olmak üzere taraf vekillerince muhtelif celselerde mazeret dilekçeleri sunulduğugörülmekle birlikte, yu­karıda belirtilen özel usul hükümleri nedeniyle başvurucularıntutumunun yargılamanın uzamasına özellikle bir etkisi olduğu tespit edilememiştir.

48.Davada yer alan kişi sayısı ve davanın mahiyeti nedeniyle icrası gere­ken usul işlemlerinin niteliği başvuruya konu yargılamanın karmaşık olduğunu ortaya koymaklabirlikte, davaya bütün olarak bakıldığında söz konusu elli iki yıllık yargılama sürecindemakul olmayan bir gecikmenin olduğu sonucuna varılmıştır.

RG No :28897 -RG.T. : 29.01.2014

B.No : 2013 /695 -K.T: 09.01.2014

35.Cezamuhakemesindeyargılamasüresinin makul olup olmadığı değerlendirilirken sürenin başlangıcı, bir kişiye suç işlediği iddiasının yetkili makamlartarafından bildirilmesi veya isnattan ilk olarak etkilendiği arama ve gözaltı gibi bir takımtedbirlerin uygulanması anıdır (Benzer yöndeki AtHM kararı için bkz: Eckle/Almanya, B.No: 8130/78, 15/07/1982, §§ 73-75). Ceza yargılamasında sürenin sona erdiği tarih, suçisnadına ilişkin nihai kararın veril­diği, yargılaması devam eden davalar yönünden iseAnayasa Mahkemesinin ma­kul süre şikayetiyle ilgili kararını verdiği tarihtir.

42.Başvuru dosyasınınincelenmesinde,başvurucunungözaltına alınması ile hakkında ilk derece mahkemesince ilk kez hüküm verilmesi arasında yaklaşık 1 yıl 2 aygeçmiştir. Ancak derece mahkemesince verilen karar dört defa temyiz edilmiş ve üç kezbozulmuştur. Başvurucu hakkında derece mahkemesince veri­len cezanın 4 yıl 7 ay 10 günolduğu mevcut yargılamada, dava dosyasının Yargıtay ve derece mahkemesi arasında dörtkez gidip gelmesi üzerine geçen sürelerin toplamı ise yaklaşık 10 yıl1 aydır. Yargısisteminin yapısından kay­naklanan iş yükü ve organizasyon eksikliğinin somut başvuruyailişkin yargılama süresinin uzaması üzerinde baskın bir etkiye sahip olduğu anlaşılm­aktadır. Ancak Anayasa’nın36.maddesiileSözleşme’nin 6.maddesi gereğince,yargılama sisteminin, mahkemelerin davaları makul bir süre içinde karara bağlama yükümlülüğü de dâhil olmak üzere adil yargılama koşullarını yerine getirebilecek biçimde düzenlenmesi zorunluluğu gözönünde bulundurulduğunda,hukuk sistemindevarolanyapısal ve organizasyonailişkineksikliklerin,yargılamafaaliyetininmakulsürede gerçekleşti­rilmemesini izah edemeyeceği açıktır.

RG No : 28940 – RG.T. : 13.03.2014

B.No : 2013 /3007 – K.T : 06.02.2014

65.Bununla birlikte, idari veya yargısal bir karar organına yapılan başvuru sayısında öngörülemeyecek düzeyde geçici ve olağanüstü bir artış olması nedeniylebaşvuruların birikmesine bağlı olarak başvuruların karara bağlan­masında meydana gelengecikmelerin, zamanında ve yeterli tedbirlerin alınması koşuluyla, makul sürede yargılanmahakkı açısından devletin sorumluluğunu doğurduğu söylenemeyecektir (benzer yöndekiAİHMkararları içinbkz.Buch­holz/Almanya, B.No: 7759/77, 6/5/1981, § 51-52;Kçpa/Polonya,B.No:43978/98,30/9/2003; Vincent Lynch/Birleşik Krallık,B. No:19504/06, 6/10/2009). Bu kapsamda AİHM, Buchholz/Almanya davasında, toplam 4 yıl 9 aysüren iş uyuşmazlığına ilişkin bir yargılamada, Almanya’da 1970’li yıllarda ortaya çıkanekonomik kriz nedeniyle işten çıkarmalara ilişkin davalarda anormal artış olması nedeniyleyargılamanın karara bağlanmasında yaşanan gecikmenin makul sürede yargılanma hakkını ihlal etmediğine karar ver­miştir. Benzer şekilde AİHM, Kçpa/Polonya davasında toplamda 8 yıl 4 ay sü­ren bir yargılamada, (ilgili davanın temyiz aşamasında 1 yıl 6 ay hiçbir işlem yapılmaksızın beklemesine rağmen)başvurucuların yargılamanın uzamasına yol açan eylemleri de göz önünde bulundurularak Yargıtayın iş yükünün art­masından kaynaklanan gecikmenin bu hakkı ihlal etmediğine karar vermiştir. Son olarak, Vincent Lynch/Birleşik Krallık davasında AİHM toplamda 4 yıl 6 ay süren bir yargılamada 2003 Aralık ayında yürürlüğe giren bir kanun son­rasında bir anda çok sayıda başvurunun gelmesi, tek bir davanın karara bağlanması için yaklaşık bir yıl sürecin başlamasının gecikmesi, 2005-2007 yılları arasında söz konusu kanun kapsamında öncelikle görülmesi gereken binin üzerinde davanın karara bağlanması gibi nedenlerle başvurucunun da­vasının karara bağlanmasında yaşanan gecikmenin makul sürede yargılanma hakkını ihlal etmediği sonucuna ulaşmıştır. Bütün bu davalarda geçici olarak iş yükünde meydana gelen olağanüstü artıştan kaynaklanan gecikmelerden devletin sorumluluğunun ortaya çıkmaması, bu konuda gereken çabanın gös­terilmesi ve zamanında yeterli önlemlerin alınması koşuluna bağlanmıştır. Ancak bu tarz gecikmelerin yapısal bir soruna dönüşmesi ve halihazırda uygulanan yöntemlerin yetersiz hale gelmesi durumunda devlet, yaşanan gecik­melerden sorumlu hale gelecek ve daha etkili ve ilave tedbirler alması kendisin­den beklenebilecektir (benzer yöndeki AİHM kararları için bkz. Zimmermann ve Steiner-/İsviçre, 13/7/1983, § 29, Vincent Lynch/Birleşik Krallık, B. No: 19504/06, 6/10/2009).

73.Somut olayda, başvuru dilekçesinden anlaşıldığı kadarıyla, 20/5/2008 tarihinde komisyona başvuru sonrasında başvurucunun zararının tespiti için komisyontarafından yürütülen ilk işlemin 6/9/2010 tarihinde Kaymakamlık İlçe Zarar Tespit BilirkişiKomisyonu tarafından gerçekleştirilen keşif işlemi olduğu görülmektedir. Bir anlamdakomisyona yapılan başvurular arasında başvurucunun dosyasının incelenme sırası bu tarihtegelmiştir. Bu tarihten sonra yaklaşık kırk beş gün içerisinde sırasıyla (13-17/9/2010,12/10/2012 ve 18/10/2010 tarihlerinde) ziraat, kadastro ve inşaat bilirkişi­lerinden ayrı ayrırapor alınmış ve başvurucunun talebi 14/12/2010 tarihinde karara bağlan­mıştır. Komisyondatoplam 2 yıl 6 ay 24 günde karara bağlanan başvurunun işleme konulabil­mesi için 2 yıl 3 ay16 gün sıra beklediği anlaşılmaktadır.

74.Başvurunun karara bağlanmasında yaşanan bu gecikmenin Komi­syona daha önce yapılmış diğer başvuruların incelenmesi nedeniyle ortaya çıktığı açıktır. Yukarıdaaçıklanan nedenlerle de geçici olarak ortaya çıkan bu iş yükü artışının yapısal bir sorunadönüştüğü ve yetkililerin bu konuda üzerine düşeni yapmadıkları söy­lenemeyecektir.

80.Sonuçolarak,idaribaşvurusürecindekomisyonlardaincelenentoplam başvuru sayısı, komisyonda her bir başvuru kapsamında yürütülen keşif, bilirkişi raporlarıalınması vb. faaliyetlerin bütünü düşünüldüğünde detaylı hesaplamalar yapılmasının gerekmesi ve işlemlerin karmaşık olması, söz konusu başvuru öncesi çok sayıda başvuru yapılması ve bunların karara bağlanması, başvurunun komisyonda işleme alınması sonrasında yaklaşık 3 ayda kararın verilmesi ve bunların yanı sıra yargılama sürecinin (dosyanın Diyarbakır İdare Mahkemesin­den yeni açılan Batman İdare Mahkemesine devri söz konusu olmasına rağmen) 1 yıl 9 ay 16 gün içerisinde ilk derece, temyiz ve karar düzeltme aşamalarından geçerek kesinleşmesi gibi davanın tüm koşulları dikkate alındığında toplamda 4 yıl 7 ayda (20/5/2008-19/12/2012 tarihleri arasında) başvurunun karara bağlan­masında kamu otoritelerine ve yargılama organlarına atfedilebilecek bir gecik­menin olduğu söylenemez.

RG No :28942 -RG.T. : 15.03.2014

B.No : 2012 /1246 -K.T: 06.02.2014

48.Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu kamu­laştırma bedelinin tespiti davasında ilk derece mahkemesi ve temyiz mahkemesinin ihtilaf konusuolayla ilgili tutumunun özel bir karmaşıklık göstermediği, yargılamanın iki derecelimahkeme önünde toplam 29 ay sürdüğü, ilk derece mahkemesinin bu süre zarfında,başvurucunun ve davacı idarenin iddialarına ilişkin karar vermek için da­vanın esasınıincelediği, bedel tespitine esas verileri topladığı, bilirkişi raporuna başvurduğu, taraflaraitiraz için süre verdiği, tarafların itirazlarını dikkate aldığı, bu itirazlara istinaden ek bilirkişiraporu aldığı; başvurucu vekilinin mazeret bildirerek iki duruşmaya katılmadığı; davanıntemyiz incelemesinin 8 ayda tamamlandığı görülmüş ve yargılama sü­resinin bütünü dikkatealındığında mahkemeler nezdinde başvurucunun haklarını ihlal edecek şe­kilde gecikmeolmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

RG No :28946 -RG.T. : 19.03.2014

B.No : 2012 /152 -K.T: 20.02.2014

100.Dava dosyasınınincelenmesindederecemahkemesininyargılama faaliyetlerinde hareketsiz kalınan bir döneminin bulunmadığı, yargı mercilerineatfedilebilecek bir kusurun olmadığı ve gerekli özenin gösterildiği görül­müştür. Yargılamasüresinin makul olup olmadığının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerekendavadaki sanık sayısı, dosyada birleştirme kararı verilip verilmediği, da­vanın karmaşıklığı,atılı suçun vasıf ve mahiyeti, söz konusu suç için öngörülen cezanın mik­tarı gibi unsurlar birbütün olarak değerlendirildiğinde somut başvuru bakımından yargılama süresinin makulolduğu görülmektedir.

RG No :28982 -RG.T. : 25.04.2014

B.No : 2012 /1254 -K.T: 07.03.2014

59.Hukuk ve ceza davalarının konuları, tarafları ve amaçları farklı olduğundan, ceza mahkemesi kararları, hukuk davaları için kural olarak kesin hüküm oluşturmaz. Haksız fiil nedeniyle açılan tazminat davalarınıçözmek bütünüyle hukuk hâkiminin göreviiçindedir. Bir “bekletici sorun” iddiası karşısında kalan hâkimin, görevi dışındaki buiddianın mutlaka görevli mahkemede çözülmesini bekleme yüküm­lülüğü yoktur. Kendisi debirçok durumda ileri sürülen hususu karara bağlayabilir. Kaldıki, 818sayılı mülgaKanun’un 53. maddesi gereğince hukuk hâkimi, ceza mahkemesinin mahkûmiyet kararıylabağlı ise de, maddi olayı tespit etmeyen beraat kararı hukuk hâkimini bağlamaz. Onun içinhukuk hâkimi, topladığı deliller doğrultusunda karar verebilir. Ceza mah­kemesinin delilleritespit ve takdiri ile hukuk mahkemesinin delilleri tespit ve takdirinin farklı olmasının birsonucu olarak, bir olayda sebep sonuç bağı bulunmadığına dair ceza mah­kemesi kararı dahi hukuk hâkimini bağlamayabilir.

62.Başvurucu aleyhine Ankara 4. Asliye Hukuk Mahkemesinde açılan manevitazminatdavasında, Ankara 19. AsliyeCezaMahkemesinde açılan kamudavasınınsonuçlanmasının beklenmesi yargılama sürecini uzatmıştır.

63.Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvurucunun haka­rette bulunduğu iddiasıyla aleyhine açılanmanevi tazminat davası; hukuki meseleninçözümündeki güçlük, maddi olayların karmaşıklığı, delillerin toplan­masında karşılaşılanengeller, tarafsayısı gibi kriterler dikkate alındığında karmaşık olm­aktan uzaktır.Başvurucunun,tutumvedavranışlarıylaveusulihaklarınıkullanırkenözensizdavranmasıyla yargılamaların uzamasına sebep olduğu da söylenemez.

64.Başvurununkonusu olantazminatdavasında, yargılama sürecin­deki gecikmeler ayrı ayrı değerlendirildiğinde, ilkderece Mahkemesince uzun aralıklarladuruşmalar yapıldığı Ankara 19. Asliye Ceza Mahkemesindeki ceza da­vasının sonucununbeklendiği, temyiz süreciyle beraber makul olmayan uzun bir süre olan 5 yıl 9 ay 7 gündeyargılamanın tamamlandığı görülmektedir. Başvurucualeyhine açılanmanevi tazminatdavasının niteliği, başvurucu açısından taşıdığı değer ve başvurucunun da­vadaki menfaatidikkate alındığında, bu sürenin makul olmadığı açıktır.

65.Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alman makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar ve­rilmesi gerekir.

RG No :28982 -RG.T. : 25.04.2014

B.No : 2013 /6261 -K.T: 07.03.2014

38.Başvuruya konu dava, başvurucuların miras bırakanlarından intikalle takip etmekte oldukları bir uyuşmazlık olup, bu yönüyle makul süre değerlen­dirmesi bakımındandikkate alınacak sürenin başlangıç anı, mirasçıların yargılamaya katıldıkları an değil, somut olayda muris açısından değerlendirmeye esas alınan sürenin başlangıç anıdır (B. No:2013/1115, 5/12/2013, §51).

39.Davanın ikame edildiği tarih ile Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruların incelenmesi hususundaki zaman bakımından yetkisinin başladığı tarihin farklı olmasıhalinde dikkate alınacak süre, 23/9/2012 tarihinden sonra geçen süre değil, uyuşmazlığınbaşlangıç tarihinden itibaren geçen süredir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 51).

47.Başvuru konusu yargılamada söz konusu olduğu gibi, verilen bir­leştirmekararının adaletin daha iyi gerçekleştirilebilmesi için makul olduğu değerlendirilebilirse de,bu tür kararların yargılamayı uzatacağı göz önünde bulundurularak, yargılamanın diğeraşamalarında sürecin hızlandırılması hususunda daha fazla gayret ve özen gösterilmesigerektiği açıktır.

49.Davada yer alan kişi sayısı ve davanın mahiyeti nedeniyle icrası gere­ken usul işlemlerinin niteliği başvuruya konu yargılamanın karmaşık olduğunu ortaya koymaklabirlikte, davaya bütün olarak bakıldığında yaklaşık elli altı yıllık yargılama sürecinde makulolmayan bir gecikmenin olduğu sonucuna varılmıştır.

50.Açıklanan nedenlerle, başvurucuların Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma haklarının ihlal edildiğine karar ve­rilmesi gerekir.

51.Başvurucular ayrıca, uzun süren yargılama nedeniyle taşınmaz­lardan yararlanamadıkları gibi taşınmazlardan sağlanan gelir desteklerinden de mahrum kaldıklarını belirterek, Anayasa’nın 35. maddesinde tanımlanan mülkiyet haklarının ihlal edildiğini iddia etmişolmaklaberaber, somutyargılamabağlamında başvurucularınmakul sürede yargılanma haklarının ihlal edildiği yönünde yukarıda yer verilen tespit ışığında, mülkiyet hakkının ihlal edildiği yönündeki iddianın ayrıca incelenmesine gerek görülmemiştir.

RG No :28864-RG.T. :27.12.2013

B.No : 2012 /650 – K.T : 05.12.2013

50.Belirtilen hususların yanı sıra, ilk derece Mahkemesinin gerekçeli ka­rarında bilirkişi raporunda başvurucunun ticari defterlerinde davalılar adına her­hangi bir kayda ve bu kapsamda dava konusu çek kaydına rastlanmadığının tespit edildiğinin ve karar gerekçesinin takip eden kısmında dava konusu çekin başvurucunun ticari defterlerinde kayıtlı olmamasının çekin bedelsiz olduğunun kanıtı sayılamayacağının belirtilmesi karşısında, bilirkişi incelemesi için geçen yedi ayı aşkın bekleme periyodunun da üzerinde durulması gereken bir diğer süreç olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca, dosya aslının farklı yargı merci­lerine gönderilmesi neticesinde, yargılama dosyasının ilgili mahkemeye iades­inin sağlanması hususunda yaklaşık bir yıl sekiz aylık bir sürenin geçtiği görülmektedir. Yargılama süresince bir kısım dosya ve kayıtların gerekçe göste­rilmeksizin müteaddit defa ilgili mercilerden talep edildiği ve belirtilen tüm bu hususların yargılamanın uzaması üzerinde baskın bir etkiye sahip olduğu an­laşılmaktadır.

51.Başvurucu vekilince yargılama süresince dört defa mazeret di­lekçesi sunulduğu görülmekle birlikte, başvurucunun tutumunun yargıla­manın uzamasına özellikle bir etkisi olduğu tespit edilmemiştir.

52.Yapılan bu tespitler çerçevesinde davayabütün olarak bakıldığında, başvuruya konu on iki yıl beş aylık yargılama faaliyetinde makul olmayan bir gecikmeninolduğu sonucuna varılmıştır.

RG No :28864-RG.T. :27.12.2013

B.No : 2013/1213 -K.T : 04.12.2013

55.Somut yargılama açısından, bir ceza dosyası akıbetinin on bir ayı aşkın bir süre beklenildiği ve bu uzun bekleme sürecine rağmen ilgili dosyanın somut yargılamaaçısından nasıl bir değerlendirme için kullanılmak istendiği hususuna hüküm gerekçesindeyer verilmediği, ilk derece Mahkemesinin gerekçeli kararında uyuşma­zlığın dava konusuçekin teminat amacıyla verilip verilmediği noktasında toplandığı, çekin bir ödeme vasıtasıolduğu ve kural olarak mevcut bir borcun tediyesi amacıyla verildiğinin kabulünün gerektiği, bu durumda mevcut çekin teminat amacıyla verilmiş olduğu yönündeki iddianın başvurucular tarafından yazılı delille ispatlanması gereğine rağmen, belirtilen husus yazılı delille ispatlanmadığı gibi yemin deliline de başvurulmayacağının başvurucular vekilince beyan edildiği ve bu itibarla başvurucuların iddialarını ispat edemedikleri gerekçesine yer verildiği ve hükmün gerekçesinde dinlenilen başvurucu tanıkları ile yapılan keşif ve bilirkişi raporlarına da dayanılmadığınazara alındığında, tanık dinlenilmesi, keşif ve bi­lirkişi incelemesi gibi usuli işlemler için geçirilen on ayı aşkın süreyi içeren be­kleme periyodunun da üzerinde durulması gereken bir diğer süreç olduğu an­laşılmaktadır. Belirtilen hususların yanı sıra, davalı vekilince sunulan cevap di­lekçesinde belirtilen usule ilişkin itirazlar arasında yer verilen dava harcının eksik olduğu noktasındaki itirazın yaklaşık iki yıl sekiz ay sonra değerlendiri­lerek eksik harcın tamamlanması hususunda başvurucular vekiline süre veril­diği ve ilgili hususun ikmal edilmemesi üzerine dosyanın işlemden kaldırıl­masına karar verildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca yargılama süresince bir kısım dosya ve kayıtların gerekçe gösterilmeksizin müteaddit defa ilgilimercilerden talepedildiği ve belirtilen tümbu hususların yargılamanın uzaması üzerinde baskın bir etkiye sahip olduğu anlaşılmaktadır.

56.Kanun yolu incelemesinde geçensüreninise temyiz ve karar düzeltmeaşamaları dâhil bir yıl iki aylık bir yargılama dilimini kapsadığı görülmektedir.

57.Başvurucular vekilince üç defa mazeret dilekçesi sunulduğu ve eksik harcıntamamlanmasınedeniyle dosyanınişlemdenkaldırıldığı süreçte başvurucuların tutumunedeniyle yaklaşık iki aylık bir gecikme periyodu yaşandığı anlaşılmakla birlikte, başvurucularıntutumununyargılamanınuzamasına özelliklebiretkisi olduğutespit edilmemiştir.

58.Yapılan bu tespitler çerçevesinde davaya bütün olarak bakıldığında, davanıntaraflarında yer alan kişi sayısı ve davanın konusu itibariyle karmaşık olaraknitelendirilemeyecek olan yargılama faaliyetinde, yetkili ma­kamların yargılamaya ilişkinusul işlemlerinde yeterli özeni göstermemeleri nedeniyle, başvuruya konu beş yıl üç ay süren yargılama faaliyetinde makul olmayan bir gecikmenin olduğu sonucuna varılmıştır.

RG No :28842-RG.T. :05.12.2013

B.No : 2012 /1198-K.T : 07.11.2013

45.Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makul süredeğerlendirmesinde, süreninbaşlangıcı kural olarak, uyuşmazlığı kararabağlayacakyargılama sürecinin işletilmeye başlandığı, başka bir deyişle davanın ikame edildiği tariholmakla beraber, bazı özel durumlarda girişimin niteliği göz önünde tutularak uyuşmazlığınortaya çıktığı daha önceki bir tarih başlangıç tarihi olarak kabul edilebilmektedir (Benzeryöndeki AİHM kararları için bkz. König/Almatrya, B. No: 51963/99, 23/5/2007, § 24;Poiss/Avusturya, B. No: 8163/07, 2/4/2013, § 21). Somut başvuru açısından benzer birdurum söz konusu olup, makul süre değerlendirmesinde nazara alınacak zaman dilimininbaşlangıç tarihi, başvurucu tarafından park alanına dönüştürülen ancak uzun süredirkamu­laştırılmayan taşınmazların kamulaştırılarakbedelininödenmesi,bunun mümkünolmaması durumunda ise belediyeye ait başka taşınmazlarla takas edil­mesi veya imaraaçılması hususlarını içeren taleplerini ilgili idarelere ilettiği 18/3/2002 tarihidir.

46.Uyuşmazlığın başlangıç tarihiileAnayasa Mahkemesinin birey­selbaşvuruların incelenmesi hususundaki zaman bakımından yetkisinin başladığı tarih farklıolabilmekle beraber, zaman bakımından yetkiyi belir­leyen hükümlerin, olay ve olgularınmeydana geldiği tarihi değil, hak ihlali oluşturan işlem ve eylemlere karşı başvurulabilecekkanunyollarının tüketil­diği,yani işlemveyakararınkesinleştiği tarihi esas aldığıgörülmektedir. Başvuru konusu uyuşmazlığın, Anayasa Mahkemesinin zaman bakımındanyet­kisinin başlangıcını teşkil eden 23/9/2012 tarihinden önce başlamış olduğu, başvuru tarihiitibarıyla yaklaşık on yıl dokuz ayı aşkın bir süredir devam ettiği ve belirtilen tarih itibarıylauyuşmazlığa ilişkin davanın halen derdest olduğu an­laşılmakla, somut başvuruya ilişkinolarak yapılacak makulsüre değerlendirme­sinde dikkate alınacak sürenin başlangıcı,18/3/2002 tarihidir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 51).

47.Sürenin bitiş tarihi ise, çoğu zaman icra aşamasını da kapsayacak şe­kildeyargılamanın sona erme tarihidir. Ancak devam eden yargılamalara ilişkin makul süredeyargılanma hakkınınihlal edildiği iddiasını içeren başvuruların yargılama faaliyetinindevamı sırasında da yapılabilmesi olanağı bulunduğundan, değerlendirmeye esas alınacaksürenin bitiş anı bireysel başvu­runun karara bağlandığı tarihtir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, §52).

66.Başvurucunun tarafı olduğu uyuşmazlığa ilişkin yaklaşık on bir yıl se­kiz aylıkyargılama süresi nazara alındığında, başvurucunun yargılama faaliyetinin uzunluğusebebiyle, yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olanmanevi zararları karşılığındabaşvurucuya takdiren 10.600,00 TL manevi tazmi­nat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

RG No :28842 -RG.T. :05.12.2013

B.No : 2013 /772-K.T : 07.11.2013

62.Taraflar için 4857 sayılı Kanun’da belirtilen süreler kural olarak kesin ve hakdüşürücü nitelikte olmasına rağmen, Kanun’un 20. maddesinde mahkemeler için öngörülen süreler hak düşürücü nitelikte değildir. İşe iade davalarının sonuçlandırılması için öngörülen ikiaylık süre,mahkemelereyö­nelikbirsüre olduğundandüzenleyicinitelikteolup, mahkemeler bu sürede davayı sonuçlandıramasalar da daha sonra verdikleri kararların geçerli olduğunda şüphe yoktur.

63.Nitekim AİHM de, işe iade davalarının 4857 sayılı Kanun’un 20. Mad­desindeöngörülen yasal süre içerisinde sonuçlandırılamaması nedeniyle Türkiye aleyhine yapılmışbaşvurularda, Türkiye’nin bu tür bir kanunu kabul etmekle, iş hukukuna ilişkinanlaşmazlıklarıçözmek,özellikleişten çıkarma durum­larında iş hukuku konusundakiçekişmelerin süresini kısaltmak amacıyla hız­landırılmış bir usul düzenlemiş olduğunusaptamakta ve kanunun bu amacını vurgulamaktadır. AİHM, ulusal mahkemelerin yasalsüreye riayetlerine ilişkin yerel mevzuatı nasıl yorumladıklarını ve uyguladıklarınıdenetle­menin görevi olmadığını belirterek başvuranların davasının “makul süre” içe­risindetamamlanıp tamamlanmadığını tespit etmek amacıyla yargılama sü­resinin bütününü elealarak, bu sürenin Sözleşme’nin 6. maddesinin 1. fıkrasına uygun olup olmadığıyla sınırlı bir inceleme yapmaktadır.AİHM bir yıl beş ay süren bir işe iade davasıyla ilgilideğerlendirmesinde, sözü edilen davada ulusal mahkemelerin ihtilaf konusu olayla ilgili tutumunun özel bir karmaşıklık göstermediğini, yargılamanın iki dereceli mahkeme önünde bir yıl beş ay sürdüğünü, ulusal mahkemelerin bu süre zarfında, başvuranın iddialarına ilişkin karar vermek için davanın esasını incelediğini ve tanık ifadeleri ile bi­lirkişi raporları aldıklarını ifade ederek yargılama süresinin bütünü dikkate alındığında ulusal mahkemeler nezdinde gecikme olmaması nedeniyle Sözleşme’nin 6. maddesinin 1. fıkrası bağlamında “makul sürenin” aşılmadığı yönünde karar vermiştir (Çalık/Türkiye, B. No: 3675/07, 31/8/2010; benzer bir karar için bkz. Dildirim/Türkiye, B. No: 42927/10, 12/3/2013).

73.Adalet Bakanlığı görüşünde tanık sayısının çokluğundan bahsedil­mişse debaşvurucu ve davalının Mahkemeye yargılamanın uzamasına sebe­biyet verecek derecedeçokolarak değerlendirilemeyeceksayıda(üçer) tanık sundukları, 14/7/2009 tarihliduruşmada başvurucunun tanıklarının, 18/8/2009 tarihli duruşmada ise davalı tanıklarınındinlendiği ve bu tarihte yani yargıla­manın başladığı tarihten üç buçuk ay sonra bilirkişiraporunun alınması dışındadosya tekemmülünün gerçekleştiği, sonuçolaraktanıkdinlemenin davanın uza­masına esaslı bir etkisinin olmadığı anlaşılmıştır,

74.Başvurucu vekili, mazeret dilekçeleriyle 24/9/2009 ve 22/7/2010 ta­rihli ikiduruşmaya katılmamıştır.Başvurucuvekilininkatılmadığı 24/9/2009tarihliduruşmabilirkişi raporunun beklendiği sürece denk geldiğinden herhangi bir gelişme olmamış ve buduruşmaya katılmamanın davanın uzamasına etkisi görülmemiştir. Başvurucu vekilininkatılmadığı 22/7/2010 tarihli duruşmaya ise davalı vekili de katılmadığından bilirkişiraporunun geldiği görülerek okunmuş ve dosyasına konulmuştur.Bu durumda başvurucuvekilinin katılmadığı ilk duruşma nedeniyle davanın uzamasınasebebiyetverdiğisöylenemez. Başvurucu vekilinin 22/7/2010 tarihli duruşmaya katılmamasının davanınuzamasında belli bir rolü olmuş ise de bu duruşmaya davalı vekilinin maze­retsiz olarakkatılmadığının da göz önünde bulundurulması gerekir.

82.Söz konusu başvurunun konusuolanfesheitiraz davasında yargılamasürecindeki gecikme periyotları ayrı ayrı değerlendirildiğinde, ilk derece mah­kemesincetalep edilen bilirkişiye ulaşılamadığı, temyiz aşamasında dava do­syasının iş bölümü gereğidairelerarasında gidipgeldiği veeksikliğintamam­latılması içintekrarilkderecemahkemesine gönderildiği; sonuç olarak İş Ka­nunu’nda öngörülen sürelere oranla haklıgörülemeyecek derecede uzun bir süre olan 3 yıl 5 ayda yargılamanın tamamlandığıgörülmektedir. İş ilişkisinden kay­naklanan uyuşmazlıkların özellikle de işe iade talebiniiçeren feshe itiraz da­valarının niteliği, başvurucu açısından taşıdığı değer ve başvurucunundavadaki menfaati dikkate alındığında, 3 yıl 5 ay gibi bir sürenin makul olmadığı aşikârdır.

87.Başvurucu tarafından davanın 4857 sayılı Kanun gereği bitirilmesi ge­reken üçaylık süreden kararın kesinleştiği tarihe kadar geçen süre için aylık as­gari ücret üzerindenyapılan hesaplama sonucu maddi tazminat talep edilmişse de bu süreçte uzun sürenyargılama ile başvurucunun uğradığını iddia ettiği maddi zarar arasında illiyet bağı kuracakbir delil sunulmamıştır. Başvuruda Anayasa’nın 36. maddesinin ihlal edildiği tespit edilmişolmakla beraber, tespit edilen ihlalle iddia edilen maddi zarar arasında illiyet bağıbulunmadığı an­laşıldığından, başvurucunun maddi tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir.

88.Başvurucu açısından işe iade konulu davanın başvurucunun kişisel yararı gözönünde bulundurulduğunda, yaklaşık üç yıl beş ay süren yargılama sürecinin uzunluğusebebiylebaşvurucuyayalnızcaihlaltespitiyle giderile­meyecek olanmanevi zararıkarşılığında davanın başvurucu için taşıdığı değer de dikkate alınarak takdiren 3.000,00 TLmanevi tazminat ödenmesine karar ve­rilmesi gerekir.

RG No :28808 -RG.T. :01.11.2013

B.No : 2012 /367 -K.T : 17.09.2013

25.Başvuru konusudavanın açılıştarihi 15/3/1965 olmaklabe­raber,başvurucunun vekili vasıtasıyla verdiği 14/6/2012 tarihli asli müdahale dilekçesi sonrasında, asli müdalıil sıfatıylayargılamadayer almaya başla­dığı anlaşılmaktadır. Bu nedenle, başvurucu açısından yapılacak makulsüre değerlendirmesibakımından dikkate alınacak süreninbaşlangıçanı,davanınaçıldığı tarihdeğil, usuleuygun olarakasli müdahale talebindebulunul­duğutarihtir (Benzer yöndekiAİHMkararlarıiçinbkz. Cacchia­relta/ltalya,64886/01,29/3/2006, § 113; Namlıve Diğerleri/Türkiye,51963/99, 23/5/2007, § 17-19; M. Ö./Türkiye, 21 136/95, 19/5/2005, § 25).

27.Başvuru konusu olayda başvurunun asli müdahil sıfatıyla davada yer almayabaşladığı tarih 14/6/2012 olup, dava halen derdest olmakla, başvurucu açısından yargılamayaklaşık bir yıl üç aylık bir süredir devam etmektedir. Bu kapsamda, başvurucunun tarafıolduğu uyuşmazlığın karara bağlanması için geçen sürenin makul olup olmadığı noktasındanazara alınacak zaman dilimi bir yıl üç aylık bir süreyi kapsamaktadır.

29.Başvurunundeğerlendirilmesi neticesinde, başvuruyakonu yargıla­manınseksen üç adet taşınmaza ilişkin müdahalenin meni ve ecrimisiltalebiyle genel mahkemelerde açılan ve görevsizlik kararıyla kadastro mah­kemesine devredilen bir mülkiyet uyuşmazlığı olduğu, kırk beş davalı aleyhine açılan davanın yargılaması sırasında birçok taraf mirasçısının yargılamaya dâhil edilmesine karar verildiği, ayrıca iki yüze yakın kişi tarafından davaya müda­hale talebinde bulunulduğu,başvurucunun da bu meyanda başvuruya konu İzmir Kadastro Mahkemesinin 2003/14 esas sayılı dosyasında yürütülen yargıla­maya asli müdahil sıfatıyla katıldığı, başvurucunun müdahale talebinde bulun­masını takiben yapılan dört celsede, belirtilen müdahale taleplerine ilişkin eks­ikliklerin ikmali ve bu taleplerin değerlendirilmesine ilişkin ara kararlar ihdas edildiği, başvuru konusu olayda uygulanması gereken usul hükümleri nazara alındığında, başvurucu açısından geçerli olan bir yıl üç aylık yargılama sü­resinin somut davada makul süreyi aşmadığı ve başvuruya konu uyuşmazlığın yargılama makamlarının tutumu nedeniyle geciktirildiğiiddiasınınaçıkça dayanaktan yoksun olduğu anlaşılmaktadır.

RG No :29232-RG T. : 10.01.2015

B.No : 2013 /1401 -K.T: 16.10.2014

30.Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makul süredeğerlendirmesinde,süreninbaşlangıcıkuralolarak,uyuşmazlığıkararabağlayacakyargılama sürecinin işletilmeye başlandığı, başka bir deyişle davanın ikame edildiği tariholup, bu tarih somut başvuru açısından, başvuruya konu boşanma davasının açılmış olduğu19/11/2008 tarihidir (B. No. 2012/13, 2/7/2013, § 45). Sürenin bitiş tarihi ise, çoğu zamanicra aşamasını da kapsayacak şekilde yargılamanın sona erme tarihi olup, davanın reddihükmüyle sonuçlanan başvuru konusu yargılama açısından bu tarih Yargıtay 2. HukukDairesinin E.2012/23462, K.2012/30316 sayılı karar düzeltme talebinin reddine dair ilamtarihi olan 13/12/2012 tarihidir.

32.İlgili yargılama evrakının tetkikinden, ilk derece mahkemesince yargılamasürecinde ilgili usul hükümlerine genel olarak riayetle ara karar gere­klerinin yerinegetirildiği,birleşennafaka davası ve boşanma davası kapsamında tarafların bilirkişiraporlarına dair itirazlarının da karşılanması amacıyla rapor ve ek raporlar alındığı, yürütülenyargılamanın tüm celselerinde esaslı usuli işlemler yapıldığı ve hiçbir yargılama celsesindedosyanın tetkike alınmadığı, duruşma aralıklarının genel itibarıyla bir ay olarak tanzimedildiği ve celse aralarında ta­raflara tebliği gereken bilirkişi rapor ve ek raporlarına ilişkintebligatişlemler­ininsüresinde yapılarak,ilgilikurumlar nezdinde yapılmasıgerekenaraştır­malara dair evrakın verilen sürelerde tanzim edildiği görülmektedir. Söz konusuyargılamanın özellikle boşanma, tazminat ve nafaka taleplerini konu alan bir ihtilaf olmasıve ilgili kurumlar nezdinde tahkikat, bilirkişi incelemesi ve tanık dinlenilmesi gibi belirliusul işlemlerinin yapılmasını gerektirmesine bağlı ola­rak karmaşık bir nitelikte olduğu, bunedenle, başvuru konusu olayda uygulanması gereken usul hükümleri nazara alındığında,söz konusu iki dere­celi yargılama prosedüründe geçen dört yıl bir aylık yargılama süresininma­kul süreyi aşmadığı ve başvuruya konu uyuşmazlığın karara bağlanmasının yargılamamakamlarının tutumu nedeniyle geciktirildiğine dair bir bulgu sap­tanmadığı anlaşılmaktadır.

RG No :29232-RG T. : 10.01.2015

B.No : 2013 /3771 -K.T: 16.10.2014

61.Başvuru konusu yargılama süreci değerlendirildiğinde, İlk DereceMahkemesinde29/5/2008 tarihinde açılan dava hakkında 31/12/2008 tarihinde kararverildiği ve yargılama süresinin 7 ay 2 gün olduğu, İlk Derece Mahkemesi karar tarihindenDanıştay On ikinci Dairesinin karar düzeltme talebinin reddi kararına kadar geçen sürenin ise4 yıl 1 ay 18 gün ve toplam yargılama süresinin ise 4 yıl 8 ay 20 gün olduğu, İlk DereceMahkemesince makul sürede dava hakkında karar verilmiş ise de Danıştay On ikinciDairesinde geçen kanun yolu incelemesinde gecikmelerin yaşandığı tespit edilmekle beraber, yukarıda yer verilen tespitler ışığında, özellikle yargı sisteminin yapısından kaynaklanan iş yükü ve organizasyon eksikliğinin somut başvuruya ilişkin yargılama sü­resinin uzaması üzerinde baskın bir etkiye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Ancak Anayasa’nın 36. maddesi ile Sözleşme’nin 6. maddesi gereğince, yargılama sisteminin, mahkemelerin davaları makul bir süre içinde karara bağlama yükümlülüğü de dâhil olmak üzere adil yargılama koşullarını yerine getirebil­ecek biçimde düzenlenmesini zorunlu kıldığından, hukuk sisteminde var olan yapısal veorganizasyonailişkin eksikliklerinyargılamafaaliyetininmakulsürede gerçekleştirilmemesine mazeret sayılamaz.

RG No : 29208-RG T. : 17.12.2014

B.No : 2012 /827 -K.T: 15.10.2014

50.Buna göre muhakeme usulü, iki dereceli yargılama sürecinde, şikaye­tin yapıldığı tarihten 8 yıl 3 ay 1 gün sonra yani 8/10/2012 tarihinde zamanaşımı nedeniyle sonbulmuştur. Yukarıda belirtilen ilkeler çerçevesinde (§ 45, 46, 47) mahkemelerin fizikselbütünlüğe yönelik saldırılardan dolayı suçlanan kişi­lere ilişkin yargılamaları ivediliklesonlandırması ve dolayısıyla davanın zamanaşımına uğramasını önlemesi gerekirken, somut olayda davanın zamanaşımına uğradığı görülmektedir. Böylece ilk derece Mahkemesince aleyhe maddi kanıtların oluştuğu kabul edilerek cezalandırılan sanık ile ilgili davanın sonuçta zamanaşımına uğradığı görülmüştür. Dolayısıyla, derece Mahkemesi önündeki süreçte kayda değer bir gecikmenin olduğu, bu gecik­menin makul bir nedene dayanmadığı, sanığın cezasız kalmasına engel olacak ivedilikte hareket edilmediği ve cezai başvurunun etkisiz olmasına sebebiyet ve­rildiği belirlenmiştir.

RG No : 29208-RG T. : 17.12.2014

B.No : 2012 /1036 -K.T: 15.10.2014

46.Cezai alanda yöneltilen suç isnatları ile ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makulsüre değerlendirmesinde, sürenin başlangıcı kural olarak, kişiye bir suç işlediği iddiasınınyetkili makamlar tarafından bildirildiği veya isnattan ilk ola­rak etkilendiği arama veyagözaltı gibi tedbirlerin uygulandığı an olup, somut başvuru açısından bu tarih, yakalandığı25/9/2006 tarihidir. Sürenin bitiş tarihi ise, suç isnadına ilişkin nihai kararın verildiği tarihtir.

Ancak devam eden yargılamalara ilişkin makul sürede yargılanma hak­kının ihlal edildiğiiddiasını içeren başvuruların yargılama faaliyetinin devamı sırasında da yapılabilmesiolanağı bulunduğundan, değerlendirmeye esas alınacak sürenin bitiş anı bireysel başvurununkarara bağlandığı tarihtir (B. No: 2012/13,2/7/2013, § 34; B. No: 2012/625,9/1/2014, § 32).

Bu kapsamda, somut yargılama faaliyeti açısından sürenin bitiş tarihi, başvurucu hakkındakimahkumiyet kararlarının kesinleşme tarihi olan11/11/2013 tarihi olup, yağma suçuyönünden yargılamanın bu tarihten sonra da devam ettiği anlaşılmaktadır.

49.Başvuruya konu davada yer alan sanık ve mağdur sayısı, suçlamaların niteliğiile yargılama kapsamında icrası gereken usul işlemleri dikkate alındığında yargılamanınkarmaşık olduğunun kabul edilemeyeceği, yargılama sürecinde başvurucunun tutukluolduğu, davaya bir bütün olarak bakıldığında, somut başvuru açısından farklı bir kararverilmesini gerektirecek bir yön bulun­madığı ve temyiz incelemelerinde yaklaşık 4 yılıngeçtiği toplam 7 yılı aşan yargılama sürecinde makul olmayan bir gecikmenin olduğusonucuna varılmıştır.

RG No : 29208-RG T. : 17.12.2014

B.No : 2013 /4454 -K.T: 15.10.2014

46.Makul süre incelemesinde; icra dairesine intikal eden maddi vakıalar, tarafların genel olarak icra safhasındaki tutumu, icra sürecinin uzamasındaki et­kisi ve usuli haklarını kullanırken gereken dikkat ve özeni gösterip gösterme­dikleri; icra makamları yanında icra süreciyle ilgili kamu gücü kullanan tüm de­vlet organlarına atfedilebilir yapısal sorunlar ve organizasyon eksikliğinden kay­naklanan bir gecikme olup olmadığı ve Mahkeme kararının süratle icra edilmesi hususunda gerekli özenin gösterilip gösterilmediği; başvurucu için hukuki kor­umanın bir an önce gerçekleştirilmesindeki yararının ne olduğu gibi icranın nit­eliği ve niceliğine ilişkin birçok hususun birlikte değerlendirilerek karar veril­mesi gerekmektedir.

47.İcraişlemleriyle ilgili olarakmakul süredeğerlendirmesindesü­reninbaşlangıcı, icra takibinin başlatıldığı tarihtir. Sürenin bitiş tarihi ise, kural olarak icra takibi sonucu alacağın tahsil edildiği tarihtir.

48.Başvuru konusu olayda, iş akdini haklı nedenlefesheden başvurucutarafından İzmir 7. İş Mahkemesinde açılan dava sonunda tazminat ve alacakların davalıBMC San. ve Tic. A.Ş.’den tahsiline karar verilmiştir. Başvurucu, anılan karara dayalıolarak 5/6/2013 tarihinde davalı aleyhine ilamlı icra takibi başlatmıştır. Ödeme emri7/6/2013 tarihinde davalıya tebliğ edilmiş ve itiraz edilmeksizin icra takibi kesinleşmiştir. Başvurucu vekilinin 21/6/2013 tarihli talebi üzerine davalının 39 aracına haciz konulmuş,ancak satış gerçekleştirilmemiştir. Davalı tarafından başvurucuya halen herhangi bir ödemeyapılmamış olup, icra takip dosyası der­desttir.

49.İcra takibinin başlatıldığı 5/6/2013 tarihinden itibaren, bireysel başvu­rununyapıldığı 17/6/2013 tarihine kadar geçen sürenin başvurucu açısında bir ihlal oluşturmadığıaçıktır. Öte yandan,alacağın tahsili amacıyla haciz işlemlerinin yapıldığı ancakbaşvurucununtalebi olmadığı için satış işlem­lerininhenüzgerçekleştirilmediği deanlaşılmaktadır. Yapılan icra takibi, özel hukuk kişileri arasındaki bir takip olup, Devletintaraf sıfatı buyürütülmesi esas olup, İcra Müdürlüğünün kendiliğinden hareket etmesi de mümkündeğildir. Başvuru konusu olayda,icra takibinin devam etmesinde İcra Müdür­lüğüneyüklenebilecek herhangi bir kusur da isnat edilmemiştir. Sonuç olarak, başvuru tarihiitibarıyla 12 gündür devam eden icra süreci nedeniyle adil yargılanma hakkına yönelik birihlal bulunmadığı anlaşılmıştır.

53.Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (Sözleşme) ortak korumaalanı dışında kalan bir hak ihlali iddiasını içeren başvurunun kabul edi­lebilir olduğuna kararverilmesi mümkün olmayıp (B. No: 2012/1049, 26/3/2013, § 18), Sözleşme metni ileAvrupa İnsan Haklan Mahkemesi (AİHM) kararlarından ortaya çıkan ve adil yargılanmahakkının somut görünümleri olan alt ilke ve haklar, Anayasa’nın 36. maddesinde yer verilenadil yargılanma hak­kının da unsurlarıdır. Anayasa Mahkemesi de Anayasa’nın 36. Maddesiuyarınca inceleme yaptığı bir çok kararında, ilgili hükmü Sözleşme’nin 6. maddesi ve AİHMiçtihadı ışığında yorumlamak suretiyle, gerek Sözleşme’nin lafzi içeriğinde yer alan gerekAİHM içtihadıyla adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil edilen ilke ve haklara,Anayasa’nın 36. maddesi kapsamında yer vermektedir. Somut başvurunun dayanağınıoluşturan makul sürede yargılanma hakkı da yukarıda belirtilen ilkeler uyarınca adilyargılanma hakkının kapsamına dâhil olup, ayrıca davaların en az giderle ve mümkün olansüratle sonuçlandırıl­masının yargının görevi olduğunu belirten Anayasa’nın 141. Maddesininde Anayasa’nın bütünselliğiilkesi gereği, makulsürede yargılanma hakkınındeğerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerektiği açıktır (B. No:2012/13,2/7/2013, §§38-39).

59.Bu şekilde kanun koyucu, iş hukukunun çalışanı koruyucu niteliğini ve işdavalarının özelliklerini dikkate alarak genel mahkemelerin dışında özel bir iş yargılamasısistemi oluşturmuş ve iş davalarının, konunun uzmanı mahke­melerce mümkün olduğuncahızlı, basit ve ucuz bir biçimde sonuçlandırılmasını amaçlamıştır (B. No: 2013/4701,23/1/2013, §47).

RG No : 29208-RG T. : 17.12.2014

B.No : 2014 /7204 -K.T: 15.10.2014

37.Başvurucunun gözaltına alındığı 19/12/2006 tarihinden İstanbul10. AğırCeza Mahkemesinin 15/4/2013 tarihli kararı arasında 6 yıl 3 ay 128 günlük bir süreningeçtiği görülmektedir. 24 şüphelinin yargılandığı davada toplam 24 celse yapılmış vebaşvurucu tutuklu olarak yargılanmıştır, İlk derece mahkeme­since karar verildiği 15/4/2013tarihinden bireysel başvurunun karara bağlandığı 15/10/2014 tarihi arasında ise 1 yıl 6 aylıkbir sürenin geçtiği ve davanın henüz sonuçlanmamış olduğu ve temyiz aşamasındabulunduğu da dikkate alınmalıdır.

38.Yukarıda yer verilen tespitler çerçevesinde davaya bütün olarak bakıldığında, 8yıla yakınyargılamasürecindemakulolmayanbir gecikmeninolduğusonucuna varılmıştır.

RG No :29125-RG T. : 04.12.2014

B.No : 2013 /6585 -K.T: 18.09.2014

67.Kanun yolu incelemesi sürecinin değerlendirilmesinde, ilk derece mahkemesikararının temyiz edilmesi üzerine, temyiz merciinde kayda alınma tarihi nazara alındığındayaklaşık dört yıl bir ay sonra onama kararının verildiği anlaşılmaktadır. Bu haliyle kanunyolu merciinde geçen yargılama süresinin, 2577 sayılı Kanun’un 20. maddesinde öngörülen,Danıştay, bölge idare, idare ve vergi mahkemelerindeki dosyaların, 2577 sayılı Kanun vediğer kanunlarda be­lirtilen öncelik veya ivedilik durumları ile Danıştay için BaşkanlarKurulunca; diğer mahkemeler için Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca konu itibarıylatespit edilip Resmî Gazete’de ilan edilecek öncelikli işler göz önünde bulundu­rulmaksuretiyle geliş tarihlerine göre inceleneceği ve tekemmül ettikleri sıra dâhilinde bir kararabağlanacağı, bunların dışında kalan dosyaların ise tekemmül ettikleri sıraya göre vetekemmül tarihinden itibaren en geç altı ay içinde sonuç­landırılacağı hükmüne rağmen, uzunbir yargılama süresini kapsadığı anlaşıl­maktadır.

68.Yargılama sürecinin uzamasında yetkili makamlara atfedilecek gecik­meler,yargılamanın süratlesonuçlandırılması hususundagerekli özeningöste­rilmemesindenkaynaklanabileceği gibi, yapısal sorunlar ve organizasyon eksik­liğinden de ileri gelebilir. Zira Anayasa’nın 36. maddesi ile Sözleşme’nin 6. maddesi, hukuk sistemi­nin, mahkemelerindavaları makul bir süre içinde karara bağlama yükümlülüğü de dâhil olmak üzere adilyargılama koşullarını yerine getirebilecek biçimde düzenlenmesisorumluluğunuyüklemektedir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 44).

69.Bu kapsamda, yargı sisteminin yapısı, mahkeme kalemindeki rutin görevlersırasındaki aksamalar, hükmün yazılmasındaki, bir dosyanın veya belgenin bir mahkemeden diğerine gönderilmesindeki ve raportör atanmasın­daki gecikmeler, yargıç ve personel sayısındaki yetersizlik ve iş yükü ağırlığı nedeniyle yargılamada makul sürenin aşılması durumunda da yetkili makam­ların sorumluluğu gündeme gelmektedir (B. No: 2012/1198, 7/11/2013, §55).

70.Başvuru konusu yargılama sürecideğerlendirildiğinde,İlkDe­receMahkemesince dosyanın karara bağlanma sürecinde ve Danıştay’a şevki sürecinde gecikmeyaşandığı,kanun yolu incelemesinde de benzerşekilde ka­rarınalınmasınoktasındaaksamalar olduğu tespit edilmekle beraber, yukarıda yer verilen tespitler ışığında, özellikleyargı sisteminin yapısından kaynaklanan iş yükü ve organizasyon eksikliğinin somutbaşvuruya ilişkin yargılama süresi­nin uzaması üzerinde baskın bir etkiye sahip olduğuanlaşılmaktadır. Ancak Ana­yasa’nın 36. maddesi ile Sözleşme’nin 6. maddesi gereğince,yargılama sistemi­nin,mahkemelerindavalarımakulbir süreiçinde karara bağlamayükümlülüğü de dâhil olmak üzere adil yargılama koşullarını yerine getirebilecek biçimdedü­zenlenmesini zorunlu kıldığından, hukuk sisteminde var olan yapısal ve organi­zasyonailişkin eksiklikler yargılama faaliyetinin makul sürede gerçekleştirilme­mesine mazeretsayılamaz.

RG No :29235 -RG.T. : 13.01.2015

B.No : 2014 /7226 -K.T: 04.11.2014

47.Başvurucunun gözaltına alındığı 21/2/2006 tarihinden İstanbul 11. Ağır CezaMahkemesinin 18/6/2010 tarihli kararı arasında 4 yıl 3 ay 28 günlük bir sürenin geçtiğigörülmektedir. Altı sanığın yargılandığı davada, mahkemece başvurucunun savunması21/7/2006 tarihinde alınmıştır. 24/2/2006 tarihinden i­tibaren tutuklu olarak yargılanansanığın (başvurucunun) 21/2/2007 tarihinde salıverilmesine karar verilmiştir. İlkyargılamada başvurucu hakkında hüküm kurulmasının unutulması üzerine dosya,başvurucununkusuruolmaksızın bir kez daha elealınmıştır. Yargılamailk derecemahkemesince toplam olarak 15 celsede tamamlanmıştır. Davanın kanun yolu (temyiz)aşaması ise 3 yıl 6 ay 29 gün sürmüştür.

48.Dosyanın sürüncemede bırakılmasında ve yargılamanın 7 yıl 10 ayı aşkınşekilde sürmesinde yaklaşık bir yıl tutuklu olarak yargılanan başvurucuya veya müdafineyüklenebilecek bir kusur bulunmadığı anlaşılm­aktadır. Yargılamanın yürütülmesinde izlenen yöntem dikkate alındığında, 21/2/2006 tarihinde gözaltına alınmakla başlayıp 16/1/2014 tarihli Yargıtay ilamı ile sonuçlanan davadaki yaklaşık sekiz yıllık yargılama süresi makul ola­rak değerlendirilemez.

RG No :29235 -RG.T. : 13.01.2015

B.No : 2012 /542 -K.T: 04.11.2014

82.Cezai alanda yöneltilen suç isnatları ile ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makulsüre değerlendirmesinde, sürenin başlangıcı kural olarak, kişiye bir suç işlediği iddiasınınyetkili makamlar tarafından bildirildiği veya isnattan ilk ola­rak etkilendiği arama veyagözaltı gibi tedbirlerin uygulandığı an olup, somut başvuru açısından bu tarih, kollukgörevlileri tarafından başvurucunun konu­tunda arama işleminin yapıldığı ve müteakibengözaltına alındığı 9/4/2003 tari­hidir. Sürenin bitiş tarihi ise, suç isnadına ilişkin nihai kararınverildiği tarihtir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 34; B. No: 2012/625, 9/1/2014, § 32). Bukap­samda, somut yargılama faaliyeti açısından sürenin bitiş tarihinin, başvurucu hakkındakimahkumiyet kararının Yargıtay’ca onandığı ve bu şekilde kesinleş­tiği 25/9/2012 tarihi olduğuanlaşılmaktadır.

86.Başvuruya konu davada yer alan kişi sayısı ve davanın mahiyeti nede­niyleicrası gereken usul işlemlerinin niteliği başvuruya konu yargılamanın kar­maşık olduğunuortaya koymakla birlikte, davaya bütün olarak bakıldığında, so­mut başvuru açısından farklıbir karar verilmesini gerektirecek bir yön bulunma­dığı ve söz konusu yaklaşık dokuz yıl beşaylık yargılama sürecinde makul ol­mayan bir gecikmenin olduğu sonucuna varılmıştır.

87.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde gü­vencealtına alınan makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar ve­rilmesi gerekir.

3- Aleniyet İlkesi

RG No :28996 -RG.T. : 10.05.2014

B.No : 2013 /1780 -K.T: 20.03.2014

28.Başvurucu, kısa kararda, davacının davasının kısmen kabulü ile denet­çinindışarıdan seçilmesine ilişkin toplantıda alınan kararın iptali İle, diğer hu­suslarda açılandavanın reddine dair hüküm kurulup, yargılama masrafları ve ve­kalet ücreti konusunda kararverilmemiş olmasına rağmen, gerekçeli kararda yar­gılama masrafları ve vekalet ücretiyönünden dehükümkurulmuşolmasınınçelişki yarattığını iddiaetmişolmakla,başvurucunun belirtilen iddiasının adil yargılanma hakkı kapsamında, aleni yargılanmahakkı açısından değerlendiril­mesi gerektiği anlaşılmaktadır.

29.Adalet Bakanlığı görüşünde, Sözleşme’nin 6. maddesinin aleni yargı­lanmahakkını da içerdiği ve bu hakkın genellikle “adillik başlığı üzerinden tar­tışıldığı, mahkemekararının yayınlanması hakkının da aleni yargılanma hakkı­nın içeriğine dâhil olduğu, bukapsamda kararın okunması yükümlülüğü söz ko­nusu olmayıp, kararın tamamının yazılıolarak yayınlanmasının yeterli olduğu,bunun yanı sıra kararın incelenmesi amacıylamahkeme kaleminde bulundurul­ması zorunluluğunun bulunduğu, başvuru konusu yargılamaaçısından da; mah­kemenin yargılamanın sonucu ile ilgili konuları duruşmada hazır olanlarınyü­züne karşı okuduğu, maddi vakıalarla ilgili olmayan yargılama giderlerine ilişkinhususları ise gerekçeli kararla birlikte hüküm fıkrasında değerlendirdiği belirtil­miştir.

31.Sözleşme’nin 6. maddesinde belirtilen aleni yargılanma hakkı, da­vanın aleni(açık) duruşma ile görülmesinin yanı sıra mahkeme kararının da aleni olarak açıklanmasıgereğine işaret etmektedir. Anayasa’nın 36. madde­sinde açıkça aleni yargılanma hakkındansöz edilmemekle birlikte, adil yargı­lanma hakkının somut görünümlerinden biri olan bu hakesasen Anayasa’nın 36. maddesinde yer verilen adil yargılanma hakkının da zımni bir unsuruolup, ayrıca duruşmaların herkese açık olduğunu belirten ve aleniyetin hem kişinin adilyar­gılanma hakkından yararlanmasına hemde toplumunadaletegüveninisağlamakbakımından kamu yararına hizmet ettiğine işaret eden madde gerekçesi denazaraalındığında, yargılamanın aleniyetinin yanı sıra hükmün aleniyetine de işaret et­tiği anlaşılanAnayasa’nın 141. maddesinin de, Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, aleni yargılanmahakkının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurul­ması gerektiği açıktır.

32.Hükmün aleni olması mahkeme kararlarının mutlaka açık duruş­mada tefhimianlamına gelmeyip, ilgililerin bilgi edinmesi amacıyla kararın yayınlanması veya mahkemekalemine bırakılması da, yargılamanın bütünü dikkate alınarak aleni hüküm elde edilmesiaçısından yeterli görülebilir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Pretto veDiğerleri/İtalya, B. No. 7984/77, 8/12/1983, §§ 20-28).

33.Başvuruya konu yargılamada ilk derece mahkemesi tarafından, gerek­çesidaha sonra açıklanmak üzere “başvurucunun davasının kısmen kabulü ile denetçinindışarıdan seçilmesine ilişkin toplantıda alınan kararın iptali ile, diğer hususlarda açılandavanın reddine” şeklinde hüküm kurulup, hükmün esasına bağlı olan yargılama masraflarıile vekalet ücreti konusunun ise gerekçeli ka­rar evrakında değerlendirildiği, kararın ilgiliusul hükümleri uyarınca yargı­lamanın taraflarına tebliğinin de sağlanmış olduğu görülmekle, başvurucu­nun aleni yargılanma hakkının ihlal edildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29009 -RG.T. : 24.05.2014

B.No : 2013 /2228 -K.T: 15.04.2014

46.Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkınıntemel unsurlarından birisi de Anayasa’nın 141. maddesinde düzenlenen yargılamanın açık veduruşmalı yapılması ilkesidir. Yargılamanın açıklığı ilke­sinin amacı adli mekanizmanınişleyişini kamu denetimine açarak yargılama faaliyetinin saydamlığını güvence altına almak ve yargılamada keyfiliği önle­mektir. Bu yönüyle hukuk devletinin en önemli gerçekleştirme araçlarından birisini oluşturur (B. No: 2013/664,17/9/2013, § 32).

RG No :28982 -RG.T. : 25.04.2014

B.No : 2013 /19 -K.T: 07.03.2014

59.Başvurucuların duruşma yapılmaması nedeniyle adil yargılanma hak­kının ihlaledildiği iddiası benzernitelikteki başvurulardaAnayasaMahkeme­sincedahaönceincelenmiş olup Anayasa’nın 141. maddesinde düzenlenen yargılamanın açık ve duruşmalıyapılması ilkesi ile birlikte değerlendirilmiştir. Yargılamanın açıklığı ilkesinin amacı adlimekanizmanın işleyişini kamu deneti­mine açarak yargılama faaliyetinin saydamlığınıgüvence altına almak ve yargılamada keyfiliği önlemektir. Ancak bu her türlü yargılamanınmutlaka duruşmalı yapılması zorunluluğu anlamına gelmez. Adil yargılama ilkelerineuyulmak şartıylausul ekonomisi ve iş yükünün azaltılması gibi amaçlarlabazıyargılamaların duruşmadan istisna tutulması ve duruşma yapılmaksızın karara bağlanmasıanayasal hakların ihlalini oluşturmaz (B. No: 2013/664,17/9/2013).

60.1602 sayılı Kanun’un “Duruşma” başlıklı 48. maddesinde, Daireler ve Daireler Kurulunda incelemenin, evrak üzerinde yapılacağı, iptal da­valarında ve miktarı ikiyüzbin lirayı aşan tam yargı davalarında taraflardan birinin isteği üzerine duruşmayapılacağı, duruşma talebinin dava dilekçesinde ve cevap layihalarında yapılabileceği,Daireler ve Daireler Kurulunun yukarıdaki kayıtlara bağlı olmaksızın duruşma yapılmasınakendiliğinden de karar verebil­eceği kurala bağlanmıştır.

61.Somut olayda başvurucular vekili tarafından, 26/10/2011 tarihli di­lekçe ile AYİM’de idare aleyhine tazminat davası açıldığı ancak söz konusu di­lekçede duruşmayapılması talebinin bulunmadığı görülmektedir. Anayasa Mah­kemesine sunulan bireyselbaşvuru dilekçesinde de 1602 sayılı Kanun’un 48. maddesi gereğince duruşma talepedildiğine dair bir bilgi ya da duruşma talep edilmesine rağmen AYİM 2. Dairesinin butalebi karşılamadığına ilişkin bir id­dia yer almamaktadır.

62.Başvurucuların AYİM’de gerçekleşen yargılama sürecinde, iddialarını ileri sürebildiği, AYİM’in, başvurucuların davası hakkında verdiği kararında As­keri Savcılıktarafından yürütülen soruşturma kapsamında başvurucuların müşteki sıfatıyla verdikleriifadeler de dâhil olmak üzere elde edilen delillere istinaden, başvurucuların iddialarını niçindikkate almadığını da açıklayarak da­vanın reddine hükmettiği görülmektedir. Bu bilgilerışığında, yargılamanın evrak üzerinden yapılacağı kurala bağlanan ve duruşma yapılmasıtalebe veya mahkemenin takdirine bağlı kılınan idari yargılama sürecinde, tarafların id­diaveya savunmaları yazılı olarak alındıktan ve önceki ceza soruşturması sürecinde elde edilendeliller dikkate alındıktan sonra bir karara bağlanan yargılamanın salt dosya üzerindenyapılması nedeniyle adil yargılanma hak­kının ihlaline yol açtığı söylenemez.

RG No :28924 -RG.T. :25.02.2014

B.No : 2013/841 -K.T : 23.01.2014

107.Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alman adil yargılanma hakkınıntemel unsurlarından birisi de Anayasa’nın 141. maddesinde düzenlenen yargılamanın açık veduruşmalı yapılması ilkesidir. Yargılamanın açıklığı il­kesinin amacı adli mekanizmanınişleyişini kamu denetimine açarak yargılama faaliyetinin saydamlığını güvence altına almakve yargılamada keyfiliği önle­mektir. Bu yönüyle hukuk devletinin en önemli gerçekleştirmearaçlarından biri­sinioluşturur.Ancakbuher türlüyargılamanınmutlaka duruşmalıyapılması zorunluluğu anlamına gelmez. Adil yargılama ilkelerine uyulmak şartıyla usulekonomisi ve iş yükünün azaltılması gibi amaçlarla bazı yargılamaların duruşmadan istisnatutulması ve duruşma yapılmaksızın karara bağlanması anayasal hakların ihlalini oluşturmaz(B. No: 2013/664,17/9/2013).

109.Somut olayda başvurucular vekili tarafından, 30/6/2011 tarihli di­lekçe ile AYİM’de idare aleyhine tazminat davası açıldığı, davalı idare tarafından cevap dilekçesisunulduğu,davacı başvurucular vekilitarafından31/10/2011 ta­rihinde cevaba cevapdilekçesi sunulduğu görülmektedir. Bireysel başvuru di­lekçesinde 1602 sayılı Kanun’un 48. maddesi gereğince duruşma talep edildiğine dair bir bilgi yer almamaktadır. Başvuru dilekçesinde yer alan AYİM’ye sunulan karar düzeltme dilekçesinde de duruşma talep edilmesine rağmen AYİM 2. Dairesinin bu talebi karşılamadığına ilişkin bir iddia da ileri sürülmediği görülmektedir.

110.Başvurucuların AYİM’de gerçekleşen yargılama sürecinde, dava di­lekçesi, cevaba cevap dilekçesinde iddialarını ileri sürebildiği, müteveffanın çalışma koşullan vealdığı ücrete ilişkin mahkemenin istediği bilgi ve belgeleri sunabildiği, bilirkişi raporunaitiraz edebildiği anlaşılmaktadır. AYİM, Askeri Savcılık tarafından yürütülen soruşturmakapsamında elde edilen diğer delillerin yanı sıra aralarında başvuruculardan müteveffanınanne ve babasının da bulunduğu tanık beyanlarına istinaden intiharı salt şahsi sebeplerebağlamanın ve askerlik hizmetinden soyutlamanın mümkün olmadığını ifade ederek idareninsorumluluğuna hükmetmiştir. Bu bilgiler ışığında, yargılamanın evrak üzerinden yapılacağıkurala bağlanan ve duruşma yapılması talebe veya Mahkemenin tak­dirine bağlı kılınan idariyargılama sürecinde, tarafların iddia veya savunmaları yazılı olarak alındıktan ve öncekiceza soruşturması sürecinde elde edilen deliller dikkate alındıktan sonra bir karara bağlananyargılamanın salt dosya üzerinden yapılması nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlaline yolaçtığı söylenemez.

RG No :28822RG.T. :15.11.2013

B.No:2013/664 K.T:17.09.2013

33.Somut olayda başvurucunun, yazılı olarak mahkemeye sunduğu yargılamanınyenilenmesi talebini değerlendiren ve mahkemesince “esassız olması” gerekçesiylereddedilen karar aleyhine yaptığı itirazı inceleyen İstanbul 12. Ağır Ceza Mahkemesinin deduruşma yapmaksızındosya üzerindenincelemeyaparak karar vermişolmasınınadilyargılanma hakkını ihlal ettiğini ileri sürdüğü anlaşılmaktadır. Yargılamanın yenilenmesiolağanüstü bir kanun yolu olup bu yolun hangi hallerde açılacağı 5271 sayılı Kanun’un 311. mad­desinde açıkça düzenlenmiş ve aynı Kanun’un 321. maddesinde yeniden yargılanma talebinin esassız olması halinde talebin duruşmasız olarak redde­dileceği hükme bağlanmıştır. Bireyin suç işleyip işlemediğiyle ilişkili olama­yan böyle bir incelemenin duruşma açılmadan yapılmış olması nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edilmediği sonucuna ulaşılmıştır.

RG No :29028-RG.T. : 17.12.2014

B.No: 2013/4186-K.T: 15.10.2014

23.Sözleşme’nin 6. maddesinde adil yargılanma hakkının kapsamı medeni haklara ilişkin bir uyuşmazlığın karara bağlanması ile ceza alanındaki bir suç isnadı konularıyla sınırlandırılmıştır. Ancak Anayasa Mahkemesi, dosya kapsamında yer alan olay ve olgular ışığında başvuru konusu şikayetin hukuki nitelemesini ve Anayasa’nın 36, maddesi uyarınca adil yargılanma hakkının kapsamını belirleme yetkisine sahip olup, yargılamanın yenilenmesini de bu kapsamda değerlendirmiştir (B. No: 2013/664,17/9/2013, § 25)..

31.Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkının temel unsurlarından birisi de Anayasa’nın 141. maddesinde düzenlenen yargılamanın açık veduruşmalı yapılması ilkesidir (B. No: 2013/664, 17/9/2013, § 32). Buna göre, duruşmalarınkamuya açık olarak yürütülmesine ilişkin ge­reklilik, adil yargılanma hakkının en önemligüvencelerinden biri olup; temel gayesi, kişileri, kamu denetiminden uzak, kapalı kapılarardında yürütülmekte olan gizli bir yargılama ve bunun doğuracağı endişelerden korumaktır. Dolayısıyla yargılamanın şeffaflığı, mahkemeye duyulması gereken güvenin pekişmesini sağlamak ve davaların adil bir şekilde görülmesini temin etmek bakımından önemlidir.

RG No :29208-RG.T.:17.12.2014

B.No: 2013 /4186 -K.T :15.10.2014

31.Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkının temel unsurlarından birisi de Anayasa’nın 141. maddesinde düzenlenen yargılamanın açık veduruşmalı yapılması ilkesidir (B. No: 2013/664, 17/9/2013, § 32). Buna göre, duruşmalarınkamuya açık olarak yürütülmesine ilişkin gere­klilik, adil yargılanma hakkının en önemli güvencelerinden biri olup; temel gayesi, kişileri, kamu denetiminden uzak, kapalı kapılarardında yürütülmekte olan gizli bir yargılama ve bunun doğuracağı endişelerden korumaktır. Dolayısıyla yargılamanın şeffaflığı, mahkemeye duyulması gereken güve­nin pekişmesini sağlamak ve davaların adil bir şekilde görülmesini temin etmek bakımından önemlidir.

32.Yargılamanın açıklığı ilkesinin amacı, adli mekanizmanın işleyişini kamu denetimine açarak yargılama faaliyetinin saydamlığını güvence altına almak ve yargılamadakeyfîliği önlemektir. Bu yönüyle hukuk devletinin en ö­nemli gerçekleştirme araçlarındanbirisini oluşturur. Özellikle ceza davalarında yargılamanın duruşmalı ve aleni yapılmasısilahların eşitliği ilkesinin ve sa­vunma haklarının güvencesini oluşturur (B. No: 2013/664,17/9/2013, §32).

33.Diğer taraftan, duruşmaların teorik olarak kamuya açık olmasıyeterli olmayıp, bununuygulamaya yansıtılmasıda, bu güvencenin sağlan­ması bakımındangereklidir. Bu bakımdan, davanın tarafları dışında, başta basın olmak üzere, duruşmayıizlemek isteyen kişilerin duruşmaya katılım­larının kolaylaştırılmasına yönelik bir takımtedbirler alınması devletin göre­vidir. Bu kapsamda, kamunun duruşmanın yeri ve tarihi ileilgili olarak bilgi sahibi olabilmesi, bu bilgilerin gizli tutulmaması ve duruşmanın icraedileceği yerin fiilen erişime açık olması gereklidir. (Benzer yöndeki AİHJV1 kararı için bkz.Riepan/Avusturya, B. No. 35115/97,14/11/2000, § 29).

34.AİHM’ye göre, duruşma yapmamayı haklı gösteren istisnai durum­lar olmadığı sürece, ilk ve tek derece mahkemesinin huzurundaki yargıla­malarda, AIHS’nin 6/1. Maddesi uyarınca “açık duruşma hakkı” beraberinde “duruşma isteme hakkı”nı da getirir (bkz. Hakamson ve Sturesson/İsveç, B. No: 11855/85, 21/2/1990, § 64; Fredin/İsveç (no:2), B,No: 18928/91, 23/2/1994, § 21; Allan Jacobss on/İsveç (no:2), B. No: 16970/90, 19/2/1998, §46; Kılıç ve Korkut/Türkiye, B. No: 25949/03 ve 25976/03, 12/2/2008, § 21).

35.Ancak “duruşmalı yargılamahakkı”, her türlüyargılamanınmutlaka duruşmalı yapılması zorunluluğu anlamına gelmez. Adil yargılama ilkelerine uyulmakşartıyla usul ekonomisi ve iş yükünün azaltılması gibi amaçlarla bazı yargılamalarınduruşmadan istisna tutulması ve duruşma yapılmaksızın karara bağlanması anayasal haklarınihlalini oluşturmaz. Özellikle ilk derece mahkeme­leri önünde duruşmalı yargılama yapılıpkarar verildikten sonra, kanun yolu incelemesinin, tarafların iddia veya savunmaları yazılıolarak alındıktan sonra, dosya üzerinden yapılması halinde adil yargılanma hakkınınihlalinden söz edi­lemez (B. No: 2013/664,17/9/2013, § 32).

37.Anılan bu maddelerden de görüleceği gibi “yargılamanın yenilenmesi” yoluher ne kadar bir olağanüstü kanun yolu olarak düzenlenmiş ise de, Mah­kemece bu talebinduruşma açılmadan inceleneceği, ancak talebin kabul edilmesi halinde duruşmanın açılarak,yargılama sonucunda yeni bir hükmün verilmesi ve bu hükme karşı kanun yollarınabaşvurulması imkânınınbulunduğuanlaşılmak­tadır.Dolayısıyla,bireyinsuçişleyipişlemediğiyle ilişkili olmayan, sadece yeni­den yargılama şartlarının bulunup bulunmadığınadair gerçekleşen böyle bir incelemenin duruşma açılmadan yapılmış olması nedeniyle adilyargılanma hak­kının ihlal edildiği söylenemez.

4- Masumiyet Karinesi

RG No :28940 -RG.T. :13.03.2014

B.No : 2012 /574-K.T : 06.02.2014

75.Masumiyet karinesi, kişinin suç işlediğine dair kesinleşmiş bir yargı ka­rarı olmadan suçlu olarak kabul edilmemesini güvence altına alır. Bunun sonucu olarak, kişininmasumiyeti “asıl” olduğundan suçluluğu ispat külfeti iddia ma­kamına ait olup, kimseyesuçsuzluğunu ispat mükellefiyeti yüklenemez. Ayrıca hiç kimse, suçluluğu hükmen sabitoluncaya kadar yargılama makamları ve kamu otoriteleri tarafından suçlu olaraknitelendirilemez ve suçlu muamelesine tabi tutulamaz (B. No: 2012/665,13/6/2013, § 26).

76.Bu çerçevede, masumiyet karinesi kural olarak, hakkında bir suç isnadı bulunan ve henüz mahkûmiyet kararı verilmemiş kişileri kapsayan bir ilkedir. Suç isnadımahkûmiyete dönüşen kişiler açısından ise, artık “hakkında suç isnadı olan kişi” statüsündeolmadıkları için masumiyet karinesi iddiasının geçerli bir dayanağı kalmamaktadır. Ancakceza davası sonucunda kendisine isnat edilen suçu işlemediğinin sabit olduğu veya suçuişlediğine kesin olarak kanaat getirilemediği ve bu nedenle sanık hakkında beraat kararıverilen durumlarda kişi hakkında masumiyet karinesinin devam ettiğinin kabulü gerekir.Çünkü böyle durumlarda Anayasa’nın 38. maddesinin dördüncü ve Sözleşme’nin 6. maddesinin (2) numaralı fıkraları anlamında kişinin suçluluğu sabit olmamıştır ve bunedenle kişi suçlu sayılamaz.

77.Masumiyet karinesi, suç isnadının karara bağlandığı yargılamalarda geçerli olduğu için, Sözleşme’nin 6. maddesinde ifade edilen “medeni hak ve yükümlülükleriyleilgili uyuşmazlıklar” çerçevesinde değerlendirilen idari davalar, kural olarak masumiyetkarinesinin uygulama alanı dışında kalmaktadır. Ancak idari davada uyuşmazlık konusu olanmaddi olayın tespitinde idari yargı mercii, aynı maddi olayı ele alan ceza mahkemesinindaha önce verdiği beraat kararma uygun hareket etmelidir (Benzer yöndeki AİHM kararlaniçin bkz. XIAvusturya, B. No: 9295/81, 6/10/1982, k.k.; C/Birleşik Krallık, B. No: 11882/85,7/10/1987, kk.). Bu kural, kişi hakkında verilen beraat kararı sorgulanmadığı sürece, aynımaddi olay çerçevesinde daha düşük ispat standardı kullanılarak kişinin disiplin sorum­luluğuçerçevesinde yaptırıma tabi tutulmasına engel teşkil etmemektedir (Benzer yöndeki AİHMkararı için bkz. Ringvold/Norveç, B. No: 34964/97, 11/2/2003, § 38).

78.Bu çerçevede, ceza davası dışında fakat ceza davasına konu olan eylemler nedeniyle devam eden idari uyuşmazlıklarda, kişi hakkında beraat kararı verilmiş ol­masınarağmen, bu karara esas teşkil eden yargılama sürecine dayanılması ve bu şe­kilde beraatkararının sorgulanması masumiyet karinesi ile çelişir. Buna karşılık, idari uyuşmazlığınçözümüne esas teşkil etmesi bakımından, kişi beraat etmiş olsa dahi yargılanmış olmasıolgusundan veya buna ilişkin karardan söz edilmesi, kişinin suçlu muamelesi gördüğündenve dolayısıyla masumiyet karinesinin ihlal edil­diğinden söz edebilmek bakımından yeterli değildir. Bunun için kararın gerekçesinin bütün halinde dikkate alınması ve nihai kararın, münhasıran kişinin yargılandığı ve sonuçta beraat ettiği fiilleri işlendiği kabulüne dayanıp dayanmadığının incelenmesi gerekir (B. No: 2012/665, 13/6/2013, § 29).

79.Öte yandan, ceza ve ceza muhakemesi hukuku İle disiplin hukukunun farklı kural ve ilkelere tabi disiplinler olduğunun hatırlanmasında yarar vardır. Buna göre kamugörevlisinin davranışı,suç tanımına uymasının yanısıra disiplinsorum­luluğunu dagerektirebilir. Böyle durumlarda ceza muhakemesi ve disiplin soruştur­ması ayrı ayrıyürütülür ve ceza muhakemesi sonucunda kişinin isnat edilen eylemi işlemediğine dairhükümler dışında, ceza mahkemesi hükmü disiplin makamları açısından doğrudan bağlayıcıdeğildir (B. No:2012/665,13/6/2013, § 30).Ancak bu kapsamda yapılandeğerlendirmelerde delil yetersizliğine dayalı olsa bile kişi hakkında verilen beraat kararınaaykırı olarak kişinin suçsuz olmadığı yönünde değerlendirmelerden kaçınılması gerekir.

80.Başvuru ve ekindeki belgelerin incelenmesinden, başvuranın sözleşme­sininfeshiyle sonuçlanan idari işleme paralel olarak yürütülmüş ve sonuçlandırılmış ayrı bir cezasoruşturması olduğu anlaşılmaktadır. Bu soruşturma, başvuranın ilk ifa­desinin “tanık”sıfatıyla alınmaması sebebiyle, yalan tanıklık suçunun unsurları itiba­riyle oluşmadığındanbahisle kovuşturmaya yer olmadığı kararıyla sonuçlandırılmıştır. İdari işlemin esas dayanağıise başvuranın bir gün arayla vermiş olduğu iki ifadeden İlkidir. Buna göre, idari işlem ileadli soruşturma birbirinden ayrı yürütülmüştür. Başvuranın sözleşmesinin adlî soruşturmatamamlanmadan feshedil­miş olması da bu sonucu teyit etmektedir.

81.Askeri disiplin gerekleri dikkate alındığında masumiyet karinesinin di­siplin hukukununuygulanabilmesi içinmutlakacezadavalarınınsonucununbe­klenmesinigerektirdiği söylenemez. Kişinin suçluluğunu ima eden ya da kabul eden bir yargı sözkonusu olmadıkça, sadece soruşturma açılmış olması da disiplin veya idari yaptırımişlemlerinin başlatılması veya uygulanması için yeterli görülebilir (B. No: 2012/998,7/11/2013, §65).

82.Somut olayda,başvuranhakkında kovuşturmaya yer olmadığına karar ve­rilirken, başvuranın ilk ifadesinin tanık sıfatıyla alınmadığı tespitine dayanılmıştır. Cezasoruşturmasıaçısındanbu durumsuçun unsurlarıİtibariyleoluşmasına engel teşkilettiğinden kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmesini gerektirmiştir. AYİM ise ayırmaişleminin hukuka uygun olduğu sonucuna varırken, ceza soruşturması sonucundaki kararadeğil, fakat disiplin hukukunun aradığı ve ceza soruşturmasından farklı ilkelere bağlıkıstasları kullanmıştır (bkz. §13).

83.AYİM’ye göre, jandarma sınıfından olan başvurucunun, suç ve suçlularlamücadele temel göreviiken, adam öldürme gibi ciddi bir suç nedeniyle yürütülensoruşturmayı ilk başta yanlış yönlendirip bildiklerini anlatmayarak faili koruma gay­reti içinegirmesi hiçbir şekilde kabul edilemez. Başvurucunun son üç ayda almış olduğu disiplincezalarıyla birlikte bu tutumu, kendisinden istifade edilmesine ve kamu hizmetine devamınaimkân bırakmaması nedeniyle, tesis edilen fesih hukuka uygundur. İşlemde ayrıca kişi yararıile kamu yararı arasındaki denge gözetilmiştir.

84.Görüldüğü üzere Mahkeme,ayırma işleminin hukuka aykırı olmadığı sonucuna varırken, başvurucunun cinayet olayı ile ilgili olarak bir gün arayla ver­miş olduğuifadeler ile son üç ayda almış olduğu toplam üç disiplin suçunu/te­cavüzünü dikkate almış,bunların dışında gizli-açık başkaca bir nedene dayan­mamıştır.

85. Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde, başvurucunun masumiyet karine­sinin ihlal edilmediği sonucuna ulaşılmıştır.

RG No :29013 -RG.T. : 28.05.2014

B.No : 2013 /500 -K.T: 20.03.2014

33.Anayasa’nın 38. maddesinin dördüncü fıkrasında yer alan masumiyet ilkesi, bir suçla itham edilen kimseler açısından, Anayasa’nın 36. maddesinin bi­rinci fıkrasındaöngörülen adil yargılanma hakkının en önemli güvencelerinden birini oluşturur. Buna göre,masumiyet karinesi, kişinin suç işlediğine dair ke­sinleşmiş bir yargı kararı olmadan suçlu olarak kabul edilmemesini güvence al­tına alır. Bunun sonucu olarak, kişinin masumiyeti “asıl’ olduğundan suçluluğu ispat külfeti iddia makamına ait olup, kimseye suçsuzluğunu ispat mükellefiyeti yüklenemez. Ayrıca hiç kimse, suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar yargı­lama makamları ve kamu otoriteleri tarafından suçlu olarak nitelendirilemez ve suçlu muamelesine tabi tutulamaz (B. No: 2012/665,13/6/2013, § 26).

34.Bu çerçevede, masumiyet karinesi kural olarak, hakkında bir suç is­nadı bulunan ve henüz mahkûmiyet kararı verilmemiş kişileri kapsayan bir ilke­dir. Suç isnadımahkûmiyete dönüşen ve suçluluğu sabit hale gelen kişiler açı­sından ise, artık “hakkında suçisnadı olan kişi” statüsünde olmadıkları için ma­sumiyet karinesi iddiasının geçerli birdayanağı kalmamaktadır. Ancak ceza da­vası sonucunda isnat edilen suçu işlemediğinin sabitolduğu veya suçu işlediğine kesin olarak kanaat getirilemediği ve bu nedenle sanık hakkındaberaat kararı verilen durumlar ile bir suç soruşturması veya kovuşturmasının ertelendiğidu­rumlarda kişi hakkındaki masumiyet karinesinin devam ettiğinin kabulü gerekir. Çünküböyle durumlarda Anayasa’nın 38. maddesinin dördüncü ve Sözleşme’nin 6. maddesinin (2)numaralı fıkraları anlamında kişinin suçluluğu sabit olmamış­tır ve bu nedenle suçlusayılamaz (B. No: 2012/998,7/11/2013, § 61).

35.Kamu otoriteleri veya görevlileri tarafından, hakkında soruşturma veya kovuşturma yürütülen kişiyle ilgili olarak, yargılama süreci bir mahkûmiyet hükmüylekesinlik kazanmadan, suçluluğa dair herhangi bir kanaat ifade etmiş olması ya da cezayargılaması mahkûmiyet dışında bir kararla sona ermesine rağmen, sona ermeye ilişkinkararda sanığın suçlu olabileceğinin ifade edilmiş olması durumunda masumiyet karinesininihlali söz konusu olabilecektir (benzer bir karar için bkz. Panteleyenko/Ukrayna, B. No:11901/02, 29/6/2006 § 70). Dolayısıyla mahkeme kararlarında, resmi yazılarda veya kamugörevlilerinin ifadelerinde sarf edilen söz veya ifadeler nedeniyle kişiler hakkındakimasu­miyet karinesinin ihlal edilmemesi için kullanılan ifadelerde seçilecek kelime­lere azamî dikkat edilmesi gerekir.

45.Yargı yerlerinin verdikleri kararlarda, gerek yanılma, gerekse normları değişik biçimde yorumlama sonucu olarak doğan hukuka aykırılıkların gideril­mesinisağlamak amacıyla bazı hukuki yollar kabul edilmiştir. Bir yargı yerinin verdiği karardaaykırılık olduğu iddiası ile ortaya çıkan uyuşmazlığın çözüm­lenmek üzere yargı önünegetirilmesi “kanun yolu”na başvurmadır. Bunun nasıl yapılacağı ise usul hükümleri ilegösterilmektedir. Anayasa’nın 142. mad­desinde “mahkemelerin kuruluşunun, görev veyetkilerinin, işleyişlerinin ve yar­gılama usullerinin” yasa ile düzenlenmesi öngörülmüştür. Kanun yolunailişkin düzenlemeler, yargılama usulü kapsamındadır. Yargılamanın olabildiğince hızlı sonuçlanması ve sonuçların bir an önce açık­lanması gerektiğinden herkarara karşı değil, fakat önemli kararlara karşı kanun yoluna gidilmesi gereğibenimsenmektedir. Mahkemelerce verilen tüm kararlara karşı kanun yolunun açık tutulması, kanun yolu kurumunu iş­lemez duruma getirebilir (AYM, E.2006/65, K.2009/114, K.T. 23/7/2009).

46.AİHS’nin 6. maddesi mahkeme kararlarına karşı kanun yolu baş­vurusunda bulunma hakkını güvence altına almamaktadır. Ancak eğer bir devlet, kendi takdirine bağlıolarak kanun yolu başvurusunda bulunma hakkı tanıyorsa, kanun yolu başvurusunuinceleyen mahkeme önünde uygulanan muhakeme usulünün Sözleşme’nin 6. Maddesindeyer alan ilkelere uygun ol­ması gerekir (bkz. Delcourt/Belçika, B. No: 2689/65,17/1/1970, §26). Öte yandan “Cezai konularda iki dereceli yargılanma hakkı” Türki­ye’nin henüz taraf olmadığı AİHS’e Ek 7 No.lu Protokolün 2. maddesi ile kabul edilmiştir.

48.Herkes,kişisel hakveyükümlülüklerininkarara bağlanması içinbirmahkemeye erişme ya da dava açma hakkına sahiptir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine(AİHM) göre mahkemeye erişim hakkı, suç isnadı altındaki veya medeni haklarını icraetmesine yapılan müdahalenin keyfi olduğunu savunulabi­lir şekilde öne süren ve buşikayetini Sözleşme’nin 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasının sağladığı güvencelere sahipbulunan bir mahkeme nezdinde öne süre­mediğini iddia eden herkese açıktır (bkz. özellikle,Roche/Birleşik Krallık [BD], B. No: 32555/96, 19/10/2005, § 117; Stanev/Bulgaristan, [BD],B. No: 36760/06,17/1/2012, § 229).

56.Somut olayda, başvurucu hakkında beraat karan verildiği de dikkate alındığında, yargılandığı terör örgütü propagandası yapmak suçu 6352 sayılı Ka­nun’ungeçici 2. maddesinin birinci fıkrası kapsamında kalan suçlardan olmadı­ğından YargıtayCumhuriyet Başsavcılığınca dosyanın ilgili dairesine gönderil­mesi ve Dairece temyizincelemesinin yapılması gerekmektedir. Bu itibarla Yar­gıtay Cumhuriyet Başsavcılığının,başvurucunun temyiz talebine rağmen dos­yayı ilgili ceza dairesine göndermemesiyleAnayasa’nın 36. maddesinde yer alan mahkemeye erişim hakkına saygı gösterilmemiştir.

59.Somut olayda İlk Derece Mahkemesince başvurucu hakkında verilen beraat karan yalnızca başvurucunun müdafii tarafından ve vekâlet ücreti yönün­den temyizedilmiştir. Temyiz incelemesinin sonucuna göre Yargıtay, beraat ka­rarını onayarak ilkderece mahkemesince eksik hükmedilen vekâlet ücretine hük­medebileceği gibi derecemahkemesinin kararını hatalı bulduğu takdirde 1412 sayılı Kanun’un 326. Maddesinindördüncü fıkrası uyarınca başvurucu aleyhine temyiz bulunmadığından yalnızca hatayıbelirtmekle yetinecekti. Başka bir de­yişle ilk derece mahkemesinin kararı yalnızcabaşvurucutarafındantemyizedil­diğinden temyiz davası sonucundaberaatkararıkesinleşecekti. Ancak somut olayda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının dosyayı iadesi veİlk Derece Mah­kemesinin başvurucu hakkında kovuşturmanın ertelenmesi kararı vermesisonu­cunda, başvurucu, 6352 sayılı Kanun’un geçici 1. maddesinin (2) numaralı fıkrasıuyarınca üç yıl süresince denetim altına alınmıştır. Adı geçen kurala göre başvu­rucu Uç yıllıksüre zarfında 6352 sayılı Kanun’un geçici 1. maddesinin (1) nu­maralı fıkrasında sayılansuçları işlememesi halinde düşme kararı verilecek, an­cak bu süre içerisinde yeni bir suçişlemesi halinde ertelenen kovuşturmaya de­vam edilecektir.

60.Bir uyuşmazlığın bir mahkeme tarafından karara bağlanması hakkı, mahkeme hakkından türetilen bir haktır. Gerçekten de bir mahkemenin yal­nızca önüne getirilen maddi ve hukuki sorunları inceleyebilmesi yeterli değil­dir; bu yargı yerinin aynı zamanda bir karar verebilmesi de gerekir. Mahkeme hakkını kullanan tarafın amacı, davanın sonucunda bir karar elde etmektir. Karar elde edemiyorsa, dava açmanın da bir anlamı olduğu söylenemez.

61.Anayasa’daki hakların etkili bir biçimde korunması için, davaya bakan yargıyerlerinin tarafların taleplerini, iddialarını, delillerini etkili bir biçimde in­celeme görevlerivardır. Başvurucunun temyiz talebine rağmen Yargıtay Cum­huriyet Başsavcılığının dosyayıİlk DereceMahkemesine iade etmesiveİlk De­rece Mahkemesinin kovuşturmanınertelenmesi kararı vermesinin nedeni, 6352 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesidir. Sonuçolarak başvurucunun temyiz talebi Yargıtay’ca incelenememiş ve böylece beraat etmesigereken bir davada kovuş­turmanın ertelenmesi kararı verilerek başvurucunun etkili kararhakkına saygı gösterilmemiştir.

RG No :287220 -RG.T. : 27.07.2013

B.No :2012/665 -K.T:13.06.2013

27.Bu çerçevede, masumiyet karinesi kural olarak, hakkında bir suç is­nadı bulunan ve henüz mahkûmiyet kararı verilmemiş kişileri kapsayan bir il­kedir. Suç isnadımahkûmiyete dönüşen kişiler açısından ise, artık “hakkında suç isnadı olan kişi” statüsündeolmadıkları için masumiyet karinesi iddiasının geçerli bir dayanağı kalmamaktadır. Ancakceza davasının herhangi bir nedenle düştüğü, belirli bir süre sonra şarta bağlı olarak düşeceği veya sanık hakkında mahkûmiyet hükmü kurulmaksızın davanın ertelendiği durumlarda kişi hakkında masumiyet karinesinin devam ettiğini kabul etmek gerekir. Çünkü bu durumlarda ortada henüz verilmiş bir mahkûmiyet hükmü bulun­mamaktadır.

28.Bunakarşılıkhükmünaçıklanmasınıngeri bırakılmasınakararverilen durumlarda sanığın suçlu olduğu konusunda ulaşılmış bir vicdani kanaat bulun­makta ve bu kanaat “kasten yeni bir suç” işlenmemesi şartına bağlı olarak hüküm ifade etmemektedir.Gerçekten,hükmünaçıklanmasının geribırakılması, mahkûmiyetkonusunda vicdani kanaate ulaşmış mahkemenin, buna ilişkin hükmü açıklamayı belirli bir süre ertelemesini, bu süre zarfında hükmün sanık hakkında bir hukuki sonuç doğurmamasını ve bu süre sonunda kişinin başka suç işlememesi halinde açıklanması geri bırakılan hükmün ortadan kal­dırılarak davanın düşmesine karar verilmesini ifade eder.

29.Bu çerçevede, ceza davası dışında fakat ceza davasına konu olan ey­lemler nedeniyle devam eden idariuyuşmazlıklarda, açıklanmasıgeri bırakılan mahkûmiyetkararma dayanılması masumiyet karinesi ile çelişebilir. Buna karşılık, idari uyuşmazlığınçözümüne esas teşkil etmesi bakımından salt kişinin yargılanmış olmasından ve hükmünaçıklanmasının geri bırakıl­masına dair karardan söz edilmesi, masumiyet karinesinin ihlaledildiğinden söz edebilmek bakımından yeterli değildir. Bunun için kararın gerekçesininbütün halinde dikkate alınması ve nihai kararın münhasıran hükmün açıklan­masının geribırakılmasına karar verilen fiillere dayanıp dayanmadığının incelenmesi gerekir.

30.Öte yandan, Ceza Muhakemesi Hukuku ve Disiplin Hukuku farklı kural ve ilkelere tabi disiplinlerdir. Kamu görevlisinin davranışı, suç tanımına uymasının yanı sıradisiplin sorumluluğunu da gerektirebilir. Böyle durumlarda ceza muhakemesi ve disiplinsoruşturması ayrı ayrı yürütülür. Ceza muhakemesi sonucunda kişinin isnat edilen eylemiişlemediğine dair hükümler dışında, ceza mahkemesi hükmü disiplin makamları açısındandoğrudan bağlayıcı değildir.

31.Bireysel başvuruya konu olan AYİM kararının gerekçesi şöyledir:

“… davacının almış olduğu disiplin cezaları, sicil ûstlerince hakkında not düşülen menfi kanaatler, aşırı borçlanmaları ve yargılanmasına, mahkumiyetine neden olan suçun vasıf ve mahiyeti dikkate alındığında; dava konusu işlemin sebep unsurunun maddi gerçeklik ile uyumlu olduğu; davacının disiplin duru­munun, TSK’nin güvenilirliğini sarsacak derecede kötü nitelik arz ettiği ve hiz­metin gerektirdiği şekilde tavır ve hareketler sergilemediği; idarenin, dava ko­nusu işlemi tesis ederken, takdir yetkisini kişi yararı ile kamu yaran arasındaki dengeyi gözeterek, ölçülü ve nesnel olarak kullandığı; davalı idarece, davacının sabit görülen disiplinsizlik eylemleri ve yargılamaya konu fiilleri nedeniyle işlem tesis etmesinde herhangi bir hukuka aykırılığın bulunmadığı; sonuç olarak davacı hakkında ‘Silahlı Kuvvetlerde Kalması Uygun Değildir’ sicil belgesi düzenlenmesi işlemi ve bu sicil belgesine istinaden Türk Silahlı Kuvvetleri Per­sonel Kanunu mm 94/b ve Astsubay Sicil Yönetmeliği ‘nin 60 ve 61 ‘inci mad­deleri kapsamında ayırma işlemi tesis edilmesinde takdir yetkisinin ölçülü ve objektif olarak kullanıldığı ve anılan işlemlerde hukuka aykırı herhangi bir yön bulunmadığı sonucuna varılmıştır.

32.Görüldüğü üzere AYİM kararında, uygulanan disiplin işleminin hukuka uygun olduğu sonucuna ulaşılırken, ceza davasının sonucundan bağımsız olarak ve diğernedenlerle birlikte ortaya çıkan disiplin durumu dikkate alınarak işlem tesis edildiğine vurguyapılmaktadır. AYİM kararında yer alan “yargılanmasına, mahkumiyetine neden olan suçun vasıf ve mahiyeti dikkate alındığında” ifadesi Mahkemenin ceza davasının sonucuna değil, sadece yargılanmasına neden olan suçun vasıf ve mahiyeti ile davacının disiplin durumuna atıf yaptığını göstermektedir. Bu çerçevede gerekçenin bütünü dik­kate alındığında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına dair karar, AYİM kararının dayanağı olmadığından, Mahkemenin ulaştığısonuç bakımından masumiyet karinesine yönelik bir müdahale olmadığı açıktır.

RG No :29116-RG T. : 11.09.2014

B.No : 2013/6428 -K.T: 26.06.2014

40.Masumiyet karinesi, suç isnadının karara bağlandığı yargılamalarda geçerliolduğu için, Sözleşme’nin 6. maddesinde ifade edilen “medeni hak ve yükümlülükleriyleilgili uyuşmazlıklar” çerçevesinde değerlendirilen idari da­valar, kural olarak masumiyetkarinesinin uygulama alanı dışında kalmaktadır. Ancak idari davada uyuşmazlık konusu olanmaddi olayın tespitinde idari yargı mercii, aynı maddi olayı ele alan ceza mahkemesinindaha önce verdiği beraat kararına uygun hareket etmelidir (Benzer yöndeki AİHM kararlarıiçin bkz. X/Avusturya, B. No: 9295/81, 6/10/1982, k.k.; C/Birleşik Krallık, B. No: 11882/85,7/10/1987, kk.). Bu kural, kişi hakkında verilen beraat kararı sor­gulanmadığı sürece, aynımaddi olay çerçevesinde daha düşük ispat standardı kullanılarak kişinin disiplin sorumluluğu çerçevesinde yaptırıma tabi tutul­masına engel teşkil etmemektedir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Ring­vold/Norveç, B. No: 34964/97,11/2/2003, § 38).

41.Bu çerçevede, ceza davası dışında fakat ceza davasına konu olan ey­lemler nedeniyle devam eden idari uyuşmazlıklarda, kişi hakkında beraat kararı verilmiş olmasınarağmen, bu karara esas teşkil eden yargılama sürecine dayanıl­ması ve bu şekilde beraatkararının sorgulanması masumiyet karinesi ile çelişir. Buna karşılık, idari uyuşmazlığınçözümüne esas teşkil etmesi bakımından, kişi beraat etmiş olsa dahi yargılanmış olmasıolgusundan veya buna ilişkin ka­rardan söz edilmesi, kişinin suçlu muamelesi gördüğündenve dolayısıyla masumiyet karinesinin ihlal edildiğinden söz edebilmek bakımından yeterlideğildir. Bunun için kararın gerekçesinin bütün halinde dikkate alınması ve nihai kararın,münhasıran kişinin yargılandığı ve sonuçta beraat ettiği fiilleri işlediği kabulüne dayanıpdayanmadığının incelenmesi gerekir (B. No: 2012/665,13/6/2013, § 29).

RG No :28847-RG T. : 10.12.2013

B.No : 2012/998 -K.T: 07.11.2013

51.Başvurucu, açtığı iptal davasını reddeden AYİM’in, gerekçe olarak be­raat kararı verilen suçlara, bu kararın gerekçesine ve tanık beyanlarına atıf yapa­rak Anayasa’nın38.maddesinindördüncüveSözleşme’nin6.maddesinin(2)numaralı fıkralarında düzenlenen masumiyet karinesini ihlal ettiğini ileri sürmüştür.

65.Başvuru konusu olay incelendiğinde başvurucunun niçin ayırma işle­mine tabi tutulduğuna ilişkin sorusuna idare tarafından verilen cevapta”…suçundan ilişiğininkesildiği tarih itibariyle devam eden soruşturmasının TSK’da görev yapmasını engelleyicinitelik ve nicelikte olduğu…” ifadelerine yer verilmiştir. Askeri disiplin gerekleri dikkate alındığında masumiyet karinesinin disiplin hukukunun uygulanabilmesi için mutlaka cezadavalarının sonucunun beklenmesini ge­rektirdiği söylenemez. Kişinin suçluluğunu ima edenya da kabul eden bir yargı söz konusu olmadıkça, sadece soruşturma açılmış olması dadisiplin işlemlerinin başlatılması veya disiplin yaptırımı uygulanması için yeterli görülebilir.Dolayısıyla ilgili kişi hakkında başlatılan soruşturmalara atıf yapan ida­renin cevabındaki ifadelerin masumiyet karinesini ihlal ettiği söylenemez.

66.Diğer taraftan ayırma işleminin hukuka uygunluğunun denetlendiği AYİM kararının gerekçe kısmında “Davacı hakkında ‘uyuşturucu ticareti yap­mak’, ‘rüşvet almak’,’gece vakti hırsızlık’ ve ‘iftira’ suçlarından dolayı kamu da­vası açıldığı ve yapılan cezayargılaması sonucu tüm suçlardan beraat kararı ve­rildiği anlaşılmakta ise de; davacının üç suçtan delil yetersizliği nedeniyle beraat ettiği, davacının toplumla yakın ilişki içinde bulunan bir jandarma personeli ola­rak içinde bulunduğu eylemlerin dava konusu işlem ve idare hukuku açısından ayrıca irdelenmesi gerekmektedir. Söz konusu suçlara bağlı eylemler hakkında beraat karan verilen gerekçeli hükümler incelendiğinde, davacının içinde bulunduğu eylemlerin nitelik ve nicelik olarak, göz ardı edilemeyecek özellikte olduğu, tanık ifadeleri dikkate alındığında davacının bir TSK. personeli ve kolluk görevlisi olması açısından kabul edilemeyecek seviyede eylemler içinde bulunduğu, bu eylemler içinde bulunan davacının artık TSK. ‘de görev yapması olanağının ortadan kalktığı, davalı idare tarafından kullanılan takdir yetkisinin objektif sınırlar içinde kullanıldığı değerlendirilmekle, dava konusu işlemde hukuka aykırı bir yön bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.” ifadelerine yer veril­miştir.

67.Görüldüğü üzereAYİM kararının gerekçesinde, başvurucu hak­kında yürütülen ve beraatle sonuçlanan yargılamalara ve beraat kararlarının gerekçelerine, bukapsamdaki tanık beyanları ile yargılamaya konu suçların nitelik ve niceliklerine dayanılmışve başvurucunun beraat ettiği fiilleri işlediği kabulünü içeren ifadelere yer verilmiştir.Başvurucunun disiplin durumu değerlendirilirken, beraat kararlarına konu olan eylemler içinde yer aldığı kabul edilerek, disiplinsizlik durumu da bu kabule dayandırılmıştır. Buçerçevede başvuruya konu kararın gere­kçesinde yer alan ifadelerden, suçluluğu ilgilimahkeme kararlarıyla sabit olmayan başvurucunun bu eylemleri işlediği ve suçlu olduğuinancının yan­sıtıldığı görülmektedir. Dolayısıyla idarenin ayırma işleminin hukuka uygunolduğusonucunaulaşırkenMahkeme,başvurucunundisiplindurumunucezayargılamasından ayrı olarak disiplin hukuku ilkelerine göre değerlendir­memiş, aksine cezamahkemesinin beraat kararının gerekçesine ve başvurucunun yargılandığı fiilleri işlediğikabulüne dayanarak kararını ver­miştir. Mahkemenin gerekçesinde kullandığı ifadelerinbaşvurucunun masumiyet karinesine saygı ilkesiyle bağdaştığı söylenemez.

68.Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde,AYİM kararının gere­kçesinde, başvurucu hakkındaki beraatle sonuçlanmış olan ceza yargıla­masına atıfta bulunulduğu vesuçluluğu mahkeme kararlarıyla sabit olmayan başvurucunun yargılamaya konu eylemleriişlediği ve suçlu olduğu inancının yansıtıldığı anlaşıldığından, başvurucunun Anayasa’nın 38. maddesinin dördüncü fıkrasında güvence altına alınan masumiyet karinesinin ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

70. 
    70. Başvuru konusu olayda tespit edilen ihlal mahkeme kararından kay­naklandığından ve yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunduğundan, 6216 sayılı Kanun’un (1) ve (2) numaralı fıkraları gereğince ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere dosyanın ilgili mahkemeye gönderilmesine karar verilmesi gerekir.

RG No :29232-RG.T. :10.01.2015

B.No : 2013 /3771-K.T:16.10.2014

37.Masumiyet karinesi, suç isnadının karara bağlandığı yargıla­malarda geçerli olduğu için, Sözleşme’nin 6. maddesinde ifade edilen “medeni hak ve yükümlülükleriyleilgili uyuşmazlıklar” çerçevesinde değerlendirilen idari davalar, kural olarak masumiyetkarinesinin uygulama alanı dışında kalmaktadır. Ancak idari davada uyuşmazlık konusu olan maddi olayın tespit­inde idari yargı mercii, aynı maddi olayı ele alan ceza mahkemesinin daha önce verdiği beraat kararına uygun hareket etmelidir (Benzer yöndeki AİHM kararlan için bkz. X/Avustwya, B. No: 9295/81, 6/10/1982, k.k.; O Birleşik Krallık, B. No: 11882/85, 7/10/1987, kk.). Bu kural, kişi hakkında verilen ber­aat kararı sorgulanmadığı sürece, aynı maddi olay çerçevesinde daha düşük ispat standardı kullanılarak kişinin disiplin sorumluluğu çerçevesinde yap­tırıma tabi tutulmasına engel teşkil etmemektedir (Benzer yöndeki AİHM ka­rarı için bkz. Ringvold/’Norveç, B. No: 34964/97,11/2/2003, § 38).

38.Bu çerçevede, ceza davası dışında fakat ceza davasına konu olan ey­lemler nedeniyle devam eden idari uyuşmazlıklarda, kişi hakkında beraat kararı verilmiş olmasınarağmen, bu karara esas teşkil eden yargılama sürecine dayanıl­ması ve bu şekilde beraatkararının sorgulanması masumiyet karinesi ile çelişir. Buna karşılık, idari uyuşmazlığınçözümüne esas teşkil etmesi bakımından, kişi beraat etmiş olsa dahi yargılanmış olmasıolgusundan veya buna ilişkin karardan söz edilmesi, kişinin suçlu muamelesi gördüğündenve dolayısıyla masumiyet karinesinin ihlal edildiğinden söz edebilmek bakımından yeterlideğildir. Bunun için kararın gerekçesinin bütün halinde dikkate alınması ve nihai kararınmün­hasıran kişinin yargılandığı ve sonuçta beraat ettiği fiillere dayanıp dayan­madığınınincelenmesi gerekir (B. No: 2012/665, 13/6/2013, § 29).

39.Öte yandan, ceza ve ceza muhakemesi hukuku ile disiplin hukukunun farklı kural ve ilkelere tabi disiplinler olduğunun hatırlanmasında yarar vardır. Buna göre kamugörevlisinindavranışı, suç tanımına uymasının yanısıra disiplin sorumluluğunu dagerektirebilir. Böyle durumlarda ceza muhakemesi ve disiplin soruşturması ayrı ayrıyürütülür ve ceza muhakemesi sonucunda kişinin isnat edilen eylemi işlemediğine dairhükümler dışında, ceza mahkemesi hükmü di­siplin makamları açısından doğrudan bağlayıcı değildir (B. No: 2012/665,13/6/2013, § 30). Ancak bu kapsamda yapılan değerlendirmelerde delil ye­tersizliğine dayalı olsa bile kişi hakkında verilen beraat kararma aykırı olarak kişinin suçsuz olmadığı yönünde değerlendirmelerden kaçınılması gerekir.

40.Masumiyet karinesinin ihlal edilip edilmediği değerlendirilirken, özel­likle hukuk ve idari yargılama bakımından üzerinde durulması gereken önemli hususlardan biri, yargılamayı yapan makamın ilgili kişiye suç isnat edip etmediği ve beraat kararını sorgulayıp sorgulamadığıdır.

41.Kişinin suçluluğunu ima eden ya da kabul eden bir yargı söz konusu olmadıkça, sadece soruşturma açılmış olması da disiplin veya idari yaptırım iş­lemlerinin başlatılması veya uygulanması için yeterli görülebilir (B. No: 2012/998, 7/11/2013, § 65).

42.Bireysel başvuruya konu olan İdare Mahkemesi kararının ilgili kısmı şöyledir:“… aralarında davacının da bulunduğu sanıklar hakkında İzmir 10. Ağır Ceza Mahkemesinin E:2007/375 sayılı dosyasında açılan ceza davasının derdest olduğu ve dava hakkındaki iddiaların da UYAP sorgu sisteminde yapılan sorgu­lama sonucunda “suç işlemek amacıyla kurulan örgüte üye olmak, örgüte bilerek ve isteyerek yardım etmek, tutuklu, hükümlü veya suç delillerini bildirmeme” ol­duğu hususları dikkate alındığında idarenin takdir yetkisi kapsamında tesis edil­diği anlaşılan dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmamıştır.”

43.Görüldüğü üzere İdare Mahkemesi kararında, başvurucu hakkındaki yargılamaya değinilmiş, başvurucunun suçlu olduğunu ifade veya ima eden bir ibareye yer verilmemiştir. Bu çerçevede başvuruya konu kararın gerekçesinde yer alan ifadelerden, suçluluğu ilgili mahkeme kararlarıyla sabit olmayan başvu­rucunun bu eylemleri işlediği ve suçlu olduğu inancının yansıtıldığı görülme­mektedir. Mahkemenin gerekçesinin başvurucunun masumiyet karinesine saygı ilkesiyle bağdaşmadığı söylenemez.

44.Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde, başvuru konusu olayda masu­miyet karinesinin ihlal edilmediği sonucuna ulaşılmıştır.

RG No :29208 -RG.T.:17.12.2014

B.No: 2013 /5996 -K.T :15.10.2014

43.Masumiyet (suçsuzluk) karinesi, kişinin suç işlediğine dair kesin­leşmiş bir yargı kararı olmadan suçlu olarak kabul edilmemesini güvence altına alır. Bunun sonucu olarak, kişinin masumiyeti “asıl” olduğundan suçluluğu ispat külfeti iddia makamına ait olup. kimseye suçsuzluğunu ispat mükellefiyeti yüklenemez. Ayrıca hiç kimse, suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar yargılama makamları ve kamu otoriteleri tarafından suçlu olarak nitelen­dirilemez ve suçlu muamelesine tabi tutulamaz (B. No: 2012/665,13/6/2013, § 26).

44.Bu çerçevede, masumiyet karinesi kural olarak, hakkında bir suç is­nadı bulunan ve henüz mahkûmiyet kararı hükmen sabit olmayan kişileri kapsayan bir ilkedir.Suç isnadı kesinleşmiş mahkûmiyete dönüşen kişiler açısından ise, artık “hakkında suç isnadı olan kişi” statüsünde olmadıkları için masumiyet kari­nesi iddiasının geçerli birdayanağı kalmamaktadır (B. No: 2012/665, 13/6/2013, § 27).

45.Öte yandan, ceza muhakemesi hukuku ve idare hukuku farklı kural ve ilkelere tabi disiplinlerdir. Kamu görevlisinin davranışı, suç tanımına uymasının yanı sıra disiplinsorumluluğunu da gerektirebilir. Böyle durumlarda ceza muha­kemesi ile idarece yürütülenişlemler farklı süreçlere tabidir. Ceza muhakemesi sonucunda kişinin isnat edilen eylemiişlemediğine dair hükümler dışında, ceza mahkemesi hükmü idare makamları açısındandoğrudan bağlayıcı değildir (Bkz. B. No: 2012/665,13/6/2013, § 30).

46.Bu kapsamda, ceza davasını takip eden “ceza yargılaması niteliğinde olmayan herhangi bir yargılamada'” da (hukuk, disiplin gibi), masumiyet karine­sine özengösterilmelidir. Bununla birlikte ceza yargılamasında mahkûmiyetle sonuçlanmamış aynıolaylara dayanılarak bir kişinin disiplin cezası alması veya hakkında tazminata kararverilmesi masumiyet karinesini otomatik olarak ihlal etmez. Bu kapsamda “karar vericilerin kullandıkları dil kritik önem taşır (B. No: 2013/3175, 20/2/2014, § 36). Bunun için kararın gerekçesinin bütün halinde dikkate alınarak mahkemece kişinin suçlu olduğuna dair bir yargıda ya da imada bulunulup bulunulmadığının incelenmesi gerekir.

RG No :29125-RG.T.:04.12.2014

B.No : 2013 /3170 – K.T : 18.09.2014

50.Bu çerçevede, ceza davası dışında fakat ceza davasına konu olan ey­lemler nedeniyle devam eden idari uyuşmazlıklarda, kişi hakkında beraat ka­rarı verilmiş olmasına rağmen, bu karara esas teşkil eden yargılama sürecine dayanılması ve bu şekilde beraat kararının sorgulanması masumiyet karinesi ile çelişir. Buna karşılık, idari uyuşmazlığın çözümüne esas teşkil etmesi bakımından, kişi beraat etmiş olsa dahi yargılanmış olması olgusundan veya buna ilişkin karardan söz edilmesi, kişinin suçlu muamelesi gördüğünden ve dolayısıyla masumiyet karinesinin ihlal edildiğinden söz edebilmek bakımından yeterli değildir. Bunun için kararın gerekçesinin bütün halinde dik­kate alınması ve nihai kararın münhasıran kişinin yargılandığı ve sonuçta beraat ettiği fiillere dayanıp dayanmadığının incelenmesi gerekir (B, No: 2012/665,13/6/2013, § 29).

51.Öte yandan, Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku ile Disiplin Hukuku­nun farklı kural ve ilkelere tabi disiplinler olduğunun hatırlanmasında yarar vardır. Buna görekamu görevlisinin davranışı, suç tanımına uymasının yanı sıra disiplin sorumluluğunu dagerektirebilir. Böyle durumlarda ceza muhakemesi ve disiplin soruşturması ayrı ayrıyürütülür ve ceza muhakemesi sonucunda kişinin isnat edilen eylemi işlemediğine dairhükümler dışında, ceza mahkemesi hükmü disiplin makamları açısından doğrudan bağlayıcı değildir (B. No: 2012/665,13/6/2013,§30).Ancak bukapsamda yapılan değerlendirmelerde delil ye­tersizliğine dayalı olsa bile kişi hakkında verilen beraat kararına aykırı olarak kişinin suçsuz olmadığı yönünde değerlendirmelerden kaçınılması gerekir.

52.Masumiyet karinesinin ihlal edilip edilmediği değerlendirilirken, ceza yargılamaları dışında yapılan yargılamalar bakımından üzerinde durulması gereken önemlihususlardan biri, yargılamayı yapan makamın ilgili kişiyi suçlu sayıp saymadığı ve beraatkararını sorgulayıp sorgulamadığıdır.

53.Disiplin gerekleri dikkate alındığında masumiyet karinesinin di­siplin hukukununuygulanabilmesi içinmutlakaceza davalarının sonucununbeklenmesini gerektirdiği söylenemez. Kişinin suçluluğunu ima eden ya da ka­bul eden bir yargı söz konusu olmadıkça, sadece soruşturma açılmış olması da disiplin veya idari yaptırım işlemlerinin başlatılması veya uygulanması için yeterli görülebilir (B. No: 2012/998, 7/11/2013, §65).

55.AYİM kararının gerekçesinde, başvurucu hakkında yürütülen ve be­raatla sonuçlanan yargılamaya değinilmiş, başvurucunun suçlu olduğunu ifade veya ima eden bir ibareye yer verilmemiştir. Bu çerçevede başvuruya konu kararın gerekçesinde yer alan ifadelerden, suçluluğu ilgili mahkeme ka­rarlarıyla sabit olmayan başvurucunun bu eylemleri işlediği ve suçlu olduğu inancının yansıtıldığı görülmemektedir. Hırsızlıktan yargılanıyor olma halinin güvenlik soruşturmasının olumsuz çıkması için yeterli olduğu belirtildikten sonra işlemin hukuka uygun olduğu değerlendirilmiş olup, başvurucunun yargılandığı fiili işlediği kabulüne dayanarak karar verilmemiştir. Mah­kemenin bu gerekçesinin başvurucunun masumiyet karinesine saygı ilkesiyle bağdaşmadığı söylenemez.

RG No :29195-RG.T.:04.12.2014

B.No: 2013 /8521-K.T :18.09.2014

24.Masumiyet (suçsuzluk) karinesi, kişinin suç işlediğine dair kesin­leşmiş bir yargı kararı olmadan suçlu olarak kabul edilmemesini güvence altına alır. Bunun sonucuolarak, kişinin masumiyeti “asıl” olduğundan suçluluğu ispat külfeti iddia makamına aitolup, kimseye suçsuzluğunu ispat mükellefiyeti yük­lenemez. Ayrıca hiç kimse, suçluluğuhükmen sabit oluncaya kadar yargılama makamları ve kamu otoriteleri tarafından suçlu olarak nitelendirilemez ve suçlu muamelesine tabi tutulamaz (B. No: 2012/665,13/6/2013, § 26).

25.Bununlabirliktemasumiyetkarinesi adli makamların soruşturmave kovuşturma işlemlerini yapmalarına, bu çerçevede şartlan oluşmuşsa kor­uma tedbirlerinin uygulanmasına engel oluşturmaz. Anayasa’nın 19. maddes­indeki güvencelere uyulması şartıyla kişi hakkında tutuklama tedbirine başvurulması da masumiyet karinesinin ihlal edildiği anlamına gelmez. Nite­kim Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi de (AİHM) mahkûm edilen bir kişinin temyiz aşamasında tutuklu bulundurulmasının Sözleşme’nin 6. Maddesinin (2) numaralı fıkrasının ihlaline yol açmadığına karar vermiştir. (Bkz: Cuvillers ve Da Luz /Fransa, B. No 55052/00, 1/9/2003).

42.Başvurucu,hakkındakimahkûmiyethükmününkesinleştiği7/7/2014 tarihinden itibaren 5271sayılı Kanun’un141. maddesine dayanarak tazminat talebindebulunma imkânına sahiptir. Etkin ve erişilebilir bir çözüm imkânı sunan hukuk yolunabaşvurmaksızın yapılan bireysel başvuruların Mah­kemece incelenmesi, bireysel başvuruyolunun ikincilliği ilkesi gereği mümkün değildir.

5- Hukuki Güvenlik ve Belirlilik İlkesi

RG No :29028 -RG.T. :12.06.2014

B.No : 2013 / 849-K.T : 15.04.2014

34.Anayasa’nın 2. maddesinde yer alan hukuk devletinin temel ilkelerinden biri “belirliliktir. Bu ilkeye göre, yasal düzenlemelerin hem kişiler hem de idare yönündenherhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılır veuygulanabilir olması, ayrıca kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu birtakım güvenceler içermesi gereklidir. Belirlilik ilkesi, hukuksal güvenlikle bağlantılı olup;birey, belirli bir kesinlik içinde, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuksal yaptırımınveya sonucunbağlandığını, bunlarınidareye hangimüdahale yetkisini doğurduğunu,kanundan öğrenebilme imkânına sahip olmalıdır. Birey, ancak bu durumda kendisine düşenyükümlülükleri öngörüp, davranışlarını düzenleyebilir. Hukuk güvenliği, kurallarınöngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güven duyabilmesini,devletin de kan­uni düzenlemelerde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerdenkaçınmasını gerekli kılar (AYM, E.2009/51, K.2010/73, K.T. 20/5/2010; AYM, E.2009/21,K.2011/16, K.T. 13/1/2011; AYM, E.2010/69, K.2011/116, K.T. 7/7/2011; AYM,E.2011/18, K.2012/53, K.T. 11/4/2012).

35.Anayasa’nın 38. maddesinin birinci fıkrasında, “-Kimse, … kanunun suç saymadığı bir fildendolayıcezalandırılamaz”denilerek”suçtakanunilik”,üçüncüfıkrasında da “ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur”denilerek, “cezada kanunilik” ilkeleri güvence altına alınmıştır. Anayasa’da öngörü­len “suçve cezada kanunilik” ilkesi, insan hak ve özgürlüklerini esas alan bir anlayışın öne çıktığıgünümüzde, ceza hukukunun da temel ilkelerinden birini oluşturmaktadır. Anayasa’nın 38.maddesine paralel olarak 26/9/2004 tarih ve 5237sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 2.maddesinde de düzenlenen ilke, hangi eylemlerin yasaklandığı ve bu yasak eylemlereverilecek cezaların hiçbir kuşkuya yer bırakmayacak biçimde ka­nunda gösterilmesini,kuralınaçık,anlaşılır vesınırlarınınbelli olmasını gerektir­mektedir.Kişilerin yasakeylemleri önceden bilmeleri düşüncesine dayanan bu il­keyle temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması amaçlanmaktadır (AYM, E.2010/69,’K.201 1/116, K.T. 7/7/2011).

40.Hukuk devletinde, bireylerin belirli bir zaman diliminde hangi fiillerin suç olarak tanımlandığı ve hangi cezai yaptırımlara bağlandığını bilip öngöre­bilmeleri, bir başkaifadeyle ceza hukuku kurallarının öngörülebilir ve erişilebilir olması şarttır. Aksi takdirde”Ceza kanunlarınıbilmemek mazeret sayılmaz”şeklindeifadeedilenceza hukukuprensibinin hayata geçirilmesi mümkün olmayacaktır. Zira ceza sorumluluğu, kişinin fiilininbilincinde olduğu ve özgür iradesiyle suç olan bu fiili işlediği varsayımına dayanır. Bunedenle, kişinin işlediği fiilden sorumlu tutulabilmesi için, hangi fiillerin suç olduğununkanunlarda açıkça gösterilmesi gereklidir (AYM, E.1991/18, K.1992/20, K.T. 31/3/1992).

41.Ceza yaptırımına bağlanan fiilin kanunda açık bir şekilde düzenlenmesi şartı, suç ve cezalara dair düzenlemelerin şeklî bakımdan kanun biçiminde çıkarıl­masının yeterliolmadığı, bunların içerik bakımından da belli amacı gerçekleştirmeye elverişli olmalarıgerektiğini ifade etmektedir. Bu açıdan kanun metni, bireylerin, ge­rektiğinde hukuki yardımalmak suretiyle, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuk­sal yaptırımın veya sonucunbağlandığını belli bir açıklık ve kesinlikte öngörebilme­lerine imkân verecek düzeyde kalemealınmış olmalıdır. Dolayısıyla, uygulanması öncesinde kanun, muhtemel etki ve sonuçlarınadair yeterli derecede öngörülebilir olmalıdır. Bununla birlikte, kanun metninin tüm sonuç veetkileri göstermesi her zaman beklenemeyeceğinden, aranan açıklığın ölçüsü, söz konusumetnin içeriği, düzenlemeyi hedeflediği alan ile hitap ettiği kitlenin statü ve büyüklüğü gibifakt­örler dikkate alınarak belirlenebilir. Bu özelliklere sahip kanunun, aynı zamandakolaylıkla erişilebilir nitelikte olması gerekir (AYM, E.2011/62, K.2012/2, K.T. 12/1/2012).

42.2918 sayılı Kanun’da, takograf kullanma zorunluluğundan muaf tutulan “şehiriçi ve belediye mücavir alanı içerisinde yolcu ve yük nakliyatı yapan” kişilerin, bufarklıstatüye nasıl dâhilolacakları konusunda herhangi bir açık düzenlemeye yerverilmemiştir. Böyle bir hükmün uygulama kabiliyetine sahip olabilmesi ve suiisti­mallerinönüne geçilebilmesi bakımından, muafiyetin bir işlem veya taahhüde bağlanması mantıki birgerekliliktir. Ancak 2918 sayılı Kanun’da sözü edilen muafiyet için herhangi bir şekil şartıöngörülmemiş ve ilgilinin yalnızca “Şehiriçi ve belediye mücavir alam içerisinde yolcu veyük nakliyatı yapan” bir kişi olması yeterli görülmüştür. Kanun’daki bu ifadeden herhangibir taahhüt, bildirim veya trafik sicil kayıtlarına şerh verilmesi gerektiğinin öngörülmesimümkün değildir. Buna karşılık, Kanun’da, örneğin, “yolcu ve yük nakliyatı yapacağınıbildirenler” ve benzeri bir ifade kullanılmış olsa idi, Genelge ile öngörülen ve idariyaptırıma bağlanan yüküm­lülüklerin bir kanuni dayanağı olduğundan söz edilebilirdi. OysaGenelge düzenle­mesi, Kanun’da yer almayan bir yükümlülük ilgililere öngörülemez birşekilde yükleyerek dolaylı olarak yeni bir kabahat ihdas etmektedir. Zira, asıl kabahat eylemi”takografın kullanılır durumda bulundurulmaması” olup, Kanun hükmüne göre istis­nası,şehir içi ve belediye mücavir alanı içinde yük ve yolcu nakliyatı yapıyor olmak­tır. Genelge,Kanun’da olmadığı halde bu istisnanın istisnası olarak “Şehir içi ve bele­diye mücaviralanlarında çalıştığını beyan etmeme ve durumu tescil belgelerine işlet­meme” halinde, ilgilikişinin, muafiyetten yararlanamayacağını ve fiilen Kanun’daki istisna kapsamında olsa dahiGenelge hükmüne uygun işlem yapmaması nedeniyle idari para cezası ile cezalandırılmasınıöngörmektedir.

43.Genelge, Kanunla tanınan ve herhangi bir şekle bağlanmamış olan takografmuafiyetini,bildirimve tescilbelgesineşerhverilmesişekline bağlayarakistisnaidüzenlemenin uygulama alanını, herhangi bir kanuni dayanağı olmaksızın daraltmıştır. İdaripara cezasını gerektiren bir eyleme ilişkin istisnai düzenlemenin uygulama alanının, idariişlemle daraltılması, somut olayda kabahat ihdas edilmesi sonucunu doğurmuştur. Ortayaçıkan bu sonuç, Anayasa’nın 38. maddesinin birinci fırkasında düzenlenen “suç ve cezadakanunilik” ilkesi ile bağdaşmamaktadır.

RG No :29111 -RG.T. : 06.9.2014

B.No : 2012 /1052 -K.T: 23.07.2014

33.Anayasa’nın36. maddesinde, hak arama özgürlüğüiçin herhangibir sınırlama nedeni öngörülmemiş olmakla birlikte, bunun hiçbir şekilde sınırlan­dırılmasımümkün olmayan mutlak bir hak olduğu söylenemez. Özel sınırlama nedeni öngörülmemişhakların da hakkın doğasından kaynaklanan bazı sınırları bulunduğu kabul edilmektedir.Ayrıca hakkı düzenleyen maddede herhangi bir sınırlama nedenine yer ve­rilmemiş olsa da, Anayasa’nın başka maddelerinde yer alan kurallara dayanarak bu hakların sınırlandırılmasıda mümkün olabilir. Dava açma hakkının kapsa­mına ve kullanım koşullarına ilişkin birkısım düzenlemelerin hak arama öz­gürlüğünün doğasından kaynaklanan sınırlan ortayakoyan ve hakkın norm alanını belirleyen kurallar olduğu açıktır. Ancak bu sınırlamalarAnayasa’nın13. maddesinde yer alan güvencelere aykırı olamaz (AYM, E.2010/83, K.2012/169.K.T. 1/11/2012).

41.Adil yargılanma hakkı,demokratik hukuk devletinin vazgeçilmez unsurlarından biri olup, tüm bireyler açısından mümkün olan en geniş şekilde güvence altınaalınmalıdır. Diğer taraftan hukuki eylem, işlem ve kuralların sü­rekli dava tehdidi altındabulunması hukuk devletinin unsurları olan hukuki istikrar ve hukuki güvenlik ilkeleriylebağdaşmaz. Bu nedenle hak arama öz­gürlüğü ile hukuki istikrar ve hukuki güvenlik gerekleri arasında makul bir denge gözetilmelidir (AYM, E.2010/83, K.2012/169, K.T. 1/11/2012). 1602 sa­yılı Kanun’un 46. maddesinin dördüncü fırkasındaki düzenleme ile askeri idare aleyhine açılan davaların ve bu davalar kapsamında sunulan taleplerin disipline edilmesinin hedeflendiği, daha ciddi takip edilmeleri sağlanarak davaların sü­rüncemede kalması ve belirsizliklerin önlenmesinin amaçlandığı anlaşılmakta­dır. Anayasa’nın 141. maddesinin dördüncü fıkrasındaki davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması bağlamında değerlendirilebilecek bu amaçların meşru olduğu açıktır.

RG No :29116 -RG.T. :11.09.2014

B.No : 2013 / 1752-K.T : 26.06.2014

62.Hukuki güvenlik ile belirlilik ilkeleri, hukuk devletinin önkoşullarındandır.Kişilerin hukuki güvenliğini sağlamayı amaçlayan hukuki güvenlik il­kesi, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemle­rinde devlete güvenduyabilmesini, devletindeyasaldüzenlemelerindebugüven duygusunuzedeleyiciyöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Belirlilik ilkesi ise yasal düzenlemelerin hem kişilerhem de idare yönünden herhangi bir duraksa­maya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık,net, anlaşılır ve uygulanabilir ol­masını, ayrıca kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşıkoruyucu önlem içermesini ifade etmektedir (AYM, E.2013/39, K.2013/65, K.T. 22/5/2013).

64.Yargı kararlarının geç uygulanması sebebiyle bireyler lehine zamanında kullanılamayan “işlevsel” güvenceninsöz konusu olduğu bir durumda,”ilkesel ve”kurumsal”güvencelerin bireyler adına etkin kılınabilmesi,kendilerinden beklenilenhukuksal korumayı sağlamaları mümkün olmaz. Dolayısıyla yargı kararlarının bireylerhakkındauygulanmasını içeren işlevsel güvence; ilkesel ve kurumsal güvenceleritamamlayan, bu güvencelerin istenilen sonuçları vermesini mümkün hale getirerek bireyselhak ve özgürlüklere yargısal koruma sağlanabilmesini o­lanaklı kılan vazgeçilmez bir hukukiteminattır.

RG No : 29022 – RG.T. : 06.06.2014

B.No : 2014 / 4705 – K.T : 29.05.2014

57.Bir internet sitesine erişimin engellenmesinekarar verildiği hallerde hukuk devletinin önkoşullarından olan hukuki güvenlik ve hukuki belirlilik ilkelerinin göz önündebulundurulması zorunludur. Kişilerin hukuki güvenliğini sağlamayı amaçlayan hukukigüvenlik ilkesi, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, birey­lerin tüm eylem veişlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de yasal düzenlemelerinde bu güvenduygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Belirlilik ilkesi ise yasaldüzenlemelerin hem kişiler hem de idare yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuşkuyayer vermeyecek şekilde açık, net,anlaşılır ve uygulanabilir olmasını, ayrıca kamuotoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesini ifade etmektedir. Bubakımdan, kanunun metni, birey­lerin, gerektiğinde hukuki yardım almak suretiyle, hangisomut eylem ve olguya hangi hukuksal yaptırımın veya sonucun bağlandığını belli biraçıklık ve kesinlikte öngörebilmelerine imkân verecek düzeyde kaleme alınmış olmalıdır.Dolayısıyla,uygulanması öncesinde kanunun, muhtemel etki ve sonuçlarının yeterli derecede öngörülebilir olması gereklidir (AYM, E.2013/39, K.2013/65,22/5/2013).

RG No :28519 -RG.T. :05.01.2014

B.No : 2012 / 51 -K.T : 25.12.2012

18.Hukukun genel ilkelerinden birisi hukuk güvenliği prensibidir. Bu ilke, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde dev­lete güven duyabilmelerini, devletin de hukuki düzenlemelerde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Kanunlar, ilke olarak yürürlük tarihlerinden sonraki olay, işlem ve eylemlere uygulanmak üzere çıkarılır. Bu nedenle, bireysel başvurular bakımından Anayasa Mahkemesinin zaman bakımından yetkisi için kesin bir tarihin belirlenmesi ve Mahkemenin yetkisinin geriye yürür şekilde uygulanmaması hukuk güvenliği ilkesinin bir gereğidir.

RG No :28720-RG.T. :27.07.2014

B.No : 2013 / 757-K.T : 16.06.2014

26.Hukukun genel ilkelerinden biri hukuk güvenliği prensibidir. Bu ilke, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde dev­lete güvenduyabilmelerini, devletindehukukidüzenlemelerdebu güven duygusunuzedeleyiciyöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. (B. No: 2012/51, § 18, 25/12/2012)

27.Belli bir hakkın mahkemede ileri sürülebilmesi ya da hak arama hürriyeti kapsamında bir davanın açılabilmesi için öngörülecek süreler hukuk güvenliği ilkesi gereğiolup, adil yargılama hakkının ihlali olarak değerlendirile­mez. Anılan süreler, mahkemeleri zamanın geçmesi nedeniyle güvenilirliği kalma­yan, eksik ya da ulaşılması zor kanıtlaradayanarak uzak geçmişte meydana gelmiş olaylar hakkında karar vermelerini istemekleoluşabilecek adaletsizliklerin önüne geçmek ve hukuk güvenliğini sağlamak gibi önemli vemeşru amaçlara hizmet eder­ler. Süre sınırlaması getiren bu müdahaleler, devletin takdiryetkisi içinde olup, ulaşılmak istenen meşru amaçla orantılı oldukça ve hakkın özünüzedelemedikçe Anayasa’da yer alan hak arama hürriyetini engellemiş sayılmazlar. (AİHM,Stubbings ve Diğerleri, 22083/93; 22095/93 § 51, 22/10/1996)

RG No :29116 -RG.T. :11.09.2014

B.No 2013 / 3063-K.T : 26.06.2014

42.Anayasa’nın 2. maddesinde yer alan hukuk devletinin temel ilkelerinden biri “belirliliktir. Bu ilkeye göre, yasal düzenlemelerin hem kişiler hem de idare yönündenherhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılır veuygulanabilir olması, ayrıca kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu birtakım güvenceler içermesi gereklidir. Belirlilik ilkesi, hukuksal güvenlikle bağlantılı olup;birey, belirli bir kesinlik içinde, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuksal yaptırımınveya sonucun bağlandığını, bunların idareye ne tür müdahale yetkisini doğurduğunu,kanundan öğrenebilme imkânına sahip olmalıdır. Birey, ancak bu durumda kendisine düşenyükümlülükleri öngörüp, davranışlarını düzenleyebilir. Hukuk güvenliği, kurallarınöngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güven duyabilmesini,devletin de kanuni düzenle­melerde bugüven duygusunuzedeleyiciyöntemlerdenkaçınmasını gerekli kılar (B. No: 2013/849,15/4/2013, § 34).

RG No :28851RG.T. :14.12.2013

B.No: 2012/1061K.T:21.11.2013

70.Mahkemeye erişim hakkının kullanılması idari işlemler açısından kanunda belirtilen süreye ve bu sürenin de yazılı bildirime bağlanması karşısında, AYİM’nin kanunenbaşvurucuya tebliğedilmeyenvebaşvurucuaçısındanyerinegetirmeyükümlülüğüdoğurmayan atama işlemine yönelik dava açma süresini, uyuşmazlık konusu açık kuralı göz ardı ederek, başvurucunun atama işlemini öğrendiği tarih olarak esas alması ve davanınsüresinde açılmadığı gerekçesiyle reddine karar vermesi, başvurucunun idari işleme yönelik iddialarının esasının mahkemece incelenmesine engel ol­muştur.

72.Başvuru konusu olayda dava açma süresinin başlangıcına ilişkin açık bir kanun hükmü vardır. Bu hükme verilecek olağan anlam bellidir ve başvurucu buna görekendisine muamele edileceğini beklemektedir. Ancak derece mah­kemesi, açık olan kanunhükmüne olağanın dışında farklı bir anlam verip buna göre uygulama yapmıştır. Buuygulama yönünde yerleşmiş içtihat olduğu ne derece mahkemesi kararında belirtilmiş ne de Bakanlık görüşünde ileri sürül­müştür. Dolayısıyla başvurucunun dava açarken (hukukiyardımdan yarar­lansa bile) açık kanun hükmünden farklı bir şekilde kendisine muameleedil­eceğini beklemesini gerektiren bir durum eldeki belgelere göre bulunmamak­tadır. Buna göre derece mahkemesinin yorumu öngörülemez niteliktedir.

73.Sonuç olarak, başvurucunun açık kanun hükmüne verilebilecek olağan anlama göre süresinde açtığı dava, bu başvurunun koşullan içinde derece mah­kemesinin öncedenöngörülemeyecek şekildeaçık kanunhükmünüolağanın dışında veoldukçaesnekyorumlaması neticesinde reddedilmiş ve mahkemeye erişim hakkı ihlal edilmiştir.

74.Açıklanannedenlerle,başvurucununadilyargılanma hakkınınente­mel unsurlarından biri olan mahkemeye erişim hakkının, dava açma süresine ilişkin açık usulkurallarının önceden öngörülmeyecek şekilde olağanın dışında yorumlanması suretiyle, ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :28942-RG.T.:15.03.2014

B.No:2012/1246-K.T : 06.02.2014

57.Başvurucu, taşınmazının kamulaştırma bedelinin tespiti davasında ve­rilen kararın eşitlik ilkesini, mülkiyet hakkını ve hak arama hürriyetini ihlal et­tiğini ileri sürmüşsede kendisine Anayasa’nın 10. maddesinin ilk fıkrasında sayılan hangi nedene dayalı olarakveya hangi sebeple ayrı muamele yapıldığından bahsetmemiştir. Başvurucu esas olarak diğerilçelerde kamu­laştırma bedelinin tespitinde sadece ilçe tarım müdürlüğü verileri dikkatealınıp bedel tespiti yapılırken Ermenek ilçesindeki taşınmazlarda Ermenek ilçesiyle birlikteçevre ilçeler ile Karaman ili tarım müdürlükleri verilerinin ortalamasının “mevki” olarakdeğerlendirilip bedeltespitindekullanılmasından şikâyetçi olmaktadır. Budurumdabaşvurucunun bahse konu şikâyetinin özünün mülkiyet hakkına yapılan müdahaleninkanunilik şartını ihlal ettiği iddiası olduğu an­laşıldığından konu mülkiyet hakkı kapsamındaincelenmiş ve hak arama hürriyeti ile eşitlik ilkesi yönünden ayrıca inceleme yapılmasınagerek görülmemiştir.

61.Hukuki güvenlik ile belirlilik ilkeleri, hukuk devletinin önkoşullarındandır. Kişilerin hukuki güvenliğini sağlamayı amaçlayan hukuki güvenlik ilkesi, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güvenduyabilmesini, devletindeyasal düzenlemelerindebu güven duygusunuzedeleyiciyöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Belirlilik ilkesi ise yasal düzenlemelerin hem kişilerhem de idare yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık,net, an­laşılır ve uygulanabilir olmasını, ayrıca kamu otoritelerinin keyfi uygula­malarına karşı koruyucu önlem içermesini ifade etmektedir. Bu bakımdan, ka­nunun metni, bireylerin,gerektiğinde hukuki yardım almak suretiyle, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuksalyaptırımın veya sonucun bağlandığını belli bir açıklık ve kesinlikte öngörebilmelerine imkânverecek düzeyde kaleme alınmış olmalıdır. Dolayısıyla, uygulanması öncesinde kanunun,muhtemel etki ve sonuçlarının yeterli derecede öngörülebilir olması gereklidir (AYM,E.2013/39, K.2013/65, 22/5/2013).

62.“Belirlilik” ilkesi yalnızca yasal belirliliği değil, daha geniş anlamda hukuki belirliliği ifade etmektedir. Erişilebilir, bilinebilir ve öngörülebilir gibi nitelikselgereklilikleri karşılaması koşuluyla yasalar, mahkeme içtihat­ları ve yürütmenin düzenleyiciişlemleri ile de hukuki belirlilik sağlanabilir. Aslolan muhtemel muhataplarının mevcutşartlar altında belirli bir işlemin ne tür sonuçlar doğurabileceğini öngörmelerini mümkünkılacak bir normun varlığıdır (AYM, E.2009/9, K.2011/103,16/6/2011).

69.Başvuruya konu dosya incelendiğinde; 2942 sayılı Kanun’un 11. Mad­desinin (f) bendinde açıkça ilçe düzeyini temel alacak bir hesaplama yapıl­masının öngörülmediği,bununyerine arazinin mevkii ve şartlarınagöre belir­lemeyapılması öngörülerekuygulayıcılara ve mahkemelere takdir yetkisi tanındığı, ülkemizde arazilerin ürün verisiistatistiklerinin düzenli olarak resmi kurumlar olan il ve ilçe tarım müdürlüklerince tutulmasınedeniyle Yargıtay içtihatları doğrultusunda mahkemelerin bu verileri esas aldıkları, büyükkamu­laştırma projelerinin kabul edildiği alanlarda kamulaştırma bedelini arttırmaya yönelikgayretlerin yasama organının dikkatini çektiği ve buna karşı bazı yasal düzenlemeler yapıldığı, Ermenek ilçesinde tarım müdürlüğü ürün verimlerinde büyük baraj ve HES projesinin kabul edildiği 2002 yılından sonraki yıllarda gün­lük hayatın olağan akışıyla izah edilemeyecek derecede artışlar meydana geldiği ve Yargıtay 18. Hukuk Dairesinin bahsedilen bölge için 2006 yılından itibaren farklı bir yöntemle bedel tespiti yapılması yönünde içtihat geliştirdiği an­laşılmıştır. Ayrıca davacı idareler yeni yönteme rağmen halen Ermenek İlçesinde kamulaştırma bedellerinin olması gereken ve hakkaniyete uygun olan değerden yüksek olduğunu istatistikler vererek iddia etmektedirler.

70.2942 sayılı Kanunun 11. maddesinin (f) bendinin amacı kamulaştırılan arazilerin gerçek değerine ulaşmaktır. Kanunların yasa koyucunun amacı doğrul­tusundayorumlanması mahkemelerin yetkisinde ve görevleri arasında olup, başvuru konusu davadaYargıtay 18. Hukuk Dairesi gerekçesini önceden ortaya koyarak Ermenek İlçesindekiarazilerin kamulaştırılmasında gerçek değere ulaşmak için mevkii kavramını ilçe düzeyindendaha geniş yorumlamıştır. Yargıtay 18. Hukuk Dairesinin Ermenek ilçesi için belirlediğimevkii kavramını daha geniş yorumlayan bedel tespiti yöntemi 2942 sayılı Kanun’un 11.maddes­inin (f) bendine açıkça aykırı olmadığı gibi ikna edici gerekçesi ile keyfi olmak­tan dauzaktır.

71.2006 yılından beriistikrarlıolarak uygulanan bu yöntem bireyler için erişilebilir ve bilinebilir olup başvuru konusu olayda 2010 yılında açılan kamu­laştırmabedelinin tespiti davasında başvurucu bahsedilen yerleşik içtihadı önce­den öngörülebilir birdurumdadır. Sonuç olarak bahsedilen uygulamayla hukuki belirlilik bağlamında kanunilikilkesi ihlal edilmemiştir.

RG No:29130 -RG.T. :25.09.2014

B.No : 2012 / 931 -K.T : 26.06.2014

35.Anayasa’nın 35. maddesi ile 1 No’lu Protokol’ün 1. maddesinin koruma alanı içindeyeralanmenfaatlerinkapsamına,mevcutbirmülk(“existing pos­sessions”)girebileceği gibi alacak hakları (AYM, E.2000/42, K.2001/361, K.T. 10/12/2001; AYM, E.2006/142, K.2008/148, K.T. 24/9/2008) veya kesin bir şekilde tanım­lanmış talep hakları {“claims”) da girebilir. Bu kapsamda bir alacak hakkı ya da talebin, mülkiyet hakkı kapsamında korunması için mahkeme hükmü, hakem kararı veya idari karar gibi yeterli derecede icra edilebilir kılınması halinde bir “mülk” teşkil edebilir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Krstıc/Sırbis­tan, B. No: 45394/06, 10/12/2013, § 76). Ancak, hakkın tam olarak ka­zanılmamış olduğu bazı hallerde, özellikle ekonomik hayatın gerekleri ve hukuki güvenlik anlayışı, hakkın ileride mevcut olacağına dair hukuki umudu ifade eden bir kısım meşru beklenti hallerinin de mülkiyet hakkının güvence kapsamına dâhil edilmesi gereğini ortaya koymaktadır. Ancak bu hallerde, hakkın kazanılacağı yönünde salt bir umudun ötesinde kişinin, hakkın mevcu­diyeti yönünde meşru bir beklentisi olması gerekir (Benzer yöndeki AİHM ka­rarı için bkz. Maltzan ve Diğerleri/Almanya (k.k.) [BD], B. No: 71916/01, 71917/01,10260/02,2/3/2005, § 74).

6- Yargılamaya Etkin Katılım Hakkı

RG No :29048 -RG.T. :02.07.2014

B.No : 2012 / 575 -K.T : 08.05.2014

46.Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi (AİHM), dosyaya ilişkin bağımsız bir inceleme yaparak görüşünü mahkemeye sunan AYİM Başsavcısının düşüncesinin öncede taraflara tebliğ edilmemesi nedeniyle silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerininihlal edildiğine karar vermiştir (bkz. Miran/Türkiye, B. No: 43980/04, 21/4/2009). Bunedenle Başsavcılık düşüncesinin önceden taraflara tebliğ edilerek incelemelerine sunulmasıve karşı görüşlerini hazırlama imkânı verilmesi çelişmeli yargılama ilkesi ile ilişkili olarakadil yargılanma hakkının bir gereğidir (B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 33). Çelişmeliyargılama ilkesi, dosyada yer alan bilgi ve belgelerin taraflar açısından ulaşılabilir olmasınıgerekli kılar. Dolayısıyla bel­gelere ulaşamama çelişmeli yargılama ilkesi açısından sorunoluşturabilir.

RG No :29022 -RG.T. :06.06.2014

B.No : 2013/ 6833 -K.T : 04.04.2014

57.Çelişmeli yargılanma hakkı, kural olarak bir hukuk ya da ceza da­vasında tüm taraflara, gösterilen kanıtlar ve sunulan görüşler hakkında bilgi sahibi olma ve bunlarla ilgili görüşbildirebilmeimkânıvermektedir (Benzer yöndekiAİHMkararlaniçin bkz.JJ/Hollanda, B. No: 9/1997/793/994, 27/3/1998, § 43; Vermeulen/Belçika, B.No: 19075/91, 20/2/1996, §33).

61.Diğer taraftan başvurucu eğer ilk derece yargılaması sırasında ken­disine tebliğ edilmeyen belgeler ve Mahkeme ara kararı tebliğ edilmiş olsaydı mahkeme önündedile getiremediği hangi ilave tezleri ileri süreceğine ilişkin olarak da herhangi bir açıklamada bulunmamıştır. Bu nedenle başvurucunun ilk derece yargılaması sırasında savunma ekinde ibraz edilen belgelerin, Mah­keme ara kararının ve ara kararına verilen cevapların önceden tebliğ edilmemesi sebebiyle yargılamanın sonucunu etkileyecek usuli bir imkândan mahrum bırakıldığı söylenemez. Sonuç olarak somut olayda çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edilmediği anlaşılmaktadır.

RG No :28946 – RG.T. :19.03.2014

B.No: 2012/603- K.T : 20.02.2014

63.Mülkiyethakkınınvarlığınıntespitiyerelmahkemelerebırakılmışolup; kanunlara göre hakkın kesin bir nitelik taşıdığını ve söz konusu haktan yarar­lanma yetkisinesahip olunduğunu ortaya koyma yükü başvurucu üzerindedir (Benzer yöndeki AİHM kararıiçin bkz., AİHM, Agneessens/Belçika, B. No:12164/86, 12/10/1998). Başvuru konusuolayda, mülkiyet hakkını ispat yükümlüğü üzerinde bulunan başvurucu, her ne kadaruyuşmazlık konusu taşınmazın orman sınırları içinde kalmadığını, taşınmazlardan birinitapusu olan Ali Yıldırım’danaldığınıilerisürmüşse de iddiasınıMahkeme önündeispatlayamamıştır.

64.Bununlaberaberbaşvurucuya 23/11/2011 tarihindeyapılacağı bildirilen duruşmanın 21/11/2011 tarihinde yapıldığı, bu duruşmada bilirkişi raporu okunarak raporaitirazların değerlendirildiği, başvurucunun ise bu duruşmaya katılamadığından itirazlarınıdile getiremediği, ayrıca başvurucu temyiz aşamasında bu durumu ifade ettiği haldedeğerlendirmeye alınmadığı göz önünde bulundurularak başvurucunun adil yargılanmahakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşıldığından başvuru konusu da­vada yapılan yargılamanınadil olmadığı açıktır. Adil olmayan bir yargılama sonrası verilen mülkiyet iddiasının reddikararı üzerinden başvurucunun iddia ettiği mülkiye­tin var olduğu ya da olmadığı sonucunaulaşılması mümkün değildir. Bu durumda önce mülkiyet iddiasının başvurucuya bilirkişiraporuna itiraz edecek fırsatın ve­rildiği adil bir yargılamada tartışılarak sonuca bağlanmasıve bu karar üzerinden temyiz incelemesinin yapılması, daha sonra Anayasa Mahkemesiönünde dile ge­tirilmesi gerekmektedir.

65.Açıklanan nedenlerle, adil olmayan bir yargılamanın sonucundan hareketle mülkiyet iddiası tartışılmayacağından mülkiyet hakkına yönelik şikâyet konusunda buaşamada karar verilmesine gerek görülmemiştir.

7- Öngörülebilirlik İlkesi

RG No :29051 -RG.T. :05.07.2014

B.No: 2014 / 256 -K.T : 25.06.2014

80.Başvurucu, avukatların duruşmalarda başörtüsü takmasının yasak olduğuna ilişkin bir kanuni dayanak bulunmadığını, daha önce Barolar Birliği Meslek İlkelerindeavukatların başlarının açık olarak duruşmalara girmeleri kuralının bulunduğunu, bu kuralınDanıştay 8. Dairesinin 5/11/2012 tarihli kararı ile yürürlüğünün durdurulduğunu. BarolarBirliği Başkanlığının 25/2/2013 ta­rihli kararı ile Danıştay kararınıntüm barolaraduyurulduğunu ve bu karar doğrultusunda işlem yapılmasının istendiğini dolayısıyla olaygünü, başörtüsü ile duruşmalara girilemeyeceğine dair herhangi bir kanun veya mevzuat hükmü bulunmadığını ileri sürmüştür.

81.Demokrasiler, temel hak ve özgürlüklerin en geniş ölçüde sağlanıp güvence altına alındığı rejimlerdir. Temel hak ve özgürlüklerin özüne doku­nup tümüyle kullanılamaz hale getiren sınırlamalar, demokratik toplum düzeni gerekleriyle uyum içinde sayılamaz. Bu nedenle, temel hak ve özgür­lükler, istisnaî olarak ve ancak özüne dokunmamak koşuluyla demokratik toplum düzeninin sürekliliği için zorunlu olduğu ölçüde ve ancak kanunla sınır­landırılabilirler. Yine bu sebeple hak ve özgürlüklerin kanunla sınırlanması ölçütü anayasa hukukunda önemli bir yere sahip olmuştur (Bkz. AYM, E.2006/142, K.2008/148, K.T. 24/9/2008).

82.Hak ya da özgürlüğe bir müdahale söz konusu olduğunda öncelikle tespiti gereken husus, müdahalenin hukuki bir temelinin yani müdahaleye yetki veren bir kanun hükmünün mevcut olup olmadığıdır. Anayasa’nın 24. maddesi kapsamında yapılan bir müdahaleninkanunilikşartınısağladığınınka­bulüiçin,müdahalenin”kanunî’birdayanağının bulunması zorunludur (kanuni­lik şartına başka bir bağlamda dikkat çeken birkarar için bkz. B. No: 2013/2178,19/12/2013, § 36).

83.Sözleşme’nin lafzı ve AİHM içtihadı uyarınca da, Sözleşme’nin 9. Maddesi kapsamında yapılacak bir müdahalenin meşruluğu, öncelikle söz ko­nusu müdahalenin”’hukuk” (prescribed by law/prevue par la loi) uyarınca gerçekleştirilmesine bağlı tutulmuşolup, müdahalenin hukukilik unsurunu taşımadığının tespiti halinde, Sözleşmenin 9.maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer alan diğer güvence ölçütleri tetkik edilmeksizin,müdahalenin ilgili maddeye aykırı olduğu sonucuna ulaşılmaktadır (Benzer yönde AİHMkararı için bkz. Ha­san ve Chaush/Bulgaristan [BD], B. No: 30985/96, 26/10/2000, §§ 84-86).

84.“Kanun ile sınırlama” ölçütü veya “kanunilik ilkesi” Sözleşme’nin din veinanç özgürlüğünü düzenleyen 9. maddesinde de bir sınırlama ve güvence ölçütü olarak yeralmaktadır. Buna karşın Sözleşme’de yer alan “prescribed by law/prevue par la loi” kavramı ile Anayasa’da yer alan “kanunilik ilkesi” tam olarak aynı değildir (bkz. §§ 94-95). AİHM, “kanun ile öngörülmüş olma” kavramına Türk hukukunda kanunilik ilkesine verilen anlamdan daha geniş bir anlam vermektedir.

85.Anayasasının 87. maddesine göre “kanun koymak, değiştirmek ve kal­dırmak” Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkisindedir. Bir yasama işlemi olarak kanun,Türkiye Büyük Millet Meclisinin iradesinin ürünüdür. Ka­nun, parlâmento kararı dışındakalan ve Anayasanın yetki verdiği Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, Anayasa’daöngörülen kanun yapma usullerine uyula­rak yapılan işlemlerdir. Anayasa’nın 7. Maddesinde yer alan “Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir, Bu yetki devredilemez” kuralı, bir ayrım yapmadan, kanunun maddi ve şekli anlamlarını kapsama­ktadır. Anayasa’nın 7. maddesinin anlamı, kanun yapma yetkisinin başka bir mercie devredilemeyeceği ve bunun doğal sonucu olarak da Anayasa’ya göre kanunla yapılması zorunlu olan bir düzenlemenin başka bir merci tarafından yapılamayacağıdır.

86.Buna karşın Anayasa’nın 8. maddesi uyarınca “Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarakkullanılır ve yerine getirilir”. Bu bakımdan, yürütme yetkisi ve görevi “kanunlara uygunolarak” kullanılması gerektiğinden kanun ile düzenlenebilecek konularda, yasama organının asli kuralları koymakla yeti­nerek, bunun yanı sıra tali ve uygulayıcı kuralları idari düzenleyici işlemlere bırakması mümkündür.

88.Dahası,Anayasa’nın 91.maddesinin birincifıkrası uyarınca sosyalve ekonomik haklar hariç olmak üzere temel hak ve hürriyetlere ilişkin olarak kanun hükmünde kararname ile düzenleme yapılamaz. Dolayısıyla kanun hükmünde kararname ile dahi düzenlenemeyecek temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırıl­masına ilişkin bir düzenlemenin ilk elden idari düzenleyici işlemlerle yapılması Anayasa karşısında mümkün değildir.

89.Temel hak ve özgürlükler alanında yasama organının, keyfiliğe izin vermeyen, öngörülebilir düzenlemeler yapma zorunluluğu vardır. İdareye keyfi uygulamalara meydan verebilecek çok geniş bir takdir yetkisi tanınması Anayasa’ya aykırı olabilecektir. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırıl­masına ilişkin kanunların şeklen var olması yeterli görülemez, aynı zamanda kanunların niteliğine de bakılmalıdır. Temel hak ve özgürlüklere ilişkin bir alanda kanunun emrine dayanarak yürütme organınca alınacak önlemler ob­jektif nitelik taşımalı ve idarenin keyfi uygulamalarına sebep olacak geniş tak­dir yetkisi vermemelidir (Bkz. AYM, E.1984/14, K.1985/7, K.T. 13/6/1985). Aksi bir durumda temel hak ve özgürlüklerin ancak kanunla sınırlanabileceğine ilişkin Anayasa’nın 13. maddesi hükmüne de aykırılık oluşturacaktır.

92.Başvuru konusu olayda başvurucunun başörtüsü ile duruşmaya katıl­ması talebi, Mahkemece, “AİHM’in ve Anayasa Mahkemesinin başörtüsünün laiklik karşıtı güçlü bir dîni simge ve siyasal simge olduğuna ilişkin kararları uyarınca avukatların başörtülü olarak duruşmalarda görev yapamayacakları’ ge­rekçesiyle reddedilmiştir.

93.Sözleşme’nin orijinal metinlerinde “kanunen öngörülme”nin karşılığı olan “prescribed by law/prevue par la loi” düzenlemesine AİHM’in yüklediği an­lam, Türkhukukundaki “kanun” kavramını aşarak “hukuk” terimiyle karşılana­bilecek bir anlamasahiptir. AİHM, bir hak veya özgürlüğe müdahale olduğunda öncelikle müdahalenin bir”hukuki temelinin” olup olmadığını denetlemektedir. Başka bir deyişle AİHM, “hukuk” teriminden şekli anlamda kanunu anlamamakta, sınırlamayı yapan hukuki düzenlemenin kaynağınadeğil düzenlemenin erişilebilir, öngörülebilirve kesin olmaniteliğine bak­maktadır (Bkz. Hasan ve Chaush/Bulgaristan [BD], B. No: 30985/96, 26/8/2000, § 85). Bu yaklaşım nedeniyle AİHM’e göre hukuken öngörülmüş olma ifadesindeki “kanun” ya da “hukuk” sözcüğü sadece yazılı hukuku değil, içtihadı hukuku da kapsamaktadır.

95.AİHM’in Leyla Şahin/Türkiye kararında dayanak yaptığı ve başvuru konusu somut olayda Ankara 11. Aile Mahkemesinin ara kararında dayandığı Anayasa Mahkemesikararları 1989 ve 1991 yıllarında verilmiştir. 1988 yılında 2547 sayılı Kanun’a bir maddeeklenerek”Yükseköğretim kurumlarında, dershane, laboratuar, klinik,poliklinikvekoridorlarında çağdaş kıyafet ve görünümde bulunmak zorunludur. Dini inanç sebebiyleboyun ve saçların örtü veya türbanla kapatılması serbesttir” hükmü getirilmiştir. Bu hükümAnayasa Mahkemesi tarafından “laik bir devlette yasal düzenlemelerin din kurallarına göreyapılamayacağı” gerekçesiyle iptaledilmiştir (Bkz. AYM, E.1989/1, K.1989/2, K.T.7/3/1989). İptal kararından sonra 1990 yılında, 2547 sayılı Ka­nun’a “yürürlükteki kanunlaraaykırı olmamak koşulu ile yükseköğretim kurum­larında kılık kıyafet serbesttir” hükmüeklenmiştir. Düzenlemenin iptal istemi reddedilmiş ancak, Anayasa Mahkemesinin karargerekçesinde “serbestliğin”, “dini inanç sebebiyle boyun ve saçların türbanla kapatılmasınıve dinsel nitelikli giysileri kapsamadığı” saptanmıştır (Bkz. AYM, E.1990/36, K.1991/8,K.T. 9/4/1991).

96.Türk hukukunun bazı alanlarında, hâkimin yarattığı hukuk, huku­kun bir kaynağı olarak kabul edilmekle birlikte insan hak ve hürriyetlerinin sınırlandırılması gibi tamamen biçimsel kanunilik ilkesi temelinde Örgütlenen bir alanda hiçbir zaman “kamın” niteliğinde kural özelliği kazanamaz. Öte yandan temel bir hak ve özgürlüğe yapılan müdahalenin süreklilik kazanarak ulaşılabilir ve öngörülebilir hale gelmesi, müdahalenin dayanağı olan kamu gücü işlemini bir “kanun” haline getirmez. Aksi bir düşüncenin kabulü, ulaşılabilir ve öngörülebilir bir kamu gücü işleminden veya eyleminden kay­naklanan hak ihlallerinin “kanuni” dayanaklarının olduğunun kabul edilmesi an­lamına gelecektir.

98.Anayasa’nın 13. maddesine göre temel hakların sınırlandırılması için mutlaka kanuna ihtiyaç vardır. Avukatların duruşmalara “başları açık” olarak katılacaklarına dair bir kanuni sınırlama bulunmamaktadır. Gerek AİHM’in Leyla Şahin kararı ve gerekse de AİHM’in dayandığı ve Türkiye’de öğrencilerin kılık ve kıyafetlerine ilişkin uygulamanın dayanağı haline gelen Anayasa Mahkemesinin 1989 ve 1991 tarihli kararları, Anayasa’nın 13. mad­desindeki temel hak ve özgürlüklerin ancak kanunla sınırlanabileceğine ilişkin hükümde yer alan “kanunilik şartı”m taşıyan kurallar olarak kabul edilemez.

99.Somut olayda avukat sıfatıyla katıldığı duruşmada İlk Derece Mah­kemesinin başvurucuyu başörtüsü takması nedeniyle duruşmayı yapmaya­rak ertelemesi vebaşvurucunun müvekkiline kendisini yeni bir avukat tutmak üzere süre vermesi şeklindegerçekleşen din ve vicdan özgürlüğüne yönelik müdahalenin kanunilik şartını sağlamadığı anlaşılmaktadır.

100.Müdahalenin kanunilik şartını sağlamadığı tespit edildiğinden, din ve vicdan özgürlüğüne yönelik bir müdahalenin varlığı halinde bulunması gereken ve Anayasa’nın 13. maddesinde öngörülen (bkz. §§ 78-80) Anayasa’nın ilgili maddesinde belirtilen meşruamaçlardan biri kapsamında olma, demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmamagibi kriterlere riayet edilip edilmediğinin ayrıca değerlendirilmesine gerek görülmemiştir.

101.Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 24. maddesinde güvence altına alınan din ve vicdan özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29022-RG.T. :06.06.2014

B.No : 2013 / 843-K.T : 03.04.2014

39.Kişi hürriyeti ve güvenliğine ilişkin sınırlamaların, kanunda belirtilen esas ve usule uygunluğunu sağlama yükümlülüğü ilke olarak idari organlara ve derece mahkemelerine aittir. İdare organları ve mahkemeler esas ve usule ilişkin hukuk kurallarına uymakla yükümlüdürler. Anayasa’nın 19. maddesinin amacı bireyi keyfi bir şekilde özgürlüğünden alıkoymaya karşı korumak olup, maddede öngörülen istis­nai hâllerde kişi özgürlüğüne getirilecek sınırlamaların maddenin amacına uygun ol­ması ve keyfi uygulamaya yol açmaması gerekir. Bu nedenle Anayasa’nın 19. mad­desinin üçüncü fıkrasında yer alan hürriyetten yoksun bırakmanın şekil ve şart­larının kanunda gösterilmesi kuralı gereğince, başvurucunun tutukluluk duru­munun “kanuni” dayanağının bulunup bulunmadığının, kanunun özgürlükten yoksun kılmaya izin verdiği hâllerde ise, hukuk devleti ilkesi gereği, keyfiliği önle­mek için, uygulanmasında yeterli ölçüde erişilebilir, kesin ve öngörülebilir olup olmadığının Anayasa Mahkemesince incelenmesi gerekir (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, §44).

45.5271 sayılı Kanun’daki azami tutukluluk süresinin ağır cezalık işler bakımından uzatmalarla birlikte azami beş yıl olduğu, bu haliyle düzenlemenin ön­görülebilir olduğu anlaşılmaktadır. Ancak derece mahkemelerinin kanuni tutukluluk süresinin aynı dosya kapsamındaki her suç için ayrı ayrı hesaplanması gerektiği yönündeki yorumu, bireylerin tutuklu olarak yargılanabileceği azami süreyi belirsiz ve öngörülemez bir şekilde uzatmaya elverişlidir. Zira bir kişi hak­kında birden fazla suç isnadı olması halinde azami tutukluluk süresi her biri için ayrı ayrı hesaplandığında kişinin özgürlüğünden mahrum bırakılabileceği süre öngörüle­mez bir şekilde uzayacaktır. Bu durumun başvurucu açısından öngörülebilir olmadığı açıktır. Bir hukuk devletinde henüz suçluluğu sabit hale gelmemiş bir bireyin mahkemenin benimsediği yorum nedeniyle belirsiz bir süre boyunca özgür­lüğünden yoksun bırakılması düşünülemez (B. No: 2012/1137,2/7/2013, §53).

RG No :29116 -RG.T. :11.09.2014

B.No : 2013 / 3063-K.T : 26.06.2014

41.Hukuki güvenlik ilkesi, Anayasa’nın 36. maddesinde yer alan adil yargılanma hakkının içinde zımnen mevcut bir ilkedir. Bir kanuni düzenlemenin bireylerin davranışınıona göre düzenleyebileceği kadar kesinlik içermesi, kişinin gerektiği takdirde hukuki yardımalmak suretiyle, bu kanunun düzenlediği alanda belli bir eylem nedeniyle ortaya çıkacaksonuçları makul bir düzeyde öngörebilmesi gerekmektedir. Öngörülebilirliğin mutlak birölçüde olması gerekmez. Kanunun açıklığı arzu edilir bir durum olmakla birlikte bazen aşırı birkatılığı dabera­berinde getirebilir. Oysahukukun ortayaçıkan değişikliklere uyarlanabilmesigerekmektedir. Birçok kanun,işin doğası gereği,yorumlanmasıve uygulanması pratik gerçekliğe bağlı olan yoruma açık formüllerdir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz: Kayasu/Türkiye, B. No: 64119/00 ve 76292/01, § 83).

RG No :29022-RG.T. :06.06.2014

B.No : 2013 / 2056-K.T : 03.04.2014

32.Kişi hürriyeti ve güvenliğine ilişkin sınırlamaların, kanunda belirtilen esas ve usule uygunluğunu sağlama yükümlülüğü ilke olarak idari organlara ve derecemahkemelerineaittir. Anayasa’nın 19. maddesinin amacı bireyi keyfî bir şekildeözgürlüğünden alıkoymaya karşı korumak olup, maddede ön­görülen istisnai hâllerde kişiözgürlüğüne getirilecek sınırlamaların maddenin amacına uygun olması ve keyfiuygulamaya yol açmaması gerekir. Bu nedenle Anayasa’nın 19. maddesinde yer alanhürriyetten yoksun bırakmanın şekil ve şartlarının kanunda gösterilmesi kuralı gereğince, başvurucunun tutukluluk durumunun “kamını””dayanağınınbulunup bulunmadığının, kanunun özgürlükten yoksun kılmaya izin verdiği hâllerde ise, hukuk devleti ilkesi ge­reği, keyfiliği önlemek için, uygulanmasında yeterli ölçüde erişilebilir, kesin ve öngörülebilir olup olmadığının Anayasa Mahkemesince incelenmesi gere­kir.

RG No :28711-RG.T. :18.07.2013

B.No : 2012 / 1137-K.T : 02.07.2013

52.Diğer yandan, özgürlük ve güvenlik hakkına ilişkin sınırlamaların ka­nunla yapılması ve sınırlamanın şekil ve şartlarının da kanunda açıkça belirtil­mesi gerekir. Kanunun metni, bireylerin, gerektiğinde hukuki yardım almak sure­tiyle, tutuklama nedenlerini ve sürelerini belli bir açıklık ve kesinlikte öngöre­bilmelerine imkân verecek şekilde kaleme alınmış olmalıdır. Dolayısıyla uygulanması öncesinde kanun, muhtemel etki ve sonuçları bakımından yeterli derecede öngörülebilir olmalıdır. Bununla birlikte, kanun metninin tüm sonuç ve etkileri göstermesi her zaman beklenemeyeceğinden, aranan açıklığın ölçüsü, söz konusu metnin içeriği, düzenlemeyi hedeflediği alan ile hitap ettiği kitlenin statü ve büyüklüğü gibi faktörler dikkate alınarak belirlenebilir. Bu özelliklere sahip kanunun aynı zamanda kolaylıkla erişilebilir olması da gere­kir.

RG No :29166-RG.T.:05.11.2014

B.No: 2013 /8114 -K.T :17.09.2014

24.AİHM içtihatlarına göre de bir kanuni düzenlemenin bireylerin da­vranışım ona göre düzenleyebileceği kadar kesinlik içermesi, kişinin gerektiği takdirde hukuki yardımalmak suretiyle, bu kanunun düzenlediği alanda belli bir eylem nedeniyle ortaya çıkacaksonuçları makul bir düzeyde öngörebilmesi ge­rekmektedir. Öngörülebilirliğin mutlak ölçüdeolması gerekmez. Kanunun açıklığı, arzu edilir bir durum olmakla birlikte; bazen aşın birkatılığı da bera­berinde getirebilir. Oysa hukukun ortaya çıkan değişikliklere uyarlanabilmesi gerekmektedir. Birçok kanun, işin doğası gereği, yorumlanması ve uygulanması pratik gerçekliğe bağlı olan yoruma açık formüller içermektedir (bkz. Kayasu/Türkiye, B. No: 64119/00, 76292/01, 13/11/2008, § 83).

26.Bu açıklamalar çerçevesinde, başvurucu hakkındaki uygulamanınşeklî yönden kanuna dayalı olduğu konusunda herhangi bir tereddüt bulunmadığı gibi, belirtilendüzenlemede açıkça, koşullu salıvermenin şartlarının nelerolduğu, koşullu salıverme kararının hangi hallerde geri alınacağı ve bu hall­erde aynen infaz edilecek ceza süresinin nasıl hesaplanacağıhususları,her­hangibir tereddüde yer bırakılmayacak açıklıkta düzenlenmiştir. Dolayısıyla, koşullu salıvermeye ilişkin söz konusu düzenlemenin; belirli, kesin, erişilebilir ve öngörülebilir nitelikte olduğu açıktır.

27.Öteyandan,Anayasa’nın 19.maddesininikinci fırkası anlamında, mahkûmiyet hükmü ile tutma arasında illiyet bağı olup olmadığının (§19) tespit edilmesi gereklidir. Türk Hukukunda, belirtilen illiyet bağı kanuni düzenleme ile sağlanmış olup; 5271 sayılıKanun’un 107. maddesinin(12)numaralıfıkrasına göre,koşullusalıverilen hükümlü, denetim süresinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlediği takdirde, koşullu salıverilme kararı geri alınacaktır. Anılan hükümle, koşullu salıverme kararının geri alınması noktasında yargı organına herhangi bir takdir yetkisi tanınmaksızın, yalnızca geri almaya ilişkin şekli şart­ların gerçekleşip gerçekleşmediği ile sınırlı bir inceleme yetkisi verilmiştir. Bu çerçevede, yetkili mahkemece verilmiş bir mahkûmiyet kararı ile koşullu salıverme geri alınarak kişinin yeniden hapsedilmesi arasındaki şekli ve maddi illiyet bağı; kanun hükmü ile kurulmuş olmaktadır.Söz konusu kanun hükmü gereğince,koşullu salıverilen hükümlüden, salıverilme sonrasındaki sorum­luluğunun ve hapis cezasınıninfaz süresi zarfındasergilediği iyi hale istinaden kendisine tanınan fırsatı değerlendirerek hapis cezasını gerektiren herhangi bir suç işlememesi gerektiğinin bilinci ile davranışlarını düzenlemesieklen­mektedir.

RG No :28875-RG T. : 07.01.2014

B.No: 2012 /989 -K.T: 19.12.2013

63.Başvurucunun,yedeksubayadayıolarakalınanaskerlik kararınınuzundönemer olaraktadiledilerekaskerebustatüdesevkedilmeişlemineesas alın­ması,765sayılıMülgaKanun’un95.maddesininaçıkhükmüneaykırılıkteşkiletmektedir. Zirabaşvurucununişlediğisuçailişkinmahkumiyethükmü,tecilkoşullarınauyulmasınedeniyle,hukuknazarındaesasenvakiolmamıştır.Huku­kenvakiolmamışsayılanmahkumiyetin,hükümvesonuçlarını devamettiriyor­muşvehayatiyetinikoruyormuşçasınabiridariişlemeesasalınmasınınilgiliidariişlemehukukigeçerlikkazandırdığısöylenemez.

64.Başvurukonusuolayda,başvurucuhakkındaverilenmahkumiyetinteciledilmesininsonuçlarıileilgiliaçıkbirkanunhükmümevcuttur.Buhükmeve­rilecekolağananlambellidirvebaşvurucubunagörekendisinemuameleedileceğinibeklemektedir.AncakAYİM2.Dairesi,açıkolankanunhükmüneolağanındışındafarklıbiranlamveripbunagöreuygulamayapmıştır.BuuygulamayönündeyerleşmişiçtihatolduğunederecemahkemesikararındabelirtilmişnedeBakanlıkgörüşündeilerisürülmüştür.Dolayısıylaeldekibelgeleregörebaşvurucunundavaaçarken(hukukiyardımdanyararlansabile)açıkkanunhükmündenfarklıbirşekildekendisinemuameleedileceğinibeklemesinigerek­tirenbirdurumbulunmamaktadır.Bunagöre,AYİM2.Dairesinin3/5/2012tarihveE.2011/1465,K.2012/482sayılı kararındakiyorumu”öngörülemez”nitelik­tedirve”bariztakdirhatası”içermektedir.

65.Açıklanannedenlerle,başvurucuhakkındayapılanyargılamasırasındahukukkurallarınınyorumveuygulanmasının“öngörülemez”nitelikteolmasıve“bariztakdirhatası”içermesinedeniyleAnayasa’nın36.maddesininihlaledil­diğinekararverilmesigerekir.

RG No :28851RG.T. :14.12.2013

B.No: 2012/1061K.T:21.11.2013

70.Mahkemeye erişim hakkının kullanılması idari işlemler açısından kanunda belirtilen süreye ve bu sürenin de yazılı bildirime bağlanması karşısında, AYİM’in kanunenbaşvurucuya tebliğedilmeyenvebaşvurucuaçısındanyerinegetirmeyükümlülüğüdoğurmayan atama işlemine yönelik dava açma süresini, uyuşmazlık konusu açık kuralı göz ardı ederek, başvurucunun atama işlemini öğrendiği tarih olarak esas alması ve davanınsüresinde açılmadığı gerekçesiyle reddine karar vermesi, başvurucunun idari işleme yönelik iddialarının esasının mahkemece incelenmesine engel ol­muştur.

72.Başvuru konusu olayda dava açma süresinin başlangıcına ilişkin açık birkanun hükmü vardır. Bu hükme verilecek olağan anlam bellidir ve başvurucu buna görekendisine muamele edileceğini beklemektedir. Ancak derece mah­kemesi, açık olan kanunhükmüne olağanın dışında farklı bir anlam verip buna göre uygulama yapmıştır. Buuygulama yönünde yerleşmiş içtihat olduğu ne derece mahkemesi kararında belirtilmiş ne de Bakanlık görüşünde ileri sürül­müştür. Dolayısıyla başvurucunun dava açarken (hukukiyardımdan yarar­lansa bile) açık kanun hükmünden farklı bir şekilde kendisine muameleedil­eceğini beklemesini gerektiren bir durum eldeki belgelere göre bulunmamak­tadır. Buna göre derece mahkemesinin yorumu öngörülemez niteliktedir.

73.Sonuç olarak, başvurucunun açık kanun hükmüne verilebilecek olağan anlama göre süresinde açtığı dava, bu başvurunun koşullan içinde derece mah­kemesinin öncedenöngörülemeyecek şekildeaçık kanunhükmünüolağanın dışında veoldukçaesnekyorumlaması neticesinde reddedilmiş ve mahkemeye erişim hakkı ihlal edilmiştir.

74.Açıklanannedenlerle,başvurucununadilyargılanma hakkınınente­mel unsurlarından biri olan mahkemeye erişim hakkının, dava açma süresine ilişkin açık usulkurallarının önceden öngörülmeyecek şekilde olağanın dışında yorumlanması suretiyle, ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No:29130 -RG.T. :25.09.2014

B.No : 2012 / 931 -K.T : 26.06.2014

57.Meşru beklenti kategorisinde yer alan hukuksal çıkarların büyük bir kısmına temel olan hukuki güvenlik ve bu ilkenin gerekleri olan öngörüle­bilirlik ve belirlilik unsurları, kişiye hakka sahip olacağı noktasında objektif olarak makul nedenler sağlayacağı için, öngörülebilirlik niteliğini taşımayan ge­riye yürür nitelikte hukuki işlemler, lehe olan
kararlara ya da işlemlere dayanan meşru beklentilere açık bir müdahale oluştu­racaktır. Bu müdahalenin haklılığı ise, ancak yukarıda yer verilen sınırlama ve güvence ölçütlerine riayetle sağlanabilir.

78.AİHM de yargılama sürecine yönelik yasama müdahalesi çerçevesinde silahların eşitliği ilkesinin mutlak olmadığını ve bazı şartlar altında müdahalenin meşrugörülebileceğini kabul etmektedir. Bunun için müdahalenin öngörülebilir nitelikte olması,yasamaorganınınböylebirmüdahaledebulun­makiçinzorlayıcıbirkamuyararıgerekçesinin bulunması ve kanuni düzen­lemenin taraflar arasında yargılama aşamasınageçilmeden yapılmış olması gerekir. Bu şartlardan en az birinin gerçekleşmemiş olması,müdahalenin hak ihlali olarak nitelendirilmesi için yeterlidir. (The National & ProvincialBuil­ding Society,The Leeds Permanent Building Society And The Yorkshire Buil­ding Society/Birleşik Krallık, B. No: 21319/93, 21449/93, 21675/93,23/10/1997, § 112).

8- Mahkemeye Erişim Hakkı

RG No :29116-RG T. : 11.09.2014

B.No : 2013 /1752-K.T: 26.06.2014

56.Anayasa’nın 36. maddesinde ifade edilen hak arama özgürlüğü, di­ğer temel hak ve özgürlüklerden gereken şekilde yararlanılmasını ve bunların korunmasını sağlayan en etkili güvencelerden biri olmakla birlikte aynı za­manda toplumsal barışı güçlendiren, bireyin adaleti bulma, hakkı olanı elde etme, haksızlığı önleme uğraşının da aracıdır. Hak arama özgürlüğü ve adil yargılanma hakkı, sadece yargı mercileri önünde davacı ve davalı olarak iddia ve savunmada bulunma hakkını değil, yargılama sonunda hakkı olanı elde et­meyi de kapsayan bir haktır (AYM, E.2009/27, K.2010/9, K.T. 14/1/2010).

58.Nihai mahkeme kararlarını, taraflardan birinin aleyhine sonuç do­ğuracak şekilde uygulanamaz hale getiren düzenlemeler ve uygulamalar, mahkemeye erişim hakkının anlamını yitirmesine sebep olmaktadır (B. No: 2012/144, 2/10/2013, § 28). Yargı kararının geciktirilmeksizin uygulanması, Anayasa’nın 138. maddesinin dördüncü fıkrasında mahkemelerin bağımsızlı­ğının bir parçası olarak görülmekte ve devlete yargı kararlarını değiştirmeden ve geciktirmeden uygulama yükümlülüğü getirilmektedir.

59.Sözleşme’nin adil yargılanma hakkını düzenleyen 6. maddesinde açıkça kararların icrasından bahsedilmediği için AİHM, mahkemeye erişim hakkından yola çıkarakkararların icrası hakkını adil yargılanma hakkının unsurlarından biri olarak kabul etmektedir. AİHM’ye göre mahkemeye erişim hakkı, bir uyuşmazlığı mahkeme önüne götürme ve aynı zamanda mahkemece verilen kararın uygulanmasını isteme haklarını da kapsar. Mahkeme kararla­rının uygulanması, yargılama sürecini tamamlayan ve yargılamanın sonuç doğurmasını sağlayan bir unsurdur. Karar uygulanmazsa yargılamanın da bir an­lamı olmayacaktır (bkz. Hornsby/Yunanistan, B. No: 18357/91, 19/3/1997, § 40). Bu çerçevede AİHM, kesinleşmiş ve bağlayıcı bir yargı kararının, lehine karar verilen tarafın zarar görmesine rağmen infaz edilmemesi durumunda, mah­kemeye erişim hakkının bir anlam ifade etmeyeceğini, yargı kararının veya hük­münün infaz edilmesinin, 6. madde anlamında “dava”nmtamamlayıcıunsuruolduğunuvurgulamaktadır(bkz.Burdov/Rusya, B.No:59498/00, 7/5/2002, § 34).

60.Zira davaya taraf olan kişinin etkin korunması ve hukuka uygunluğun sağlanması, idarenin kendisi hakkında verilebilecek nihai yargı kararlarına uy­masınıgerektirmektedir. İdareler yargı kararını uygulamayı reddediyor veya ihmal ediyor ya da onu uygulamayı geciktiriyorsa, bu durumda davada taraf olan kişinin davanın safahatı süresince yararlandığı Sözleşme’nin 6. madde­sinde öngörülen teminatlar, her türlü varlık nedenini kaybedecektir, (bkz. Sü­zer ve Eksen Holding A.Ş./Türkiye, B. No:6334/05, 23/10/2012, § 115). AİHM bu yorumuyla bir yargı yerine ulaşma hakkının, sadece teorik olarak bu hakkın tanınmasını değil, aynı zamanda o yargı yerinden alınan nihai kararın icrasına yönelik meşru bir beklentiyi de koruduğunu kabul etmektedir (bkz.pos­tol/Gürcistan, B. No: 40765/02, 28/2/2007, § 54).

61.Anayasanın 138. maddesi metninde mahkeme kararlarına uyma, bu kararları değiştirmeksizin yerine getirme hususunda yasama ve yürütme or­ganları ile idare makamları lehine herhangi bir istisna kuralına yer verilme­miştir. Yargı kararlarının ilgili kamu otoritelerincezamanında yerinegetirilme­diğibirdevlette,bireylerinyargıkararıylakendilerine sağlanan hak ve özgürlük­leri tam anlamıyla kullanabilmeleri mümkün olmaz.Dolayısıyla devlet, yargı kararlarının zamanında icra edilmesini sağla­yarak bireyler aleyhine oluşabilecek hak kayıplarını engellemekle ve bu yolla bireylerin kamu otoritelerine ve hukuk sistemine olangüvenve saygılarını korumakla yükümlüdür. Bu sebeplehukukun üstünlüğünün geçerli olduğu bir devlette, bireylerin kamu otoritesi ve hukuk sistemine olan güven ve saygılarını koruma adına vazgeçilemez bir görev ifa eden yargı kararlarının zamanında icra edilmeyerek, sonuçsuz bırakılması kabul edilemez.

66.Anayasa’nın 138. Maddesinin 4. fıkrası gereği yargı kararlan gecikti­rilmeksizin uygulanmak zorunda olmakla ve kararın icrasında gecikmenin başvurucuların adil yargılanma haklarına bir müdahale olduğu kabul edilmekle beraber, kararların icrasında ne kadar süreli bir gecikmenin hak ihlali sayıla­cağının, davanın konusu, davanın konusu bir alacağın veya tazminatın öden­mesiyse alacak veya tazminatın mahiyeti, başvurucunun kararın icrasındaki menfaati, yargı kararın icrasının başvurucu için önemi, ödeme ile sorumlu idarenin bütçe imkânları ve ödeme konusundaki tutumu, alacak veya tazmi­natın ödemenin gecikmesi nedeniyle değer kaybedip kaybetmediği, davanın kararın icra safhasıyla beraber toplam süresi ile kararın icrasında geçen süre gibi somut davanın koşullarına göre incelenmesi gerekir.

67.Nitekim AİHM, mahkeme tarafından verilen hükmün yerine getiril­mesini, AİHS’in 6. maddesi bakımından yargılamanın bütünleyici bir parçası olarak görmekte veyargılamanın uzunluğuyla ilgili davalarda da incelemektedir (Bkz., Di Pede/İtalya, B. No:15797/89, 26/9/1996, §§ 20-24). Bununla birlikte AİHM, yaptığı incelemelerde belli süreyekadar olan gecikmeleri makul kabul etmekte ve ödemelerin gecikmesi halinde gecikme faizigibi telafi edici yöntem­ler bulunup bulunmadığına bakacağına vurgu yapmaktadır (Bkz.,Fidanten ve Diğerleri/Türkiye, B. No: 27501/06,28/6/2011, § 28)

71.Başvurucu da yapılan ödemenin maddi kayıplarını telafi etmediği yö­nünde bir iddiada bulunmamakta, kararın icrasından sonra şikâyetini kararın geç icra edilmesi nedeniyle hakkının ihlal edildiği şeklinde sürdürerek manevi taz­minat talep etmektedir.

72.2942 sayılı Kanun’un geçici 6. maddesiyle de kamu kurumlarının geç­mişten gelen kamulaştırması el atmaları nedeniyle açılan davalarda ödemek zo­runda kaldıkları tazminatların mevcut kamu hizmetlerini aksatmayacak şe­kilde ödenebilmesi için bütçelerinden pay ayırmaları ve ödemeleri peşin yapa­mamaları halinde sonraki yıllara sâri olacak şekilde borçların taksitlendirilmesi ve taksitlendirilmiş borçlara kanuni faiz ödenmesi
imkânı tanımıştır.

73.Bir kamu kurumu aleyhinde verilen nihai ve bağlayıcı mahkeme kara­rıyla ortaya konulan borcu ifa etmemek için ekonomik kaynak yokluğunun ma­zeret olarak ileri sürülemeyeceği (bkz. AİHM, Burdov/Rusya, B. No:59498/00, 7/5/2002, § 35) belirtilmekle beraber, bu husus 5018 sayılı Kanun’un 34. mad­desinde ifade edilen kamu idarelerinin yargı kararı gereği ödeme zorunda olduk­ları öngörülemeyen giderlerini, kurumların gelir ve nakit durumlarına göre belli bir takvime bağlayarak ve gecikmeden kaynaklanan değer kayıplarını faizle te­lafi ederek ödemelerini bir hak ihlaline dönüştürmez.

74.Ayrıca alacağın konusunun tehlikeli bir işte kamu zoruyla yaptırılan ve sonucunda başvurucunun sağlığının etkilendiği bedeni bir çalışmanın karşılığı (bkz. AİHM, Burdov/Rusya, B. No:59498/00, 7/5/2002, § 7) gibi ödenmesini ivedi hale getirecek bir özellik arz etmediği veya başvurucu için aciliyet arz et­mediği durumlarda bedelin ödenmesinin kamu hizmetlerini aksatmayacak şe­kilde plana bağlanması makul olarak karşılanmalıdır. Bu durum özellikle baş­vuru konusu olayda olduğu gibi bütçe imkânları çok rahat olmayan kamuku­rumlarının önceden öngöremeyecekleri önemli bir meblağa baliğ ödemelerde önem arz eder.

76.Sonuç olarak, başvuru konusu olayda başvurucunun mahkeme kara­rıyla elde ettiği tazminatın ödenmesindeki 9 aylık gecikme; ödemenin idarece muhasebe kayıtlarına alınarakbirplana bağlanması,öngörülemeyenborçmikta­rınınbütçeimkânlarıyla kıyaslandığında yüksek bir miktara baliğ olması, tazmi­natın konusunun ödenmesini ivedi hale getirecek özellikli bir konu olmaması, alacağın tamamının faiz ve yargılama giderleriyle beraber başvurucuyla yapılan uzlaşma ve imzalanan ibranameyle ödenmesi, başvurucunun ödemenin yapılma­sındaki menfaatinin önemli ve öncelikli olmadığı hususları göz önünde bulun­durulduğundaihlalboyutlarına ulaşmadığından,başvurucununadilyargılanma hakkının ihlal edilmediğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29013-RG.T. 28.05.2014

B.No : 2013/ 500-K.T : 20.03.2014

49.Mahkemeye erişme hakkı sadece ilk derece mahkemesine dava açma hakkını değil, eğer iç hukukta itiraz, istinaf veya temyiz gibi kanun yollarına başvurma imkânıtanınmış ise üst mahkemelere başvurma hakkını da içerir {bkz. Boyar ve Gürbüz/Türkiye, B. No: 37569/06,27/11/2012, § 42). Mah­kemeyeerişme hakkı,cezai olaylardada uygulanabilir bir haktır. Bu bağlamda mahkemeye erişme hakkı, hakkında suç isnadı bulunan bir kimsenin, bu isnat hakkında bir mahkeme tarafından bu isnadın yerinde olduğu ya da olmadığı yönünde bir karar verilmesini isteme hakkıdır.

50.Öte yandan mahkemeye erişme hakkı, niteliği gereği devlet taraf­ından düzenleme yapılmasını gerektirdiğinden mutlak bir hak olmayıp sınır­lamalara tabidir.AİHM’e göre bu hak, Sözleşme’nin tanımlamaksızın kabul ettiği bir hak olduğundan,herhangi bir hakkın gerçek kapsamını sınırlayan hudutlardan başka, örtülü olarak izin verilen sınırlandırmalara da tabidir.Uygulanacak olan sınırlandırmaların, bireylerin başvurularını bu hakkın özünü zedeleyecek şekilde ve ölçüde kısıtlamaması gerekir (bkz. Gol­der/Birleşik Krallık, B. No: 4451/70, 21/2/1975, § 38). Ayrıca bir sınırlama, meşru bir amaç izlemeli ve kullanılan araçlarla gerçekleştirilmek istenen amaç arasında makul bir orantılılık ilişkisi kurulmalıdır;aksi takdirde sınır­lama mahkemeye erişim hakkı ile bağdaşmaz (hkzAshingdane/Birleşik Krallık, B. No: 8225/78, 28/5/1985, § 57; Bavar ve Gürbüz/Türkiye, B. No: 37569/06,27/11/2012, § 40).

51.Bu bağlamda somut olayda değerlendirilmesi gereken mesele, başvurucunun usul kanunlarına uygun olarak dosyasındaki kısmi kanuna aykırılığın incelenmesi içintemyiz hakkını kullanmasından sonra yürürlüğe giren 6352 sayılı Kanun’un geçici 2.maddesi uyarınca Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca dosyanın İlk Derece Mahkemesineiade edilmesi nedeniyle başvurucunun mahkemeye erişme hakkına orantısız bir müdahaleoluşturup o­luşturmadığıdır.

56.Somut olayda, başvurucu hakkında beraat karan verildiği de dikkat alındığında, yargılandığı terör örgütü propagandası yapmak suçu 6352 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesinin birinci fıkrası kapsamında kalan suçlar­dan olmadığından Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca dosyanın ilgili dai­resine gönderilmesi ve Dairece temyiz incelemesinin yapılması gerekmekte­dir. Bu itibarla Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının, başvurucunun temyiz ta­lebine rağmen dosyayı ilgili ceza dairesine göndermemesiyle Anayasa’nın 36. maddesinde yer alan mahkemeye erişim hakkına saygı gösterilmemiştir.

60.Bir uyuşmazlığın bir mahkeme tarafından karara bağlanması hakkı, mahkeme hakkından türetilen bir haktır. Gerçekten de bir mahkemenin yal­nızca önüne getirilen maddi ve hukuki sorunları inceleyebilmesi yeterli değil­dir; bu yargı yerinin aynı zamanda bir karar verebilmesi de gerekir. Mahkeme hakkını kullanan tarafın amacı, davanın sonucunda bir karar elde etmektir. Karar elde edemiyorsa, dava açmanın da bir anlamı olduğu söylenemez.

61.Anayasa’daki hakların etkili bir biçimde korunması için, davaya bakan yargı yerlerinin tarafların taleplerini, iddialarını, delillerini etkili bir biçimde in­celeme görevleri vardır. Başvurucunun temyiz talebine rağmen Yargıtay Cum­huriyet Başsavcılığının dosyayı İlk DereceMahkemesine iade etmesiveİlk Derece Mahkemesinin kovuşturmanın ertelenmesi kararı vermesinin nedeni, 6352 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesidir. Sonuç olarak başvurucunun tem­yiz talebi Yargıtayca incelenememiş ve böylece beraat etmesi gereken bir da­vada kovuşturmanın ertelenmesi kararı verilerek başvurucunun etkili karar hakkına saygı gösterilmemiştir.

62.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nm 36. maddesinde güvence altına alınan mahkemeye erişme hakkının ve etkili karar hakkının ih­lal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29116 -RG.T. :11.09.2014

B.No : 2013 / 3063-K.T : 26.06.2014

43.Mahkemeye erişim hakkı ise bir uyuşmazlığı mahkeme önüne taşıyabilmek ve uyuşmazlığın etkili bir şekilde karara bağlanmasını isteyebilmek anlamına gelmektedir. Kişinin mahkemeye başvurmasını engelleyen veya mahkeme kararını an­lamsız hale getiren, bir başka ifadeyle mahkeme kararını önemli ölçüde etkisizleşti­ren sınırlamalar mahkemeyeerişim hakkını ihlal edebilir (B. No: 2012/791, 7/11/2013, § 52).

RG No :29048 -RG.T. :02.07.2014

B.No : 2012 / 575-K.T : 08.05.2014

61.Vekâlet ücreti bir yargılama gideri olup, kural olarak bu tür giderlermahkemeye erişim hakkına müdahale teşkil eder. Ancak, gereksiz başvuruların önlenerekdava sayısının azaltılması ve böylece mahkemelerin fuzuli yere meşgul edilmeksizinuyuşmazlıkları makul sürede bitirebilmesi amacıyla başvuruculara belli yükümlülükleröngörülebilir. Bu yükümlülüklerin kapsamını belirlemek kamu otoritelerinin takdir yetkisiiçindedir. Öngörülen yükümlülükler dava açmayı imkânsız hale getirmedikçe ya da aşırıderecede zorlaştırmadıkça mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği söylenemez.Dolayısıyla davayı kaybetmesi halinde başvurucuya yüklenecek olan vekâlet ücreti bu çerçevede değerlendirilmelidir (B. No: 2013/1613,2/10/2013, § 39).

RG No :29022 -RG.T. :06.06.2014

B.No : 2013/711 -K.T : 03.04.2014

41.Adil yargılanma hakkının unsurlarından biri de mahkemeye erişim hakkıdır. Mahkemeye erişim hakkı, bir uyuşmazlığı mahkeme önüne götürme ve aynı zamanda mahkemece verilen kararın uygulanmasını isteme haklarını da kapsar. Mahkeme kararlarının uygulanması, yargılama sürecini tamamlayan ve yargılamanın sonuç doğurmasını sağlayan bir unsurdur. Karar uygulanmazsa yargılamanın da bir anlamı olmayacaktır (bkz. Hornsby i Yunanistan, B.No: 18357/91,19/3/1997, § 40).

42.Yargı kararlarının uygulanması “mahkemeye erişim hakkı” kapsamında değerlendirilmektedir. Buna göre, yargılama sonucunda mah­kemenin bir karar vermiş olması yeterli değildir; ayrıca bu kararın etkili bir şe­kilde uygulanması da gerekir. Hukuksisteminde, nihai mahkeme kararlarını, ta­raflardan birinin aleyhine sonuç doğuracak şekilde uygulanamaz hale getiren düzenlemeler bulunması veya mahkeme kararlarının icrasının herhangi bir şe­kilde engellenmesi hallerinde, “mahkemeye erişim hakkı” da anlamını yitirir (B. No: 2012/144, 2/10/2013, § 28).

52.2942 sayılı yasaya eklenen geçici 6. maddenin onbirinci fıkrası, 9/10/1956 ile 4/11/1983 tarihleri arasındaki kamulaştırmasız el atmalar nedeniylemahkemelercehükmedilen tazminatların tahsili amacıyla idarelerin mal, hak ve alacaklarınınhaczedilemeyeceği hükmünü içermektedir. Kanun’da bu amaçla idarelerin bütçelerinden belli bir pay ayrılması ve ödemelerin bu paylar üzerinden yapılması, ayrılan payın hükmedilen tazminat miktarını karşılamaması halinde ödemelerin gelecek yıllara aktarılarak taksitlevegarametenyapılması öngörülmüştür. Tak­sitlendirmehalindekanunifaiz ödenmesi de kurala bağlanmıştır (AYM, E.2010/83, K.2012/169, K.T. 1/11/2012). Ancak hukuka aykırı olarak bireyin mülkiyet hakkına müdahale eden idarenin, kesinleşen mahkeme kararlarıyla hükmedilen alacakları veya tazminatları ödememekte ısrar etmesi halinde, adil yargılanma hakkının kapsamında mahkemeye erişim hakkı ihlal edilmiş olur. Anılan düzenleme, kesinleşen mahkeme kararlarıyla hükmedilen alacak veya tazminatları ödememe sebebi olamaz.

RG No :28711 -RG.T. :18.07.2013

B.No : 2012 / 521 -K.T : 02.07.2013

51.Diğer yandan, özgürlük ve güvenlik hakkına ilişkin sınırlamaların kanunla yapılması ve sınırlamanın şekil ve şartlarının da kanunda açıkça belirtilmesi gerekir. Dolayısıyla kanunun metni, bireylerin, gerektiğinde hukuki yardı in almak su­retiyle, tutuklama nedenleri ve süreleri konusunda belli bir açıklık ve kesinlikte ön­görebilmelerine imkân verecek şekilde kaleme alınmış olmalıdır. Dolayısıyla uygulanması öncesinde kanun, muhtemel etki ve sonuçlarına dair yeterli derecede öngörülebilir olmalıdır. Bununla birlikte, kanun metninin tüm sonuç ve etkileri gös­termesi her zaman beklenemeyeceğinden, aranan açıklığın ölçüsü, sö?. konusu met­nin içeriği, düzenlemeyi hedeflediği alan ile hitap ettiği kitlenin statü ve btlyllklügü gibi faktörler dikkate alınarak belirlenebilir. Bu özelliklere sahip kanunun aynı zamanda kolaylıkla erişilebilir olması da gerekir.

RG No :29130 -RG.T. :25.09.2014

B.No: 2012/855 – K.T:26.06.2014

33.Anayasa’nın 36. maddesinin birinci fıkrasında, herkesin yargı organ­larına davacı ve davalı olarak başvurabilme ve bunun doğal sonucu olarak da iddia, savunma veadil yargılanma hakkı güvence altına alınmıştır. Anılan mad­deyle güvence altına alınan hakarama özgürlüğü, kendisi bir temel hak niteliği taşımasının ötesinde, Anayasa’nın 40.maddesi uyarınca diğer temel hak ve özgürlüklerden gereken şekilde yararlanılmasını vebunların korunmasını sağlayan en etkili güvencelerden biridir (E.2013/64, K.2013/142, K.T.28/11/2013). Bu bağlamda Anayasa’nın, devletin işlemlerinde ilgili kişilerin hangi kanunyolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmesi gerek­tiğini ifade eden 40.maddesinin de, adil yargılanma hakkının kapsamının belir­lenmesinde gözetilmesi gerektiğiaçıktır. Bunun yanında Anayasa’da adil yargılanma hakkının kapsamı düzenlenmediğindenbu hakkın kapsam ve içeriğinin, Sözleşme’nin ‘Adil yargılanma hakkı’ kenar başlıklı 6.maddesi çerçevesinde belirlenmesi gerekir (B. No: 2012/1049,26/3/2013, § 22).

34.Adil yargılanma hakkının en temel unsurlarından biri olan mahkemeye erişim hakkı, bir uyuşmazlığı mahkeme önüne taşıyabilmek ve uyuşmazlığın et­kili bir şekild karara bağlanmasını isteyebilmek anlamına gelmektedir. (B. No: 2012/791, 7/11/2013, §

52). Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi (AİHM), mahkemeye etkili erişim hakkını “hukukun üstünlüğü” ilkesinin temel unsurlarından biri ola­rak kabul etmekte ve mahkemeye etkili erişim hakkının, mahkemeye başvuru konusunda tutarlı bir sistemin var olmasını ve dava açmak isteyen kişilerin mahkemeye ulaşmada açık, pratik ve etkili fırsatlara sahip olmasını gerektir­diğini ifade etmektedir. Bu sebeple hukuki belirsizliklerin ya da uygulamadaki belirsizliklerin tarafların mahkemeye erişimine zarar verdiği durumlarda bu hakkın ihlâl edildiğine karar verilmektedir {Geffre/Fransa, B. No: 51307/99,23/1/2003, § 34).

36.Mahkemeye erişim hakkı, kural olarak mutlak bir hak olmayıp, sınırlandırılabilen bir haktır. Bununla birlikte getirilecek sınırlandırmaların, hak­kın özünüzedeleyecek şekilde kısıtlamaması, meşru bir amaç izlemesi, açık ve ölçülü olması vebaşvurucu üzerinde ağır bir yük oluşturmaması gerekir (B. No: 2013/1613, 2/10/2013, § 38).Devletler bir davanın açılabilirliğine ilişkin olarak takdir hakları gereği bazı sınırlamalar getirebilir ve bu davalar niteliği gereği düzenleyici işlemlere konu olabilir. Bununla birlikte, bu sınırlamalar dava açmak isteyen bir kişinin mahkemeye erişim hakkının özüne zarar verecek seviyeye ulaşmamalıdır (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Edifıcaciones March Gal­lego S.A./İspanya, B. No: 28028/95, 19/2/1998, § 34 ve Rodriguez Va­lin/İspanya, B. No: 47792/99,11/10/2001, § 22).

37.Mahkemeye ulaşmayı aşırı derecede zorlaştıran ya da imkânsız hale getiren uygulamalar mahkemeye erişim hakkını ihlal edebilir. Bununla bir­likte dava açma ya dakanun yollarına başvuru için belli sürelerin öngörül­mesi, bu süreler dava açmayı imkânsızkılacak ölçüde kısa olmadıkça hukuki belirlilik ilkesinin bir gereğidir ve mahkemeyeerişim hakkına aykırılık o­luşturmaz. Ne var ki, öngörülen süre koşullarının açıkça hukukaaykırı olarak yanlış uygulanması ya da yanlış hesaplanması nedeniyle kişiler dava açma yada kanun yollarına başvuru hakkını kullanamamışsa mahkemeye erişim hak­kının ihlaledildiğini kabul etmek gerekir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Osu/İtalya, B. No:36534/97,11/7/2002, §§ 36-40).

38.Belli bir hakkın mahkemede ileri sürülebilmesi ya da hak arama hürriyeti kapsamında bir davanın açılabilmesi için öngörülecek süreler hukuk güvenliği ilkesi gereğiolup, adil yargılanma hakkının ihlali olarak değerlendi­rilemez. Anılan süreler, mahkemelerin zamanın geçmesi nedeniyle güvenilir­liği kalmayan, eksik ya da ulaşılması zor kanıtlara dayanarak uzak geçmişte meydana gelmiş olaylar hakkında karar vermelerini istemekle oluşabilecek adaletsizliklerin önüne geçmek ve hukuk güvenliğini sağlamak gibi önemli ve meşru amaçlara hizmet ederler. Süre sınırlaması getiren bu müdahaleler, dev­letin takdir yetkisi içinde olup, ulaşılmak istenen meşru amaçla orantılı oldukça ve hakkın özünüzedelemedikçe Anayasa’da yer alan hak arama hürriyetini en­gellemiş sayılmazlar (Benzeryöndeki AİHM kararı için bkz. Stubbings ve Diğerleri/Birleşik Krallık, B. No: 22083/93,22095/93; 22/10/1996, §51).

39.Bunun yanında bir mahkemeye başvuru hakkının yasal bir takım şart­lara tabi tutulması kabul edilebilir olsa da, mahkemeler usul kurallarını uygular­ken bir yandan âdilyargılanma hakkını ihlâl edebilecek aşırı şekilcilikten, diğer yandan da yasalar tarafındandüzenlenen usul kurallarının ortadan kaldırılması sonucunu doğurabilecek aşın gevşeklikten kaçınmalıdırlar (Walchli/Fransa, B. No: 35787/03,26/7/2007, § 29).

48.AİHM, süre koşulu gibi dava açmaya ilişkin usul koşulları birden fazla yoruma neden olabilecek nitelikte ise, mahkemeye erişim hakkı kapsamında o yorumlardanbirinin davayı açmak isteyen kişileri engelleyecek şekilde katı bir şekilde kullanılmamasıveya söz konusu koşulların katı bir uygulamaya tabi olmaması gerektiğini ifade etmiştir(Bkz. Beles/Çek Cumhu­riyeti, B. No: 47273/99, 12/11/2002, § 51; Tricard/Fransa, B. No:40472/98, 10/7/2001, §33).

49.Sonuç olarak başvuruya konu somut davada, davaya iş mahkemesi sıfatıyla bakan asliye hukuk mahkemesinin iş mahkemesi sıfatını dava boyunca kullanmayarak veAnayasa’nın 40. maddesi ve 6100 sayılı Kanunda öngörülen şekilde kanun yolunu vesüresini belirtmeksizin kararı tefhim etmesi ile Yargıtay’ın oluşan hukuki belirsizliği dikkate almaksızın başvurucunun temyiz talebini süre yönünden reddetmesi nedenleriyle başvurucunun davasını esas­tan inceleyecek şekilde temyizyolunu kullanabilmesi engellenerek başvurucunun mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği sonucuna varılmıştır.

RG No:26610-RG.T. :06.04.2013

B.No:2012 / 799-K.T:26.03.2013

11.Başvurucu, hakkında verilen adli para cezasına ilişkin mahkûmiyet hükmünü kesinolduğunu,bu hükme karşıkanunyolunabaşvuramadığını,bunun hakarama özgürlüğünü sınırladığını,bir karara karşıitiraz hakkınıda içeren savunma hakkının daraltılması sonucunu doğurduğunu, ceza adalet sis­teminde “önemsiz sayılabilecek suçlar” kategorisi oluşturmanın hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmadığını belirterek, Anayasa’nın 36. ve 40. maddelerinde ta­nımlanan hak arama hürriyeti, adil yargılanma ve etkili başvuru haklarının ihlaledildiğini ileri sürmüşvebuihlalinkaldırılmasınıveya tazminata hük­medilmesini talep etmiştir.

19.Anayasa’da, “mahkemelerin kuruluşunun, görev ve yetkilerinin, işleyişinin ve yargılama usullerinin” kanunla düzenlenmesi öngörülmüştür. Buna göre, usul kanunlarınınAnayasa’ya uygun olmak koşuluyla düzenlen­mesi kanun koyucunun takdirine bırakılmıştır.Anayasa’da tüm mahkeme kararlarının temyiz edilebilmesi hakkını içeren bir kurala yer verilmemiştir.

20.Öteyandan, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Türkiye taraf­ından imzalanan ancak henüz onaylanmayan Ek 7 no.lu protokolünün “Cezai konularda iki dereceli yargılanma hakkı’nı düzenleyen 2. maddesinde “az önemli suçlar” yönünden bu hakka istisna getirilebileceği düzenlenmektedir.

21.Ceza adalet sistemi üzerinde sonuçları dikkate alındığında “az ö­nemli suçlar” kategorisiiçerisindemütalaaedilmesimümkünsuçlaryönündentemyizsınırı öngörülmesinin ve kanunda belirlenen sınırının, ada­let duygusunu rencide edecek veya hukuk devleti kavramıyla bağdaşmayacak sonuçlara yol açacak boyutta bulunmaması nedeniyle anayasal haklan ihlal etmediği açıktır. (Anayasa Mahkemesinin 23/7/2009 tarih ve E.2006/65, K.2009/114 sayılı karan).

RG No :29022 -RG.T. : 06.06.2014

B.No : 2013 /711 -K.T: 03.04.2014

45.AİHM,Sözleşme’nin 6.maddesi kapsamında bir yargı yerine ulaşma hakkının, sadece teorik olarak bu hakkın tanınmasını değil, aynı zamanda o yargı yerindenalınan nihai kararın icrasına yönelik meşru bir beklentiyi de korudu­ğunu kabul etmiştir (bkz.Apostol / Gürcistan, B. No:40765/02, 28/2/2007, § 54).

46.Devlet, bir kurumu aleyhinde verilen nihai ve bağlayıcı mahkeme kararıyla ortaya konulan borcunu ifa etmemek için ekonomik kaynak yoklu­ğunu mazeret olarak ilerisüremez (bkz. Burdov/Rusya, B. No:59498/00,7/5/2002, § 35).

47.Devlet aleyhine birey lehine verilmiş olan nihai bir kararın söz ko­nusu olduğu durumlarda, birey ayrı bir icra takibi yapmaya zorlanamaz (bkz. Manushaqe Puto veDiğerleri/Arnavutluk, B. No: 604/07, 34770/09,43628/07, 31/7/2012, § 71).

53.Kesinleşmiş mahkeme kararlarının makul sürede uygulanmaması ya da icra edilmemesi adil yargılanma hakkının ihlali niteliğindedir. Somut olayda başvurucular lehineverilen Mahkeme kararları, başvurucuların bu karar­ların icrası için gerekli tüm girişimlerdebulunmalarına rağmen Belediye tarafın­dan gerekçe gösterilmeksizin dört yılı aşkın süreboyunca yerine getirilmemiştir. Anılan kararların niteliği dikkate alındığında bu süreninmakul olmadığı açıktır.

54.Belediyenin, aleyhine verilen, kesinleşmişve infaz edilebilir yargı kararlarının infazını sağlamak için gerekli tedbirleri almamakla başvu­ranların mahkemeyeerişim haklarını ihlal ettiği ve dolayısıyla Anayasa’nın 36. maddesini etkili sonuçlanbakımından konusuz bıraktığı anlaşılmış olup, başvurucuların adil yargılanma haklarınınihlal edildiğine karar verilmesi ge­rekir.

RG No :28924 -RG.T. :25.02.2014

B.No : 2013/841 -K.T : 23.01.2014

113.Başvurucuların ilgili usul kanununun yanlış uygulanması sonucu kendilerine hükmedilen tazminattan daha yüksek miktarda avukatlık ücretine hükmedildiğini belirterek adil yargılanma haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

119.Gereksiz başvuruların önlenerek dava sayısınınazaltılması ve böylece mahkemelerin gereksiz yere meşgul edilmeksizin uyuşmazlıkları makul sürede bitirebilmesiamacıyla başvuruculara belli yükümlülükler öngörülebilir. Dava sonucundaki başarıya dayalıolarak taraflara vekâlet ücreti ödeme yüküm­lülüğü öngörülmesi de bu kapsamda mahkemeyeerişim hakkına yönelik bir sınırlama oluşturur. Bu yükümlülüklerin kapsamını belirlemekkamu otoriteler­inin takdir yetkisi içindedir. Öngörülen yükümlülükler dava açmayı imkânsızhale getirmedikçe ya da aşırı derece zorlaştırmadıkça mahkemeye erişim hak­kının ihlaledildiği söylenemez. Dolayısıyla davayı kaybetmesi halinde başvurucuya yüklenecek olanvekâlet ücreti bu çerçevede değerlendirilmelidir (B. No: 2013/1613, 2/10/2013, § 38 – 39).

120.Bunakarşılıkbirhukukiuyuşmazlığımahkemeönünetaşıyan başvurucuların, reddedilen dava konusu miktar üzerinden hesaplanan vekâlet ücretini karşıtarafa ödemeye mahkûm edilmeleri ihtimali veya olgusu, belirli dava koşulları çerçevesindemahkemeye başvurmalarını engelleme ya da mah­kemeye başvurmalarını anlamsız kılmariski taşımaktadır. Bu çerçevede, da­vanın özel koşullan çerçevesinde masrafların makullüğü ve orantılılığı, mah­kemeye erişim hakkının asgarisınırını teşkil etmektedir (B. No: 2012/791, 7/11/2013, §54).

121.Başvurucunun tam yargı (tazminat) davasını açtığı 31/5/2011 tarihi itibarıyla yürürlüktekiusulhükümlerinde,dava dilekçesindebelirtilen talep ko­nusumiktarınsonradan ıslah yoluyla değiştirilmesine veya dava sonucunda haksız çıkan davacının, herhalükarda davalı idare lehine, reddedilen miktar üze­rinden nispi vekâlet ücreti ödemesiniöngören bir düzenleme bulunmamaktadır.

122.Tazminat alacağının miktarı, ancak bilirkişi incelemesi ve benzeri araştırmalardan sonra mahkemenin takdir yetkisi çerçevesinde belirlenebilen bir olgudur. Tazminat müessesesinin bu özelliği gereği, hak kazanılan tazminat mik­tarının dava açılmadan önce tam olarak bilinmesi veya öngörülmesi mümkün değildir. Dava açılmasıaşamasında karşı karşıya kalınan bu belirsizliğin, talep miktarının sonradan düzeltilmesi(ıslah) yoluyla aşılması da 1602 sayılı Kanun gereği 2/11/2011 tarihi öncesinde mümkünolmadığından, hak kaybına uğramak istemeyen davacılar için, tazminat taleplerine ilişkinmiktarları yüksek tutmaktan başka seçenek bulunmamaktadır.

123.Başvuru konusu olayda, başvurucular AYİM’e açtıkları davada uğradıkları zarar içintoplam 250.000 TL maddi ve 100.000 TL manevi tazminattalebindebulunmuşlardır. AYİM tarafından başvurucular lehine toplam 12.100 TL maddi ve manevitazminata hükmedilirken reddedilen tazminat mik­tarı esas alınarak başvurucular aleyhine19.264 TL vekâlet ücretine hükmedil­miştir. Görüldüğü üzere başvurucular, hak kazandıkları12.100 TL tazminatın çok üzerinde bir vekâlet ücreti ödeme yükümlülüğü altına girmişlerdir. Bu nedenle AYİM’nin tazminata ilişkinbu kararınınfiilen birsonuç doğurmadığı, başvurucunun tazminat alacağının tamamından mahrum kaldığı ve bu durumunbaşvurucunun mahkemeye erişim hakkına yönelik bir müdahale oluşturduğunda kuşkuyoktur,

124.Taraflardan birinin yargılamadaki başarı oranınagöre kazanılan veya kaybedilen değer oranında lehine veya aleyhine mahkeme masraflarının hükmedilmesineyönelik düzenlemeler mahkemeye erişim hakkına müdahale o­luşturmakta ise de abartılı,zorlama veya ciddiyetten yoksun talepleri disipline etmeye yönelik orantılı müdahalelermeşru görülebilir. Ancak, bu sınırlamaların hakkın özüne zarar vermeyecek nitelikte, meşrubir amaca dayalı ve kullanılan aracın sınırlama amacı ile orantılı olması, kamu yararınıngerekleri ile bireyin hakları arasında kurulmaya çalışılan adil dengeyi bozacak şekilde bireyaleyhine katlanılması zor külfetler yüklenmemiş olması gereklidir (B. No: 2012/791,7/11/2013, §61-62).

125.Somut olayın koşulları bir bütün halinde değerlendirildiğinde, başvurucunun dava açtığı sırada ıslah imkânının olmaması nedeniyle hak kaybına uğramamak amacıylatalebini yüksek tuttuğu, hak kazandığı tazmi­natın çok üzerinde bir tutarı vekâlet ücreti adıaltında davalı idareye geri ödemek zorunda bırakıldığı ve açılan tazminat davasının buşekilde başvurucu açısından anlamsız hale geldiği dikkate alındığında yapılan müdahaleninölçülü olduğu söylenemez

126. Belirtilen nedenlerle, yapılan müdahale ölçüsüz olduğundan başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

129.Hak arama özgürlüğü kapsamındakimahkemeyeerişimhakkınınihlali nedeniyle, başvuruculardan ölen Şaban Koçak’ın anne babası ve kardeşleri için takdirentoplam 25,000 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi ge­rekir.

RG No :28940 -RG.T. :13.03.2014

B.No : 2012 /574-K.T : 06.02.2014

62.Vekâlet ücretinin orantılılık incelemesi yapılırken, öngörülen miktarın ülke şartlarında ne anlam ifade ettiği, başvurucunun ödeme gücü ve davanın özel şartları gibihususlar dikkate alınmalıdır. Somut olayda yargılamanın duruşmalı yapılması nedeniylebaşvurucu aleyhine 2.400 TL maktu vekâlet ücretine hük­medilmiştir. Başvurucu, yaklaşık 3aylık asgari ücrete tekabül eden bu ücreti ödeme gücüne sahip olmadığına dair hiçbir bilgi vebelge sunmamıştır. Öngörü­len vekâlet ücretinin başvurucuya dava açmasını imkânsızkılacak veya aşırı derecede zorlaştıracak ağır bir ekonomik yük getirdiğinden ve bu suretlemah­kemeye erişim hakkına yönelik orantısız bir müdahale oluşturduğundan söz edi­lemez.

RG No :28946 -RG.T. :19.03.2014

B.No : 2012 /603-K.T : 20.02.2014

35.Somut olayda, başvurucular karar düzeltme isteminde bulunmuşlar, Yargıtay 20. Hukuk Dairesince karar düzeltme istemleri reddedilerek, başvurucular aleyhine toplam203,00 TL para cezasına hükmedilmiştir. Ancak başvurucunun savunmaları ve iddiaları,karar düzeltme safhasından önce iki derecede incelenmiştir.

36.Gereksizbaşvurularınönlenerekdavasayısınınazaltılmasıveböylecemahkemelerin fuzuli yere meşgul edilmeksizin uyuşmazlıkları makul sürede bitirebilmesiamacıyla karar düzeltme istemlerinin reddi halinde uygulanan ve yüksek miktarlı olmayancezalar başvurucular üzerinde aşırı bir yük oluşturmadığı gibi, bu yola başvurulmasınıimkânsız hale getirmediği veya aşırı derecede zorlaştırmadığından mahkemeye erişim hakkının ihlali ni­teliğinde kabul edilemez.

37.Açıklanan nedenlerle derece Mahkemesi kararının onanmasından sonra karar düzeltme isteminin reddine karar verilmesi üzerine, başvurucular aleyhine para cezasınahükmedilmesinin açık bir ihlal niteliğinde olmadığı an­laşıldığından, başvurucuların buyöndeki iddiaları “açıkça dayanaktan yoksun” bulunduğundan başvurunun bu kısmınınkabul edilemez olduğuna karar veril­mesi gerekir.

52.Ancak Mahkeme son duruşmayı önceki duruşmada belirtilen ve U­YAP portalında görünentarihtenikigünönce21/11/2011 tarihinde,başvurucuvekilininbulunmadığı, davalı Hazine idaresinin vekili hazır olduğu halde yapmış ve bu duruşmada fen ve orman bilirkişi raporları Mahkemeye ibraz edilerek davalı Hazine vekilinin bilirkişiraporlarıyla ilgili görüşü sorul­muş ve itirazı tutanağa geçirilmiştir. Başvurucu vekili buduruşmaya katıla­madığından bilirkişi raporlarını inceleme ve bununla ilgili görüşleriniMah­kemeye sunma imkânı bulamamıştır.

53.Ayrıca başvurucu vekili yaptığı temyiz başvurusunda özellikle. Ka­dastro Mahkemesi’nin duruşmayı belirlediği tarihten önce yaptığı ve bu nedenle karar duruşmasınakatılamayarak bu duruşmada mahkemeye sunulan bilirkişi raporları ve diğer delillerideğerlendirmelerinin engellendiğini belirtmiştir. Yargıtay 20. Hukuk Dairesi11/6/2012 tarihinde başvurucu vekilinin bahsedilen şikâyetini kararında tartışmaksızın temyiz edilenkararı onamıştır.

54.Başvuru konusu davadabaşvurucunun,mahkemenin hatası nedeniyle duruşmaya katılamayarak bilirkişi raporlarına itiraz edememesiyle ilgili şikâyeti,başvurucununkatılamadığı duruşmada mahkeme karar verdiğin­denilk derecededilegetirilememiştir. Başvurucunun bahsedilen şikâyeti somut bir şikâyet olup, duruşmanınbelirlenen günden önce yapıldığı,UYAP kayıtları ve duruşma tutanaklarıyla sabittir.Başvurucunun usuli haklarını kullanamadığı yönündeki somut şikâyetine temyizdilekçesinde yer verme­sine rağmen bu durumun temyiz aşamasında hiç incelememesi veyagerekçede bu hususun karşılanmaması ihlali ağırlaştırmaktadır.

RG No :28851RG.T. :14.12.2013

B.No: 2012/1061K.T:21.11.2013

65.Mahkemelerin usul kurallarını uygularken bir yandan davanın hak­kaniyetine halel getirecek kadar katı şekilcilikten, öte yandan, kanunla ön­görülmüş olan usul şartlarının ortadan kalkmasına neden olacak kadar aşırı bir esneklikten kaçınmaları gereklidir (benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Wakhli /Fransa, B. No. 35787/03, § 29).

67.Yazılı bildirim esasının anayasal kural olarak düzenlenmesinin te­mel amacı, idari işlemler karşısında kişilerin hak ve çıkarlarının yargısal yolla korunması; bununsağlanması için de dava açma hakkının kullanılmasının anayasal güvence altına alınmasıdır. Başka bir ifade ile yazılı bildirim, özelli­kle kişilerin menfaatlerini ihlal eden idari işlemlere karşı dava açma hakkının kullanılmasında ortaya çıkmaktadır (Danıştay 10. Daire, E. 2010/7934, K. 2010/6948, 28/9/2010).

68.Usul kurallarının, hukuki güvenliğin sağlanması ve yargılamanın düzgün bir şekildeyürütülmesisonucuadaletintecelli etmesinehizmetetmekyerinekişilerindavalarının yetkili bir mahkeme tarafından görülmesi bakımından bir çeşit engel halinegelmeleri durumunda mahkemeye erişim hakkı ihlal edilmiş olacaktır (Benzer yöndekiAİHM kararı için bkz. Efstathiou ve Others/Yunanistan, B. No: 36998/02, § 24).

69.AYİM’nin davanın süre bakımından reddi kararında (başvurucu aksini iddia etmekle birlikte) başvurucunun atama işlemini çeşitli şekillerde öğrendiği ayrıntılı olarakaçıklanmış olsa da 1602 sayılı Kanun’un 40. maddesinde idari işlemlere karşı dava açmasüresinin işlemin tebliğinden itibaren altmış gün olduğu açık bir şekilde kurala bağlanmış ve 926 sayılı Kanun’un 120. maddes­inde izinli veya raporlu iken atama işlemine ilişkin tebligat alınsa dahiatanılangörevekatılmazorunluluğuna ilişkinsürelerinizinveya rapor müddetinin biti­minde başlayacağı belirtilmiştir. Başvurucu da atama işlemi sırasında ve başvuru tarihine kadar sürekli sağlık raporları ile izinli sayılması nedeniyle yeni görev yerine katılmamıştır.

70.Mahkemeye erişim hakkının kullanılması idari işlemler açısından kanunda belirtilen süreye ve bu sürenin de yazılı bildirime bağlanması karşısında, AYİM’nin kanunenbaşvurucuya tebliğedilmeyenvebaşvurucuaçısındanyerinegetirmeyükümlülüğüdoğurmayan atama işlemine yönelik dava açma süresini, uyuşmazlık konusu açık kuralı göz ardı ederek, başvurucunun atama işlemini öğrendiği tarih olarak esas alması ve davanınsüresinde açılmadığı gerekçesiyle reddine karar vermesi, başvurucunun idari işleme yönelik iddialarının esasının mahkemece incelenmesine engel ol­muştur.

72.Başvuru konusu olayda dava açma süresinin başlangıcına ilişkin açık birkanun hükmü vardır. Bu hükme verilecek olağan anlam bellidir ve başvurucu buna görekendisine muamele edileceğini beklemektedir. Ancak derece mah­kemesi, açık olan kanunhükmüne olağanın dışında farklı bir anlam verip buna göre uygulama yapmıştır. Buuygulama yönünde yerleşmiş içtihat olduğu ne derece mahkemesi kararında belirtilmiş ne de Bakanlık görüşünde ileri sürül­müştür. Dolayısıyla başvurucunun dava açarken (hukukiyardımdan yararlansa bile) açık kanun hükmünden farklı bir şekilde kendisine muameleedileceğini beklemesini gerektiren bir durum eldeki belgelere göre bulunmamaktadır. Buna göre derece mahkemesinin yorumu öngörülemez niteliktedir.

73.Sonuç olarak, başvurucunun açık kanun hükmüne verilebilecek olağan anlama göre süresinde açtığı dava, bu başvurunun koşullan içinde derece mah­kemesinin öncedenöngörülemeyecek şekildeaçık kanunhükmünüolağanın dışında veoldukçaesnekyorumlaması neticesinde reddedilmiş ve mahkemeye erişim hakkı ihlal edilmiştir.

74.Açıklanannedenlerle,başvurucununadilyargılanma hakkınınente­mel unsurlarından biri olan mahkemeye erişim hakkının, dava açma süresine ilişkin açık usulkurallarının önceden öngörülmeyecek şekilde olağanın dışında yorumlanması suretiyle, ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No : 28842 RG.T. :05.12.2013

B.No: 2012/791K.T: 07.11.2013

65.Belirtilen düzenlemenin, yukarıda nakledilen gerekçelerde de ifade edilen hukuk hizmetlerinde etkililik ve uzmanlaşma ile kamu yararının sağlan­masına yönelenamacı dikkate alındığında müdahalenin meşru bir amacının olmadığı söylenemez. Buçerçevede, talep konusunun reddedilen kısmının belirli bir oranının karşı tarafa vekâlet ücreti olarak ödenmesi yükümlülüğü öngörül­mesi tek başına mahkemeye erişim hakkını ihlal eden bir müdahale olarak nitel­endirilemez.

66.Ancak somut olayın koşulları bir bütünhalinde değerlendiril­diğinde, başvurucunun maddi durumunun elverişsiz olması nedeniyle lehine adli yardım kararıverildiği, ayrıca dava açıldığı sırada ıslah imkânının olma­ması nedeniyle hak kaybınauğramamak amacıyla talebini yüksek tuttuğu, bi­lirkişi raporlarının tamamlanmasından sonra fazlaya ilişkin taleplerinden feragat etmesine rağmen bunun mahkemece kabul edilmediği ve hak ka­zandığı tazminatın yaklaşık 3/4’ünü vekâlet ücreti adı altında davalı idareye geri ödemek zorunda bırakıldığı ve açılan tazminat davasının bu şekilde başvurucu açısından anlamsız hale geldiği dikkate alındığında yapılan müda­halenin ölçülü olduğu söylenemez.

67.Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğine karar veril­mesi gerekir.

RG No : 28808RG.T. :01.11.2013

B.No: 2013/1718 K.T: 02.10.2013

28.5326 sayılı Kanun’un 27. maddesinde de kabahat eylemleri nedeniyle uygulanan idari yaptırım kararlarına karşıSulh Ceza Mahkemesine başvurulabi­leceğidüzenlenmiştir. Kuralda başvuruların doğrudan yetkili Sulh Ceza Mah­kemesine yapılmasıgerektiğine dair herhangi bir ibare olmadığı gibi, kuralın bu şekilde yorumlanması dahükmün amacıyla bağdaşmaz. Böyle bir yorum özellikle başvuruyu incelemeye yetkiliMahkemenin bulunduğu yerden uzakta bulunan kişiler açısından hak arama özgürlüğünün kullanılmasını oldukça zorlaştıracaktır.

29.Somut olayda başvurucu, hakkında Mersin Cumhuriyet Başsavcı­lığı tarafından verilen idari yaptırım kararına karşı başvuru dilekçesini, “Mersin Nöbetçi SulhCezaMahkemesi’ne” sunulmak üzere “Mersin CumhuriyetBaş­savcılığı KabahatlerBürosu’na” gönderilmesi için 17/10/2012 tarihinde Diyar­bakır Cumhuriyet BaşsavcılığıMuhabere Bürosuna vermiştir. Başvurucu başvu­rusunu, bu şekilde Mersin Nöbetçi SulhCeza Mahkemesine yöneltmiştir.

30.Başvurucunun başvuru dilekçesini kabul eden Diyarbakır Cumhu­riyet Başsavcılığı Muhabere Bürosunda görevli Cumhuriyet savcısı, dilekçenin kabul edildiğitarih olarak 17/10/2012 tarihini yazmıştır. Bu çerçevede başvuru­cunun, idari yaptırımkararına yönelik başvurusunu bu tarihte yaptığının kabulü gerekir.

31.Zira hukukumuzda dava ve başvuru yollarını düzenleyen usul kanun­larında başvurunun, incelemeye yetkili merci dışındaki merciler yoluyla yapıl­masını öngörendüzenlemelere yer verilmiştir.

35.Bu düzenlemelere göre dava veya kanun yollarına yönelik başvuru­nun yöneltildiği merci dışındaki eş değer kabul edilebilecek merciler aracılı­ğıyla yapılanbaşvurular geçerli kabul edilmekte ve başvurunun süresinde ya­pılıp yapılmadığı aracı kılınan mercie yapılan başvuru tarihine göre hesaplan­maktadır. Başvuru konusu olay bakımından, sözü edilen usul kurallarının kıya­sen uygulanmasına engel olan herhangi bir hukuki neden bulunmamakta olup,başvurucununMersinCumhuriyet Başsavcılığınınidariyaptırım kararına Diyar­bakır Cumhuriyet Başsavcılığını aracı kılarak başvuruda bulunmasının usul ku­rallarına aykırı olduğu veya başvurucunun bu konuda özensiz veya ihmalkâr davrandığı söylenemez.

36.Öte yandan, 4/12/2004 tarih ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanu­nu’nun “Karnın yolunun belirlenmesinde yanılma” kenar başlıklı 264. maddesi­nin (1) numaralıfıkrasında, kabul edilebilir bir başvuruda kanun yolunun veya merciin belirlenmesindeyanılmanın, başvuranın haklarını ortadan kaldırmaya­cağı, böyle durumlarda başvurununyapıldığı merciin, başvuruyu derhâl görevli ve yetkili olan mercie göndereceği hüküm altına alınmıştır. Bir an için başvuru­cunun başvurusunu yönelteceği başvuru mercii konusunda hataya düştüğü kabul edilse bile, bu kuralın kıyasen uygulanmasıyla başvurucunun, herhangi bir usul i hak kaybına uğramaması gerekir.

38.Açıklanan nedenlerle mahkemenin başvuru tarihi konusunda ha­taya düşerek süresinde olmadığı gerekçesiyle başvurunun reddi yönünde ver­diği karar ile başvurucununAnayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

40.Başvuru konusu olayda tespit edilen ihlal mahkeme kararından kaynaklandığından ve yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulundu­ğundan, 6216sayılı Kanun’un(1)ve(2)numaralıfıkraları gereğinceihlalinve sonuçlarınınortadan kaldırılması içinyenidenyargılamayapılmaküzere dosyanın ilgili mahkemeye gönderilmesine karar verilmesi gerekir.

RG No :29208 -RG.T.:17.12.2014

B.No: 2013 /4454 – K.T :15.10.2014

41.Adil yargılanma hakkının unsurlarından biri de mahkemeye erişim hakkıdır. Mahkemeye erişim hakkı, bir uyuşmazlığı mahkeme önüne götürme ve aynı zamandamahkemece verilen kararın uygulanmasını isteme haklarını da kapsar. Mahkeme kararlarının uygulanması, yargılama sürecini tamamlayan ve yargılamanın sonuç doğurmasını sağlayanbir unsurdur. Karar uygulanmazsa yargılamanın da bir anlamı olmayacaktır (bkz. Hornsby IYunanistan, B. No: 18357/91, 19/3/1997, § 40).

42.Yargıkararlarınınuygulanması “mahkemeyeerişim hakkı” kapsamındadeğerlendirilmektedir. Buna göre, yargılama sonucunda mah­kemenin bir karar vermiş olması yeterli değildir; ayrıca bu kararın etkili bir şekilde uygulanması da gerekir. Hukuk sisteminde, nihai mahkeme kararlarını, taraflardan birinin aleyhine sonuç doğuracak şekildeuygulanamaz hale getiren düzenlemeler bulunması veya mah­keme kararlarının icrasınınherhangi bir şekilde engellenmesi hallerinde, “mah­kemeye erişim hakkı” da anlamını yitirir(B. No: 2012/144, 2/10/2013, § 28).

43.Başvurunun dayanağını oluşturan Mahkeme kararının makul sürede icra edilmemesi, “mahkemeye erişim hakkı” kapsamında adil yargılanma hak­kının ihlali iddiasıolarak değerlendirilmiştir.

RG No :29252 -RG.T.:30.01.2015

B.No: 2012 /1223-K.T :05.11.2014

35.Mahkemeye erişim hakkı adil yargılanma hakkının en temel unsur­larından biridir. Mahkemeye ulaşmayı aşın derecede zorlaştıran ya da imkânsız hale getirenuygulamalar mahkemeye erişim hakkını ihlal edebilir. Bununla birlikte dava açma ya dakanun yollarına başvuru için belli sürelerin öngörülmesi, bu süreler dava açmayı imkânsızkılacak ölçüde kısa olmadıkça hukuki belirlilik ilkesinin bir gereğidir ve mahkemeye erişimhakkına aykırılık oluşturmaz. Ne var ki, öngörülen süre koşullarının açıkça hukuka aykırıola­rak yanlış uygulanması ya da yanlış hesaplanması nedeniyle kişiler dava açma ya dakanunyollarına başvuruhakkınıkullanamamışsamahkemeyeerişimhakkınınihlaledildiğinin kabulü gerekir (B. No: 2013/1718, 2/10/2013, § 27).

36.Mahkemeye etkili erişim hakkı, mahkemeye başvuru konusunda tutarlı bir sistemin var olmasını ve dava açmak isteyen kişilerin mahkemeye ulaşmada açık, pratik veetkili fırsatlara sahip olmasını gerektirmektedir. Ö­zellikle hukuki belirsizlikler ya dauygulamadaki belirsizlikler kişilerin mah­kemeye erişim hakkını ihlâl edebilmektedir (Aynıyöndeki AİHM kararı için bkz. Geffre,’Fransa, B. No: 51307/99, 23/1/2003, § 34). Bunedenle, mahkemeler usul kurallarını uygularken bir yandan âdil yargılanma hakkını ihlâledebilecek aşırı şekilcilikten, diğer yandan da yasalar tarafından düzenlenen usul kurall­arınınortadan kaldırılmasısonucunu doğurabilecek aşırıgevşeklikten kaçın­malıdırlar (Aynıyöndeki AİHM kararı için bkz. Walchli/Fransa, B. No: 35787/03, 26/7/2007, § 29;Eşim/Türkiye, B.No: 59601/09,17/9/2013, § 21).

37.Usul kurallarının, hukuki güvenliğin sağlanması ve yargılamanın düzgün bir şekildeyürütülmesisonucuadaletintecellietmesinehizmetetmek yerinekişilerindavalarının yetkili bir mahkeme tarafından görülmesi bakımından bir çeşit engel halinegelmeleri durumunda, mahkemeye erişim hakkı ihlal edilmiş olacaktır (Benzer yöndekiAİHM kararı için bkz. Kfstathiou ve Others/Yunanistan, B. No: 36998/02, § 24).

38.Somut olayda başvurucu, temyiz karar harcını ve temyiz yoluna başvurma harcını da yatırarak anılan karara karşı temyiz dilekçesini başka mah­keme vasıtasıyla24/6/2010 tarihinde esas Mahkemesine göndermiştir. Başvurucu, temyiz posta masraflarınailişkin olarak kendisine bildirimde (muhtıra) bulunulabilmesi için posta masrafı karşılığıpulu da temyiz di­lekçesine eklenmiştir. Mahkemenin 9/7/2010 tarihli yazısı ilebaşvurucunun8/7/2010tarihindemahkemeilâmınıtemyiz ettiği,posta vetebligatmasraf­larının, yazının tebliğinden itibaren yedi günlük kesin süre içerisinde yatırılması, aksitakdirde temyiz istemindenvazgeçilmişsayılacağı uyarıları yapılmıştır.Bu bildirimbaşvurucuya 2/9/2010 tarihinde tebliğ edilmiştir. Başvurucunun avu­katı, 7/9/2010 tarihindeposta giderlerinin ve eksik harcın tamamlanması amacıyla bulunduğu yerdeki PTT Şubesiaracılığıyla, Ayvacık Kadastro Mah­kemesine 50,00 TL havale yapmışsa da, belirtilenmeblağın, Mahkeme görevli­lerince ilgili PTT Şubesinden teslim alınmadığı anlaşılmaktadır.İlk Derece Mahkemesinin 5/11/2010 tarihli ek kararı ile başvurucunun mahkeme ilâmını 24/6/2010 tarihinde temyiz ettiği, temyiz posta masrafı ve eksik harem muhtırada belirtilenyedi günlük kesin süre içerisinde yatırılmadığı gerekçeleriyle temyiz dilekçesinin reddinekarar verilmiştir. Başvurucunun bu kararı temyizi üzerine, Yargıtay 7. Hukuk Dairesinin14/3/2012 tarihli kararı ile posta masraflarının “kalemde teslim sekimde gönderilmediği” bunedenle “süresi içerisinde dosyaya yatırılmış masraftan söz edilemeyeceği” gerekçesiyleMah­kemenin temyiz dilekçesinin reddine dair kararının onanmasına karar verilmiş vebaşvurucunun karar düzeltme talebi de reddedilmiştir.

39.Temyiz yoluna başvurulmasına ilişkin kısıtlamalar dadava açıl­ması konusundaki kısıtlamalar gibi, kural olarak, mahkemeye erişim hakkına müdahale teşkileder. Bu kısıtlamalar, süre, harç ve benzeri bir takım usuli şartlar öngörülmesi şeklinde deolabilir.

40.Başvurucunun temyiztalebinin reddedilmesi, eksiktebligatve posta masrafının süresi içerisinde ilgili Mahkeme kalemine ulaşmamış ol­masına dayanmakta olup, başvurucunun temyiz kanun yoluna erişim hakkını engelleyen bu durum, mahkemeye erişim hakkına yönelik bir müdahale o­luşturmuştur.

49.Belirtilen kanuni düzenlemelerden anlaşıldığı üzere, temyiz başvuru harcının yanında, temyiz aşamasına ilişkin posta ve tebligat masraflarının da temyiz edene yapılan ihtar ile verilen süre içerisinde ilgili mahkeme kalemine ulaştırılması gerekmekte olup, bu gerekliliğin yerine getirilmesi, kanun gereği temyiz edenin sorumluluğundadır. Hak kaybına uğramak istemeyen temyiz eden taraf, belirtilen masraflara ilişkin paranın mahkeme kalemine ulaşmasını sağlamalıdır. Ancak ilgili mevzuatta, temyiz eden tarafın, bu sorumluluğu nasıl yerine getireceği, belirtilen paranın dosyasına ulaşmasını nasıl temin edebileceği, bunun yanında diğer görevlilerin sorumluluklarının hangi aşamaları kapsadığı, öngörülebilir bir şekilde ve ilgililer açısından herhangi bir tereddüde yer bırakmayacak bir açıklıkta düzenlenmemiştir.

50.Bunun yanında, İlk Derece Mahkemesinin, posta ve tebligat giderlerinin, yedi günlük kesin süre içerisinde dava dosyasına yatırılması gerektiği uyarısını içeren 9/7/2010 tarihli yazısında da başvurucunun belirtilen giderleri, bulunduğu yerden nasıl iletebileceği konusunda aydınlatıcı bir bilgi verilmemiştir.

51.Başvurucunun havale hizmetinden yararlandığı PTT’nin 28/11/2014 tarih ve 12986674-301.01-46638 sayılı, “Resmi Kurum ve Kuruluşlar ile Tüzel Kişiliklere Konutta Teslim Havale Kabulü” konulu tebliği gereğince, PTT Yurtiçi Havale ve Posta Çeki Yönetmeliği’nin 3. maddesinin (r) bendinde yer alan “Serbestçe girilemeyen yer” kavramının, serbestçe girilip alıcısına ulaşılamayacak resmî veya özel kurum ve kuruluşları ifade ettiği; bu yerlerdeki kişiler adına gelen havale paralarının, PTT işyerine başvuran alıcının kendisine ya da ilgilisine ödeneceği; neticeten tüm resmî kurumlara yapılan havalelerde, ödeme yerinin PTT işyeri olduğu gözetildiğinde, başvurucu tarafından gönderilen havalenin ilgili PTT şubesinden teslim alınmasının, İlk Derece Mahkemesinin sorumluluğunda olduğu anlaşılmaktadır.

52.Öte yandan, başvurucunun temyiz başvurusunun reddine dair İlk Derece Mahkemesi kararının temyizine ilişkin masrafları, esas kararın temyizinde yaptığı gibi PTT aracılığıyla Mahkeme hesabına havale yaparak ödemiş olmasına rağmen; anılan masrafların ilgili kalem personeli tarafından PTT şubesinde teslim alınarak, temyiz başvurusunun başarılı kabul edilmesi, İlk Derece Mahkemesi kaleminin dahi bu konuda yeknesak bir uygulama sergilemediğini ve müdahalenin öngörülebilir olmadığını göstermektedir.

53.Kaldı ki başvurucu, kendisinden talep edilen masraf tutarını İlk Derece Mahkemesi hesabına süresinde yatırmış olup, bu şartlar altında başvurucunun davasını takip etmekte özensiz davrandığının ve üzerine düşen masraf yükümlülüğünü yerine getirmediğinin kabul edilmesi mümkün değildir.

54.Sonuç olarak başvurucunun mahkemeye erişim hakkına yönelik müdahalenin kanuni olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

55.Somut başvuruya konu yargılamada, temyiz yoluna müracaat hakkı, aşırı şekilci ve öngörülebilir nitelikte olmayan uygulama ile kısıtlanan başvurucu, bu müdahale sonucunda İlk Derece Mahkemesinin nihai kararının hukukiliğini denetletme imkanından mahrum kalmış olup, bu müdahalenin başvurucunun mahkemeye erişim hakkını ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

56.Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

9- Silahların Eşitliği İlkesi – Çelişmeli Yargı

RG No :29116 -RG.T. :11.09.2014

B.No : 2013 / 6428 -K.T : 26.06.2014

70.Adil yargılanma hakkının unsurlarından biri silahların eşitliği ilkesi­dir. Silahların eşitliği ilkesi, davanın taraflarının usuli haklar bakımından aynı koşullara tabi tutulması ve taraflardan birinin diğerine göre daha zayıf bir duruma düşürülmeksizin iddia ve savunmalarını makul bir şekilde mah­keme önünde dile getirme fırsatına sahip olması anlamına gelmektedir (B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 32). Kural olarak başvurucular, davanın karşı tarafına tanınan bir avantajın kendisine zarar vermiş olduğunu veya bu durumdan o­lumsuz etkilendiğini ispat etmek zorunda değildirler. Taraflardan birine tanınan, diğerine tanınmayan avantajın, fiilenolumsuz bir sonuç doğurduğuna dair delil bulunmasa da silahların eşitliği ilkesi ihlal edilmiş sayılır. (Bkz., AİHM, Zagorodnikov/Rusya, B. No: 66941/01, 7/6/2007, § 30).

72.AİHM, hükme esas olan ve gizli olduğu belirtilen belgelere tarafların erişiminin kısıtlanmasını ihlal sebebi saydığı birçok kararından biri olan Miran/Türkiye kararında, Askeri Yüksek İdari Mahkemesinde görülen davada “gizli” ibareli belgelerebaşvuranın erişiminin imkânsız olmasına ilişkin şikayet yönünden AİHS’in 6/1. Maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir {Miran/Türkiye, B. No: 43980/04, 21/4/2009). AİHM, benzer bir kararında da “gizli” ibareli belgelere erişimin sağlanmamasının silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkesine aykırı olduğu gerekçesiyle AİHS’in 6/1. maddesinin ihlal edil­diğini hükme bağlamıştır (Güner Çorum/Türkiye, B. No: 59739/00, 31/10/2006, §§, 21-30).

gösteril­miştir.74.Ceza davaları ile medeni hak ve yükümlülüklere ilişkin davaların usul kuralları da dâhil olmak üzere yargılamanın tüm aşamalarında silahların eşitliği ilkesi veçelişmeli yargılama hakkının güvence altına alınarak adil yargılanma hakkının korunmasıhukuk devleti olmanın bir gereğidir. Asıl kural tarafların eşit şartlarda yargılamayakatılımının sağlanması, gösterdikleri kanıtlardan ve sundukları görüşlerden bilgi sahibiolması ve bunlarla ilgili görüşlerini bildi­rebilme imkânının verilmesi olup kamu güvenliği, misilleme riski altında olan şahitlerin korunması, soruşturma usullerinin gizli tutulması gibi bazı istis­naların yargılama usulünde yer alması mümkündür. Bu durumda dahi ve­rilmeyen veya karartılan bilgi ve belgelere karşı ilgilinin mahkemeye itirazda bulunabilme imkânı getirilmesi adil yargılanmanın garanti altına alınması için bir gerekliliktir. Bu hususlar 1602 sayılı Kanun’un 52. maddesinde değişiklik yapan 19/6/2010 tarih ve 6000 sayılı Kanun’un genel gerekçesi ile madde gerekçesinde de ifade edilmiş olup, değişikliğin sebebi olarak da AİHM’in 31/10/2006 tarihinde verdiği Aksoy (Eroğlu)/Türkiye karan

RG No :29064 -RG.T. :18.07.2014

B.No : 2013 / 3054 -K.T : 08.05.2014

49.Adil yargılanma hakkının unsurlarından birisi olan silahların eşitliği ilkesi, davanın taraflarının usuli haklar bakımından aynı koşullara tabi tutulması ve taraflardanbirinin diğerine göre daha zayıf bir duruma düşürülmeksizin iddia ve savunmalarını makulbir şekilde mahkeme önünde dile getirme fırsatına sahip olması anlamına gelir. Ceza davalarının yanı sıra medeni hak ve yüküm­lülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin hukukdavaları ve idari davalarda da bu ilkeye uyulması gerekir (B. No: 2013/1134, 16/5/2013. § 32).

51.Komisyonların oluşumu ve çalışma usulü göz önünde bulundurulduğunda onların bir “Mahkeme” olarak görev ifa ettikleri söylene­mez. Bakanlığın görüş yazısındabelirtildiği üzere, komisyonların temel görevi, terör eylemleri veya terörle mücadelekapsamında yürütülen faaliyetler nedeniyle maddî zarara uğrayan kişilerin bu zararlarının tespit etmek ve ayni ifa ya da nakdi ödeme suretiyle zararları karşılamaktır. Bu nedenle komisyon­larınbir mahkemegibisilahlarıneşitliği ilkesiningerektirdiğitümusuli güvenceleri sağlama zorunluluğu bulunmamaktadır (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. İçyer/Türkiye, 18888/2, 12/1/2006, § 79). Diğer yandan, 5233 sayılı Kanun’un 12. Maddesi ile sulh yoluyla çözülemeyen uyuşmazlıklarda il­gililerin yargı yoluna başvurma hakları saklı tutulmuş olup komisyonların ver­diği kararlarda başvurucunun ileri sürdüğü şekilde ilgili kanun hükmünün yo­rumlanması ve delillerin değerlendirilmesine ilişkin gerçekleşmesi söz konusu ihlallere yönelik iddialarını bir mahkemeye sunma imkânı bulunmaktadır.

RG No :29051 -RG.T. :05.07.2014 balyoz

B.No : 2013 / 7800 -K.T : 18.06.2014

64.İlk Derece Mahkemesi yukarıda gösterildiği gibi, yeterli olmayan ge­rekçeler ile başvurucular tarafından sunulan bilirkişi raporları ve uzman mü­talaalarını göz ardıetmiştir. AİHM içtihatlarında da ortaya konulduğu gibi adil yargılanma hakkının temelunsurlarından biri olan “silahların eşitliği” ilkesi iddia makamının tanık veya bilirkişileri ile sanıkların tanık ve bilirkişilerinin duruşmalarda eşit muameleye tabi tutulması gerekir (bkz. Bömsch/Avusturya, B. No: 8658/79, 6/5/1985, §§ 32-33).

65.Hem cezai, hem de cezai olmayan davalarda uygulanan silahların eşit­liği ilkesi, taraflara, talep ve açıklamalarını diğer tarafa nazaran dezavantajlı olmayacak şekildeileri sürebilmeleri için fırsat verilmesini gerektirir (Kress/Fransa, B. No:39594/98,7/6/2001, § 72). Bu gerekliliğin bir sonucu olarak Sözleşme’de bilirkişilerin mahkemeönünde dinlenmesi ile ilgili özel bir hüküm bulunmamasına karşın AİHM, bilirkişilikkurumunu, Sözleşme’nin 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (d) bendinde yer alan tanıkdinletme hak­kından yola çıkarak ”silahların eşitliği ilkesi” ile bağlantı kurarakdeğerlen­dirmiştir(bkz.Bönisch/Avusturya, B.No: 8658/79,6/5/1985, §32; Brandstetter ,’Avusturya, B. No: 11170/84,12876/87,13468/87, 28/8/1991, § 42).

69.Buna karşınAnayasa Mahkemesi, başvurucular tarafından sa­vunma kapsamında talep edilen savunma tanıklarının dinlenmesi talebinin reddi kararı gibi bilirkişi raporu alınması talebinin reddi kararının da sanıkların haklarını koruma amacına yönelik yeterli güvenceleri içeren bir usul çerçevesinde verilip verilmediğini incelemelidir.

71.Böylece başvurucuların, haklarında yöneltilen suçlamaların dayanağı olan delillerekarşıkovuşturmanıngenişletilmesiniistemehaklarıkısıtlanmış,cezayargılamasının, maddi gerçeğin ortaya çıkartılması amacına yönelik olarak “silahlarıneşitliği” ilkesi ihlal edilmiştir.

72.Açıklanan nedenlerle, dijital delillerin değerlendirilmesine ilişkin şikayetler yönünden, başvurucuların sundukları bilirkişi raporları ve uzman mütalaalarının İlk Derece Mahkemesincekabul edilmemesivebukonularda Mahkemecebilirkişiincelemesi yaptırılması yolundaki taleplerinin de yetersiz gerekçelerle reddedilmesi, “gerekçeli karar hakkına” ve “silahların eşitliği” ilkesine aykırı olduğundan, Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı ihlal edilmiştir.

RG No :29048 -RG.T. :02.07.2014

B.No : 2012/ 575-K.T : 08.05.2014

46.Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), dosyaya ilişkin bağımsız bir inceleme yaparak görüşünü mahkemeye sunan AYİM Başsavcısının düşüncesinin önceden taraflara tebliğ edilmemesi nedeniyle silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin ihlal edildiğine karar vermiştir (bkz. Mi­ran/Türkiye, B. No: 43980/04, 21/4/2009). Bu nedenle Başsavcılık düşüncesinin önceden taraflara tebliğ edilerek incelemelerine sunulması ve karşı görüşlerini hazırlama imkânı verilmesi çelişmeli yargılama ilkesi ile ilişkili olarak adil yargılanma hakkının bir gereğidir (B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 33). Çelişmeli yargılama ilkesi, dosyada yer alan bilgi ve belgelerin taraflar açısından ulaşılabilir olmasını gerekli kılar. Dolayısıyla belgelere ulaşamama çelişmeli yargılama ilkesi açısından sorun oluşturabilir.

48.Dosyanınincelenmesindenilk derece yargılamasısırasında Başsavcılık düşüncesininönceden taraflaratebliğedilip edilmediği hususuan­laşılamamaktadır. Başvurucu 31/5/2012 tarihli karar düzeltme istemli dilekçesinde Başsavcılık düşüncesinin kendisine tebliğ edilmediğini de ileri sürmemiştir. Ka­rar düzeltme incelemesi sırasındaalınan Başsavcılık düşüncesinin ise başvurucuyatebliğ edilerek başvurucunun bu düşüncelere cevap verdiği görülmektedir. Dolayısıyla başvurucu ilk derece yargılaması aşamasında tebliğ edilmemiş olsa bile karar düzeltme aşamasında Başsavcılık görüşünden haberdar olmuş ve buna yönelik görüşlerini hazırlama ve mahkemeye sunma imkânı bulmuştur (B. No: 2012/660, 7/11/2013, § 46).

53.Somut davada AYİM Raportörü tarafından, dava dosyası incelenmiş ve uyuşmazlığa ilişkin açıklamaları AYİM Daire Başkanı ve üyelerine sunul­muştur. Raportörün açıklamalarından sonra Daire Başkanı vedört üye tarafından dava hakkında karar verilmiştir. Mevcut davada, Raportörün önyargılı davran­masına neden olacak düşünce sunduğunu gösteren herhangi bir unsur bulunmamaktadır. Raportörün düşüncesi başvurucuya tebliğ edilmemişse de bu durum adil yargılanma hakkının ihlali niteliğinde kabul edilemez.

54.Diğer taraftan başvurucu eğer ilk derece yargılaması sırasında Başsavcılık ve Raportörün düşüncesi tebliğ edilmiş olsaydı mahkeme önünde dile getiremediği hangi ilavetezleri ileri süreceğine ilişkin olarak da herhangi bir açıklamada bulunmamış olup, somutolayda çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edilmediği anlaşılmaktadır.

RG No :28664-RG.T. :01.06.2013

B.No : 2013/1134-K.T: 16.05.2013

36. 36. Diğer taraftan başvurucu eğer ilk derece yargılaması sırasında kendi lehine olan başsavcılık görüşü tebliğ edilmiş olsaydı mahkeme önünde dile geti­remediği hangi ilave tezleri ileri süreceğine ilişkin olarak da herhangi bir açıkla­mada bulunmamıştır. Ayrıca AYİM’nin kararını verirken Başsavcılık görüşüne dayanmadığı da görülmektedir. Bu nedenle başvurucunun ilk derece yargıla­ması sırasında Başsavcılık düşüncesinin önceden tebliğ edilmemesi sebebiyle yargılamanın sonucunu etkileyecek usuli bir imkândan mahrum bırakıldığı söylenemez (Portekiz Futbol Federasyonu/Portekiz, 49639/09, 3/4/2012, §. 38). Sonuç olarak somut olayda silahların eşitliği ilkesinin ihlal edilmediği anlaşılm­aktadır.

RG No :28996-RG T. : 10.05.2014

B.No : 2012 /1034-K.T:20.03.2014

27.Başvurucu, diğer davaların aksine kendisinin başvuruya konu da­vasında ilk derece mahkemesinin gerekçeli kararı kendisine tebliğ edilmeden ka­rarın Yargıtay’caonanmasının eşitlik ilkesine aykırı olduğunu ve temyiz sebep­lerini belirtseydi davanın lehine sonuçlanabileceğini ve işine geri dönebileceğini iddia etse de Anayasa’nın 10. Maddesinin ilk fıkrasında sayılan hangi nedene dayalı olarak veya hangi sebeple ayrı muamele yapıldığından bahsetmemiştir. Başvurucunun çalışma ve sözleşme hürriyetine yönelik şikâyeti ise adil yargılan­mış olsa idi davanın lehine sonuçlanacağı iddiasını taşımakta ve doğrudan çalışma ve sözleşme hürriyetine yönelik olmadığından ayrıca incelenmesine ge­rek görülmemektedir. Başvurucu, başvuru dilekçesinde genel olarak adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ifade etmiş, silahların eşitliğinden ayrıca bahsetmemiştir. Bunun yanında başvurucuyla beraber davalıya da ilk derece mahkemesi kararı tebliğ edilmeden temyiz incelemesi yapıldığından başvurucunun davalıya göre zayıf konuma düşürüldüğü ya da usuli haklar bakımından davalıyla farklı koşullara tabi tutulduğu da söylenemez.

RG No :29136 -RG.T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /2738- K.T: 16.07.2014

75.Çelişmeli yargılama hakkı kapsamında, mahkemece tarafların dinlenilmemesi, iddialarını sunma ve delillere karşı çıkma imkânı verilmemesi, yargılamafaaliyetinin hakkaniyete aykırı hale gelmesine neden olabilecektir (Benzer yöndeki AİHMkararları için bkz. Ruiz-Mateos/Spain, B. No: 12952/87, 23/06/1993, § 63; Feldbrugge/ Netherlands, B. No: 8562/79, 29/05/1986, § 44). Çelişmeli yargılama ilkesi, silahların eşitliği ilkesi ile de yakından ilişkili olup, bu iki ilke birbirini tamamlar niteliktedir. Zira çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edilmesi durumunda, davasını savunabilmesi açısından taraf­lar arasındaki denge bozulacaktır. Çelişmeli yargılamanın medeni haklara ilişkin davalarda da kabul ediliyor olması, medeni bir hakka ilişkin yargı­lamada da tarafların duruşmada hazır bulunmasını, daha genel bir ifade ile, yargılamanın bütününe aktif olarak katılmalarını ve bu kapsamda yar­gılama evrakına ulaşma ve bunlar hakkında yorum yapma imkânının da kendilerine tanınmasını ifade etmektedir (B. No: 2013/4424,6/3/2013,§ 21).

RG No :28940 -RG.T. :13.03.2014

B.No : 2012 /574-K.T : 06.02.2014

52.Raportörler, daire başkanı gözetiminde kendilerine havale edilen da­vaları inceler, düşüncelerini sözlü ve yazılı olarak bildirir, karar taslaklarını ve tutanaklarıhazırlarlar. Dolayısıyla dava dosyası hakkında karar verecek heyet ile birlikte çalışır ve heyetadına inceleme yaparak uyuşmazlığın çözümüne katkı sağlarlar. Raportör düşüncelerinin,daire üyelerini etkileyebilecek kanaatleri taşımaları mümkün olmakla birlikte bu düşünceler mahkemenin iç işleyişine ilişkin ve nihai kararın verilmesi sürecinde hazırlanan bir görüş olup, rapor­törler bu görevi mahkeme veya daire başkanını temsilen yerine getirmektedir­ler. Anayasa’nın 36. maddesinde yer alan adil yargılanma hakkının bir unsuru olan silahların eşitliği ilkesi davanın tarafları arasındaki çelişmeli yargıyı güvence altına almakta olup, bu ilke mahkemenin iç işleyişine ilişkin usuller yönünden uygulanamaz (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Meral/Türkiye, B. No: 33446/02, 27/11//2007, § 40-42).

RG No : 28864RG.T. :27.12.2013

B.No: 2013/5486 K.T:04.12.2013

62.Başvurucu, Yargıtay tetkik hâkiminin görüşünün tarafına bildi­rilmediğini, bu şekilde savunma hakkı ve çelişmeli yargı ilkesinin ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

63.AİHM, Danıştay tetkik hâkiminin kanaatlerinin önceden tebliğ edilmemesine ilişkinolarakbuyargı mensubunungörevinin savcınıngöre­viylemukayeseedilebilirolmadığını belirterek adil yargılanma hakkının ihlal edilmediğine karar vermiştir. AİHMkararına göre, tetkik hâkimleri, Danıştay Başkanı ve kurul ve daire başkanları tarafındankendilerine verilen görevleri ye­rine getirmekle ve bunlar tarafından havale edilen davalarıincelemekle sorumlu iken, savcılar Danıştay Başsavcısının emri altında çalışmaktadırlar.Genel olarak tetkik hâkimleri soruşturma yapmayıp, daha evvel soruştur­ması tamamlanmışbir dosya hakkında görüşlerini sunmaktadırlar. Tetkik hâki­minin, mütalaasını yazılı ya dasözlü olarak sunarak, hâkimlerin karar vermesine yardımcı olmayı amaçladığı doğrudur.Ancak bu görevin, Danıştay Başkanı ve Daire Başkanlarını temsilen ye­rine getirdiği hukuki görevlerindenolduğugözükmektedir.DanıştayBaşkanıveDaireBaşkanlarının yönetimindeki tetkik hâkimleri karar taslaklarını yazar ve tutanakları hazırlarlar. Dolayısıyla AİHM, Sözleşme’nin 6. maddesinin 1. fıkrasının bu bakımdan ihlal edilmediği sonucuna varmıştır (bkz. Meral/Türkiye, B.No. 33446/02, 27/11/2007).

64.Somut davada Yargıtay tetkik hâkimi tarafından, Kadıköy 3. İş Mah­kemesi dosyası ve kararıincelenerekrapor hazırlanmış,Yargıtay Daire Başkanı ve üyelerinesunulmuştur.Tetkikhâkiminin raporudinlendiktensonra Daire Başkanıvedörtüyetarafından hüküm düzeltilerekonanmıştır. Mevcutdavada, tetkikhâkiminin önyargılı davranmasına neden olacak rapor sunduğunu göste­ren herhangi bir unsur bulunmamaktadır. Tetkik hâkiminin raporu başvurucuya tebliğ edilmemişse de bu durum adil yargılanma hakkının ihlali niteliğinde kabul edilemez.

RG No : 28864RG.T. :27.12.2013

B.No: 2013/1213 K.T: 04.12.2013

27.Yargılama makamları yargılamanın taraflarınca ileri sürülen iddi­aları ve gösterdikleri delilleri gereği gibi incelemek zorundadır. Bununla bir­likte, belirli bir davayailişkin olarak delilleri değerlendirme ve gösterilmek is­tenen delilin davayla ilgili olupolmadığına karar verme yetkisi esasen derece mahkemelerine aittir (Benzer yöndeki AİHMkararı için bkz. Barbera Messegue ve Jabardo/İspanya, B.No:10590/83, 6/12/1988, § 68).Mevcut yargılamada geçerli olan delil sunma ve inceleme yöntemlerinin adil yargılanma hakkına uygun olup olmadığını denetlemek Anayasa Mahkeme­si’nin görevi kapsamındaolmayıp, Mahkemenin görevi başvuru konusu yargıla­manın bütünlüğü içinde adil olupolmadığınındeğerlendirilmesidir.Genelan­lamda hakkaniyete uygun bir yargılamanınyürütülebilmesi için silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkeleri ışığında, taraflaraiddialarını sunmak hususunda uygun olanakların sağlanması şarttır. Taraflara tanık delili de da­hil olmak üzere delillerini sunma ve inceletme noktasında da uygun imkanla­rın tanınması gerekir. Bu anlamda, delillere ilişkin dengesizlik veya hakka­niyetsizlik iddialarının da yargılamanın bütünü ışığında değerlendirilmesi ge­rekir.

28.Somut başvuru açısından, başvuruya konu Mahkeme kararında, çekin bir ödeme vasıtası olduğu ve kural olarak mevcut bir borcun tediyesi amacıyla verildiğininkabulünün gerektiği, bu durumda mevcut çekin teminat amacıyla verilmiş olduğu yönündeki iddianın başvurucular tarafından yazılı delille ispat­lanması gereğine rağmen, belirtilen husus yazılı delille ispatlanmadığı gibi y­emin deliline de başvurulmayacağının başvurucular vekilincebeyanedildiği vebu itibarlabaşvurucuların iddialarını ispatedemedikleri gerekçesine dayanıla­rak başvurucuların davasının reddine karar verildiği ve ilk derece Mahkemesince oluşturulan karar ve gerekçesi hukuka uygun bulunmak suretiyle kanun yolu Mahkemelerinin denetiminden geçerek kesinleştiği, ayrıca başvuru dosyası kapsamından başvurucuların delillerini ve iddialarını sunma fırsatı bula­madığına, yargılamaya etkin olarak katılma imkânının ellerinden alındığına ve yargılamadaki konumlarının önemli bir zarar gördüğüne dair bir bulgu saptanmadığı anlaşılmaktadır.

RG No :28851RG.T. :14.12.2013

B.No: 2012/1158K.T:21.11.2013

65.Tutukluluğunun gözden geçirilmesi esnasında yapılan incelemenin “çelişmeli yargı” ve “silahların eşitliği” ilkelerine riayet edilmesi gerekir (Benzer yöndeki AİHMkararı için bkz: Altınok/Türkiye, B. No: 31610/08, 29/11/2011, § 45).

67.Hürriyeti kısıtlanan kişinin, salıverilme talebine ilişkin karar veren ilk derece mahkemesi huzurunda hazır bulunması ancak itiraz incelemesinin yapıldığı mahkemeninönüne çıkmaması ve burada duruşma yapılmaması, si­lahların eşitliği ilkesi gözetildiğimüddetçe Anayasa’nın 19. maddesinin seki­zinci fıkrası ile sağlanan teminatları ihlal etmez (Benzer yöndeki AİHM kararları için bkz: Saghinadze ve Diğer­leri/Gürcistan, B. No: 18768/05, 27/5/2010, § 150; Depo/Polonya, B. No: 62324/00,12/12/2006, §§ 48^9).

73.Anayasa’nın19.maddesinin sekizinci fıkrasında öngörülen kural dik­kate alındığında hürriyeti kısıtlanan kişinin durumu hakkında kısa sürede karar verilmesi esasıdâhil olmak üzere tutukluluk kararına karşı yapılan her itirazda duruşma yapılması cezayargılaması sistemini işlemez hale getirecektir. Bu nedenle, Anayasa’nın 19. Maddesininsekizinci fıkrasında yer alan yargılama usulüne ilişkin yükümlülükler, duruşma yapmayıgerektirecek özel bir durum olmadığı sürece, tutukluluğa karşı yapılacak itirazlar için herdurumda duruşma yapılmasını gerektirmez (Benzer yöndeki AİHM kararlan için bkz: Çatal/Türkiye, B. No: 26808/08,17/4/2012, §40; Altınok’Türkiye,B. No: 31610/08, 29/11/2011, §54).

74.Somut olayda başvurucular, tutukluluk halleri ile ilgili itirazlarını İstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesince yapılan 4/10/2012 tarihli duruşmada dile getirme ve mahkemeönünde sözlü savunma yapma fırsatı bulmuşlardır. Bu nedenle, İstanbul 10. Ağır CezaMahkemesince yapılan incelemeden 11 gün gibi makul bir süre sonra, 15/10/2012 tarihindeİstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesi nezdinde yapılan itiraz incelemesi sırasında duruşmayapılması gerekli değildir.

76.Tutukluluk halineitirazda bulunulan bir davada,CumhuriyetSavcısı ve tutuklunun davaya katılma hakkı bulunmaktadır. Ayrıca tutukluluk haline itirazbaşvurusunda Cumhuriyet Savcısı ve tutuklu arasında silahların eşitliği il­kesinin gözetilmesi gerekir (Benzer yöndekiAİHM kararlarıiçinbkz: Ceviz/Türkiye,B.No:8140/08, 17/7/2012, § 52; Nikolova/Bulgaristan [BD], B. No: 31195/96, 25/3/1999, § 58).

77.Silahların eşitliği, başvurucunun soruşturma dosyasına ulaşabilme­sine imkân verilmesini gerektiren bir ilkedir. Cumhuriyet Savcısının görüşle­rine etkili bir şekilde cevap verebilme imkânı, kural olarak başvurucunun söz konusu belgelere ulaşması halinde mümkün olabilir. Bu gerekliliğin hangi şe­kilde yerine getirileceğini belirlemek kanun koyucuya ait olmakla beraber, ta­rafların beyanlarının birbirlerine bildirilmesi ve bu beyanlara cevap verebilme imkânına sahip olmaları gerekir.

78.Şüpheli veya sanığın salıverilme taleplerinin incelenmesine ilişkin usulün belirlendiği 5271 sayılı Kanun’un 105. maddesinin (1) numaralı fıkrasına, 6459 sayılıKanun’un 15. maddesi ile”Duruşma dışında bu karar verilirken Cum­huriyet savcısı,şüpheli, sanık veya müdafiinin görüşü alınmaz. ” cümlesi ek­lenerek, duruşma yapılmaksızın dosya üzerinden karar verilirken tarafların görüşlerinin alınmayacağı hükme bağlanmıştır. Böylece 6459 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 30/4/2013 tarihinden sonraki salıverilme taleplerinin duruşmadışındadeğerlendirilmesi halinde incelemelerdosyaüzerinden gerçekleştirile­cek ve tarafların görüşleri alınmayacaktır.

79.Somut olayda başvurucular, İstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesinin tutukluluk halinin devamına dair kararına 9/10/2012 tarihinde itiraz et­mişlerdir. Mahkeme, 5271 sayılı Kanun’un 270. maddesine göre Cumhuriyet Savcısının yazılı görüşünü almış ancak bu görüş başvuruculara bildirilmemiştir.BaşvurucularınCumhu­riyetSavcısınıngörüşünecevap verme imkânları olmamıştır. İstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesinin tutukluluk halinin devamına dair kararına karşıyapılaniti­raz, İstanbul 11.AğırCeza Mahkemesince 15/10/2012 tarihinde Cumhuriyet Savcısı görüşü doğrultusunda reddedilmiştir.

80.Tutukluluğa itiraz incelemesinde Cumhuriyet Savcılığından alman görüşün başvuruculara bildirilmemesi nedeniyle Anayasa’nın 19. maddesinin sekizinci fıkrasınınihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No : 28847RG.T. :10.12.2013

B.No: 2012/660 K.T:07.11.2013

32.Başvurucu, ek olarak davalı idare tarafından sunulan gizlilik dereceli bilgilerin kendisine tebliğ edilmediğini ve bu suretle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ilerisürmektedir.

34.Başvuru konusu yargılama sonucunda verilen kararda davanın sü­resinde açılmaması yönünden reddi ile birlikte bir adet gizli zarfın iadesine de karar verildiği, bukararın davanın esasının tartışılması sonucu verilmiş bir karar olmadığı, gerekçeli karardagizli olduğu belirtilen zarftaki belgelerin mahkemece değerlendirildiğine ve karara esasteşkil ettiğine ilişkin açık bilgi­lerin yer almadığı anlaşılmaktadır.

RG No :28851-RG.T. :14.12.2013

B.No : 2013 /723 -K.T : 21.11.2013

45.Yargılamanın yenilenmesi talebini inceleyen İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesi başvurucunun talebini temelsiz bularak reddetmiş ve niçin te­melsiz bulduğunukararında açıklamıştır (§ 9). Bu karara karşı yapılan itirazı inceleyen İstanbul 12. Ağır CezaMahkemesi de “… yargılamanın yenilenmesi talebinin reddine dair kararında belirtilengerekçelerde usul veyasaya aykırı bir husus bulunmadığı…” gerekçesiyle itirazıreddetmiştir. İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesi ret kararında, hükme ulaşmayı sağlayanolay, bunların sebep­leri ve sonuca götüren nedensellik kurgusu değerlendirmelerinin yeterliaçıklıkta yapıldığı ve bunların gerekçeye temel oluşturduğu, itirazı inceleyen İstanbul 12.Ağır Ceza Mahkemesinin kararında ise, detaylı bir açıklama bulunmamakla bir­likte İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesinin kararına dayanak gerekçelerin yeterli bulunduğu anlaşılmaktadır.

49.Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkının temel unsurlarından biri de Anayasa’nın 141. maddesinde düzenlenen yargılamanın açık veduruşmalı yapılması ilkesidir. Yargılamanın açıklığı il­kesinin amacı adli mekanizmanınişleyişini kamu denetimine açarak yargılama faaliyetinin saydamlığını güvence altına almak ve yargılamada keyfiliği önle­mektir. Bu yönüyle, hukuk devletini gerçekleştirmenin en önemli araçlarından biridir. Özellikle ceza davalarında yargılamanın duruşmalı ve aleniyapılması silahların eşitliği ilkesinin ve savunma haklarının güvencesini oluşturur. An­cak bu her türlü yargılamanın mutlaka duruşmalı yapılması zorunluluğu an­lamına gelmez. Adilyargılama ilkelerine uyulmak şartıyla usul ekonomisi ve iş yükünün azaltılması gibiamaçlarla bazı yargılamaların duruşmadan istisna tutulması ve duruşma yapılmaksızın karara bağlanması anayasal hakların ihlalini oluşturmaz. Özellikle ilk derece mahkemeleri önünde duruşmalı yargılama yapılıp karar verildikten sonra kanun yolu incelemesinin dosya üze­rinden yapılması halinde adil yargılanma hakkının ihlalinden söz edilemez (B. No: 2013/664,17/9/2013, § 32).

50.Somutolaydabaşvurucu,yargılamanınyenilenmesitalebiniinceleyen İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesinin duruşma yapmaksızın dosya üzerinden incelemeyaparak karar verdiğini ve bu nedenle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ilerisürmüştür. Yargılamanın yenilenmesi olağanüstü bir kanun yolu olup bu yolun hangihallerde açılacağı 5271 sayılı Kanun’un 311. mad­desinde açıkça düzenlenmiş ve aynıKanun’un 321. maddesinde yeniden yargılanma talebinin esassız olması halinde talebinduruşmasız olarak redde­dileceği hükme bağlanmıştır. Bireyin suç işleyip işlemediğiyleilişkili olmayan böyle bir incelemenin duruşma açılmadan yapılmış olması nedeniyle adilyargılanma hakkının ihlal edilmediği sonucuna ulaşılmıştır.

RG No:29130 -RG.T. :25.09.2014

B.No : 2012 / 931 -K.T : 26.06.2014

72.Devletin, kendisi taraf olsun ya da olmasın, davanın taraflarından birini diğerine nazaran önemli ölçüde avantajlı hale getiren kanuni düzenle­meler yapması,silahların eşitliği ilkesi ve dolayısıyla yargılamanın hakka­niyete uygun yürütülmesi kuralına aykırılık oluşturur (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Arras ve Diğerleri/İtalya, B. No: 17972/07, 14/2/2012, § 43; Du­cret/Fransa, B. No: 40191/02, 12/6/2007, § 33). Bir başka ifadeyle yasama or­ganının, yargılamadaki taraflardan birinin lehine sonuç doğuracak şekilde kanun çıkarttığı durumlarda, davanın taraflarının eşit konumda olduğu söylenemez. Bunun için, yargısal süreci etkilediği iddia edilen düzenlemenin taraflardan birinin davadaki başarı şansını önemli ölçüde azaltması, ortaya çıkan bu sonuç ile kanuni düzenleme arasında bir illiyet bağı bulunması ve bu illiyet bağını kesen veya zayıflatan başka etken ortaya çıkmamış olması gerekir.

73.Özetle, yasama müdahalesi ile ilgili olarak silahların eşitliği güvencesideğerlendirilirken, yapılan müdahalenin yargılamanın taraf­larından birinin konumunda,diğer tarafanazaranorantısızve açıkbirden­gesizlikveyadezavantaj oluşturupoluşturulmadığının tespit edilmesi gerek­mektedir.

75.Anayasa’nın 36. maddesinde, adil yargılanma hakkıiçin herhangi bir sınırlama nedeni öngörülmemiş olmakla birlikte, bunun hiçbir şekilde sınır­landırılmasımümkün olmayan mutlak bir hak olduğu söylenemez. Özel sınır­lama nedeni öngörülmemişhakların da hakkın doğasından kaynaklanan bazı sınırları bulunduğu kabul edilmektedir. Ayrıca hakkı düzenleyen maddede her­hangi bir sınırlama nedenine yer verilmemiş olsa da, Anayasa’nın başka madde­lerinde yer alan kurallara dayanarak bu hakların sınırlandırılması da mümkün olabilir. Adil yargılanma hakkının kapsamına ve kullanım koşullarına ilişkin bir kısım düzenlemelerin özgürlüğün doğasından kaynaklanan sınırları ortaya koyan ve hakkın norm alanını belirleyen kurallar olduğu açıktır. Ancak bu sınırlamalar Anayasa’nın 13. maddesinde yer alan güvencelere aykırı olamaz (AYM, E.2010/83, K.2012/169, K.T. 1/11/2012). Silahların eşitliği ilkesi de adil yargılanma hakkının bir unsuru olarak mutlak bir ilke olmayıp meşru kabul edi­lebilecek bir takım sınırlamalara tabi tutulabilir.

78.AİHM de yargılama sürecine yönelik yasama müdahalesi çerçevesinde silahların eşitliği ilkesinin mutlak olmadığını ve bazı şartlar altında müdahalenin meşrugörülebileceğini kabul etmektedir. Bunun için müdahalenin öngörülebilir nitelikte olması,yasamaorganınınböylebirmüdahaledebulun­makiçinzorlayıcıbirkamuyararıgerekçesinin bulunması ve kanuni düzen­lemenin taraflar arasında yargılama aşamasınageçilmeden yapılmış olması gerekir. Bu şartlardan en az birinin gerçekleşmemiş olması,müdahalenin hak ihlali olarak nitelendirilmesi için yeterlidir. (The National & ProvincialBuil­ding Society,The Leeds Permanent Building Society And The Yorkshire Buil­dingSociety/Birleşik Krallık, B. No: 21319/93, 21449/93, 21675/93,23/10/1997, § 112).

79.Benzer bir başvuruda AİHM, zorlayıcı kamu yararı gerekçesini tekrar­lamıştır. Homojen nitelikte bir emeklilik sisteminin tesisi için, belirli bir emekli kategorisine tanınmış bir imtiyazı ortadan kaldıran kanuni düzenlemenin genel olarak kamu yararı kapsamında değerlendirilebileceğini ancak hükümet gere­kçesinin, kanunun devam etmekte olan davalara etki edecek şekilde geçmişe yür­ütülmesine ilişkin sakıncaları ortadan kaldıracak derecede yeterli olduğunun ispatlanması gerektiği yönünde bir içtihat ortaya koymuştur (Arras ve Diğer­leri/İtalya, B. No: 17972/07,14/2/2012, § 49).

87.Görüldüğü üzere, her ne kadar kanun koyucunun, mevcut davaya etkili kanunçıkararak görülmekte olan davaya müdahale etmesinde zorlayıcı bir kamu yaran olduğukanaatine ulaşılmışsa da yasamanın müdahalesinin taraflar a­rasında yargılama başladıktansonra gerçekleştiği ve davanın esasına ilişkin sonucu belirlediği, müdahale sonucundabaşvurucunun davayı kazanmasının imkânsız hale geldiği, oysa dava açıldığı zaman yerleşik içtihat çerçevesinde başvurucunun davayı kazanmasının kuvvetle muhtemel olduğu, bu çerçevede öngörülebilir olmayan müdahalenin meşru kabul edilemeyeceği,müdahale sonucunda davalı Vakfın, başvurucuya nazaran önemli ölçüde avantajlı hale geldiği, bu şekilde yararlar dengesinin kendisine katlanılması zor külfetler yük­lenen başvurucu aleyhine bozulduğu ve bu durumun silahların eşitliği hakkına yönelik orantısız bir müdahale oluşturduğuaçıktır.

RG No:29235-RG.T. : 13.01.2015

B.No : 2014 /1643 -K.T: 04.11.2014

34.Yapılan yargılama sırasında tanık dinletme hakkı da dâhil olmak üzere delillerin ibrazı ve değerlendirilmesi adil yargılanma hakkının unsur­larından biri olarakkabul edilen silahların eşitliği ilkesi kapsamında kabul edilmektedir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 38). Silahların eşitliği ilkesi davanın taraflarının usuli haklar bakımından aynıkoşullara tabi tutulması ve taraflardan birinin diğerine göre daha zayıf bir durumadüşürülmeksizin iddia ve savun­malarını makul bir şekilde mahkeme önünde dile getirmefırsatına sahip olması anlamına gelir (B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 32). AnayasaMahkemesi de Anayasa’nın 36. maddesi uyarınca inceleme yaptığı bir çok kararında, ilgilihükmü Sözleşme’nin 6. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihadıışığında yorumlamak suretiyle, gerek Sözleşme’nin lafzi içeriğinde yer alan gerek AİHMiçtihadıyla adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil edilen silahların eşitliği ilkesineAnayasa’nın 36. maddesi kapsamında yer vermektedir (B. No: 2012/13,2/7/2013, § 38).

35.Yargılama makamları yargılamanın taraflarınca ileri sürülen iddi­aları ve gösterdikleri delilleri gereği gibi incelemek zorundadır. Bununla bir­likte, belirli bir davayailişkin olarak delilleri değerlendirme ve gösterilmek is­tenen delilin davayla ilgili olupolmadığına karar verme yetkisi esasen derece mahkemelerine aittir. Mevcut yargılamadageçerli olan delil sunma ve inceleme yöntemlerinin adil yargılanma hakkına uygun olupolmadığını denetlemek Anayasa Mahkemesinin görevi kapsamında olmayıp, Mah­kemeningörevi başvuru konusu yargılamanın bütünlüğü içinde adil olup olmadığınındeğerlendirilmesidir. Genel anlamda hakkaniyete uygun bir yargılamanın yürütülebilmesiiçin silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilke­leri ışığında, taraflara iddialarını sunmakhususunda uygun olanakların sağlan­ması şarttır. Taraflara tanık delili de dâhil olmak üzeredelillerini sunma ve inceletme noktasında da uygun imkânların tanınması gerekir. Buanlamda, delillere ilişkin dengesizlik veya hakkaniyetsizlik iddialarının da yargılamanınbütünü ışığında değerlendirilmesi gerekir (B. No: 2013/1213,4/12/2013, § 27).

36.Tanık, yargılamaya konu olay ile ilgili karar vermeye yetkili mah­kemenin kullandığı müşahhas ispat vasıtalardandır. Tanık beyanı ise taraflar­dan olmayan ancak olayın tanığı olmuş bir kişinin söz konusu olay hakkında edindiği bilgileri sübut konusunda karar verecek olan mahkeme ya da bu mah­keme yerine duruşma yaparak tanık dinlemeye yetkili kılınmış bir mahkeme veya hâkim huzurunda tanıklık ederken yaptığı sözlü açıklamalardır (B. No: 2013/99,20/3/2014, § 45).

37.AİHS’in 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (d) bendinde ilk olarak, sanığın iddia tanıklarını sorguya çekme veya çektirme hakkı güvence altına alınmıştır. Kovuşturma sırasında bütün kanıtların tartışılabilmesi için, kural olarak, bu kanıtların aleni bir duruşmada ve sanığın huzurunda ortaya konulmaları gere­kir. Bu kural istinasız olmamakla birlikte, eğer bir mahkûmiyet sadece veya belirleyici ölçüde, sanığın soruşturmaveya yargılama aşamasında sorgulama veya sorgulatma imkânı bulamadığı bir kimsetarafından verilen ifadelere dayandırılmış ise, sanığın haklan Sözleşme’nin 6. Maddesindekigüvencelerle bağdaşmayacak ölçüde kısıtlanmış olur. Olayın tek tanığı varsa ve sadece butanığın ifadesine dayanılarak hüküm kurulacak ise, bu tanık duruşmada dinlen­meli ve sanık tarafından sorgulanmalıdır. Bu tanığın, sanığın sorgulamadığı bir dönemde alınan önceki ifadesine dayanılarak mahkûmiyet kararı verilemez (B. No: 2013/99, 20/3/2014, § 46).

38.AİHS’in 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (d) bendinde ikinci ola­rak sanığın,savunmatanıklarının daiddiatanıklarıyla”aynıkoşullaraltında”davetedilmelerinin ve dinlenmelerinin sağlanmasını isteme hakkı güvence altına alınmıştır. Sanığa tanınan bu güvence, silahların eşitliği il­kesinin bir gereğidir. Tanıkların dinlenmek üzere çağırılmasınınuygunolupolmadığınındeğerlendirmesi,kuralolarak,derece mahkemelerinin takdir yet­kisi dahilindedir. AİHS’in 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (d) bendi, sanığın lehine olan bütün tanıkların çağrılmasını ve dinlenmesini gerektir­mez. Bu düzenlemenin esas amacı, sanığın “aynı koşullar altında” ve “silahl­arın eşitliği ilkesi’ne uygun olarak tanık dinletme talebinde bulunabilmesinin sağlanmasıdır. Dolayısıyla, bir sanığın bazı tanıkları dinletemediğinden şikâyet etmesi yeterli olmayıp, ayrıca bu tanıkların dinlenmesinin hangi nedenlerle ö­nemli olduğunu ve gerçeğin ortaya çıkması için neden gerekli olduğunu açıkla­mak suretiyle tanık dinletme talebini desteklemesi gerekmektedir (B.No: 2013/99,20/3/2014, § 47).

39.Somut olayda başvurucu hakkındaki ceza davasında başvurucunun ve­kili 18/9/2008 tarihli 5. celsede dinletmek istedikleri tanıkların isimlerini iletmiş, Mahkeme,28/1/2009 tarihli 6. celse savunma tanıklarının dinlenmesine karar vermiştir. 15/4/2009tarihli 7. celsede dinlenen ilk savunma tanığı olayla ilgili olarak hiçbir bilgisinin olmadığınıbeyan etmiş, diğer iki savunma tanığının adreslerinin araştırılmasına karar verilmiştir. İkincisavunma tanığı 1/7/2009 ta­rihli duruşmada hazır olmuş ancak başvurucunun reddi hâkim talebinde bulun­ması nedeniyle dinlenememiş, başvurucu dinlenmesini de talep etmemiştir. 29/12/2009 tarihli son celsede Mahkeme, sanığın annesi olan son tanığın 10 celsedir hazır edilemediğini göz önünde bulundurarak hazırlık beyanı ile yetin­miş ve bu tanığın dinlenmesinden vazgeçmiştir.

40.Tanıkların dinlenmek üzere çağırılmasının uygun olup olmadığının değerlendirilmesi kural olarak derece mahkemelerinin takdir yetkisi dahilin­dedir. Dolayısıyla bir sanığın bazı tanıkları dinletemediğinden şikâyet etmesi yeterli olmayıp, ayrıca bu tanıkların dinlenmesinin niçin önemli olduğunu ve gerçeğin ortaya çıkması içinniçin gerekli olduğunu açıklamak suretiyle tanık dinletme talebini desteklemelidir (B.No:2013/99, 20/3/2014, §54).

41.İlk DereceMahkemesi,mahkûmiyet kararıverirkeniddia makamının tanıklarının beyanlarına ve müşteki beyanlarına dayanmıştır. Ayrıca ne başvurucu ne deavukatı dinlenmeyen tanıkların dinlenmesinin yargılamanın sonucunu etkileyeceğini ilerisürmemişlerdir. Söz konusu yargılamada başvurucu hakkında verilen mahkûmiyet kararı,sadece dinlenmeyen bir tanığın beyanlarına dayanılarak da verilmemiştir.

42.Ayrıca dinlenen tanıkların sorgulanması esnasında İlk Derece Mah­kemesi Hakimi, başvurucunun tanıklarla doğrudan diyaloga girmesi yerine başvurucu vekilinintanıklara soru sormasını sağlamıştır. 5271 sayılı Kanun’un 201. maddesine göre sanığındoğrudan doğruya tanıklara soru sorma hakkı bulunmaktadır. Bununla birlikte 5271 sayılıKanun’un 203. maddesine göre duruşmanın idaresi ve disiplini hâkime ait olduğundan,doğrudan soru yöneltme konusunda hâkimin bir karar vermesi gerekmektedir. “Doğrudan”deyimi yargılama makamına rağmen değil, araya hâkim girmeksizin soru sormayı ifade etmektedir. Bu itibarla yargılamanın somut koşullarında çelişmeli yargılama ilkesi zarargörmeksizin davanın taraflarının tanıklara doğrudan soru sormalarının kısıtlanabileceğinikabul etmek gerekir.

43.Somut davanın koşullarında bizzat başvurucunun tanıklara doğru­dan sorusorması başvurucunun duruşmadaki fevri davranışlarının önlenmesi amacıyla kısıtlanmış ise de başvurucunun hazır bulunan avukatı doğrudan soru sorabilmiş, gerek başvurucu vegerekse avukatı tanık beyanlarından ha­berdar olmuş ve bu beyanların her biri hakkındayorum yapma imkânı elde etmişlerdir. Bu itibarla mevcut başvuruya konu yargılamadatanıkların din­lenmesine ilişkin olarak çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edildiği söylene­mez.

44.Son olarak başvurucu, başvuru dilekçesindeki Telekomünikasyon İle­tişimBaşkanlığından (TİB) alınan telefon kayıtları ile santral kayıtları arasındaki çelişkininbilirkişi incelemesi ile giderilmesi gerektiği halde bu talebinin kabul edilmediğini ilerisürmüştür. Başvurucu İlk Derece Mahkemesindeki yargılama sırasında Mahkemeye böylebir talepte bulunmamıştır. Başvurucunun temyiz di­lekçesinde dile getirdiği bu talep ise Yargıtay’ca dikkate alınmamıştır.

45.AİHM, bilirkişilik kurumunu, Sözleşme’nin 6. maddesinin (3) numa­ralıfıkrasının (d) bendinde yer alan tanık dinletme hakkından yola çıkarak “sila­hların eşitliğiilkesi” ile bağlantı kurarak değerlendirmektedir (Bö­nisch/Avustuıya, B. No:8658/79,6/5/1985, § 32; Brandstetten/Avusturya, B.No: 11170/84.12876/87,13468/87, 28/8/1991, §42).

46.AİHM’ye göre, savunma makamının tanık dinletme taleplerinin ge­rekliliği yada bilirkişi raporu benzeri delillerin kabul edilebilirliği ve değer­lendirilmesi hususları ulusal mahkemelerin yetkisi dahilindedir (S.N./İsveç, B. No: 34209/96, 2/7/2002, § 44). Ulusalmahkemeler, Sözleşme’yle uyumlu olmak koşuluyla, somut davadaki maddi gerçeğin ortaya çıkmasına yardımcı olma­yacağını değerlendirdiği savunma tanıklarının dinlenmesi talebini reddedebilir (Huseyn ve Diğerleri/Azerbaycan, B. No: 35485/05, 45553/05, 35680/05 ve 36085/05,26/7/2011, §196).

47.Ceza muhakemesinde bilirkişi atanması konusu 5271 sayılı Kanun’un 63.maddesinde düzenlenmiştir. Madde metninde, çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyigerektiren hallerde bilirkişinin oy ve görüşünün alınmasına resen, Cumhuriyet savcısının,katılanın, vekilinin, şüphelinin veya sanığın, müdafiinin veya kanuni temsilcinin istemiüzerine karar verilebileceği, ancak hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukuki bilgi ileçözülmesi olanaklı konularda bilirkişinin dinlenemeyeceği hükme bağlanmıştır. Aynımaddenin (2) numaralı fıkrasında da, bilirkişi atanması ve gerekçe gösterilerek sayısınınbirden çok ola­rak saptanması konusunda yetkinin hâkim veya mahkemeye ait olduğubelirtil­miştir.

48.5271 sayılı Kanun’un 74. maddesi uyarınca sanığın şuurunun incelen­mesi,86. maddesi uyarınca ölüm muayenesi ve otopsi, 89. maddesi uyarınca ze­hirlenme, 73.maddesi uyarınca kalpazanlık, 75. maddesi uyarınca şüpheli veya sanığın beden muayenesi, 76. maddesi uyarınca diğer kişilerin beden muayenesi, 77. maddesi uya­rınca kadınınmuayenesi, 78. maddesi uyarınca moleküler genetik inceleme ge­rektiren durumlardamahkemece bilirkişiye başvurulması zorunluluğu bulunm­akta olup, bu durumlar dışındabilirkişi incelemesi yaptırılması mahkemenin tak­dirindedir.

49.Somut olayda başvurucu, TİB kayıtları ile santral kayıtları arasında varolduğunu iddia ettiği çelişkinin giderilmesiiçin İlk Derece Mahkemesinde bilirkişiincelemesi talebinde bulunmamıştır. Başvurucunun temyiz dilekçesinde dile getirdiği butalep ise Yargıtayca dikkate alınmamıştır.

50.Somut olay açısından, bilirkişi incelemesi talebinin Yargıtayca dikkatealınmamasının, yargılamanın bir bütün olarak adil olup olmadığı açısından göz önündebulundurulması gereken “silahların eşitliği” ve “çelişmeli yargılama” il­kelerini ihlal edipetmediğinin tespit edilmesi gerekir.

51.Ne İlk Derece Mahkemesi ne de Yargıtay TİB kayıtlan ile adliye san­tralkayıtları arasında bir çelişki tespit etmemiştir. İlk Derece Mahkemesi, başvurucununtelefonundan kısa zaman aralıkları içerisinde adliye santralının 26 defa arandığını tespitetmiş, adliye santral kayıtlarına göre de başvurucunun te­lefonundan yapılan aramalardanbirinin müşteki hâkimlerden birinin odasındaki telefona yapıldığını tespit etmiştir. Öteyandan Mahkeme yalnız bu kayıtlara dayanmamış, tanık beyanları ve müşteki beyan vetutanaklarına da itibar etmiştir. Son olarak yargılama konusuna ilişkin delillerin mutlakayargılama makamınca belirlenecek uzmanlarca değerlendirilmesi zorunluluğu dabulunmamaktadır.

52.Başvurucunun değerlendirmeleri ile İlk Derece Mahkemesi ve Yargıtay’ınulaştıkları sonuçların farklı olması başvurucunun aleyhine ortaya konulan delillere etkiliolarakitiraz edemediği veçelişmeilkesine uyulmadığı anlamına gelmez.İlaveten,başvurucunun ileri sürdüğü teknik konudaki bi­lirkişi raporu alınmamış olmasının yargılamanın bütününü etkileyecek nite­likte olduğu kanaatine de ulaşılamamıştır.

RG No :29232 -RG.T. : 10.01.2015

B.No : 2013/8397-K.T: 16.10.2014

38.AÎHS’nin 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasında yer alan ve “suç isnadıaltındaki kişiler”e ilişkin olan “suçlamayla ilgili bilgilendirilme”, “sa­vunma için yeterlizaman ve kolaylıklara sahip olma”, “bizzat,müdafii va­sıtasıyla veya adli yardımlasavunma”, “tanık dinletme ve tanık sorgulama” ile “çevirmenden ücretsiz yararlanma”haklan, 6. maddenin (1) numaralı fıkrasında koruma altına alınmış daha genel nitelikteki”hakkaniyete uygun yargılanma” hakkının özel görünüm şekilleridir (Sakhnovskiy/Rusya[BD], B. No: 21272/03, 2/11/2010, § 94; Asadbeyli ve Diğerleri/Azerbaycan, B. No:3653/05 14729/05 16519/06,11/12/2012, §§ 130-132).

39.Bu nedenle AİHS’nin 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasındaki özelgüvencelerin, 6. maddenin (1) numaralı fıkrasında yer alan hakkaniyete uygun yargılanmahakkı ışığında değerlendirilmesi gerekir. Diğer taraftan 6. maddenin (3) numaralı fıkrasının(a-e) bentlerinde düzenlenen güvenceler arasında da bağ bulunmakta olup bunlardan her biriyorumlanırken diğerleri dikkate alınmalıdır (Bkz. Pelissier ve Sassi/Fransa [BD], B. No:25444/94, 25/3/1999, §§51-54.).

40.Genel anlamda hakkaniyete uygun bir yargılamanın yürütülebil­mesi için”silahların eşitliği” ve “çelişmeli yargılama” ilkeleri ışığında, taraf­lara iddialarını sunmakhususunda uygun olanakların sağlanması şarttır. Ta­raflara tanık delili de dâhil olmak üzere delillerini sunma ve inceletme nok­tasında uygun imkânların tanınması gerekir. Bu anlamda, delillere ilişkin dengesizlik veya hakkaniyetsizlik iddialarının yargılamanın bütünü ışığında değerlendirilmesi gerekir (B. No: 2013/1213,4/12/2013, § 27).

41.AİHS’nin 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (d) bendinde ilk ola­rak, sanığıniddia tanıklarını sorguya çekme veya çektirme hakkı güvence altına alınmıştır. Kovuşturmasırasında bütün kanıtların tartışılabilmesi için, kural ola­rak, bu kanıtların aleni bir duruşmadave sanığın huzurunda ortaya konulmaları gerekir. Bu kural istinasız olmamakla birlikte, eğerbir mahkûmiyet sadece veya belirleyici ölçüde, sanığın soruşturma veya yargılamaaşamasında sorgulama veya sorgulatma imkânı bulamadığı bir kimse tarafından verilenifadelere dayandırılmış ise, sanığın hakları Sözleşme’nin 6. maddesindeki güvencelerlebağdaşmayacak ölçüde kısıtlanmış olur. Olayın tek tanığı varsa ve sadece bu tanığınifadesine dayanılarak hüküm kurulacak ise, bu tanık duruşmada dinlen­meli ve sanıktarafından sorgulanmalıdır. Bu tanığın, sanığın sorgulamadığı bir dönemde alınan öncekiifadesine dayanılarak mahkûmiyet kararı verilemez (B. No: 2013/99,20/3/2014, § 46).

42.AİHS’nin 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (d) bendinde ikinci olaraksanığın, savunmatanıklarının da iddiatanıklarıyla”aynıkoşullaraltında”davetedilmelerinin ve dinlenmelerinin sağlanmasını isteme hakkı güvence altına alınmıştır. Sanığatanınan bu güvence, silahların eşitliği ilkesinin bir gereğidir. Tanıkların dinlenmek üzereçağırılmasınınuygunolupolmadığınındeğerlendirmesi,kuralolarak,derecemahkemelerinin takdir yet­kisi dahilindedir. AİHS’in 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (d) bendi, sanığın lehine olan bütün tanıkların çağrılmasını ve dinlenme­sini gerektirmez. Budüzenlemenin esas amacı, sanığın “aynı koşullar altında” ve “silahların eşitliği ilkesi”neuygun olarak tanık dinletme talebinde bulunabilme­sinin sağlanmasıdır. Dolayısıyla, birsanığın bazı tanıkları dinletemediğinden şikâyet etmesi yeterli olmayıp, ayrıca bu tanıklarındinlenmesinin hangi neden­lerle önemli olduğunu ve gerçeğin ortaya çıkması için nedengerekli olduğunu açıklamak suretiyle tanık dinletme talebini desteklemesi gerekmektedir (B.No: 2013/99, 20/3/2014, §47).

43.Tanıkların dinlenmek üzere çağırılmasının uygun olup olmadığınındeğerlendirilmesi kural olarak derece mahkemelerinin takdir yetkisi dahilindedir. Dolayısıyla bir sanığın bazı tanıkları dinletemediğinden şikâyet etmesi yeterli olmayıp,ayrıca bu tanıkların dinlenmesinin niçin önemli olduğunu ve gerçeğin ortaya çıkması içinniçin gerekli olduğunu açıklamak suretiyle tanık dinletme talebini desteklemelidir (B. No:2013/99, 20/3/2014, § 54). Diğer yan­dan, 5271 sayılı Kanun’un 178. maddesine göre,mahkeme başkanı veya hâkim, sanığın (başvurucunun) gösterdiği tanık veya uzman kişininçağrılması hakkınd­aki dilekçeyi reddettiğinde, sanık o kişileri mahkemeye getirebilir. Bukişiler duruşmada dinlenir.

44.Mahkemeler, somut davadaki maddi gerçeğin ortaya çıkmasına yardımcıolmayacağını değerlendirdiği savunmatanıklarının dinlenmesi tale­bini reddedebilir(Huseynve diğerleri/Azerbaycan, B. No: 35485/05, 45553/05,35680/05 ve 36085/05,26/7/2011, § 196).

45.Derece Mahkemesi sıfatıyla davaya bakan Yargıtay 5. Ceza Dairesi, mahkûmiyet karan verirken olayla ilgili doğrudan bilgi sahibi olan tanıkların beyanlarına ve yukarıdabahsi geçen delillere dayanmıştır(gerekçelikarar, s. 26-29).Başvurucu, savunmasına itibar edilmemesi halinde dilekçesinde belirttiği tanıkların dinlenmelerini talep etmiştir. Söz konusu yargılamada mahkeme, davaya ilişkin olarak delilleri değerlendirerek, gösterilen tanıkların davayla ilgisini taktir etmiş, taleple ilgili olarak açık bir karar vermemiş, bu tanıkları dinlemeyerek talebi örtülü olarak reddetmiştir. Bu örtülü ret kararına rağmen başvurucu gösterdiği tanıkları mahkemede de hazır etmemiştir.

46.Başvuru formu ve ekleri incelendiğinde, başvurucunun ayrıca tanıkların dinlenmesinin niçin önemli olduğunu ve gerçeğin ortaya çıkması için niçin gerekli olduğunu açıklamak suretiyle tanık dinletme talebinde bulunmadığı anlaşılmaktadır. Başvurucu hakkında verilen mahkûmiyet kararının, sanık savunmalarına, diğer tanık beyanlarına ve maddi delillere dayanılarak verildiği de gözetildiğinde, yargılamanın bir bütün olarak adil olmadığına ilişkin bir bulguya da rastlanmamıştır.

47.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun yargılandığı davada tanık dinletme talebinin kabul edilmediği yönündeki iddialarının “açıkça dayanaktan yoksun” olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29028-RG.T. :17.12.2014

B.No : 2013 /997-K.T:15.10.2014

24.Adil yargılanma hakkının unsurlarından olan çelişmeli yargılama il­kesitaraflara dava malzemesi hakkında bilgi sahibi olma ve yorum yapma hak­kının tanınmasınıve bu nedenle tarafların yargılamanın bütününe aktif olarak katılmasını gerektirmektedir. Buanlamda, mahkemece tarafların din­lenilmemesi, delillere karşı çıkma imkanı verilmemesi,yargılama faaliyetinin hakkaniyete aykırı hale gelmesine neden olabilecektir (Benzeryöndeki AİHM kararı için bkz. Ruiz-Mateos/İspanya, B. No.l2952/87, 23/06/1993, § 63). Çelişmeli yargılama ilkesi, silahların eşitliği ilkesi ile yakından ilişkili o­lup, bu iki ilkebirbirini tamamlar niteliktedir. Zira çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edildiği birçokdurumda, davasını savunabilmesi açısından taraflar arasınd­aki denge bozulacaktır. Çelişmeliyargılamanın medeni haklara ilişkin davalarda da kabul ediliyor olması, medeni bir hakkailişkin yargılamada tarafların duruşmada hazır bulunması da dahil olmak üzere, yargılamanınbütününe aktif olarak katılmalarını gerektirir.

25.Anayasa Mahkemesinin çelişmeli yargılanma ilkesi bağlamında yapacağıinceleme, başvuru konusu yargılamanın bütünlüğü içinde adil olup olmadığınındeğerlendirilmesidir (B. No. 2013/2116,23/1/2014, § 19).

26.Somut yargılama açısından, başvurucu tarafından idarece sunulan gizlibelgeler kendisine tebliğ edilmeksizin kararda kullanıldığı belirtilmekle birlikte, Mahkemekararında davacının da bilgisi dâhilinde olan terfi durumu ve atama sürecine ilişkin bilgilereve ataması açısından emsal gösterilen personele ait a­tama bilgileri ile ilgili mevzuathükümlerine yer verilmek suretiyle hüküm kurulduğu, emsal gösterilen personele ait atamabilgileri hususunda da başvurucunun idarenin savunmasına karşı verdiği dilekçe ile beyandabulunduğu, bu nedenle başvurucunun yargılamanın sonucunu etkileyecek usuli bir imkândanmahrum bırakılmasının söz konusu olmadığı (Benzer yöndeki ka­rarlar için bkz. B. No.2013/1134, 16/5/2013, §§ 32-37; B. No. 2012/998, 7/11/2013, §§ 4(M1; B. No. 2012/660,7/11/2013, §§ 42-48) ve başvuruya konu yargılama sürecine bir bütün olarak bakıldığında, başvurucuya karşı tarafça ileri sürülen veya dava dosyasına intikal eden dava malzemesineulaşma, bunları tet­kik ile beyan ve itirazlarını ileri sürme imkanı verilerek yargılamaya aktifkatılımının temin edildiği anlaşılmakla, başvurucunun çelişmeli yargılama il­kesinin ihlaledildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin”açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesigerekir.

RG No :29028-RG.T. :17.12.2014

B.No : 2013/4186-K.T:15.10.2014

42.AİHM, dosyaya ilişkin bağımsız bir inceleme yaparak görüşünü mah­kemeye sunan Savcılık düşüncesinin önceden taraflara tebliğ edilmemesi nedeniyle silahların eşitliğive çelişmeli yargılama ilkelerinin ihlal edildiğine ka­rar vermiştir (bkz. Miran/Türkiye, B.No: 43980/04, 21/4/2009). Bu nedenle Savcılık düşüncesinin önceden taraflara tebliğedilerek incelemelerine sunulması ve karşı görüşlerini hazırlama imkânı verilmesi çelişmeliyargılama ilkesi ile ilişkili olarak adil yargılanma hakkının bir gereğidir (B. No: 2013/1134,16/5/2013, § 33). Çelişmeli yargılama ilkesi, dosyada yer alan bilgi ve belgelerin taraflaraçısından ulaşılabilir olmasını gerekli kılar. Dolayısıyla belgelere ulaşamama çelişmeliyargılama ilkesi açısından sorun oluşturabilir (B. No: 2012/575, 8/5/2014, § 46).

43.Başvurucuların iddialarından, yargılamanın yenilenmesi talebinin incelemesi sırasında alınan Savcılık mütalaasının kendilerine tebliğ edilmediği anlaşılmaktadır. Ancak, Mahkeme tarafından başvuruculara tebliğ edilen yargılamanın yenilen­mesi talebinin reddi kararında, anılan Savcılık mütalaasına da yer verildiği ve başvurucuların söz konusu kararınkendilerine tebliği esnasında Savcılık görüşünün içeriğinden haberdar olduklarıgörülmektedir. Nitekim başvurucular, 1/4/2013 tarihli itiraz dilekçele­rinde, aleyhe olduğunu tespit ettikleri Savcılık görüşünün kendilerine tebliğ edilmediğini, bu nedenle “silahlarıneşitliği” ilkesinin ihlal edildiğini ifade et­mişlerdir. Başvurucular söz konusu dilekçelerinde,anılanSavcılık görüşüne neden katılmadıklarına ilişkinayrıca bir açıklamadabulunmamışlar, fakat genel olarak Savcılık mütalaasına uygun verilmiş olan Mahkemekararına yöne­lik karşı itirazlarını ileri sürmüşlerdir. Buna göre başvurucular, yargılamanınyenilenmesi talebinin incelenmesi aşamasında tebliğ edilmemiş olsa bile bu talebin reddinedair kararın tebliği sırasında Savcılık görüşünün içeriğinden haberdar olmuş ve buna yönelik görüşlerini hazırlama ve itiraz merciine sunma imkânı bulabilmişlerdir. Dolayısıyla, somut durumda çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edilmediği sonucuna varılmıştır.

88.Başvurucular, yaptıkları itirazı inceleyen Muğla 2. Ağır Ceza Mahke­mesi tarafından alınan Savcının aleyhe görüşünün kendilerine tebliğ edilmemesi nedeniyle “silahların eşitliği” ilkesinin ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

93.Başvurucuların şikâyetlerinde, itiraz gerekçelerine ilişkin Cumhuriyet Savcısının görüşünün Muğla 2. Ağır Ceza Mahkemesine sunulduğu, ancak kendilerine bu görüşün bir örneğinin gönderilmediği ve dolayısıyla buna yanıt verme hakkından mahrum bırakıldıkları anlaşılmaktadır.

94.Dosyanın incelemesinde, Cumhuriyet Savcısının, başvurucuların itirazlarının reddine yönelik olarak aleyhe mütalaada bulunduğu görülmektedir. Savcının mütalaası bu nedenle Mahkeme kararını etkileyici niteliktedir.

95.AİHM birçok kararında, bu tür hallerde, Savcının görüşünün niteliği ve başvuruculara, buna cevaben yazılı görüş bildirme olanağının tanınmamasını göz önündebulundurarak, başvurucuların çelişmeli yargılama hakkının ihlal edildiği sonucuna varmıştır. Yine AİHM, çelişmeli yargılama hakkının ilke olarak, ulusal hukuk siste­minin bağımsız bir üyesi tarafından -Savcı gibi- mahkemenin kararını etkilemek üzere toplanan kanıtlar ve sunulan mütalaalarla ilgili olarak bir hukuk ya da ceza davasının taraflarına bilgi verilmesi ve bu taraflara da görüş bildirme olanağının tanınması anlamına geldiğini vurgulamıştır (bkz. Göç/Türkiye, B. No: 36590/97, 9/11/2000, § 34; Sağır/Türkiye, B. No: 37562/02, 19/10/2006, § 25-27; Mi­ran/Türkiye, B. No: 43980/04, 21/4/2009; Kılıç ve Korkut/Türkiye, B. No: 25949/03 ve 25976/03,12/2/2008), Dolayısıyla, Cumhuriyet Savcısı düşüncesinin önceden taraflara tebliğ edilerek incelemelerine sunulması ve karşı görüşlerini hazırlama imkânı verilmesi çelişmeli yargılama ilkesi ile ilişkili ola­rak adil yargılanma hakkının bir gereğidir (B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 33). Çelişmeli yargılama ilkesi, dosyada yer alan bilgi ve belgelerin taraflar açısından ulaşılabilir olmasını gerekli kılar. Belgelere ulaşamama çelişmeli yargılama il­kesi açısından sorun oluşturabilir (B. No: 2012/575, 8/5/2014, § 46),

96.Bu açıklamalara göre,yargılamanın yenilenmesi yönündeki tal­epleri reddedilen başvurucularınİtiraz Mercii önündeki başarı şansını zede­leyen her türlümütalaadan haberdar edilme hakkına sahip olduklarının ka­bulü gerekmektedir. Özellikle,hakkaniyet açısından, bu tür mütalaaların bil­dirilmesi, başvurucuların itiraz mercii önündeduruşma hakkına sahip olma­ması gerçeği karşısında daha da zorunlu olmaktadır (benzeryöndeki AİHM kararı için bkz. Göç/Türkiye, B. No: 36590/97,9/11/2000, § 35).

RG No :29208 -RG.T.:17.12.2014

B.No: 2012 /1036 – K.T :15.10.2014

38.Silahların eşitliği, başvurucunun soruşturma dosyasına ulaşabilmesine imkân verilmesini gerektiren bir ilkedir. Cumhuriyet Savcısının görüşlerine et­kili bir şekilde cevap verebilme imkânı, kural olarak başvurucunun söz konusu belgelere ulaşması halinde mümkün olabilir. Bu gerekliliğin hangi şekilde yerine getirileceğini belirlemek kanun koyucuya ait olmakla beraber,taraflarınbeyan­larınınbirbirlerinebildirilmesive bu beyanlara cevap verebilme imkânına sahip olmaları gerekir (B. No: 2012/1158,21/1/2013, §77).

39.Somut olayda başvurucu, İzmir 10. Ağır Ceza Mahkemesinin tutukluluk halinin devamına dair 12/10/2012 tarihli kararına itiraz etmiştir. İtiraz merci olan İzmir 8.Ağır Ceza Mahkemesi, Cumhuriyet savcısının görüşünü almış ancak bu görüş başvurucuyabildirilmemiştir.BaşvurucununCumhu­riyet savcısınıngörüşüne cevap vermeimkânıolmamıştır. Tutukluluk halinin devamına dair karara yapılan itiraz, İzmir S. Ağır Ceza Mahkemesince 9/11/2012 tarihinde Cumhuriyet savcısının talebine uygun olarak reddedilmiştir.

40.TutukluluğaitirazincelemesindeCumhuriyetsavcısınıngörüşünün başvurucuya bildirilmemesi nedeniyle Anayasa’nın 19. maddes­inin sekizinci fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

RG No :29208-RG.T.:17.12.2014

B.No: 2013 /4186 -K.T :15.10.2014

31.Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkının temel unsurlarından birisi de Anayasa’nın 141. maddesinde düzenlenen yargılamanın açık veduruşmalı yapılması ilkesidir (B. No: 2013/664, 17/9/2013, § 32). Buna göre, duruşmalarınkamuya açık olarak yürütülmesine ilişkin gere­klilik, adil yargılanma hakkının en önemligüvencelerinden biri olup; temel gayesi, kişileri, kamu denetiminden uzak, kapalı kapılarardında yürütülmekte olan gizli bir yargılama ve bunun doğuracağı endişelerden korumaktır. Dolayısıyla yargılamanın şeffaflığı, mahkemeye duyulması gereken güve­nin pekişmesini sağlamak ve davaların adil bir şekilde görülmesini temin etmek bakımından önemlidir.

32.Yargılamanın açıklığı ilkesinin amacı, adli mekanizmanın işleyişini kamu denetimine açarak yargılama faaliyetinin saydamlığını güvence altına almak ve yargılamadakeyfîliği önlemektir. Bu yönüyle hukuk devletinin en ö­nemli gerçekleştirme araçlarındanbirisini oluşturur. Özellikle ceza davalarında yargılamanın duruşmalı ve aleni yapılmasısilahların eşitliği ilkesinin ve sa­vunma haklarının güvencesini oluşturur (B. No: 2013/664,17/9/2013, §32).

33.Diğer taraftan, duruşmaların teorik olarak kamuya açık olmasıyeterli olmayıp, bununuygulamaya yansıtılmasıda, bu güvencenin sağlan­ması bakımında gereklidir. Bu bakımdan, davanın tarafları dışında, başta basın olmak üzere, duruşmayıizlemek isteyen kişilerin duruşmaya katılım­larının kolaylaştırılmasına yönelik bir takımtedbirler alınması devletin göre­vidir. Bu kapsamda, kamunun duruşmanın yeri ve tarihi ileilgili olarak bilgi sahibi olabilmesi, bu bilgilerin gizli tutulmaması ve duruşmanın icraedileceği yerin fiilen erişime açık olması gereklidir. (Benzer yöndeki AİHJV1 kararı için bkz.Riepan/Avusturya, B. No. 35115/97,14/11/2000, § 29).

34.AİHM’ye göre, duruşma yapmamayı haklı gösteren istisnai durum­lar olmadığı sürece, ilk ve tek derece mahkemesinin huzurundaki yargıla­malarda, AIHS’nin 6/1. Maddesi uyarınca “açık duruşma hakkı” beraberinde “duruşma isteme hakkı”nı da getirir (bkz. Hakamson ve Sturesson/İsveç, B. No: 11855/85, 21/2/1990, § 64; Fredin/İsveç (no:2), B,No: 18928/91, 23/2/1994, § 21; Allan Jacobss on/İsveç (no:2), B. No: 16970/90, 19/2/1998, §46; Kılıç ve Korkut/Türkiye, B. No: 25949/03 ve 25976/03, 12/2/2008, § 21).

35.Ancak “duruşmalı yargılamahakkı”, her türlüyargılamanınmutlaka duruşmalı yapılması zorunluluğu anlamına gelmez. Adil yargılama ilkelerine uyulmakşartıyla usul ekonomisi ve iş yükünün azaltılması gibi amaçlarla bazı yargılamalarınduruşmadan istisna tutulması ve duruşma yapılmaksızın karara bağlanması anayasal haklarınihlalini oluşturmaz. Özellikle ilk derece mahkeme­leri önünde duruşmalı yargılama yapılıpkarar verildikten sonra, kanun yolu incelemesinin, tarafların iddia veya savunmaları yazılıolarak alındıktan sonra, dosya üzerinden yapılması halinde adil yargılanma hakkınınihlalinden söz edi­lemez (B. No: 2013/664,17/9/2013, § 32).

37.Anılan bu maddelerden de görüleceği gibi “yargılamanın yenilenmesi” yolu her ne kadar bir olağanüstü kanun yolu olarak düzenlenmiş ise de, Mah­kemece bu talebinduruşma açılmadan inceleneceği, ancak talebin kabul edilmesi halinde duruşmanın açılarak,yargılama sonucunda yeni bir hükmün verilmesi ve bu hükme karşı kanun yollarınabaşvurulması imkânınınbulunduğuanlaşılmak­tadır.Dolayısıyla,bireyinsuçişleyipişlemediğiyle ilişkili olmayan, sadece yeni­den yargılama şartlarının bulunup bulunmadığınadair gerçekleşen böyle bir incelemenin duruşma açılmadan yapılmış olması nedeniyle adilyargılanma hak­kının ihlal edildiği söylenemez.

RG No :29252-RG.T. :30.01.2015

B.No : 2013 /6986-K.T:05.11.2014

63.Başvuru konusu olayda, temyiz yargılaması sırasında dava dosyasına sunulan Danıştay savcı düşüncesi başvurucuya tebliğ edilmemiştir. Başvurucu bu düşünceyi temyizbaşvurusunun reddine ve İlk Derece Mahkemesi kararının onanmasına ilişkin DanıştayAltıncı Dairesi kararında öğrenmiştir. Bu karara karşı başvurucunun yaptığı karar düzeltmetalebi hakkında karar verilmesinden önce 6352 sayılı Kanun’un 54. maddesiyle 2576 sayılıKanun’un 61. maddesinde değişiklik yapılarak Danıştayın ilk derece mahkemesi sıfatıylabaktığı davalar dışında Danıştay savcısının düşünce verme yükümlülüğü ortadan kaldırılmışve başvurucunun karar düzeltme talebi hakkında Danıştay savcısı düşünce vermemiştir.

64.Bu durumda, başvurucu temyiz talebi hakkında verilen Danıştay savcı düşüncesinden temyiz talebinin reddine ilişkin kararın kendisine tebliği ile ha­berdar olmuşve karar düzeltme aşamasında bu düşünceye yönelik görüşlerini hazırlama ve DanıştayAltıncı Dairesine sunma imkânı bulmuştur.

65.Diğertaraftanbaşvurucueğer temyizyargılamasısırasında savcı düşüncesi tebliğ edilmiş olsaydı mahkeme önünde dile getiremediği hangi ilave tezleri ilerisüreceğineilişkinolarakdaherhangibiraçıklamadabulun­mamıştır.Bu nedenlebaşvurucunun temyiz yargılaması sırasında savcı düşüncesinin önceden tebliğ edilmemesisebebiyle yargılamanınsonucunu et­kileyecek usulibir imkândan mahrum bırakıldığısöylenemez. Sonuç olarak somut olayda çelişmeli yargılama hakkının ihlal edilmediğianlaşılmaktadır.

RG No :29252-RG.T. :30.01.2015

B.No : 2014 /5844-K.T:05.11.2014

45.AİHM, delilerin kabul edilebilirliği ile ilgili olarak, somut davada kullanılan delilin sanığın hazır bulunduğu duruşmada ve “silahların eşitliği” ve “çelişmeli yargılama ilkeleri ya da söz konusu delillerin yargılamanın bütününe olanetkisi çerçevesindedeğerlendirmektedir (Tammi­nen/Finlandiya. B.No: 40847/98, 15/6/2004, §§ 40-41; Barberâ,Messegue ve Jabardo/İspanya, B.No: 10590/83, 6/12/1988, §§ 68, 81-89). AİHM pek çokka­rarında, AİHS’in 19. maddesi bağlamında görevinin, Sözleşmeci Devletlerin Sözleşme’yeilişkin yükümlülüklerinin gözetilmesini sağlamak olduğunu, AİHS’in koruması altındabulunan hak ve özgürlükler ihlal edilmedikçe u­lusal bir mahkemenin olaylara ya da hukuka ilişkin yaptığı hataları inceleme görevinin bulunmadığını, AİHS’in 6. maddesinin adil yargılanma hakkını güvence altına almakla beraber bu maddenin öncelikli olarak ulusal hukuk bağlamında düzenlenmesi gereken bir konu olan delillerin kabul edilebilir­liğine ilişkinbir kuralortaya koymadığınıbelirtmektedir (Schenk’İsviçre, B.No: 10862/84, 12/7/1988, §§ 45-46; Desde/Türkiye, B.No: 23909/03, 1/2/2011, § 124).

RG No :29252 -RG.T.:30.01.2015

B.No: 2014 /5844-K.T :05.11.2014

26.Müdafi yardımından yararlanma hakkı, adil yargılama için suç isnadı altındaki kişilere savunma hakkı verilmesinin tek başına yeterli olmadığını ayrıca bu kişilerinkendilerini savunma imkânına da sahip olmaları gerektiğini ortaya koymaktadır. Bukapsamdasavunma hakkınınetkinbirşekildekullanmaimkânınısağlayanmüdafiyardımından yararlanma hakkı aynı zamanda adil yargılanma hakkının diğer bir unsuru olan “silahların eşitliği” ilkesinin de gereğidir (B.No: 2014/3836, 17/9/2014, § 29). Diğer biranlatımla, müdafi yardımından yararlanma hakkı hem savunma hakkının etkin bir şekildekullanılmasını sağlamakta hem de silahların eşitliği ilkesine hayat vermektedir. Çünkümüdafi adil yargılamanın teminatı olarak belirmektedir.

10- Bariz Takdir Hatası – Keyfi Yorum Yasağı

RG No :29051 -RG.T. : 05.07.2014

B.No : 2013 /7800 -K.T: 18.06.2014

Balyoz

30.Anayasa’daki hakların etkili bir biçimde korunması için, davaya bakan mahkemelerin Anayasa’nın 36. maddesine göre “tarafların dayanaklarım, iddia­larım vedelillerini etkili bir biçimde inceleme görevi” vardır (benzer yöndeki AİHM kararı için bkz.Dulaurans/Fransa,B. No: 34553/97, 21/3/2000,§33). AİHM içtihatlarına göre birmahkemenindavayayaklaşımı,başvurucularıniddialarına yanıtvermektenve başvurucularıntemelşikayetleriniincelemek­ten kaçınmalarınaneden olması halinde Sözleşme’nin 6. maddesi davanın düzgün bir biçimde incelenmesi hakkı bakımından ihlal edilmiş olur (bkz. Kuznetsov/Rusya, B. No: 184/02,11/4/2007, §§ 84-85).

59.Bireysel başvuru yolunda derece mahkemelerinin gerekçelerinin ni­teliği, ancak açık bir keyfilik veya takdir hatası oluşturduğu ya da makul ve ikna edici açıklamalar içeren bir gerekçe gösterilmediği, iddia olunan eylem ile hüküm arasında “uygun illiyet bağı” kurulmadığı durumlardadenetlene­bilir.Derecemahkemesikararlarının,adalet gereksinimini giderecek ölçü ve nitelikte yeterli gerekçe ile açıklanıp açıklanmadığı hususları, adil yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla yapılan bireysel başvurularda Anayasa Mahkeme­since yapılacak denetimin kapsamında yer almaktadır.

61.Savunmaların dayanağını oluşturan ve dijital verilerin güvenilirli­ğine ilişkin ciddi kuşkular uyanmasına neden olan bilirkişi raporları ve uzman mütalaaları gözetildiğinde, önemli ölçüde, dijital veri ve içeriklerine dayanan İlk Derece Mahkemesince verilen kararın gerekçesi, adalet gereksi­nimini giderecek ölçü ve nitelikte, yeterli ve makul olarak değerlendirilemez. Bu sebeple “gerekçeli karar hakkı” ihlal edilmiştir.

RG No :29064-RG.T. :18.07.2014

B.No : 2013 / 731-K.T : 08.05.2014

23.Anılan kurallar uyarınca, ilke olarak derece mahkemeleri önünde dava konusu yapılmış maddi olay veolguların kanıtlanması, delillerin değerlendirilmesi, hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması ile derece mahkemelerince uyuşmazlıkla ilgili varılan sonucun esas yönünden adil olup olmaması bireysel başvuru incelemesine konu olamaz.Bunun tek istisnası, derece mahkemelerinin tespit ve sonuçlarının adaleti ve sağduyuyu hiçe sayan tarzda açık bir keyfilik içermesi ve bu durumun kendiliğinden bireysel başvuru kapsamındaki hak ve özgürlükleri ihlal etmiş olmasıdır. Bu çerçevede, kanun yolu şikâyeti niteliğindeki başvurular bariz takdir hatası veya açıkça keyfilik bulunmadıkça Anayasa Mahkemesince incelenemez (B. No: 2012/1027, § 26,12/2/2013).

25.Başvuru konusu olayda Mahkemenin dava konusu sözleşmede yer alan hükmün haksız şart sayılıp sayılamayacağı konusundaki tespiti ve olayın taraflar arasısözleşme kapsamında yorumu kanunun öngördüğü usuller çerçevesinde hâkimin takdiryetkisi içindedir. Derece mahkemesinin bu tespit konusunda verdiği kararda bariz takdirhatası veya açıkça keyfilik bulunmadıkça Anayasa Mahkemesinin bu takdire müdahalesi söz konusu olamaz.

RG No :29064-RG.T. :18.07.2014

B.No : 2013 / 1568-K.T : 08.05.2014

26.Bahsedilen kurallar uyarınca, derece mahkemeleri önünde dava ko­nusu yapılmış olayların sübutu, delillerin değerlendirilmesi, hukuk kurallarının yorumlanması veuygulanması ile derece mahkemelerince uyuşmazlıkla ilgili varılan sonucun esas yönündenadil olup olmaması bireysel başvuru inceleme­sine konu olamaz, Anayasa’da yer alan hak ve özgürlükler ihlal edilmediği sürece ve bariz takdir hatası veya açık keyfilik içermedikçe derece mahkeme­lerininkararlarındaki maddi vehukuki hatalar da bireyselbaşvuru inceleme­sinde ele alınamaz. Bu çerçevede, derece mahkemelerinin delilleri takdirinde bariz takdir hatası veya açık keyfilik bulunmadıkça Anayasa Mahkemesinin bu takdire müdahalesi söz konusu olamaz (B. No: 2012/1027, 12/2/2013, § 26).

RG No :290511 -RG.T. :05.07.2014 BALYOZ

B.No : 2013 / 7800 -K.T : 18.06.2014

33.Derece Mahkemeleri, kararların yapısı ve içeriği ile ilgili olarak geniş bir takdir yetkisine sahiptirler. Özellikletaraflarca ileri sürülen kanıtların kabulü ve değerlendirilmesiönceliklederece mahkemelerinin görevidir (bkz. Van Mechelen ve Diğerleri/Hollanda, B. No: 21363/93, 21364/93, 21427/93 ve 22056/93, 23/4/1997, § 50). Bu nedenle, açıkça keyfi olmadıkça, belirli bir kanıt türünün kabul edilebilir olupolmadığına, değerlendirme şekline veya aslında başvurucunun suçlu olup olmadığına karar vermek, Anayasa Mahkemesinin görevi değildir (benzer değerlendirmeler için bkz. Garda Ruiz/İspanya, B.Ko. 30544/96,21/1/1996, § 28).

RG No :29037 -RG.T. :21.06.2014

B.No : 2013 / 2814 – K.T : 18.06.2014

49.Diğer yandan, Anayasa’da yer alan hak ve özgürlükler ihlal edilmediği sürece derece mahkemelerinin kararlarındaki kanun hükümlerinin yorumlan­masına ya da maddiveya hukuki hatalara dair hususlar bireysel başvuru incele­mesinde ele alınamaz. Tutukluluk konusundaki kanun hükümlerinin yorumu ve somut olaylara uygulanması da derece mahkemelerinin takdir yetkisi kapsamındadır. Ancak kanun veya Anayasa’ya bariz şekilde aykırı yorumlar ile delillerin takdirinde açıkça keyfilik halinde hak ve özgürlük ihlaline sebe­biyet veren bu tür kararların bireysel başvuruda incelenmesi gerekir. Aksinin kabulü bireysel başvurunun getiriliş amacıyla bağdaşmaz (B. No: 2012/239, 2/7/2013, § 49).

52.Dava dosyasının incelenmesinden, başvurucunun tutuklanması için yeterli şüphenin ve tutuklama nedenlerinin bulunduğu anlaşılmaktadır. Başvuru dosyasında bunun aksini ifade eden herhangi bir husus da yer almama­ktadır. Bu durumda başvurucunun, suç işlediğinden şüphelenilmesi için somut olgu ve bilgi bulunmadığı halde tutuklandığı ve tutukluluğun sürdürüldüğü id­diasının yerinde olmadığı sonucuna varılmıştır. Tutukluluğun devamına dair ka­rarların ilgili ve yeterli olup olmadığı meselesinin ise tahliye taleplerinin formül gerekçelerle reddedildiği ve uzun bir süredir tutuklu olduğu iddialarının incelen­mesi sırasında ele alınması gerekir.

53.Açıklanan nedenlerle,başvurucunun “kuvvetli suç şüphesi ve tutu­klama nedenleri bulunmadığı halde özgürlükten mahrum bırakıldığına ilişkin id­diasının “açıkçadayanaktan yoksun olması” sebebiyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29009-RG.T. :24.05.2014

B.No : 2013 / 2228-K.T : 15.04.2014

31.Anayasa’da yer alan hak ve özgürlükler ihlal edilmediği sürece derecemahkemelerinin kararlarındaki kanunun yorumuna ya da maddi veya hukuki ha­talara dairhususlar bireysel başvuru incelemesinde ele alınamaz. Tutukluluk ko­nusundaki kanunhükümlerinin yorumu ve somut olaylara uygulanması da derece mahkemelerinin takdiryetkisi kapsamındadır. Ancak kanun veya Anayasa’ya bariz şekilde aykırı yorumlar ile delil değerlendirmesinde bariz takdir hatası ve açıkça keyfilik halinde hak ve özgürlük ihlaline sebebiyet ve­ren bu tür kararların bireysel başvuruda incelenmesi gerekir.

RG No :28664 -RG.T. :01.06.2013

B.No : 2013 / 539-K.T : 16.05.2013

44.Yukarıda anılan kurallar uyarınca, ilke olarak derece mahkemeleri önünde dava konusu yapılmış maddi olay ve olguların kanıtlanması, delillerin değerlendirilmesi,hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması ile derece mahkemelerince uyuşmazlıklailgili varılan sonucun esas yönünden adil olup olmaması bireysel başvuru incelemesine konu olamaz. Bunun tek istisnası, derece mahkemelerinin tespit ve sonuçlarının Anayasa’da yer alan hak ve özgür­lükleri ihlal etmiş olması veya adaleti ve sağduyuyu hiçe sayan tarzda açık bir keyfilikiçermesidir.Başvurucular, yargılamasırasında delillerini,iddialarınıveya savunmalarını sunmuşlar, karşı tarafça sunulan delillere ve iddialara itiraz etme imkanı bulmuşlar ve bunlar derece mahkemeleri tarafından gereği gibi değerlendirilmiş ise kanun yolu şikayeti niteliğindeki butürbaşvurularhak­kındaaçıkçadayanaktan yoksunluk nedeniyle kabul edilemezlikkararı verilir.Ancak söz konusukurallara uyulsa dahi yargılamanın bütünü incelen­diğinde açık bir keyfilik durumu söz konusu ise bu tip şikayetler kabuledilmektedir.Derecemahkemelerince delillerinyanlışdeğerlendirildiği iddi­aları yönünden, Mahkeme, temyiz merci olmadığı için inceleme yapmayı ge­rekli görmemektedir. Bu çerçevede, kanun yolu şikâyeti niteliğindeki başvurular açıkça keyfilik bulunmadıkça Anayasa Mahkemesince incelene­mez (B. No: 2012/1027, § 26, 12/2/2013).

45.Başvuru konusu olayda, başvurucu, yargılama sırasında kendi deliller­ini ve iddialarım sunma fırsatını bulmuş ve bunlar derece Mahkemesitarafından gereğigibideğerlendirilmiştir.Yargılama hukuka uygun ve adil bir şekilde gerçekleştiği takdirde,yargılamasonucunun adil olup olmadığı konusunda Mahkemenin herhangi bir değerlendirme yetkisi bulunmamaktadır.

RG No :28711-RG.T. :18.07.2013

B.No : 2012 / 239-K.T : 02.07.2013

49.Anayasa’da yer alan hak ve özgürlükler ihlal edilmediğisürece derece mahkemelerinin kararlarındaki kanunun yorumuna ya da maddi veya hukuki ha­talara dairhususlar bireysel başvuru incelemesinde ele alınamaz. Tutukluluk ko­nusundaki kanunhükümlerinin yorumu ve somut olaylara uygulanması da derece mahkemelerinin takdiryetkisi kapsamındadır. Ancak kanun veya Anayasa’ya bariz şekilde aykırı yorumlar iledelillerin takdirinde açıkça keyfi­lik halinde hak ve özgürlük ihlaline sebebiyet veren bu türkararların bireysel başvuruda incelenmesi gerekir. Aksinin kabulü bireysel başvurunun getiriliş amacıyla bağdaşmaz. Dolayısıyla incelemenin bu çerçevede yapılması gerekir.

RG No :28875-RG T. : 07.01.2014

B.No: 2012 /989 -K.T: 19.12.2013

48.AnayasaMahkemesininbireyselbaşvurulariçinbenimsediğitemelyaklaşımdoğrultusundakuralolarak,bireyselbaşvuruyakonudavadakiolaylarınkanıtlanması,hukukkurallarınınyorumlanmasıveuygulanması,yargılamasırasındadelillerinkabuledilebilirliğivedeğerlendirilmesiilekişiselbiruyuşmazlığaderecemahkemeleritarafından getirilençözümünesasyönündenadilolupolmaması,bireyselbaşvuruincelemesindedeğerlendirmeyetabitutulamaz.Anayasadayeralanhakveözgürlüklerihlaledilmediğisüreceveaçıkçakeyfilikiçermedikçederecemahkemelerininkararlarındakimaddivehukukihatalarbireyselbaşvuru incelemesindeelealınamaz.Buçerçevede,derecemahke­melerinindelillerideğerlendirmesindevehukukkuralınıyorumlamasındabarizbirtakdirhatasıbulunmadıkçaAnayasaMahkemesininbutakdiremüdahalesisözkonusuolamaz.

62.Somutolayda,10/9/2002tarihinde”hırsızlık”suçundanmahkumolanvebeşyıllıkdenemesüresindensonra30/11/201Otarihindeaskerliğesevkedi­lenbaşvurucu,askerlikhizmetini30/5/2011tarihindetamamlayarakterhisolmuştur.

63.Başvurucunun,yedeksubayadayıolarakalınanaskerlik kararınınuzundönemer olaraktadiledilerekaskerebustatüdesevkedilmeişlemineesas alın­ması,765sayılıMülgaKanun’un95.maddesininaçıkhükmüneaykırılıkteşkiletmektedir.Zirabaşvurucununişlediğisuçailişkinmahkumiyethükmü,tecilkoşullarınauyulmasınedeniyle,hukuknazarındaesasenvakiolmamıştır.Huku­kenvakiolmamışsayılanmahkumiyetin,hükümvesonuçlarını devamettiriyor­muşvehayatiyetinikoruyormuşçasınabiridariişlemeesasalınmasınınilgiliidariişlemehukukigeçerlikkazandırdığısöylenemez.

64.Başvurukonusuolayda,başvurucuhakkındaverilenmahkumiyetinteciledilmesininsonuçlarıileilgiliaçıkbirkanunhükmümevcuttur.Buhükmeve­rilecekolağananlambellidirvebaşvurucubunagörekendisinemuameleedileceğinibeklemektedir.AncakAYİM2.Dairesi,açıkolankanunhükmüneolağanındışındafarklıbiranlamveripbunagöreuygulamayapmıştır.BuuygulamayönündeyerleşmişiçtihatolduğunederecemahkemesikararındabelirtilmişnedeBakanlıkgörüşündeilerisürülmüştür.Dolayısıylaeldekibelgeleregörebaşvurucunundavaaçarken(hukukiyardımdanyararlansabile)açıkkanunhükmündenfarklıbirşekildekendisinemuameleedileceğinibeklemesinigerek­tirenbirdurumbulunmamaktadır.Bunagöre,AYİM2.Dairesinin3/5/2012tarihveE.2011/1465,K.2012/482sayılı kararındakiyorumu”öngörülemez”nitelik­tedirve”bariztakdirhatası”içermektedir.

65.Açıklanannedenlerle,başvurucuhakkındayapılanyargılamasırasındahukukkurallarınınyorumveuygulanmasının“öngörülemez”nitelikteolmasıve“bariztakdirhatası”içermesinedeniyleAnayasa’nın36.maddesininihlaledil­diğinekararverilmesigerekir.

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /3253 -K.T: 16.07.2014

19.Biranayasalhakkınihlaliiddiasınıiçermeyen,yalnızca derece mahkemelerinin kararlarının yeniden incelenmesi talep edilen başvurula­rın açıkçadayanaktan yoksun ve Anayasa ve Kanun tarafından Mahkemenin yetkisi kapsamı dışındabırakılan hususlara ilişkin olduğu açıktır. Bu kap­samda, bireysel başvuruya konu davadakiolaylarınkanıtlanması,hukuk kural­larınınyorumlanmasıveuygulanması, yargılamasırasında delillerin kabul edi­lebilirliği ve değerlendirilmesi ile kişisel bir uyuşmazlığa derecemahkemeleri tarafından getirilen çözümün esas yönünden adil olup olmaması, bireyselbaş­vuru incelemesinde değerlendirmeye tabi tutulamaz.Anayasada yer alan hak veözgürlükler ihlal edilmediği sürece ve bariz takdir hatası içermedikçe derecemahkemelerinin kararlarındaki maddi ve hukuki hatalar bireysel başvuru incele­mesinde elealınamaz. Bu çerçevede, derece mahkemelerinin delilleri takdirinde bariz bir takdir hatasıbulunmadıkça Anayasa Mahkemesinin bu takdire müda­halesi söz konusu olamaz (B. No:2012/1027, 12/2/2013, §§ 25-26).

21.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun belirtileniddiasının kanun yo­lunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin olduğu, derece mahkemesi kararla­rının bariz bir takdirhatası da içermediği anlaşıldığından, başvurunun bu kısmı­nın diğer kabul edilebilirlikşartları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanak­tan yoksun olması” nedeniyle kabuledilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /5274 -K.T: 16.07.2014

46.Diğer yandan, Anayasa’da yer alan hak ve özgürlükler ihlal edilmediği sürece derece mahkemelerinin kararlarındaki kanunun yorumuna ya da maddi veya hukuki hatalaradair hususlar bireysel başvuru incelemesinde ele alınamaz. Tutukluluk konusundaki kanunhükümlerinin yorumu ve somut olaylara uygu­lanması da derece mahkemelerinin takdiryetkisi kapsamındadır. Ancak kanun veya Anayasa’ya bariz şekilde aykırı yorumlar iledelillerin takdirinde açıkça keyfilik halinde hak ve özgürlük ihlaline sebebiyet veren bu türkararların birey­sel başvuruda incelenmesi gerekir. Aksinin kabulü bireysel başvurunungetiriliş amacıyla bağdaşmaz (B. No: 2012/239,2/7/2013, § 49).

56.Anayasa’nın 148.maddesininüçüncüfıkrasıve6216sayılıAnayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunu’nun 45. mad­desinin (1)numaralı fıkrası gereğince Anayasa Mahkemesine yapılan bir birey­sel başvurunun esasınınincelenebilmesiiçin,kamu gücütarafındanmüdahaleedildiğiiddia edilenhakkınAnayasa’da güvence altına alınmış olmasının yanı sıra Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi(Sözleşme) ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokollerinin kapsamına da girmesi gerekir. Birbaşka ifadeyle, Anayasa ve Sözleşme’nin ortak koruma alanı dışında kalan bir hak ihlaliiddiasını içeren baş­vurunun kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi mümkün değildir (B.No: 2012/1049,26/3/2013, §18).

75.Somut başvuruda başvurucu, Anayasa’nın 10., 17., 20., 26., 37. ve 38. maddelerinin ihlal edildiğini soyut olarak ve sadece madde numaralarını belirte­rek ilerisürmüştür. Somut başvuru kapsamında, bahsi geçen haklardan hangisi­nin hangi nedenle ihlaledildiği ve buna ilişkin gerekçeler ve delillere ait bir açık­lamada bulunulmamıştır. Sözkonusu maddelerin ihlal edildiğine ilişkin iddialar yukarıda açıklanan koşulları yerinegetirmeyerekiddialarını temellendirmedi­ğindenbaşvurucunun buiddialarınınesasınınincelenmesi imkânı bulunmamak­tadır.

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2012 /1105 -K.T: 17.07.2014

27.Adil yargılanma hakkıbireylere dava sonucunda verilenkararınde­ğil, yargılama sürecinin ve usulünün adil olup olmadığını denetletme imkânı verir. Bu nedenle,bireysel başvuruda adil yargılanmaya ilişkin şikâyetlerin in­celenebilmesi için başvurucununyargılama sürecinde haklarına saygı gösteril­mediği, bu çerçevede yargılama sürecinde karşıtarafın sunduğu deliller ve gö­rüşlerden bilgi sahibi olamadığı veya bunlara etkili bir şekildeitiraz etme fırsatı bulamadığı, kendi delillerini ve iddialarını sunamadığı ya da uyuşmazlığınçö­züme kavuşturulmasıyla ilgili iddialarının derece mahkemesi tarafından dinlen­mediğiveya kararın gerekçesiz olduğu gibi, mahkeme kararının oluşumuna se­bep olan unsurlardan değerlendirmeye alınmamış eksiklik, ihmal ya da bariz tak­dir hatası veya açık keyfiliğe ilişkin bir bilgi ya da belge sunmuş olması gerekir. Somut olayda başvurucu, yargılama sürecininhakkaniyeteaykırı olduğunadairbirbilgi yadabelge sunmamış olup, başvurucunun mahkemece hukuk kural­larının yorumlanmasının ve verilen kararın içeriğinin adil olmadığı şikâyetini dile getirdiği anlaşılmaktadır.

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013/4495 -K.T: 17.07.2014

30.Anılan kurallar uyarınca, ilke olarak derece mahkemeleri önünde dava konusu yapılmış maddi olay ve olguların kanıtlanması, delillerin değerlen­dirilmesi, hukukkurallarının yorumlanması ve uygulanması ile derece mahke­melerince uyuşmazlıkla ilgilivarılan sonucun esas yönünden adil olup olmaması bireysel başvuru incelemesine konuolamaz. Bunun tek istisnası, derece mahke­melerinin tespit ve sonuçlarının adaleti vesağduyuyu hiçe sayan tarzda bariz takdir hatası veya açık keyfilik içermesi ve bu durumunkendiliğinden bireysel başvuru kapsamındaki hak ve özgürlükleri ihlal etmiş olmasıdır. Buçerçevede, kanun yolu şikâyeti niteliğindeki başvurular,bariz takdir hatası veya açıkkey­filik bulunmadıkça Anayasa Mahkemesince incelenemez (B. No: 2012/1027, 12/2/2013,§26).

36.Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından ileri sürülen iddiaların kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu, Yargıtay kararının bariz takdir hatası veya açık keyfilik deiçermediği anlaşıldığından, başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşullarıyönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yok­sun olması” nedeniyle kabul edilemezolduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :29116-RG T. : 11.09.2014

B.No : 2014 /2695 -K.T: 26.06.2014

17.Anayasa Mahkemesi olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki tavsifi ile bağlı değildir.Başvurucu,1/2/2005 tarihi itibarıyla ölüm aylığı almayı hak ettiğini,kendisine ancak 1/2/2011 tarihi itibarıyla aylık bağlandığını, aradaki dönem için geçerliölüm aylığını SGK’nm hatalı işlemi nedeniyle alamadığını ve bu suretle adil yargılanmahakkının yanı sıra mülkiyet hakkının ihlal edildiğini ileri sürmektedir.

24.Anılan kurallar uyarınca, ilke olarak derece mahkemeleri önünde dava konusuyapılmışmaddiolay veolgularınkanıtlanması,delillerindeğerlendiril­mesi,hukukkurallarının yorumlanması ve uygulanması ile derece mahkemele­rince uyuşmazlıkla ilgilivarılan sonucun esas yönünden adil olup olmaması bi­reysel başvuru incelemesine konuolamaz. Bunun tek istisnası, derece mahkeme­lerinin tespit ve sonuçlarının adaleti vesağduyuyu hiçe sayan tarzda bariz takdir hatası veya açık keyfilik içermesi ve bu durumunkendiliğinden bireysel başvuru kapsamındaki hak ve özgürlükleri ihlal etmiş olmasıdır. Buçerçevede, kanun yolu şikâyeti niteliğindeki başvurular bariz takdir hatası veya açık keyfilikbu­lunmadıkça Anayasa Mahkemesince esas yönünden incelenemez (B. No: 2012/1027,12/2/2013, §26).

RG No :28924 -RG.T. :25.02.2014

B.No : 2013/2600 -K.T : 23.01.2014

42.Somut olayda başvurucunun davasına esas teşkil eden disiplin cezalarına karşı yargı yolunun kapalı olması nedeniyle bu işlemlerdeki iddia edi­len usuli eksiklikler,AYİM tarafından değerlendirmeye tabi tutulamamıştır. Öte yandan başvurucunun,sözleşmesinin feshedilmesine esas teşkil eden disip­lin cezalarının yok hükmünde olduğuyönündeki iddiası da AYİM tarafından değerlendirilmiş ve belirtilen işlemlerin yok hükmünde kabul edilmesini gerek­tirecek herhangi bir hukuki gerekçe bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak AYİM bağlı yetki kuralı çerçevesinde varılan sonuçta herhangi bir hukuka aykırılık görmemiş ve işlemin sebep unsurunun hukuka uygun­luğunu, yargı denetiminin kapalı olması nedeniyle denetleyememiştir. Sonuç olarak başvurucunun, yargılama sürecinin hakkaniyete aykırı olduğuna dair bir bilgi ya da belge sunmadığı, aksine yargılama sonucunda verilen kararın adil olmadığı şikâyetini dile getirdiği anlaşılmakta olup, AYİM tarafından do­sya kapsamındaki deliller çerçevesinde yapılan değerlendirmede ve ulaşılan sonuçta bariz bir takdir hatası veya açık keyfiliğe rastlanmadığından, bu nok­tada Anayasa Mahkemesinin, Yüksek Mahkemenin takdirine müdahalesi söz ko­nusu olamaz.

43.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun, davanın reddine dair kararın adil olmadığı iddiasının temyiz mercii şikâyeti niteliğinde olduğu ve Yüksek Mah­keme kararının açık bir keyfilik de içermediği anlaşıldığından, başvurunun bu yönü itibarıyla, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin ”açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :28940 -RG.T. :13.03.2014

B.No : 2013 /3912-K.T : 06.02.2014

48.Bütün bu açıklamalar dikkate alındığında, İlçe Seçim Kurulu Başkanının seçim konularıyla ilgili şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin hükme bağlama göreviyönünden yargısal bir faaliyet icra ettiği ve hâkim bağımsızlığı ve tarafsızlığına sahip olduğu kabul edilmiştir. Bu sebeple, seçim konularıyla ilgili şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin hükme bağlama görevi yönünden İlçe Seçim Kurulu Başkanlığının klasik yargı teşkilatı içindeki mah­kemeler dışında kalan ama yargılama faaliyetinde bulunan organları da kapsayacak şekilde Anayasa’nın 36. maddesinde “yargı yeri” olarak belirle­nen organlardan olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

53.Başvuru konusu olayda başvurucu, Oda seçimlerinde gurupları adına katılmak üzere aday listelerinieksiklikleride tamamlanarak süresinde GenelKurulDivanınaverdiklerini ancak Divanın, listelerin süresinde verilmediği ge­rekçesiyle başvurularınıreddettiğini ileri sürerek seçim sonuçlarına itiraz et­miştir. İlçe Seçim Kurulu Başkanlığı isegenel kurul toplantı tutanağına göre seçim listesinin zamanında verilmediğinin anlaşıldığıgerekçesiyle itirazı red­detmiştir.Başvurucunun iddialarımevzuatınyorumlanmasına,delillerin değerlendirilmesine ve esas itibarıyla yargılamanın sonucuna ilişkin olduğu anlaşılmaktadır.

54.Adil yargılanma hakkı bireylere dava sonucunda verilen kararının değil, yargılama sürecinin ve usulünün adil olup olmadığını denetletme imkânı verir. Bu nedenle,bireysel başvuruda adil yargılanmaya ilişkin şikâyetlerin incelenebilmesi için başvurucununyargılama sürecinde haklarına saygı göste­rilmediğine, bu çerçevede yargılama sürecindekarşı tarafın sunduğu deliller ve görüşlerden bilgi sahibi olamadığı veya bunlara etkili birşekilde itiraz etme fır­satı bulamadığı, kendi delillerini ve iddialarını sunamadığı ya dauyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasıyla ilgili İddialarının derece mahkemesi tarafındandin­lenmediği veya kararın gerekçesiz olduğu gibi, mahkeme kararının oluşumuna sebep olanunsurlardan değerlendirmeye alınmamış eksiklik, ihmal ya da açık keyfiliğe ilişkin bir bilgiya da belge sunmuş olması gerekir. Somut olayda başvurucunun yargılama sürecininhakkaniyete aykırı olduğuna dair bir bilgi ya da belge sunmadığı, aksine yargılamasonucunda verilen kararın içeriğinin adil olmadığı şikâyetini dile getirdiği anlaşılmaktadır(B. No: 2013/2767, 2/10/2013, § 22).

55.Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından ileri sürülen iddiaların kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu, derece mahkemesi kararının açık bir keyfilik de içermediğianlaşıldığından başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönündenincelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğunakarar verilmesi gerekir.

56.Başvurucu ayrıca, İlçe Seçim Kurulu Başkanlığının verdiği kararın kesin olarak verilmesiyle Anayasa’nın 36. maddesinde tanımlanan adil yargılanma hakkının ihlaledildiğini ileri sürmüştür.

61.Anayasa’nın tüm maddeleri aynı etki ve değerde olup, aralarında bir üstünlük sıralaması bulunmadığından, uygulamada bunlardan birine öncelik tanımak olanaklı değildir. Bu nedenle, kimi zaman zorunlu olarak birlikte uygulanan iki Anayasa kuralından biri, diğerinin sınırını oluşturabilmektedir. Hak arama özgürlüğü Anayasa’nm 36. Maddesindedüzenlenmiş ve anılan maddede hak arama hürriyeti için herhangi bir sınırlama nedeniöngörülmemiş ise de mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılamausullerinin kanunla düzenle­neceğini öngören Anayasa’nm 142. ve davaların mümkün olansüratle sonuçlandırılmasını ifade eden Anayasa’nm 141. maddelerinin, hak aramahürriyetinin kapsamının belirlenmesinde gözetilmesi gerektiği açıktır (AYM, E.2006/65,K.2009/114, K.T.23/7/2009).

62.Seçim kurullarının ve başkanlarının kararlarına karşı gidilebilecek şikâyet ve itiraz yollan, inceleme mercileri ve usulü 298 sayılı Kanun’un110-132. Maddelerindedüzenlenmiştir. Oysa somut başvuruda SMMMO seçimleri 298 sayılı Kanun’da belirlenenusulün dışında 3568 sayılıKanun hükümleri uya­rınca yapılmıştır. Nitekim 3568 sayılıKanun’un 40. maddesinde İlçe Seçim Kurulu Başkanının kararına karşı herhangi bir kanunyolu öngörülmemiş ve ka­rarların kesin olduğu belirtilmiştir. Söz konusu kuralla, SMMMOve Birlik org­anlarının seçimlerine ilişkin şikâyetlerin ivedilikle sonuçlandırılması ve birlikorganlarınınbelirlenmesiolduğuaçıktır.Bir başka ifadeile kanun koyucu,ö­nemsizsayılabilecek bazı itirazlardan ötürü verilen kararlara karşı kanun yoluna başvurulmasınakanun ile sınır getirmiştir. Nitekim başvuruya konu Akdeniz İlçe Seçim KuruluBaşkanlığının kararı kanuna uygun bir şekilde kesin olarak verilmiştir.

63.Açıklanan nedenlerle, İlçe Seçim Kurulu Başkanlığının kararını ka­nunlardaki usul şartlarına uygun biçimde kesin olarak verdiği ve başkanlığın kararının açık bir keyfilikde içermediği anlaşıldığından başvurunun bu kısmının da diğer kabul edilebilirlik koşullarıyönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemezolduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :28897 -RG.T. :29.01.2014

B.No : 2013 /2420 -K.T : 14.01.2014

29.Başvuru konusu olayda, başvurucu, ödeme emrine karşı açtığı davada ve dava hakkında verilen karar üzerine yaptığı itiraz ve karar düzeltme taleple­rinde, ihbarnamelerintebliğ edilmediği, kamu alacağının usulüne uygunkesinleşmediği, kantin kiralamaişlemlerinin katma değer vergisinden istisna edildiğinin valiliklere bildirildiği halde kendisihakkında işlem tesis edildiği, emsal mahkeme kararlarında katma değer vergisi tarhiyatıişlemlerinin iptal edil­diği hususlarını ileri sürmüştür. Balıkesir Vergi Mahkemesi ise ödemeemrinin dayanağını teşkil eden ihbarnamelerin başvurucuya usulüne uygun bir şekilde tebliğedildiği, uzlaşma görüşmelerinin sonuçsuz kalması üzerine düzenlenen tutanağınbaşvurucuya tebliğ edilmesine rağmen dava açılmadığı ve sonuç ola­rak kamu alacağınınusulüne uygun kesinleştiği gerekçesiyle ödeme emrine karşı açılan davayı reddetmiş, kararakarşı yapılan itiraz ve karar düzeltme talepleri de Bursa Bölge İdare Mahkemesincereddedilerek, karar kesinleşmiştir.

30.Balıkesir Vergi Mahkemesi, uyuşmazlıkta, ihbarnamelerinin usulüne uygun tebliğ edildiği tespitini yapmış ve ihbarnamelere karşı süresi içinde dava açılmayarak kamualacağının kesinleştiği sonucuna ulaştıktan sonra davayı red­detmiştir. Mahkemenin, davanınesasına yönelik başvurucunun ileri sürdüğü id­diaları, 6183 sayılı Kanun’un 58. Maddesindebelirtilen “böyle bir borcu olmadığı veya kısmen ödediği veya zamanaşımına uğradığı” kapsamında değer­lendirmeyerek uyuşmazlığı çözüme kavuşturduğu anlaşılmaktadır.

31.Adil yargılanma hakkı bireylere dava sonucunda verilen kararın değil, yargılama sürecinin ve usulünün adil olup olmadığını denetletme imkânı verir. Bu nedenle, bireysel başvuruda adil yargılanmaya ilişkin şikâyetlerin incelene­bilmesi için başvurucununyargılama sürecinde haklarına saygı gösterilmediği, bu çerçevede yargılama sürecinde karşıtarafın sunduğu deliller ve görüşlerden bilgi sahibi olamadığı veya bunlara etkili bir şekildeitiraz etme fırsatı bula­madığı, kendi delillerini ve iddialarını sunamadığı ya da uyuşmazlığınçözüme kavuşturulmasıyla ilgili iddialarının derece mahkemesi tarafından dinlenmediğiveya kararın gerekçesiz olduğu gibi, mahkeme kararının oluşumuna sebep olan unsurlardandeğerlendirmeye alınmamış eksiklik, ihmal ya da açık keyfiliğe ilişkin bir bilgi ya da belgesunmuş olması gerekir. Somut olayda başvurucunun, yargılama sürecinin hakkaniyete aykırı olduğuna dair bir bilgi ya da belge sunmamış olup, mahkemece verilen kararın içeriğininadil olmadığı şikâyetini dile getirdiği anlaşılmaktadır.

32.Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından ileri sürülen iddialarının kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu, derece mahkemesi kararının açık bir keyfilik de içermediğianlaşıldığından başvurunun bu kısmının, diğer kabul edi­lebilirlik koşullan yönündenincelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun ol­ması” nedeniyle kabul edilemez olduğunakarar verilmesi gerekir.

RG No :28875 -RG.T. :07.01.2014

B.No : 2013 /2954-K.T : 19.12.2013

44.Başvurucu, Hakkâri garnizonuna yapılan atamasının iptali istemiyle açtığı davanın reddedilmesi nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüş olup,başvurucunun iddialarının delillerin değerlendirilmesine, me­vzuatın yorumlanmasına veesas itibarıyla yargılamanın sonucuna ilişkin olduğu anlaşılmaktadır.

46.Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından ileri sürülen iddiaların ka­nun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu, derece mahkemesi kararının açık bir keyfi­lik de içermediğianlaşıldığından başvurunun bu bölümünün “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniylekabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :2892 -RG.T. :25.04.2014

B.No : 2013/852 -K.T : 06.03.2014

33.Kanunların geriye yürümezliği ilkesi uyarınca kamu yararı ve kamu düzeni, kazanılmış hakların korunması, mali haklarda iyileştirme gibi kimi ayrıksı durumlar dışında kanunlar, ilke olarak yürürlük tarihlerinden sonraki olay, işlem ve eylemlere uygulanmak üzere çıkarılırlar. Ancak, kanun koyucunun kişilerin lehine yeni haklar sağlayan kanuni düzenlemeleri geçmişe etkili olarak yapma konusunda takdir yetkisine sahip olduğunda kuşku yoktur (A YM, E.2010/82, K.2012/159, K.T. 18/10/2012).

34.Uyarma ve kınama cezalarına yargı yolunu açan yukarıda belirti­len düzenlemeler açısından ise kanun koyucu takdir yetkisini geçmişe etkili olma yönündekullanmamıştır. Bu nedenle anılan düzenlemeler, yürürlüğe girdikleri tarih itibarıyla hükümifade etmekte olup bu tarihten önce tesis edilen ve iptali için süresinde dava açılmayandisiplin cezaları yönünden yeni bir başvuru ya da dava hakkı sağlamamaktadır.

35.Başvurucu, hakkında tesis edilen disiplin cezasına karşıİdariYargılama Usulü Kanunu’nda öngörülen süreler geçtikten sonra Anayasa değişikliğinin halkoyunasunulmaküzereResmi Gazete’deyayımlanmasıüze­rineiptaldavasıaçmıştır.Anılandavanın karara bağlandığı tarihte kınama cezalarına yargı yolunu açan Anayasa değişikliğiyürürlükte ise de İdari Yargılama Usulü Kanunu hükümlerine göre süresinde açılmayan bir davanın esasının incelenmesi mümkün olmadığından ve yukarıda belirtildiği gibi geçmişte verilen cezalara yönelik yeni bir dava hakkı da tanınmadığından başvurucunun esasa yönelik herhangi bir iddiasının ve dolayısıyla söz konusu Anayasa değişikliğinin açtığı davada değerlendirilmesi ve uygulanması o­lanağı bulunmamaktadır.

36.Başvurucu tarafından sunulan ve Danıştay’ın, Anayasa ve Kanun değişikliği göz önüne alınarak işin esası hakkında yeniden bir karar verilmesi gerektiği gerekçesiylebozduğukararlar ise uyarma ve kınama cezalarına karşı yargıyolunun kapalı olduğudönemde ve fakat süresi içinde açılan, yargı yo­lunun kapalı olması gerekçe gösterilerek ilkderece mahkemelerince reddedilen ve Anayasa değişikliğinin yürürlüğe girmesinden sonrayargılaması henüz sonuçlanmamış, dolayısıyla işin esasının incelenmesinin mümkün olduğuda­valara ilişkindir. Bu nedenle anılan kararlar başvurucunun açtığı dava açısından emsalteşkil etmemektedir.

37.Sonuç itibarıyla, yapılan incelemede Mahkemenin ilgili hukuku uygulamasındavegerekçelendirmesinde bariz takdir hatası ve açıkçakeyfiliktespitedilmemiştir.

38.Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından ileri sürülen iddiaların ka­nun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu, derece mahkemesi kararının açık bir keyfi­lik de içermediğianlaşıldığından başvurunun, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin”açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesigerekir.

RG No :2892 -RG.T. :25.04.2014

B.No : 2013/1436-K.T : 06.03.2014

40.Yukarıda bahsedilen taraflarca getirilme ilkesi gereği hâkimin taraf­ların getirmediği olayları dikkate alamayacağı açık olmakla birlikte 6100 sayılı Kanun’un 33.maddesi gereği mevcut dava malzemesini inceleyerek uyuşma­zlık konusunda karar vermek,yani hukukun uygulanması ve yorumlanması hâkimin resen gözeteceği bir husustur. Bukapsamda dava konusu uyuşma­zlığın hukuki nitelemesi ve yorumlanmasıyla buna getirilençözüm hâkimin takdir yetkisi içindedir. Derece mahkemelerinin uyuşmazlık konusununhukuki nitelemesinde ve yorumlamasında açıkça keyfilik bulunmadıkça AnayasaMahkemesinin bu takdire müdahalesi söz konusu olamaz.

41.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun davanın nitelemesiyle ilgili id­diasınınkanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin olduğu, derece mahkemesi kararlarınınbariz bir şekilde keyfilik de içermediği anlaşıldığından, başvurunun hak arama hürriyetiyleilgilişikâyetinindiğerkabuledilebilirlikşart­larıyönündenincelenmeksizin”açıkçadayanaktan yoksun olması nedeniyle ka­bul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :2892 -RG.T. :25.04.2014

B.No : 2013/5267-K.T : 06.03.2014

37.Başvuru konusu olayda, isnat edilen suçlarla ilgili olarak mevcut şüphe giderilmeden, suç işleme kastının varlığı incelenmeden mahkûmiyete karar verildiği, birdenfazla suç olduğu kabul edilerek ayrı ayrı ceza tayin edildiği, suç nedeniyle o­luşan zarargiderilmiş olmasına ve suça konu eşyanın değeri düşük olmasına rağmen cezada indirimyapılmadığıbelirtilmekteolup,başvurucununiddialarınınözününesasitibarıylayargılamanın sonucuna ilişkin olduğu anlaşılmaktadır.

38.Başvurucu, yargılama sürecinde iddia makamının veya müştekilerin sunduğu deliller ve görüşlerden bilgisahibi olamadığına, kendi delilleriniveiddial­arınısunmaolanağı bulamadığına,sunulan delillere ve iddialara etkili bir şekilde iti­raz etme fırsatıbulamadığına yadauyuşmazlığınçözümekavuşturulmasıylailgili iddialarınınderecemahkemesi tarafından dinlenmediğine ilişkin bir bilgi ya da kanıt sunmadığı gibimahkemenin kararında bariz takdir hatası veya açık keyfilik oluşturan herhangi bir durum datespit edilememiştir.

39.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun iddiasının kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin olduğu, derece mahkemesi kararlarının bariz bir şekilde keyfilik deiçermediği anlaşıldığından, başvurunun bu kısmının diğer kabul edi­lebilirlik şartlarıyönünden incelenmeksizin”açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemezolduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :287220 -RG.T. : 27.07.2013

B.No :2013/757 -K.T:13.06.2013

28.Başvuruyakonu olayda kadastro çalışması 1988 yılındakesin­leşmiş, başvurucu bu tarihten 23 sene sonra kadastro tespitinde hata olduğunu ileri sürerek AsliyeHukuk Mahkemesi önünde dava açmıştır. Başvurucu ka­dastro işleminden ne zaman haberdarolduğunu belirtmediği gibi, geçen 23 sene içinde neden başvuru yollarını kullanmadığınadair bir açıklama da yapmamış, bunun yerine kendisiyle benzer durumda olan vakıflar içinhak düşürücü sü­renin farklı uygulandığı mahkeme kararlarından bahisle hak düşürücüsü­renin kendisi için uygulanmaması gerektiğini ileri sürmüştür.

29.Başvurucu uyuşmazlığa konu taşınmaz bölümüyle ilgili mülkiyet hakkının varlığını gösteren tapu sicili gibi belgeye bağlı somut bir delil sun­mamıştır. Başvurucununmülkiyet hakkıyla ilgili iddiası ilk derece mahkeme­sinin davayı esastan görüşmeye açmasıhalinde ileri sürülebilecek nitelikte ve mahkemenin kadastro işlemini incelemesine bağlı biriddiadır. Somut olaydamahkeme, uyuşmazlığın esasına girerek karar vermemiş, hak düşürücü süre nedeniyle davayı reddetmiştir.

30.Bu durumda başvurucunun iddiasının özünün derece mahkemele­rince dava konusu uyuşmazlığa ilişkin hak düşürücü sürenin yorumlanma­sında isabet olmadığı ve esas itibariyle yargılamanın sonucuna ilişkin olduğu anlaşılmaktadır.

31.6100sayılıKanun’un33.maddesigereğihukukunuygulanmasıve yorumlanması hâkimin resen gözeteceği bir husustur. Bu kapsamda hak dü­şürücü sürenin dava konusu uyuşmazlıkta uygulanması da hâkimin takdir yetkisi içinde ve kanunun açık hükmü karşısında beklenmesi gereken bir so­nuçtur. Derece mahkemelerinin kararlarında hak düşürücüsüreninuygulan­masıkonusundaaçıkçakeyfilikbulunmadıkçaAnayasa Mahkemesinin bu takdire müdahalesi söz konusu olamaz.

32.Bununla birlikte başvurucunun dile getirdiği yargı kararları incelen­diğinde uyuşmazlık konularının 1936 Beyannamesinde kayıtlı olup kamulaş­tırma, satış ve trampa dışındaki nedenlerle Hazine, Vakıflar Genel Müdürlüğü, belediye ve il özel idaresi adına kayıtlı taşınmazlarla ilgili olduğu ve 5737 sayılı Kanun’un geçici 11. maddesi uyarınca bu taşınmazların eski maliki olan vakıf­lara, taşınmazları tekrar kendi adlarına tescil ettirmek
için Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıllık yeni başvuru süresi tanındığı, mahkemelerin bu nedenle 10 yıllık hak düşürücü süreyi dikkate al­madığı anlaşılmaktadır. İhtilafa konu taşınmazınmülkiyetikamulaştırılmaksuretiyleHazineyegeçtiğinden mülkiyetin Hazineye geçiş işleminin 5737 sayılı Kanun kapsamında olmadığı açıktır.

33.Açıklanan nedenlerle, başvurucunun hak arama hürriyeti ve mülkiyet hakkına ilişkiniddialarınınkanunyolunda gözetilmesigerekenhususlara ilişkin olduğu,derece mahkemesi kararlarının bariz bir şekilde keyfilik de içermediği anlaşıldığından, başvurunun diğerkabul edilebilirlikşartları yönün­den incelenmeksizin“açıkça dayanaktan yoksun olmasi’ nedeniyle kabul edile­mez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :28806 -RG.T. : 30.10.2013

B.No : 2013/1586-K.T:18.09.2013

24.Başvuru konusu olayda, başvurucu, tapuda adına kayıtlı taşınma­zının imar planı ile spor alanı olarak ayrıldığını ileri sürerek taşınmaza ka­mulaştırmasız el atıldığı iddiasıyla tazminat davası açmıştır. Olumlu görevuyuşmazlığı çıkarılması sonucu Uyuşmazlık Mahkemesince, taşınmazın spor alanı olarak ayrılmasının imar planı ve buna dayalı imar uygulaması sonucu gerçekleştirildiği, bu nedenle tazminat iste­mi­nin tam yargı davası ile idari yargı mercilerinde ileri sürülebileceği gerek­çesiyle Ankara 17. Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından verilen görev itira­zının red­dine dair kararın kaldırılmasına karar verilmiştir.

26.Yargılama, Uyuşmazlık Mahkemesi tarafından usul şartlarına ve hukuka uygun olarak gerçekleştirilmiş olup, başvurucu derece mahkemelerin­de kendi delillerini ve iddialarınısunma fırsatını bulmuş ve bunlar Uyuş­mazlık Mahkemesince gereği gibi değerlendirilmiştir.

27.Öte yandan benzer konularda aynı derecedeki yargı mercileri ara­sındaki içtihat farklılıkları tek başına adil yargılanma hakkının ihlali niteli­ğinde kabul edilemeyeceği gibi, temyiz mercilerinin, uyuşmazlıklara ilişkin olarak, tarafların talepleri ve delilleri arasındaki yorum farklılıkları da tek başına adil yargılanma hakkının ihlali niteliğinde kabul edilemez (B. No: 2012/1056, § 36,16/4/2013).

28.Açıklanan nedenlerle, adil yargılanma hakkının ihlal edildiği id­dialarının kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu, Uyuşmazlık Mahkemesi kararının bariz bir şekilde keyfilik de içermediğianlaşıldığından, başvuru­nun, diğer kabuledilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez
olduğuna karar verilmesi gerekir.

30.Hukuk devletinde, kanuni hâkim, tabii hâkim olarak anlaşılmalıdır. Tabii hâkim kavramı ise dar anlamda, suçun işlenmesinden veya çekişmenin doğmasından öncedavayı görecek yargı yerini yasanın belirlemesi diye tanım­lanmaktadır. Başka bir anlatımlatabii hâkim ilkesi, yargılama makamlarının, suçun işlenmesinden veya çekişmenin meydanagelmesinden sonra kurulmasına veya hâkimlerin atanmasına engel oluşturur; sanığa veyadavanınyanlarınagörehâkim atanmasınaolanakvermez(Anayasa Mahkemesinin20/11/1990 tarih ve E.l 990/13, K.1990/30 sayılı kararı).

31.Kanuni hâkim güvencesi ilkesi, olayın niteliğine göre, yargılamanın hangi mahkemede yapılacağının önceden belirlenmiş olması ilkesidir. Yargılama, tabii hâkimidışında başka bir hâkim tarafından yapılamaz.

32.Başvurucu, Uyuşmazlık Mahkemesi kararıyla adli yargı yerine idari yargı yerinde dava açmak zorunda bırakılmasının kanuni hâkim güvencesi ilke­sini ihlal ettiğini ileri sürmüştür. Uyuşmazlık Mahkemesi, Anayasa ile kurul­muş Yüksek Mahkemeler arasında olup, taraflar arasındaki uyuşmazlığa hangi mahkeme tarafından bakılması gerektiğine karar verir. Uyuşmazlığın esa­sına dair karar vermez. Somut olayda Uyuşmazlık Mahkemesince, başvurucu tarafından İdare aleyhine açılan davaya bakmaya idari yargı yerinin görevli ol­duğu gerekçesiyle, Ankara 17. Asliye Hukuk Mahkemesince verilen görev itira­zının reddine dair kararın kaldırılmasına karar verilmiştir. Davanın esasını çö­zecek mahkeme, Uyuşmazlık Mahkemesi kararından veya ihtilafın doğmasın­dan sonra kurulan bir mahkeme olmayıp, görev ve yetkileri daha önceden ka­nunla belirlenmiş bir mahkemedir. Bu durumun kanuni hâkim güvencesi açı­sından sorun oluşturmadığı açıktır.

33.Açıklanan nedenlerle, Uyuşmazlık Mahkemesi kararında açık bir ihlal saptanmadığından, başvurucunun bu yöndeki iddiası da “açıkça dayanaktan yoksun” bulunmuştur.

RG No :29235-RG.T. : 13.01.2015

B.No :2014 / 1643-K.T: 04.11.2014

24.Başvuru konusu olayda başvurucu, yargılandığı ceza davasında delil­ler tam olarak toplanmadan karar verildiğini, cezalandırmak için yeterli ve kesin deliller olmadancezalandırıldığını, sunduğu delillerin tartışılmadığını, Yargıtay’a sunduğu delillerin ise hiçbirşekilde dikkate alınmadığını, Derece Mahkemesinin kararının dayanağı olan belgenin sahteolduğunun kendilerince ispatlandığı halde bunun ne İlk Derece Mahkemesince ne deYargıtay’ca dikkate alınmadığını ve tartışılmadığını bu sebeple adil yargılanma hakkının ihlaledil­diğini ileri sürmektedir. Derece Mahkemesi ise müşteki ve tanık beyanları, müştekitarafından tutulan tutanak ve getirtilen TİB kayıtları ile adliye santral kayıtları ve diğerbulgulara dayanarak başvurucunun mahkûmiyetine karar ver­miş, Yargıtay, başvurucutarafından temyiz aşamasında sunulan savunma de­lillerine itibar etmemiştir. Başvurucunun iddialarının mevzuatın yorumlan­masına, delillerin değerlendirilmesine ve esas itibarıyla yargılamanın sonucuna ilişkin olduğu anlaşılmaktadır.

25.Adil yargılanma hakkı bireylere dava sonucunda verilen kararının değil, yargılama sürecinin ve usulünün adil olup olmadığını denetletme imkânı verir. Bu nedenle,bireysel başvuruda adil yargılanmaya ilişkin şikâyetlerin incelenebilmesi için başvurucununyargılama surecinde haklarına saygı göste­rilmediğine, bu çerçevede yargılama sürecindekarşı tarafın sunduğu deliller ve görüşlerden bilgi sahibi olamadığı veya bunlara etkili birşekilde itiraz etme fır­satı bulamadığı, kendi delillerini ve iddialarını sunamadığı ya dauyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasıyla ilgili iddialarının derece mahkemesi tarafındandin­lenmediği veya kararın gerekçesiz olduğu gibi, mahkeme kararının oluşumuna sebep olanunsurlardan değerlendirmeye alınmamış eksiklik, ihmal ya da açık keyfiliğe ilişkin bir bilgiya da belge sunmuş olması gerekir.

26.Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından ileri sürülen iddiaların kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu, derece mahkemesi kararının açık bir keyfilik de içermediğianlaşıldığından başvurunun bu kısmının, diğer kabul edi­lebilirlik koşulları yönündenincelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun ol­ması” nedeniyle kabul edilemez olduğunakarar verilmesi gerekir.

11- Ölçülülük İlkesi

RG No:29007-RG T.: 22.05.2014

B.No: 2013/1614 -K.T : 03.04.2014

40.Anayasa’nın “Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” kenar başlıklı 13. maddesi şöyledir: “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yal­nızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokra­tik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine ay­kırı olamaz. ”

41.Belirtilen Anayasa hükmü, hak ve özgürlükleri sınırlama ve güvence rejimi bakımından temel öneme sahip olup, Anayasada yer alan bütün hak ve özgürlüklerin yasakoyucu tarafından hangi ölçütler göz önünde bulundurularak sınırlandırılabileceğini ortaya koymaktadır. Anayasanın bütünselliği ilkesi çer­çevesinde, Anayasa kurallarının bir arada ve hukukun genel kuralları göz önünde tutularak uygulanması zorunlu olduğundan, belirtilen düzenlemede yer alan başta yasa ile sınırlama kaydı olmak üzere tüm güvence ölçütlerinin, Anaya­sa’nın 20. maddesinde yer verilen hakkın kapsamının belirlenmesinde de göze­tilmesi gerektiği açıktır (B. No. 2013/2187,19/12/2013, § 35).

42.Hak ve özgürlüklerin yasayla sınırlanması ölçütü anayasa yargı­sında önemli bir yere sahiptir. Hak ya da özgürlüğe bir müdahale söz konusu olduğunda öncelikle tespiti gereken husus, müdahaleye yetki veren bir kanun hükmünün, yani müdahalenin hukuki bir temelinin mevcut olup olmadığıdır (B. No. 2013/2187,19/12/2013, § 36).

45.Ancak belirtilen meşru temellere rağmen, bireyin temel haklarına ya­pılan müdahale ile bu müdahaleyle güdülen meşru amaç arasında bir orantı bulunması zorunludur. Anayasa’nın13. maddesinde, bu orantının değerlendi­rilmesi noktasında nazara alınmak üzere, demokratik toplumda gereklilik, hakkın özü ve ölçülülük unsurlarına riayet edilmesi şeklinde üç ayrı güvence ölçütüne daha yer verilmiştir.

47.Çağdaş demokrasiler, temel hak ve özgürlüklerin en geniş ölçüde sağ­lanıp güvence altına alındığı rejimlerdir. Temel hak ve özgürlüklerin özüne do­kunup onları büyük ölçüde kısıtlayan veya tümüyle kullanılamaz hale getiren sınırlamaların demokratik toplum düzeninin gerekleriyle de bağdaştığı kabul edilemez. Demokratik hukuk devletinin amacı kişilerin hak ve özgürlüklerden en geniş biçimde yararlanmalarını sağlamak olduğundan yasal düzenlemelerde insanı öne çıkaran bir yaklaşımın esas alınması gerekir. Bu nedenle getirilen sı­nırlamaların yalnız ölçüsü değil, koşulları, nedeni, yöntemi ve kısıtlamaya karşı öngörülen kanun yolları gibi unsurların tamamı demokratik toplum düzeni kav­ramı içinde değerlendirilmelidir.

48.Hakkın özü, dokunulduğunda söz konusu temel hak ve özgürlüğü anlamsız kılan asli çekirdeği ifade etmekte olup, bu yönüyle her temel hak açı­sından kişiyedokunulmaz asgari bir alan güvencesi sağlamaktadır. Bu çerçe­vede, hakkın kullanılmasınıönemliölçüdegüçleştiren,hakkıkullanılamazhalegetirenveyaortadankaldıransınırlamaların, hakkın özüne dokunduğu kabul edilmelidir. Özel hayatın gizliliği hakkıbağlamındada, buhakkınortadankaldırılması, kullanılamazhalegetirilmesiveyakullanılmasının aşın derecede güçleştirilmesi sonucunu doğuran müdahalelerin, bu hakkınözünü zedeleyeceği açıktır. Ölçülülük ilkesinin amacı da, temel hak ve özgürlükleringereğinden fazla sınırlandırılmasının önlenmesidir. Anayasa Mahkemesi kararlan uya­rınca ölçülülük ilkesi, sınırlama için kullanılan aracın sınırlama amacını ger­çekleştirmeye uygun olmasını ifade eden elverişlilik, sınırlayıcı önlemin sınır­lama amacına ulaşmak bakımından zorunlu olmasına işaret eden zorunluluk ve araçla amacın orantısız bir ölçüiçinde bulunmaması ile sınırlamanın ölçü­süz bir yükümlülük getirmemesini deyimleyen oranlılık unsurlarını içermek­tedir (AYM, E.2012/100, K.2013/84, K.T. 4/7/2013).

49.Bu noktada, belirtilen ölçütlereriayetle bir sınırlandırma yapılıp yapılmadığının tespiti için, müdahale teşkil ettiği ve özel hayatın gizliliği hakkını ihlal ettiği iddia edilen önlemin temelini oluşturan meşru amaç karşısında, bireye düşen fedakârlığın ağırlığının göz önünde bulundurulması ve gözetilen genel ya­rarın gerekleri ile bireyin temel hakkının korunması arasında adil bir dengenin kurulup kurulmadığının belirlenmesi zorunludur. Anayasa’nın 13. maddesi vası­tasıyla Anayasa’da yer alan tüm temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması hu­susunda geçerli olan bu denge, özel hayatın gizliliğihakkının sınırlandırılma­sında da göz önünde bulundurulmalıdır. Özel hayatın gizliliği hakkının sınırlan­ması mümkün olmakla beraber, sınırlamada öngörülen meşru amaç ile, sınırlan­dırma aracı arasında orantısızlık bulunmamalı, sınırlandırmayla ulaşılabilecek genel yarar ile temel hak ve özgürlüğü sınırlandırılan bireyin kaybı arasında adil bir denge kurulmasına özen gösterilmelidir.

50.Kamusal makamların bir hakkın sınırlandırılması sürecinde iki ayrı aşamada takdir yetkisi bulunmaktadır. Bunlardan ilki, sınırlama ölçütünün seçi­midir. İkincisi ise, ilgili sınırlamaölçütüçerçevesindeizlenenmeşruamacı ger­çekleştirmeküzereyapılan sınırlamanın gerekliliğidir. Ancak kamusal makam­lara tanınan bu takdir yetkisi sınırsız olmayıp, ihlal iddiasına konu önlemin ana­yasal temel hak ve özgürlüklerle bağdaşır olması, yani müdahaleyi meşrulaştır­mak üzere kullanılan argümanların elverişli, zorunlu ve orantılı olması gerekir.

51.Belirtilen takdir yetkisi, her bir vakıa özelinde ayrı bir kapsama sahip­tir. Güvence altına alınan hakkın veya hukuksal yararın niteliği ve bunun bi­rey bakımından önemi gibi unsurlara bağlı olarak, bu yetkinin kapsamı daral­makta veya genişlemektedir.

52.Mahremiyet alanına ait ya da bireyin varlığına veyahut kimliğine ilişkin önemli haklar veya hukuksal çıkarlar söz konusu olduğunda, takdir yetkisi daha dardır. Bu bağlamda, özel yaşamın gizliliği hakkının cinsellik ve mahremiyet hakkı gibi yönleri söz konusu olduğunda, takdir yetkisinin daha dar tutulması gerekmekte olup, bu alanlara yönelik müdahaleler için özellikle ciddi nedenlerin varlığı şarttır (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Oud­geon/Birleşik Krallık, B. No. 7525/76, 22/10/1981, § 52). Zira kişinin mahremi­yet alanının gizliliği ve bu alana saygı gösterilmesi hakkının, bireyin kişisel gü­venliği, varlığı ve kimliği için gerekli ve en temel haklardan biri olduğu açıktır.

53.Öte yandan personel rejimi gibi sıkı kural ve şartlara tabi bir alanda, kamu makamlarının faaliyetin niteliği ve sınırlamanın amacına göre değişen ge­niş bir takdiryetkisinin bulunması doğaldır. Bu kapsamda, özel hayat kavramı­nın salt mahremiyetalanına işaret etmeyip, bireylerin özel bir sosyal hayat sür­dürmelerini güvence altına almakta olduğu gerçeği karşısında, özellikle kamu görevlilerinin meslekî yaşamlarıyla da bütünleşen bazı özel hayat unsurları açı­sından sınırlamalara tabi tutulabilecekleri açıktır. Bununla birlikte bu kişilerin de, diğer bireyler için öngörülen sınırlamalarda olduğu gibi, asgari güvence öl­çütlerinden istifade etmeleri gerekir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Öz­pınar/Tiirkiye, B. No. 20999/04, 19/10/2010). Özellikle bireyin temel hakların­dan biri olan özel yaşamın gizliliği hakkı ile kamu hizmetinin yukarıda belirtilen temellere uygun yürütülmesini gözetmek konusundaki meşru menfaat arasında adil bir dengenin kurulup kurulmadığının göz önünde bulundurulması zorunlu­dur.

54.Başvuruya konu disiplinişleminin yukarıda belirtilenmeşrutemellere dayandığı açık olmakla birlikte, başvurucunun özel hayatına bir müdahale teşkil ettiğianlaşılan sınırlamanın, belirtilen hakkın özüne dokunarak, onu anlamsız kılacak ölçüdeolmaması gerekmektedir. Bu noktada, somut başvuru özelinde başvurucunun Anayasa’nın20. maddesi çerçevesindeki bireysel yararı ile kamu­nun yararı ya da yine bir başka bireyin yaran arasında adil bir dengenin kurulup kurulmadığı incelenmelidir.

RG No:29051-RG T.: 05.07.2014

B.No: 2014/256 -K.T : 29.06.2014

78.Anayasa’nın 13. maddesi “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunul­maksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı ola­rak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ru­huna, demokratik toplum düzeninin ve lâikCumhuriyetingereklerine ve ölçülülükilkesineaykırı olamaz” demektedir. Anayasa’nın bu maddesi bütün hak ve özgürlüklerin yasa koyucu tarafından hangi ölçütler kullanılarak sınır­landırılabileceğini ortaya koymaktadır. Başka bir deyişle Anayasa’nın 13. mad­desinde yer alan güvence ölçütleri hak ve özgürlükler üzerinde yasayla yapılan bütün sınırlamalar bakımından geçerlidir ve sınırlamanın sınırını oluşturur.

79.Bu sebeple, bir temel hak ve özgürlüğe yönelik müdahalenin Anayasa’nın 13. maddesinde öngörülen öze dokunmama, Anayasa’nın ilgili mad­desinde belirtilmiş olma,kanunlar tarafındanöngörülme, Anayasa’nın sözüne ve ruhuna,demokratik toplumdüzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olmama koşullarına uygun olup olmadığının belirlen­mesi gerekir. Bu denetim sırasında Anayasa Mahkemesi öncelikle müdahalenin kanunilik şartına uyup uymadığını inceleyecektir. Zira kanuna dayanmayan bir müdahalenin, öze dokunmama, demokratik toplum düzeninin gereklerinden olma ve ölçülülük gibi diğer güvencelere uygun olup olmadığı incelenmeden bir Anayasal hakkı veya özgürlüğü ihlal ettiği sonucuna ulaşılacaktır. Bu sebeple bir ilk olarak kanunilik unsurunun değerlendirilmesi gerekir. Kanunilik şartının sağlanması halinde müdahalenin Anayasa’da öngörülen amaçla yapılıp yapılmadığı ve daha sonra da diğer koşullara uygunluk denetimi yapılmalıdır.

87.Başkabir ifadeyle, Anayasa’ya göre mutlaka kanunla düzenlenmesi gerekmeyen bir konu, kanuni dayanağı olmak kaydıyla idarenin düzenleyici işlemlerinebırakılabilir. Buna karşın temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırıl­masının ancak kanunlayapılacağına ilişkin Anayasa’nın 13. maddesi, bir ka­nun hükmü olmaksızın yürütme veidarenin bir hak ve hürriyeti ilk elden düzenleyici işlemle sınırlamasına izin vermez.

88.Dahası,Anayasa’nın 91.maddesinin birincifıkrası uyarınca sosyalve ekonomik haklar hariç olmak üzere temel hak ve hürriyetlere ilişkin olarak kanun hükmünde kararname ile düzenleme yapılamaz. Dolayısıyla kanun hükmünde kararname ile dahi düzenlenemeyecek temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırıl­masına ilişkin bir düzenlemenin ilk elden idari düzenleyici işlemlerle yapıl­ması Anayasa karşısında mümkün değildir.

89.Temel hak ve özgürlükler alanında yasama organının, keyfiliğe izin vermeyen,öngörülebilir düzenlemeler yapma zorunluluğu vardır. İdareye keyfi uygulamalara meydan verebilecek çok geniş bir takdir yetkisi tanınması Anayasa’ya aykırı olabilecektir. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasına ilişkin kanunların şeklen var olması yeterli görülemez, aynı zamanda kanunların niteliğine de bakılmalıdır. Temel hak ve özgürlüklere ilişkin bir alanda kanunun emrine dayanarak yürütme organınca alınacak önlemler objektif nitelik taşımalı ve idarenin keyfi uygulamalarına sebep olacak geniş takdir yetkisi vermemelidir (Bkz. AYM, E.1984/14, K.1985/7, K.T. 13/6/1985). Aksi bir durumda temel hak ve özgürlüklerin ancak kanunla sınırlanabileceğine ilişkin Anayasa’nın 13. mad­desi hükmüne de aykırılık oluşturacaktır.

98.Anayasa’nın 13. maddesine göre temel hakların sınırlandırılması için mutlaka kanuna ihtiyaç vardır. Avukatların duruşmalara “başları açık” olarak katılacaklarına dair bir kanuni sınırlama bulunmamaktadır. Gerek AİHM’in Leyla Şahin kararı ve gerekse deAİHM’nin dayandığı ve Türkiye’de öğrencilerin kılık ve kıyafetlerine ilişkin uygulamanındayanağı haline gelen Anayasa Mah­kemesinin 1989 ve 1991 tarihli kararları, Anayasa’nın 13. maddesindeki temel hak ve özgürlüklerin ancak kanunla sınırlanabil­eceğine ilişkin hükümde yer alan “kanunilik şartı”nı taşıyan kurallar olarak kabul edilemez.

99.Somut olayda avukat sıfatıyla katıldığı duruşmada İlk Derece Mah­kemesinin başvurucuyu başörtüsü takması nedeniyle duruşmayı yapmaya­rak ertelemesi vebaşvurucunun müvekkiline kendisini yeni bir avukat tutmak üzere süre vermesi şeklindegerçekleşen din ve vicdan özgürlüğüne yönelik müdahalenin kanunilik şartını sağlamadığı anlaşılmaktadır.

100.Müdahalenin kanunilik şartını sağlamadığı tespit edildiğinden, din ve vicdan özgürlüğüne yönelik bir müdahalenin varlığı halinde bulunması gereken ve Anayasa’nın13.maddesinde öngörülen (bkz. §§ 78-80) Anayasa’nın ilgili maddesinde belirtilen meşruamaçlardan biri kapsamında olma, demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmama gibi kriterlere riayet edilip edilmediğinin ayrıca değerlendirilmesine gerek görülmemiştir.

RG No:29098-RG T.: 02.07.2014

B.No: 2012/1128 -K.T : 08.05.2014

39.Ancak, AnayasaMahkemesinin kararlarındadabelirtildiğigibi cezaiyaptırımlara ilişkin düzenlemelerde de kuralların, önleme ve iyileştirme amaçlarına uygun olarak ölçülü, adil ve orantılı olması gerekir (E.2010/104, K.2011/180, K.T. 29/12/2011).Orantılılık ilkesi, mağdurun korunması ile failin cezalandırılması a­rasında makul bir ilişki olmasını gerektirir. Diğer bir ifadeyle hak yoksunluğu getiren düzenlemelerde hukuka aykırı eylem ile yaptırım arasında adalet ve hakkaniyet ilkelerine uygunluk bulunmalıdır. Ayrıca, yaptırımlarda güdülen asıl amaç, işlediği suçtan dolayı kişinin ıslah olmasını sağlayıp, tekrar topluma kazandırılmasıdır. Nitekim Anayasa’nın 13. maddesi, temel hak ve hürriyetleregetirilecek sınırlamaların, demokratik toplum düzeninin gereklerine ve ölçülülük ilkesineaykırı olamayacağını belirtirken, 5237 sayılı TCK’nın 3. maddesine göre de, suç işleyen kişihakkında işlenenfiilinağırlığıyla orantılıceza ve güvenlik tedbirine hükmolunmasıgerekmektedir (B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 36). AİHM de suçun niteliğinin ve verilencezaların ağırlığının, yapılan müdaha­lenin orantılılığı bakımından dikkate alınması gereken unsurlar olduğunu kaydetmiş ve gerçekleştirilen müdahalenin “demokratik bir toplum için za­ruri” olması gerektiğini belirtmiştir (Varlı ve diğerleri/Türkiye, 38586/97,19/10/2004).

RG No :29111 -RG.T. :06.09.2014

B.No: 2012 /1052 – K.T:23.07.2014

34.Anayasa’nın “Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” kenar başlıklı 13. maddesine göre temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasa’nınilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak ka­nunla sınırlanabilir. Ayrıcabu sınırlamalar, Anayasa’nın sözüne ve ruhuna, de­mokratik toplum düzeninin ve lâikCumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük il­kesine aykırı olamaz.

44.Somut başvuruya konu yargılamada ıslaha yönelik talep hakkı kısıt­lanan başvurucu, bilirkişi tarafından hesaplanan 96.249,00 TL maddi tazminatın ancak 50.000,00TL’lık kısmına kavuşabilmiştir. Bu şekilde tazminat alacağının kayda değer bir kısmındanmahrum kalan ve lehine adli yardım kararı verilmiş olması itibarıyla maddi durumununelverişsiz olduğu anlaşılan başvurucunun, katlanmak zorunda bırakıldığı külfetin, hedeflenen meşru amaçlarla orantısız olduğu; dolayısıyla müdahalenin ölçülü olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

RG No:29071-RG T.: 25.07.2014

B.No: 2013/1280 -K.T : 28.05.2014

51.Başvuruya konu ihlal iddiasıyla ilgili deliller sunarak olaya ilişkin id­dialarını ve hangi Anayasa hükmünün ihlal edildiğine ilişkin açıklamalarda bulunmak suretiylehukuki iddialarını kanıtlama yükümlülüğü başvurucuya ait olmasına rağmen, başvurucular tarafından Avrupa İnsan Haklan Sözleşme­si’nin 13. maddesine ve dolayısıyla Anayasa’nın 40. maddesi hükümlerine atıfta bulunulmakla birlikte, yargılama sürecinde hangi talep gerekçelerinin değerlendirilmediğinin belirtilmediği ve söz konusu hükümlerin nasıl ihlal edildiğineilişkinsomut biraçıklama ve kanıtlamada bulunulmadığıan­laşıldığından, başvurunun bu kısmının diğer kabul edilebilirlik şartları yönün­den incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edile­mez olduğuna karar verilmesi gerekir (B.No. 2013/2103,14/1/2014, § 40).

RG No:29064-RG T.: 18.07.2014

B.No: 2013/1568 -K.T : 08.05.2014

39.Anayasa’nın35.maddesine göre kişilerin mülkiyetleriancak kanunla öngörülmüş usullerle ve kamu yararı gereği karşılığı ödenmek suretiyle ellerin­den alınabilir. Anayasa’nın 13. maddesinde yer alan ölçülülük ilkesi gereği kişilerin mülklerinden mahrum bırakılmaları halinde elde edilmek istenen kamu yararı ile mülkünden mahrum bırakılan bireyin haklan arasında adil bir denge kurulması gerekmektedir (B. No: 2013/817, 19/12/2013, §37).

49.Yukarıdaki unsurlara bakarak, kamulaştırma bedelinin dava açıldığı tarihteki değeri ile ödendiği tarihteki değeri arasında gözlemlenen farkın kamu­laştırma bedeline faizeklenmemesinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Öden­meyen bu fark, bireyin mülkiyethakkınınkorunması ile kamu yararı arasında olması gereken adildengeyibozarak,Anayasa’da yer alan ölçülülük ilkesine aykırı bir şekilde başvurucu üzerine orantısız ve aşırı bir yük binmesine sebep olarak başvurucunun mülkiyet hakkını ihlal etmektedir.

RG No:29022-RG T.: 06.06.2014

B.No: 2013/843 -K.T : 03.04.2014

38.Anayasa’nın “Temel hak vehürriyetlerinsınırlanması” başlıklı13. maddesinde temel hak ve hürriyetlerin, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Ana­yasa’nınilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabileceği, busınırlamaların, Anayasa’nın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laikCumhuriyetingereklerineveölçülülükilkesineay­kırıolamayacağıhükmebağlanmıştır. Anayasa’nın 19. maddesindeki kişi hürriyeti ve güvenliği hakkınınsınırlanabileceği durumların şekil ve şartlarının kanunda gösterilmesi ölçütü, Anayasa’nın13. maddesindeki temel hak ve hürri­yetlerin ancak kanunla sınırlanabileceğine dair kural ileuyumludur (B. No: 2012/1137, 2/7/2013, § 43).

RG No:28966-RG T.: 10.05.2014

B.No: 2013/1780 -K.T : 20.03.2014

39.Anayasa’nın 36. maddesinde, mahkemeye erişim hakkı açısından her­hangi bir sınırlama nedeni öngörülmemiş olmakla birlikte, bunun hiçbir şekilde sınırlandırılmasımümkün olmayan mutlak bir hak olduğu söylenemez. Özel sı­nırlama nedeni görülmemişolan hakların da hakkın doğasından kaynaklanan bazı sınırları bulunduğu kabul edilmektedir. Ayrıca hakkı düzenleyen maddede herhangi bir sınırlama nedenine yer verilmemiş olsa da, Anayasa’nın diğer maddelerinde yer alan kurallara dayanarak buhakların sınırlandırılması da mümkün olabilir. Bu noktada Anayasa’nın 13. maddesinde yer alan güvence ölçütleri işlevsel niteliği haizdir.

41.Belirtilen Anayasa hükmü, hak ve özgürlükleri sınırlama ve güvence rejimi bakımından temel öneme sahip olup, Anayasada yer alan bütün hak ve özgürlüklerin yasakoyucu tarafından hangi ölçütler göz önünde bulundurularak sınırlandırılabileceğini ortaya koymaktadır. Anayasanın bütünselliği ilkesi çer­çevesinde, Anayasa kurallarının bir arada ve hukukun genel kuralları göz önünde tutularak uygulanması zorunlu olduğundan, belirtilen düzenlemede yer verilen güvence ölçütlerinin, Anayasa’nın 36. maddesinde yer verilen hak­kın kapsamının belirlenmesinde de gözetilmesi gerektiği açıktır.

RG No:28942-RG T.: 15.03.2014

B.No: 2013/3339 -K.T : 06.02.2014

36.Başvurucunun, Anayasa’nın 40. ve Sözleşme’nin13. Maddelerinde düzenlenenetkilibaşvuru hakkınınihlaledildiğine yönelikiddiasının,bahsigeçenmaddelerdeki ifadeler dikkate alındığında, soyut olarak değerlendirilmesi mümkün olmayıp,mutlaka Anayasa ve Sözleşme kapsamında yer alan diğer te­mel hak ve özgürlüklerlebağlantılı olarak ele alınması gerekir. Bir başka ifadeyle etkili başvuru hakkının ihlal edilipedilmediğinin tartışılabilmesi için, ihlal iddiasının, kişinin hangi temel hak ve özgürlüğükonusunda etkili başvuru hakkının kısıtlandığı sorusuna cevap verebilmesi gerekmektedir(B. No: 2012/1049, 26/3/2013, § 33).

37.Başvurucunun, etkili başvuru hakkının sağlanmadığı iddialarının, başvurunun temelini oluşturan adil yargılanma hakkı çerçevesinde ve bu hakla bağlantılı olarak elealınması zorunluluğu vardır. Dolayısıyla etkili başvuru hakkı, bağımsız nitelikte korumaişlevine sahip olmayıp, temel hak ve özgür­lüklerin kullanılmasını, korunmasını ve başvuruyollarını güvence altına alan tamamlayıcı nitelikte bir haktır. Bu çerçevede, başvurucununadil yargılanma hakkı kapsamına giren bir hakkına yönelik müdahale bulunmamasınedeniyle etkili başvuru hakkının somut başvuru açısından uygulanabilmesi mümkündeğildir (B. No: 2012/1049, 26/3/2013, § 34).

38.Sonuç itibariyle, başvurucunun Anayasa’nın 40. maddesine dayanan ihlal iddialarının konusu da, Anayasa’da güvence altına alınmış ve Sözleşme kapsamında olantemel hak ve özgürlüklerin koruma alam dışında kalmaktadır.

39.Açıklanan nedenlerle başvurunun, diğerkabul edilebilirlikkoşulları yönünden incelenmeksizin “konubakımından yetkisizlik” nedeniyle kabuledi­lemezolduğuna karar verilmesi gerekir..

RG No :28942-RG.T. :15.03.2014

B.No:2012/1246-K.T : 06.02.2014

78.Ölçülülük ilkesi, “elverişlilik”, “gereklilik” ve “orantılılık” olmak üzere üç alt ilkedenoluşmaktadır.”Elverişlilik”, öngörülenmüdahalenin,ulaşılmak istenenamacıgerçekleştirmeyeelverişliolmasını,”gereklilik”,ulaşılmakistenen amaçbakımındanmüdahalenin zorunlu olmasını, yani aynı amaca daha hafif bir müdahale ile ulaşılmasınınmümkün olmamasını, “orantılılık” ise bireyin hakkına yapılan müdahale ile ulaşılmakistenen amaç arasında makul bir dengenin gözetilmesi gerekliliğini ifade etmektedir (Bkz.,B. No: 2013/817, 19/12/2013, § 38).

79.AİHM de mülkiyet hakkına yapılanbir müdahalenin Sözleşme’ye uygunluğunu denetlerken yapılan müdahalenin kamu yararı ya da genel yararıamaçlamasının yanı sıra toplumun genel yararı ile birey haklarının korun­ması arasında adilbir dengenin de gözetilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu çerçevede bireylerin,mülklerinin değeriyle orantılı makul bir bedel öden­meden mülklerinden mahrum edilmelerihalinde yapılan müdahalenin ölçülü olmadığına hükmetmektedir. Bununla beraber Sözleşmeilekorunanmülkiyethakkı herdurumda tambedelinödenmesinigüvencealtınaalmamaktadır. Eko­nomik reform ya da sosyal adaleti gerçekleştirmek gibi geniş çaplıtedbirleri uygulamaya yönelik istisnai durumlarda meşru kamu yararı amacıyla yoksun bırakılan mülkiyetin piyasa değerinin altında ödeme yapılmasını ölçülülük ilkesine aykırı bulmayabilmektedir (bkz. Sporrong ve Lönnroth/îsveç, B. No:7151/75ve 72/52/75,23/9/1982, § 69;JamesveDiğerleri/İngiltere, B.No: 8793/79, 21/2/1986, § 54;Papachelas/Yunanistan, B. No: 31423/96, 25/3/1999, § 48; Lithgow ve Diğerleri/İngiltere,B. No: 9006/80, 9262/81, 9263/81, 9265/81; 9266/81; 9313/81; 9405/81, 8/7/1986 § 120-121).

99.Bu çerçevede AİHM, Türkiye’de kamulaştırma bedellerinin geç öden­mesi ve enflasyon sonucu bedelin değerinde aşınma olması ile arada geçen sürede bedele faizödenerek durumun telafi edilmemesi veya ödenen faizin en­flasyonun oldukça altında olmasısonucu tespit edilen bedelin değerini koruyucu nitelikte olmaması nedenleriyle birçokdavada başvuranların üzerinde meşru kamu yararıyla haklı gösterilemeyecek orantısız veaşırı bir yük bindiği ve mül­kiyet haklarının ihlal edildiği sonucuna varmıştır (bkz.,Aka/Türkiye, B. No: 19639/92, 23/12/1998, § 48-50; Akkuş/Türkiye, B. No: 19263/92,9/7/1997, § 28-31; Yetiş/Türkiye, B. No: 40349/05, 6/7/2010, § 57-60).

100.BununlabirlikteAİHM, kamulaştırmabedelinin değerinde en­flasyon nedeniyle meydana gelen ve kamulaştırma bedeliyle kıyaslandığında önemli yekûn tutmayan farkları, kamu yararı ile ilgilinin haklarının korun­ması arasındaki adil dengenin korunması bağlamında hesaplama yöntemin­den kaynaklanabilecek bir hata payı olarak yorumlamakta ve mülkiyet hak­kının ihlali olarak değerlendirmemektedir (Bkz. Arabacı/Türkiye, B. No: 65714/01, 7/3/2002, Kurtuluş/Türkiye, B. No: 24689/06, 17/6/2006).

101.Devlettarafındanödenecekbirbedelinenflasyonkarşısındaki değer kayıplarında AİHM, ikili bir ayrıma gitmektedir. Mahkemelerce belir­lenmiş bir paraalacağının ödenmemesi halinde daha katı bir tutum sergileye­rek %5’e kadar değerkayıplarını hesaplama faktörlerindeki değişkenlerle ilgili kabul etmektedir (bkz.,Arabacı/Türkiye, B. No: 65714/01, 7/3/2002). Çünkü burada ödemelerin geç yapılması,mahkeme kararlarının icra edilmesi ile ilgili bir sorundur. Bunun yanında mahkemelerdegeçen yargılama süresindeki enflasyon nedeniyle kamulaştırma bedelinin değer kaybında isemeydana gelen farkın tazminatın belirlenmesi yönteminden kaynaklandığı ve bu konudaulusal yargıcın belirli bir takdir imkânı olduğu gerekçesiyle daha esnek yorumlamakta bufarkın başvurucularaçısındanaşırı biryükgetirip getirmediğini inceleyerek kararvermektedir. Örneğin bahsedilen şekilde incelediği bir davada AİHM, %10,74’lük bir değerkaybının aşırı bir yük getirmediğine karar vermiştir (bkz. Güleç ve Armut/Türkiye, B. No:25/969/09,16/11/2010).

104.Başvuru konusu olayda taşınmazın 25/5/2010 tarihi değerine göre te­spitedilen kamulaştırma bedelinin 148.061,69 TL’si başvurucuya gerçek değerin esas alındığıtarihten yaklaşık bir yıl önce 6/5/2009 tarihli acele el koyma ka­rarıyla ödenmiştir. Kalan120.319,75 TL ise bedel tespiti davası sonunda verilen 3/2/2012 tarihli kararla ödenmiştir.İkinci ödemenin yapıldığı tarih ile bedelin esas alındığı tarih arasındaki %14,09 oranında enflasyon nedeniyle ikinci ödemede meydana gelen değer aşınması 16.953,00 TL olarakhesaplanmıştır. Bahsedilen değer aşınmasının kamulaştırma bedeli olan 268.388,44 TL’yeoranı % 6,32 olup bu değer kaybının başvurucu üzerine orantısız ve aşırı bir yük ge­tirmediğiaçıktır. Ayrıca başvurucunun 25/5/2010 tarihi değerine göre tespit edi­len kamulaştırmabedelinin 148.061,69 TL’sini değer tespitinin esas alındığı ta­rihten yaklaşık bir yıl öncealarak kullanma, tasarruf etme ve yatırıma dönüştürme imkânı ve avantajına sahip olduğudüşünüldüğünde % 6,32’lik değer kaybının başvurucu üzerinde meydana getirdiği yükündaha da hafifleyeceği an­laşılmaktadır.

RG No:28875 -RG.T. :07.01.2014

B.No : 2013 / 817 -K.T : 19.12.2013

37.Anayasa’nın 35. maddesine göre kişilerin mülkiyetleri ancak kanunla öngörülmüş usullerle ve kamu yararı gereği karşılığı ödenmek suretiyle ellerin­den alınabilir. Anayasa’nın 13. maddesinde yer alan ölçülülük ilkesi gereği kişi­lerin mülklerinden mahrum bırakılmaları halinde elde edilmek istenen kamu ya­rarı ile mülkünden mahrum bırakılan bireyin hakları arasında adil bir denge ku­rulması gerekmektedir.

38.Ölçülülük ilkesi, “elverişlilik”, “gereklilik” ve “orantılılık” olmak üzere üç alt ilkeden oluşmaktadır. “Elverişlilik”, öngörülen müdahalenin, ulaşılmak istenen amacı gerçekleştirmeye elverişli olmasını, “gereklilik”, ulaşılmak istenen amaç bakımından müdahalenin zorunlu olmasını, yani aynı amaca daha hafif bir müdahale ile ulaşılmasının mümkün olmamasını, “orantılılık” ise bireyin hakkına yapı lan müdahale ile ulaşılmak istenen amaç arasında makul bir dengenin gözetilmesi gerekliliğini ifade etmektedir.

41.Bir taşınmazın hiçbir karşılık ödenmeden idareye geçmesi, mülkiyet hakkının sınırlandırılmasını aşan, hakkın özünü zedeleyen bir durumdur (AYM,E.2002/112, K.2003/33, 10/4/2003). Bununla beraber gerçek karşılığının altında bir bedel ödenerek bir taşınmazın idareye geçmesi de Anayasa’nın 46. maddesi hükmüne açıkça aykırılığın yanında mülkiyet hakkına Anayasa’nın 13. maddesinde yer alan ölçülülük ilkesini aşanve mülkünden yoksun bırakılan kişiye ulaşılmak istenenkamuyararıylakıyaslandığında ölçüsüzce ağır bir yük yükleyen ve makul olmayan müdahale niteliğindedir.

42.İdarenin, malikin rızasına gerek olmaksızın yapabileceği bir işlem olan kamulaştırma nedeniyle peşin ödemesi gerekenbedeliödemedegecikmesiduru­munda hissedilir değer kaybına neden olan unsurların varlığının dikkate alınma­ması halinde ödenen bedelin gerçek karşılık olaraknitelendirilemeyeceğiaçıktır(BenzeryöndekiAİHMkararı için bkz., AİHM, Yunan rafinerileri Stran ve Stra­tis Andreadis/ Yunanistan, B. No: 13427/87, 9/12/1994, § 82). Başvurucuların mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin orantılı olabilmesi için ödenen tutar­ların enflasyonun etkilerinden arındırılarak güncelleştirilmesi, yani kamu­laştırma tarihi ile ödeme tarihi arasında geçen süredekihissedilirdeğerkaybını telafi edecek biçimde faiz uygulanması gerekir. (Bkz. Scordino/İtalya (na:1), B. No: 36813/97, 29/3/2006, § 258).

60.Bu çerçevede AİHM, Türkiye’ de kamulaştırma bedellerinin geç öden­mesi ve enflasyon sonucu bedelin değerinde aşınma olması ile arada geçen sürede bedele faiz ödenerek durumun telafi edilmemesi veya ödenen faizin en­flasyonun oldukça altında olması sonucu tespit edilen bedelin değerinikoruyucunitelikteolmamasınedenleriylebirçok davada başvuranların üzerinde meşru kamuyararıylahaklıgösterilemeyecekorantısızve aşırı bir yük bindiği vemül­kiyet haklarının ihlal edildiği sonucuna varmıştır (Bkz. Aka/Türkiye, B. No: 19639/92, 23/12/1998, § 48-50; Akkuş/Türkiye, B. No: 19263/92, 91711997, § 28-31; Yetiş/Türkiye, B. No: 40349/05, 61712010 , § 57-60).

62.Başvuru konusu kamulaştırılan taşınmaza enflasyon sonucu değerdeki aşınma ile piyasa değerinden daha düşük bir bedelin ödenmesini haklı gösterecek kamu yararına yönelik hiçbir meşru amaç tespit edilememiştir (Aynı yöndeki AİHM kararı için bkz. Scordino/İtalya (no:J), B. No: 36813/97, 291312006 , § 102). Kamulaştırma bedeline değerindeki hissedilir aşınmayı giderecek şekilde faiz uygulanmaması kamu yararı için öncelikli, genel menfaatleri koruyan, kamu hizmetlerinin sürdürülmesi için zorunlu bir durum da arz etmemektedir (Bkz. AYM, E.2008/58, K.2011/37,10/2/2011).

63.Yukarıdaki unsurlara bakarak, kamulaştırma bedelinin dava açıldığı tarihteki değeri ile ödendiği tarihteki değeri arasında gözlemlenen farkın kamulaştırma bedeline faiz eklenmemesinden kaynaklandığı anlaşılm­aktadır. Ödenmeyen bu fark, bireyinmülkiyet hakkının korunması ile kamu yararı arasında olması gerekenadildengeyibozarak, Anayasa’da yer alan ölçülülük ilkesine aykırı birşekilde başvurucularüzerineorantısız ve aşırı bir yük binmesine sebep olarak başvurucuların mülkiyet hakkını ihlaletmektedir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Yetiş/Türkiye, B. No: 40349/05, 61712010, § 56).

64.Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu kamu­laştırma bedelinintespiti davasının 29/5/2003 tarihinde açıldığı ve Develi Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından dava tarihi esas alınarak belirlenen bedelin sekiz yıl sekiz ay sonra mahkemenin 12/1/2012 tarihli kararıyla başvuruculara faiz işletilmeksizin ödendiği, bu süre zarfında Merkez Bankası verilerine göre en­flasyonda meydana gelen artışın %104,63 olduğu, bahsedilen değer kaybı oranı dikkate alındığında, başvurucuların üzerine idarenin ulaşmak istediği meşru kamu yararı ile haklı gösterilemeyecek şekilde orantısız ve aşırı yük bindiği sonucuna ulaşılmıştır.

RG No :29116 -RG.T. :11.09.2014

B.No : 2013 / 252 – K.T : 26.06.2014

48.Anayasa’nın35.maddesinegörekişilerinmülkiyetleriancakkanunla öngörülmüş usullerle ve kamu yararı gereği karşılığı ödenmek suretiyle ellerin­den alınabilir. Anayasa’nın 13. maddesinde yer alan ölçülülük ilkesi gereği kişilerin mül­klerinden mahrum bırakılmaları halinde elde edilmek istenen kamu yararı ile mülkünden mahrum bırakılan bireyin hakları arasında adil bir denge kurulması gerekmektedir.

51.Bu çerçevede AİHM, Türkiye’de kamulaştırma bedellerinin geç ödenmesi ve enflasyon sonucu bedelin değerinde aşınma olması ile arada geçen sürede bedele faizödenerek durumun telafi edilmemesi nedeniyle birçok davada başvuranların üzerinde meşru kamu yararıyla haklı gösterilemeyecek orantısız ve aşırı bir yük bindiği ve mülkiyethaklarının ihlal edildiği sonucuna varmıştır (Aka/Türkiye, B. No: 19639/92, 23/12/1998, §48-50; Akkuş/Türkiye)

RG No :29232-RG.T. :10.01.2015

B.No : 2013 /5447-K.T:16.10.2014

104.AnayasaMahkemesiyerleşikiçtihatlarındademokratiktoplumu, “Demokrasiler, temel hak ve özgürlüklerin en geniş ölçüde sağlanıp güvence altına alındığırejimlerdir. Temel hak ve özgürlüklerin özüne dokunup tümüyle kullanılamaz hak getirensınırlamalar, demokratik toplum düzeni gerekleriyle uyum içinde sayılamaz. Bu nedenle,temel hak ve özgürlükler, istisnaî olarak ve ancak özüne dokunmamak koşuluyla demokratiktoplumdüzenininsürekliliğiiçinzorunluolduğuölçüdeveancak yasayla sınırlandırılabilirler” (AYM, E.2006/142, K.2008/148, K.T. 24/9/2008) biçiminde tarif etmiştir.Başka bir deyişle yapılan sınırlama hak ve özgürlüğün özüne dokunarak,kullanılmasını durduruyor veya aşırı derecede güçleştiriyorsa, etkisiz hale getiriyorsa veyaölçülülük ilkesine aykırı olarak sınırlama aracı ile amacı arasındaki denge bozuluyorsademokratik toplum düzenine aykırı o­lacaktır (Bkz. AYM, E.2009/59, K.2011/69, K.T.28/4/2011; AYM, E.2006/142, K.2008/148, K.T. 17/4/2008).

105.Anayasa’nın 13. maddesinde ifade edilen “ölçülülük ilkesi”, temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına ilişkin başvurularda öncelikli olarak dikkate alınmasıgereken bir güvencedir. Anayasa’nın 13. maddesinde demokra­tik toplum düzeninin gereklerive ölçülülük ilkeleri İki ayrı kriter olarak düzen­lenmiş olmakla birlikte bu iki kriter arasındabir ilişki vardır. Nitekim Anayasa Mahkemesi önceki kararlarında demokratik toplum düzeniiçin gerekli olma şartı ile ölçülülük arasındaki bu ilişkiye dikkat çekmiş, “Temel hak veözgürlüklere yönelik her hangi bir sınırlamanın, demokratik toplum düzeni için gereklini­telikte, başka bir ifadeyle güdülen kamu yararı amacını gerçekleştirmekle bir­likte, temelhaklara en az müdahaleye olanak veren ölçülü bir sınırlama nit­eliğinde olup olmadığınınincelenmesi gerekir…” (AYM, E.2007/4, K.2007/81, K.T. 18/10/2007) diyerek, amaca,temel haklara en az müdahaleyle ulaşmayı sağlayacak aracın tercih edilmesi gerektiğinekarar vermiştir.

106.Anayasa Mahkemesinin kararlarına göre ölçülülük, temel hak ve özgürlüklerin sınırlanma amaçlan ile araç arasındaki ilişkiyi yansıtır. Ölçülülük denetimi,ulaşılmakistenenamaçtanyola çıkılarak bu amaca ulaşılmakiçinseçilenaracındenetlenmesidir. Bu sebeple sendikaya üye olmama özgürlüğüne getirilen müdahalelerde,hedeflenen amaca ulaşabilmek için seçilen müdahalenin elverişli, gerekli ve orantılı olupolmadığı değerlendirilmelidir.

107.Bu bağlamda, başvuru konusu olay bakımından yapılacak değerlen­dirmelerin temel ekseni, müdahaleye neden olan BEM-BİR-SEN’e üye olmayan­ların sosyal yardımdanyararlanmaları için anılan Sendikaya üye olanların öde­dikleri aidatın iki katını ödemekzorundabırakılmaları, sendikaya üye olmama özgürlüğünü kısıtlama bakımından”demokratik bir toplumda gerekir ve “ölçülülük ilkesine uygun olup olmadığı olacaktır.

108.Bu çerçevede sendikaya üye olmama özgürlüğüne yapılan müda­halenin, izlenen meşru amaçla orantılı olup olmadığını belirleyebilmek için olayın bütünlüğünebakılarak bu özgürlüğün özüne zarar verilip ve­rilmediğinin değerlendirilmesi gerekir.Sendikaya üye olmama şeklindeki ne­gatif özgürlüğün özüne zarar verecek ve makulolmayan şekilde sendikaya üye olmaya zorlama, ölçüsüz ve orantısız bir müdahale olarakkabuledilebilir.AİHS’in 11. maddesi temelolarak,maddede düzenlenen haklarınkullanılması sırasında kamu makamlarının keyfi müdahalelerine karşıkorunmayıamaçla­maktadır.

109.Somut olayda, sosyal yardım ödemesi yapılmasının temel şartı olarak BEM- BİR-SEN’e üye olunması veya üye olunmasa dahi sendika üyelik aidatının ödenmesiningösterilmesi ve bu aidatın da üye olanların ödediği aidattan yüksek olması nedeniylesendikaya üye olmama özgürlüğüne yapılan müdahalenin ölçülü olup olmadığı ve sendikayaüye olmama özgürlüğünün özüne müdahale niteliğinde olup olmadığı değerlendirilmiştir. “Sosyal Vardım Sözleşmesi” ile verilen sosyal yardımdan faydalanmak için Sendika üyesiolma zorunluluğu bulunmadığı, Sendikaya üye olmayan­ların da bu yardımdanyararlanabilecekleri, bunun için BEM-BİR-SEN üyesi olanların ödediği sendikal aidatınsadece iki katının ödenmesi şartı (sözleşmenin 14. maddesinin (a) bendi gereği sendikayaüye olanlardan sözleşmedeki aylık ödenek tutarından %2, üye olmayanlardan aylık %4 kadarkesinti yapılması şartı) bulunduğu dikkate alındığında, bu şart müdahale edilen hakkın özünüzedele­mediği gibi, ölçüsüz bir müdahale olarak da nitelendirilemez. Zira sosyal yardımdanyararlanmak için anılan Sendikaya üye olma zorunluluğu bulun­mamakta olup, yalnızca üye olanların ödediği sendika aidatının iki katının ödenmesi yeterlidir. Bu durum ise sendikaya üye olmama özgürlüğünün özüne yönelik orantısız ve makul olmayan bir müdahale olarak değerlendirilemez.

110.Yukarıdaki hususlar dikkate alındığında, BEM-BÎR-SEM’e üye olmayanların sosyal yardım sözleşmesinden yararlanmaları için anılan sendi­kaya üye olanların ödedikleriaidatın iki katını ödemeleri şartının sendikaya üye olmama özgürlüğüne yönelik orantısız birmüdahale olmadığı ve bu bağlamda demokratik toplum düzeninin gereklerine ve ölçülülükilkesine aykırı olmadığı kanaatine varılmıştır. Bu sebeplerle başvurucunun Anayasa’nın 51.maddesinde düzenlenen sendikaya üye olmama özgürlüğünün ihlal edilmediğine kararveril­mesi gerekir. Üye Engin Yıldırım bu görüşe katılmamıştır.

RG No :29252 -RG.T.:30.01.2015

B.No: 2013 /1821-K.T :05.11.2014

47.Bu bağlamda, başvuru konusu olay bakımından yapılacak değerlen­dirmelerin temel ekseni, müdahaleye neden olan derece mahkemelerinin ka­rarlarında dayandıkları gerekçelerin ifade özgürlüğünü kısıtlama bakımından “demokratik bir toplumda gerekli” ve “ölçülülük ilkesi”ne uygun olduğunu inandırıcı bir şekilde ortaya koyup koyamadığı olacaktır (benzer yöndeki bir karar için bkz. B. No: 2013/409, 25/6/2014, § 98).

48.AİHM de konuyla ilgili ilk kararlarından itibaren, Sözleşme’nin 10. maddesinin ikinci fıkrasında geçen “gerekli” kavramını Anayasa Mahkemesinin yukarıda anlatılan yaklaşımına (§§, 57-59) benzer bir biçimde açıklamıştır. AİHM’e göre “gerekli” kavramı, “zorlayıcı bir toplumsal ihtiyaç”ı (pressing social need) ima etmektedir (Handyside/Birleşik Krallık, B. No: 5493/72, 7/12/1976, § 48). O halde ifade özgürlüğüne yargısal veya idari bir müdahale­nin, toplumsal bir ihtiyaç baskısını karşılayıp karşılamadığına bakılması gere­kecektir. Bu çerçevede bir müdahale, meşru amaçla orantılı bir müdahale ol­malıdır; ikinci olarak müdahalenin haklılığı için kamu makamlarının göster­dikleri gerekçeler konuyla ilgili ve yeterli olmalıdır (başka bir bağlamda benzer bir değerlendirme için bkz. B. No: 2013/8463, 18/9/2014, § 56).

49.Dolayısıyla, başvurucunun on adetten fazla kitap bulundurmasına izin verilmemesi nedeniyle müdahale edilen ifade özgürlüğü ile oda veya koğuş dü­zeninin sağlanması arasındaki dengenin ölçülü olduğunun kabulü halinde, baş­vurucunun daha fazla kitap bulundurma talebinin reddine ilişkin gerekçelerin inandırıcı, başka bir deyişle ilgili ve yeterli oldukları sonucuna varılabilir (B. No: 2012/1051, 20/2/2014, § 87; B. No: 2013/409, 25/6/2014, § 97).

50.Yapılacak değerlendirmelerde ifade özgürlüğünün “herkes”e tanındı­ğının hatırda tutulması gerekir. Yüksek güvenlikli bir cezaevinde kapatılmış bu­lunan bir hükümlü olan başvurucunun da, herkes gibi, Anayasa’nın 26. maddesi hükmünden yararlanacağı hususu her türlü tartışmanın dışındadır. Bununla be­raber, disiplini bozacak faaliyetleri önlemeye yönelik hukuki düzenlemeler ol­madan bir cezaevinde düzen sağlanması da düşünülemez. Bunlardan başka, bir kimsenin kesinleşmiş bir mahkûmiyet kararına dayanarak cezaevine kapatılma­sındaki amacın, onu özgürlüğünden mahrum etmek yanında, cezasının infazı bit­tikten sonra infaz dönemindeki çalışmalarla yeniden topluma kazandırılması ol­duğu hatırda tutulmalıdır.

51.Son olarak, Anayasa Mahkemesi kendi takdirini davada uygulamadan önce, müdahale ile hak arasında makul bir denge kurma konusunun, öncelikle kamu gücünü kullanan makamlara ait olduğunun belirtilmesi gerekir. Bu konuda devletin bir takdir yetkisi olduğu açıktır. Bu takdir yetkisinin genişliği birçok unsura, özellikle de söz konusu faaliyetin niteliğine ve sınırlamaların amacına bağlı olarak değişmektedir.

52.Somut başvuruya dönecek olursak Ankara 2 Nolu F Tipi Yüksek Gü­venlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda hükümlü olan başvurucu yanında bulun­durduğu kitap sayısının artırılması için Eğitim Kurulu Başkanlığına talepte bu­lunmuştur. Kurul, 31/8/2012 tarihli kararı ile tutuklu ve hükümlülerin yanlarında kütüphaneye ait beş adet ve kendilerine ait beş adet olmak üzere toplam on adet kitap bulundurmalarına müsaade edildiğini, ayrıca bu kitapları her on beş günde bir değiştirebildiklerini belirterek talebi reddetmiştir. Kurul kararına başvurucu­nun şikâyeti üzerine Ankara İnfaz Hâkimliği, hükümlülere yeterince kitap okuma imkânı verildiği, verilen kitapların da yenisi ile değiştirilme olanağının bulunduğu gerekçesiyle şikâyeti reddetmiştir. Anılan karara başvurucunun yap­tığı itiraz ise Ankara 2. Ağır Ceza Mahkemesinin 25/1/2013 tarihli kararı ile red­dedilmiştir.

53.Anayasa Mahkemesinin rolü, başvuruya konu müdahalenin, olgu­ların kabul edilebilir bir değerlendirmesine dayanarak yapıldığı ve keyfi olma­dığının denetlenmesini kapsar. Müdahaleyle elde edilmek istenen amaç ile müdahalenin ağırlığının orantısızlığının açık olduğu bir davada sınırlama ted­birinin gerekli olmadığı sonucuna ulaşılabilir. Buna karşın farklı etkenlerin ka­tılması nedeniyle bu orantının tartılmasının kolay olmadığı bir davada kamu gü­cünü kullanan makamlarca kurulan denge göz önünde bulundurulacaktır.

54.Başvuruya konu olayda cezaevinde oda veya koğuş düzeninin sağ­lanması için her on beş günde bir değiştirmek üzere mahkûmun cezaevi dışın­dan beş kitap getirtmesine müsaade edilmektedir. Somut olayda başvurucunun ifade özgürlüğüne yapılan müdahalenin ağır olduğu söylenemez. Buna karşın müdahalenin önemi ve ağırlığı bir olayın kendine özgü olguları ile yakın ilişki içerisindedir.

55.Bu sebeple başvurucuya, kütüphaneden alabileceği beş kitap ile bir­likte toplam on kitabı aynı anda yanında bulundurmasına müsaade edilmek su­retiyle yapılan sınırlandırmanın başvurucu üzerindeki etkisinin de değerlendiril­mesi gerekmektedir. Başvurucu kitap sınırlaması nedeniyle araştırma ve ince­lemelerinin engellendiğini ileri sürmektedir. Buna karşın başvurucu araş­tırma ve incelemelerinin kapsamı ve mahiyeti hakkında herhangi bir açıklama yapmamıştır.Başvurucunun daha fazla sayıda kitap bulundurma talebi ise hü­kümlülere yeterince kitap okuma imkânı verildiği ve verilen kitapların da her on beş günde bir kez yenisi ile değiştirilme olanağının bulunduğu gerekçesiyle reddedilmiştir. Üstelik başvurucu, kitap sayısı dışında kitaba erişiminin engel­lendiği yönünde bir şikâyette de bulunmamıştır.

56.Yukarıdaki hususlar dikkate alındığında, yüksek güvenlikli cezaevinde hükümlü olarak bulunan başvurucunun odasında bulundurduğu kitap sayısının on ile sınırlandırılması ile elde edilmek istenen oda ve koğuş düzeninin sağlanması amacına ulaşmak için yapılan sınırlama işleminin ölçülü olmadığı söylenemez. Bu sebeplerle başvurucunun Anayasa’nın 26. mad­desinde güvence altına alınan ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine yönelik şikâye­tinin reddine karar verilmesi gerekir.

12- Kararların Gerekçeli Olması

Balyoz

RG No :29051 -RG.T. : 05.07.2014 Balyoz

B.No : 2013 /7800 -K.T: 18.06.2014

30.Anayasa’daki hakların etkili bir biçimde korunması için, davaya bakan mahkemelerin Anayasa’nın 36. maddesine göre “tarafların dayanakla­rını, iddialarını ve delillerini etkili bir biçimde inceleme görevi” vardır (benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Dulaurans/Fransa,B. No: 34553/97, 21/3/2000,§33). AİHM içtihatlarına göre bir mahkemenindavayayakla­şımı,başvurucularıniddialarına yanıtvermektenve başvurucularıntemelşikayetleriniincelemekten kaçınmalarınaneden olması halinde Sözleş­me’nin 6. maddesi davanın düzgün bir biçimde incelenmesi hakkı bakımın­dan ihlal edilmiş olur (bkz. Kuznetsov/ Rusya, B. No: 184/02,11/4/2007, §§ 84-85).

31.Öte yandan mahkemelerin,başvurucuların önemli bazı iddialarına yanıt vermemiş olması, kişinin iddialarının incelenmesi hakkının yanında, adil yargılanma hakkının önemli gerekliliklerinden biri olan mahkemelerin kararı gerekçelendirme yükümlülüğü ile de ilişkilidir. Zira bir muhakemede usule ilişkin koruma sağlayan adil
yargılanma hakkının önemli unsurlarından biri olan gerekçeli karar hakkı da kişilerin adil bir şekilde yargılanmalarını sağlamayı ve denetlemeyi amaçla­maktadır.

32.Nitekim AnayasaMahkemesi önceki kararlarında, Anayasa’nın, bütün mahkemelerin hertürlükararlarının gerekçeli olarakyazılmasını ifadeeden 141. maddesinin, adil yargılanma hakkının kapsamının belirlenmesinde gözetilmesi gerektiğini belirtmiştir (bkz. B. No: 2013/3351,18/9/2013, § 49).

33.Derece Mahkemeleri, kararların yapısı ve içeriği ile ilgili olarak geniş bir takdir yetkisine sahiptirler. Özellikle taraflarca ileri sürülen kanıt­ların kabulü ve değerlendirilmesiönceliklederece mahkemelerinin görevidir (bkz.Van Mechelen ve Diğerleri/Hollanda, B. No: 21363/93, 21364/93, 21427/93 ve 22056/93, 23/4/1997, § 50). Bu nedenle, açıkça keyfi olma­dıkça, belirli bir kanıt türünün kabul edilebilir olup
olmadığına, değerlendirme şekline veya aslında başvurucunun suçlu olup olma­dığına karar vermek, Anayasa Mahkemesinin görevi değildir (benzer değerlen­dirmeler için bkz. Garda Ruiz/İspanya, B.No. 30544/96,21/1/1996, § 28).

34.Buna karşınmahkemeler,”kararlarını hangi temele dayandır­dıklarını yeterince açık olarak belirtme'” yükümlülüğü altındadırlar. Bu yükümlülük, tarafların temyiz hakkını kullanabilmeleri için gerekli olmasının yanı sıra (bkz. Hadjıanastassıou/ Yunanistan, B. No: 12945/87, 16/12/1992, § 33), tarafların, muhakeme sırasında ileri sürdükleri iddialarının kurallara uygun bir biçimde incelenip incelenmediğini bilmeleri ve ayrıca demokratik bir toplumda, toplu­mun kendi adına verilen yargı kararlarının sebeplerini öğrenmelerinin sağlan­ması için de gereklidir.

35.Mahkemelerin bu yükümlülüğü, yargılamada ileri sürülen her türlü iddia ve savunmaya, karar gerekçesinde ayrıntılı şekilde yanıt verilmesi şeklinde anlaşılamaz (bkz. B. No: 2013/1213, 4/12/2013, § 26). Bu nedenle, bir kararda tam olarak hangi unsurların bulunması gerektiği, davanın niteliğine ve koşulla­rına bağlıdır. Bununla birlikte muhakeme sırasında açık ve somut bir biçimde öne sürülen iddia ve savunmaların davanın sonucuna
etkili olması, başka bir deyişle davanın sonucunu değiştirebilecek nitelikte bulunması halinde, davayla doğrudan ilgili olan bu hususlara mahkemelerce makul bir gerekçe ile yanıt verilmesi gerekir.

36.Ayrıca, insan haklarına ilişkin güvencelerin soyut ve teorik olarak değil, uygulamada ve etkili bir şekilde sağlanması gerekir. Buna göre, mahke­melerin ileri sürülen iddia ve savunmalara şeklen cevap vermiş olmaları ye­terli olmayıp, iddia ve savunmalara verilen cevapların dayanaksız olmaması, mantıklı ve tutarlı olması da gerekir. Diğer bir
ifadeyle mahkemelerce belirtilen gerekçeler, davanın şartları dikkate alın­dığında makul olmalıdır.

37.Makul gerekçe, davaya konu olay ve olguların mahkemece nasıl nitelendirildiğini, kurulan hükmün hangi nedenlere ve hukuksal düzenlemelere dayandırıldığını ortaya koyacak, olay ve olgular ile hüküm ara­sındaki bağlantıyı gösterecek nitelikte olmalıdır (bkz. B. No: 2013/1235, 13/6/2013, § 24). Gerekçelendirme, davanın sonucuna etkili olay, olgu ve ar­gümanları açıklamak yükümlülüğü olmakla birlikte, bu
şekildekigerekçelendirmenin mutlakadetaylıolmasışartdeğildir.Ancak gerekçelendirmenin, iddia ve savunmadan birinin diğerine üstün tutulma se­bebinin ve bu kapsamda davanın taraflarınca gösterilen delillerden karara dayanak olarak alınanların mahkemelerce kabul edilme ve diğerlerinin red­dedilmesi hususunda, makul dayanakları olan bir bilgilendirmeyi sağlayacak ölçü ve özene sahip olması gerekmektedir.

38.Zira bir davada tarafların, hukuk düzenince hangi nedenle haklı veya haksızgörüldüklerini anlayıp değerlendirebilmeleri için usulüne uy­gun şekilde oluşturulmuş, hükmün içerik ve kapsamı ile bu hükme varılırken mahkemenin neleri dikkate aldığı ya da almadığını gösteren, ifadeleri özenle seçilmiş ve kuşkuya yer vermeyecek açıklıktaki bir
gerekçe bölümünün ve buna uyumlu hüküm fıkralarının bulunması “gerek­çeli karar hakkı yönünden zorunludur.

39.Aksi bir tutumla, mahkemenin, davanın sonucuna etkili olduğunu kabul ettiği bir husus hakkında “ilgili ve yeterli bir yanıt” vermemesi veya yanıt veril­mesini gerektiren usul veya esasa dair iddiaların cevapsız bırakılmışolması bir hak ihlaline neden olabilecektir.

40.Başvurucular somut davada, bir gazeteci tarafından Cumhuriyet Sav­cılığına teslim edilen 11,16 ve 17 no.lu CD’ler ile Gölcük Donanma Komutanlı­ğında bulunan 5 nolu hard disk ve Eskişehir’de bir sanığın evinde bulunan flash bellekte yer alan di­jital verilerin sahte olarak oluşturulduklarını, bu verilerde pek çok manipülasyon yapıldığım, savunma tarafınca yurtiçi ve yurtdışındaki çeşitli üniversite ve bağımsız kuruluşlardan al­man bilirkişi
raporlarında mahkûmiyet kararının temel dayanağı olan dijital verilerdeki mani pülasyonların ortaya konulduğunu ve dijital veriler üzerinde iki bine yakın çelişkinin ortaya çıkartıldığım, buna rağmen İlk Derece Mahkemesi ve Yargıtay’ın bu rapor­ları dikkate almadığını ve dikkate almama nedenlerinin makul bir gerekçeyle izah etmediklerini ileri sürmüşlerdir.

41.Başvurucuların, esas olarak sanıklardan elde edilmemiş, Türk Si­lahlı Kuvvetlerinde bulunan bir bilgisayarda hazırlandığı kanıtlanamamış, za­man, mekan vemuhteva çelişkileri bulunan ve bu sebeple esas itibariyle sahte olarak oluşturulmuş dijitalbelgelere dayanarak suçlandıkları yolundaki savun­malarına karşı Mahkemenin aşağıdaözetlenen gerekçelerinin makul, başka bir deyişle yeterince açık ve yeterli olup olmadığınıntespiti için başvurucular tara­fından sunulan bilirkişi raporları ve uzman mütalaalarınındenetlenebilir, makul yanıtının verilmesi gerekir (bkz. gerekçeli karar, s.874-904).

58.Tarafsızlığı, keyfiliği, denetimden kaçmayı ve perdelemeyi önlemek için mahkemeler, kararın verilmesine neden olan temelleri yeterince açık ola­rak belirtmekleyükümlüdürler. Mahkemelerin yargılama süresince kendile­rine iletilen her iddia ve talebigözetme zorunda olmadıkları biçimindeki ser­besti, kararın verilmesine neden olan temellereasgari açıklıkta değinilmesi görevini ortadan kaldıracak şekilde yorumlanamaz.

66.AİHM,bilirkişiraporlarının kapsamınıoldukça genişbirşekildeyorumlamaktadır. Bilirkişi raporlarının yazılı ya da sözlü olabileceği gibi inceleme konularıaçısından da bilimsel, teknik ya da olay analizleri şeklinde olabileceğini kabul etmektedir(Khodorkovskiy ve Lebedev/Rusya, B. No: 11082/06,13772/05, 25/7/2013, § 717).

68.Anayasa Mahkemesinin görevi herhangi bir davada bilirkişi raporu veya uzman mütalaasının gerekli olup olmadığına karar vermek değildir. Sa­vunma makamınıntanık dinletme taleplerinin gerekliliği ya da bilirkişi raporu benzeri delillerin kabuledilebilirliği ve değerlendirilmesi hususları derece mah­kemelerinin yetkisi dahilindedir {bkz.S.N./İsveç, B. No: 34209/96, 2/7/2002, § 44). AİHM’e göre, derece mahkemeleri, Sözleşmeile uyumlu olmak koşuluyla, somut davadaki maddi gerçeğin ortaya çıkmasına yardımcıolmayacağını değerlendirdiği savunma tanıklarının dinlenmesi talebini reddedebilir (bkz.Huseyn ve Diğerleri/Azerbaycan, B. No: 35485/05, 45553/05, 35680/05 ve 36085/05,26/7/2011, § 196).

70.Kural olarak, bilirkişilerin sunduğu rapor ve mütalaalar derece mah­kemeleri açısından bağlayıcı olmamakla birlikte, İlk Derece Mahkemesi tarafın­dan esasa ilişkindeğerlendirmeler yapılırken Cumhuriyet Savcısı tarafından su­nulan bilirkişi raporlarınınbelirleyici bir etkisi olmuştur. Başka bir deyişle somut davada İlk Derece Mahkemesi,yalnızca Cumhuriyet Savcısı tarafından sunu­lan bilirkişi raporlarına itibar etmiş, bu raporlara karşın başvurucuların sa­vunmalarının bir parçası olarak sundukları bilirkişi rapor ve uzman görüşleri ise dikkate alınmamıştır. Mahkeme ayrıca başvurucuların, mahkumiyet kararı­nın dayanağı olan dijital verilerin gerçeği yansıtmadığı iddialarınıdeğerlendir­mek üzere mahkemenin bilirkişi heyeti tayin etmesi ve rapor aldırması yönün­deki taleplerini de yeterli olmayan gerekçe ile reddetmiştir.

72.Açıklanan nedenlerle, dijital delillerin değerlendirilmesine ilişkin şi­kayetler yönünden, başvurucuların sundukları bilirkişi raporları ve uzman mütalaalarının İlk Derece Mahkemesincekabul edilmemesivebukonularda Mahkemecebilirkişiincelemesi yaptırılması yolundaki taleplerinin de yetersiz gerekçelerle reddedilmesi, “gerekçeli karar hakkına” ve “silahların eşitliği” ilkesine aykırı olduğundan, Anayasa’nın 36. Maddesinde güvence altına alı­nan adil yargılanma hakkı ihlal edilmiştir.

1. Tanık Dinlenmesi Talepleri Yönünden

75.AİHS’nin 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (d) bendinde, sanığın iddia tanıklarını sorguya çekme veya çektirme hakkı güvence altına alınmıştır. Kovuşturmasırasında bütün kanıtların tartışılabilmesi için, kural olarak bu ka­nıtların aleni bir duruşmadave sanığın huzurunda ortaya konulması gerekir. Bu kural istisnasız olmamakla birlikte, eğerbir mahkûmiyetsadeceveya belirleyiciölçüde,sanığınsoruşturma veya yargılamaaşamasında sorgulama veya sor­gulatma imkânı bulamadığı bir kimse tarafından verilenifadeleredayandırıl­mışise,sanığınhaklanAİHS’nin6.maddesindekigüvencelerle bağdaşmaya­cak ölçüde kısıtlanmış olur (B. No: 2013/99, 20/3/2014, § 46).

76.Mahkemeler, somut davadaki maddi gerçeğin ortaya çıkmasına yar­dımcı olmayacağını değerlendirdiği savunma tanıklarının dinlenmesi talebini reddedebilir(Huseynve diğerleri/Azerbaycan, B. No: 35485/05, 45553/05,35680/05 ve 36085/05,26/7/2011, §196).

77.Tanıkların dinlenmek üzere çağırılmasının uygunolup olmadığının değerlendirilmesi kural olarak derece mahkemelerinin takdir yetkisi dahilin­dedir. Dolayısıyla bir sanığın bazı tanıkları dinletemediğinden şikâyet etmesi yeterli olmayıp, ayrıca bu tanıkların dinlenmesinin niçin önemli olduğunu ve gerçeğin ortaya çıkması içinniçin gerekli olduğunu açıklamak suretiyle tanık dinletme talebini desteklemelidir (B. No:2013/99,20/3/2014, §54).

78.Adil yargılanma hakkı bireylere dava sonucunda verilen kararın değil, yargılama sürecinin ve usulünün adil olup olmadığını denetletme imkânı verir. Bu nedenle,bireysel başvuruda adil yargılanmaya ilişkin şikâyetlerin incelene­bilmesi için başvurucununyargılama sürecinde haklarına saygı gösterilmedi­ğine, bu çerçevede yargılama sürecindeiddia makamının sunduğu deliller ve gö­rüşlerden bilgi sahibi olamadığı veya bunlara etkilibir şekilde itiraz etme fırsatı bulamadığı, kendi delillerini ve iddialarını sunamadığı ya dauyuşmazlığın çö­züme kavuşturulmasıyla ilgili iddialarının derece mahkemesi tarafındandinlen­mediği veya kararın gerekçesiz olduğu gibi, mahkeme kararının oluşumuna se­bep olanunsurlardan değerlendirmeye alınmamış eksiklik, ihmal ya da açık key­filiğe ilişkin biriddianın dayanaklarıyla ileri sürülmüş olması gerekir (B. No: 2013/2767,2/10/2013, § 22).

79.Yargılama makamları yargılamanın taraflarınca ileri sürülen iddiaları ve gösterdikleri delilleri gereği gibi incelemek zorundadır. Bununla birlikte, be­lirli bir davayailişkin olarak delilleri değerlendirme ve gösterilmek istenen deli­lin davayla ilgili olupolmadığına karar verme yetkisi esasen derece mahkeme­lerine aittir. Mevcut yargılamadageçerli olan delil sunma ve inceleme yöntem­lerinin adil yargılanma hakkına uygun olupolmadığını denetlemek Anayasa Mahkemesinin görevi kapsamında olmayıp, Mahkemeningörevi başvuru ko­nusu yargılamanın bir bütün olarak adil olup olmadığınındeğerlendirilme­sidir (B. No: 2013/1213,4/12/2013, § 27).

80.Genel anlamda hakkaniyete uygun bir yargılamanın yürütülebilmesi için “silahların eşitliği” ve “çelişmeli yargılama” ilkeleri ışığında, taraflara iddi­alarını sunmakhususunda uygun olanakların sağlanması şarttır. Taraflara tanık delili de dâhil olmak üzeredelillerini sunma ve inceletme noktasında uygun imkânların tanınması gerekir. Bu anlamda,delillere ilişkin dengesizlik veya hak­kaniyetsizlik iddialarının yargılamanın bütünü ışığındadeğerlendirilmesi gerekir (B. No: 2013/1213,4/12/2013, § 27).

86.Ayrıca 1. Ordu Komutanlığı merkezli bir yapılanmanın darbe amacına yönelik faaliyetlerinin Genelkurmay Başkanlığı ve Kara Kuvvetleri Komutanlı­ğınca öğrenildiği veteşebbüs edilen suça engel olunduğu kabul edildiğine göre, toplanan kanıtlara göre tanıkolarakdinlenmesitalepedilenanılan görevdekikişilerinbeyanlarınınkararaetkisibulunmadığı gerekçesi makul değildir.

88.Başvurucuların tanık olarak çağrılmalarını istedikleri kişilerin, göster­dikleri tutum ve görevleri kapsamında yaptıkları işlemlerle suçun işlenmesini engellediklerininkabul edilmesi karşısında, bu kişilerin beyanları sadece sanık­lar lehine sonuç doğuracaktanık beyanı olmanın ötesinde bir delil niteliği taşı­maktadır. Bu nitelikteki bir delilinyargılama bakımından belirleyici özelliği dik­kate alındığında aleni bir duruşmada vesanıkların huzurunda ortaya konulması gerekir.

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2012 /1108-K.T: 16.07.2014

104.Bir kişinin gerekçeden tamamen yoksun bir yargı kararıyla tutuklan­ması ve tutukluluğun uzatılması kabul edilemez (Benzer yöndeki AİHM kararlarıiçinbkz: Nakhmanovich/Rusya, B. No: 55669/00, 2/3/2006, § 70; Belevitskiy’Rusya, B. No:72967/01, 1/3/2007, § 91). Bununla beraber tutukluluğu meşru kılan gerekçeler gösterilerekbir zanlı ya da sanığın tutuklan­masının keyfi olduğunu söylemek mümkün değildir. Ancakaşırı derecede kısa gerekçelerle ve hiçbir yasal hüküm gösterilmeden tutuklama kararı vermek ya da tutukluluğu devam ettirmek bu çerçevede değerlendirilmemelidir (Benzer yöndeki AİHM karan için bkz: Mooren/Almanya [BD], B. No: 11364/03,9/7/2009, § 79).

105.İtiraz veya temyizmerciinin, itirazveya temyizincelemesinekonu mahkeme kararına ve bu karardaki gerekçelere katıldığı durumlarda, buna ilişkin kararınıayrıntılı olarak gerekçelendirmemesi, kural olarak, gerekçeli karar hakkına aykırılık teşkiletmez (Benzer yöndeki AİHM karan için bkz: Garda Ruiz/İspanya, B. No: 30544/96,21/1/1999, §26).

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /2738 -K.T: 16.07.2014

80.Mahkeme kararlarının gerekçeli olması, kanun yoluna başvurma olanağını etkili kullanabilmek ve mahkemelere güveni sağlamak açısından, hem tarafların hemkamununmenfaatiniilgilendirmekte olup, kararınge­rekçesihakkında bilgisahibiolunmaması, kanun yoluna müracaat imkânını da işlevsiz hale getirecektir. Bu nedenlemahkeme kararlarının dayanakları­nın yeteri kadar açık bir biçimde gösterilmesi zorunludur (B.No. 2013/1780,20/3/2014, § 67).

81.Mahkemekararlarınıngerekçeliolmasıadilyargılanmahakkının unsurlarından birisi olmakla beraber, bu hak yargılamada ileri sürülen her türlü iddia vesavunmaya ayrıntılı şekilde yanıt verilmesi şeklinde anlaşılamaz. Bu nedenle, gerekçegösterme zorunluluğunun kapsamı kararın niteliğine göre değişebilir. Bununla birliktebaşvurucunun ayrı ve açık bir yanıt verilmesini gerektiren usul veya esasa dair iddialarınıncevapsız bırakılmış olması bir hak ihlaline neden olacaktır. Bunun yanı sıra, kanun yolumahkemelerince verilen karar gerekçelerinin ayrıntılı olmaması da bu hakkın ihlal edildiğişeklinde yo­rumlanmamalıdır. Kanun yolu mahkemelerince verilen bu tür kararların, ilkde­rece mahkemesi kararlarında yer verilen gerekçelerin kabul edilmiş olduğu şek­lindeyorumlanması uygun olup, bu durumda, üst dereceli mahkeme tarafından önceki mahkemekararının gerekçesinin benimsendiği kabul edilmelidir (B.No. 2013/1213,4/12/2013, § 26)

86.Biranayasalhakkınihlaliiddiasınıiçermeyen,yalnızcaderece mahkemelerinin kararlarının yeniden incelenmesi talep edilen başvuruların açıkçadayanaktan yoksun ve Anayasa ve Kanun tarafından Mahkemenin yetkisi kapsamı dışındabırakılan hususlara ilişkin olduğu açıktır. Bu kapsamda, bireysel başvuruya konu davadakiolaylarınkanıtlanması,hukukkurallarınınyorumlan­masıveuygulanması,yargılamasırasında delillerin kabul edilebilirliği ve değer­lendirilmesi ile kişisel bir uyuşmazlığa derecemahkemeleri tarafından getirilen çözümün esas yönünden adil olup olmaması, bireyselbaşvuruincelemesindede­ğerlendirmeyetabi tutulamaz.Anayasada yeralan hak veözgürlükler ihlal edil­mediği sürece ve bariz takdir hatası içermedikçe derecemahkemelerinin kararlarındaki maddi ve hukuki hatalar bireysel başvuru incelemesinde elealı­namaz. Bu çerçevede, derece mahkemelerinin delilleri takdirinde bariz bir takdir hatasıbulunmadıkça Anayasa Mahkemesinin bu takdire müdahalesi söz konusu olamaz (B. No.2012/1027, 12/2/2013, §§ 25-26).

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /5274-K.T: 16.07.2014

87.Tutuklamatedbirinekişilerinsuçluluğuhakkındakuvvetlibelirti bulunmasının yanı sıra bu kişilerin kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veyadeğiştirilmesiniönlemek maksadıyla başvurulabilir.Başlangıçtakibututuklamanedenleri belli bir süreye kadar tutukluluğun devamı için yeterli görü­lebilirse de bu süregeçtikten sonra, uzatmaya ilişkin kararlarda tutuklama ne­denlerinin hâlâ devam ettiğiningerekçeleriyle birlikte gösterilmesi gerekir. Bu gerekçeler “ilgili” ve “yeterli” görüldüğütakdirde, yargılama sürecinin özenli yürütülüp yürütülmediği de incelenmelidir. Davanınkarmaşıklığı, organize suçlara dair olup olmadığı veya sanık sayısı gibi faktörler sürecinişleyişinde gösterilen özenin değerlendirilmesinde dikkate alınır. Tüm bu unsurların birliktedeğerlendirilmesiyle sürenin makul olup olmadığı konusunda bir sonuca ulaşıla­bilir (B. No:2012/1137,2/7/2013, §63).

90.Bir kişinin gerekçeden tamamen yoksun bir yargı kararıyla tutuklan­ması ve tutukluluğun uzatılması kabul edilemez. Bununla beraber tutukluluğu meşru kılan gerekçelergösterilerek bir zanlı ya da sanığın tutuklanmasının keyfi olduğunu söylemek mümkündeğildir. Ancak aşırı derecede kısa gerekçelerle ve hiçbir yasal hüküm gösterilmedentutuklama kararıvermek yada tutukluluğudevamettirmekbuçerçevededeğerlendirilmemelidir (B. No: 2014/85,3/1/2014, § 46).

91.İtiraz veya temyiz merciinin, itiraz veya temyiz incelemesine konu mahkeme kararma ve bu karardaki gerekçelere katıldığı durumlarda, buna ilişkin kararını ayrıntılıolarak gerekçelendirmemesi, kural olarak, gerekçeli karar hakkına aykırılık teşkil etmez(B.No: 2014/85,3/1/2014, §46).

RG No :29136-RG T. : 01.10.2014

B.No : 2013 /4495-K.T: 17.07.2014

47.Kanun yolu mahkemelerince verilen karar gerekçelerinin ayrıntılı ol­maması, ilk derece mahkemesi kararlarında yer verilen gerekçelerin onama ka­rarlarında kabul edilmişolduğu şeklinde yorumlanmakla beraber (B. No: 2012/1269, 8/5/2014, § 53), başvurucularındile getirmesine rağmen ilk derece mahkemesinin de tartışmadığı esaslı hususlara ilişkintemyizbaşvurularıyla başvurucularınusulihaklarınınihlaledildiğineyönelik somutşikâyetlerinin temyiz incelemesinde tartışılmaması gerekçeli karar hakkının ihlali olarakgö­rülebilir (B. No: 2012/603, 20/2/2014, § 49).

55.Yargılama makamları yargılamanın taraflarınca ileri sürülen iddiaları vegösterdikleri delilleri gereği gibi incelemek zorundadır. Bununla birlikte, be­lirli bir davayailişkin olarak delilleri değerlendirme ve gösterilmek istenen deli­lin davayla ilgili olupolmadığına karar verme yetkisi esasen derece mahkeme­lerine aittir (Benzer yöndeki AİHMkararı için bkz. Barbera Messegue ve Jabardo/İspanya, B.No:10590/83, 6/12/1988, § 68). Mevcut yargılamada geçerli olan delil sunma ve inceleme yöntemlerinin adil yargılanma hakkına uygun olup olmadığını denetlemek Anayasa Mahke­mesinin görevi kapsamındaolmayıp, Mahkemenin görevi başvuru konusu yargılamanın bütünlüğü içinde adil olupolmadığının değerlendirilmesidir. Genel anlamda hakkaniyete uygun bir yargılamanınyürütülebilmesi için silah­ların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkeleri ışığında, taraflaraiddialarım sunmak hususunda uygun olanakların sağlanması şarttır. Taraflara tanık delili dedâhil olmak üzere delillerini sunma ve inceletme noktasında da uygun imkânların ta­nınmasıgerekir. Bu anlamda, delillere ilişkin dengesizlik veya hakkaniyetsizlik iddialarının dayargılamanın bütünü ışığında değerlendirilmesi gerekir (B. No: 2013/1213, 4/12/2013, § 27).

57.Görüldüğü üzere başvurucu tarafından açılan alacak davasında, baş­vurucunun avans olarak davalıya ödeme yaptığı kabul edilmesine ve Mahkemece somut delillere dayalıolarak 8/6/2010 tarihinde davanın kabulüne kararve­rilmesine rağmen, bu kararınbozulmasından sonra, davalı TOKİ’nin, avans ödemesinin taksitlerden mahsup edildiğisavunması yeterince açıklığa kavuştu­rulmadan, varsayım üzerine davanın reddine kararverildiği anlaşılmıştır. Dola­yısıyla Mahkemenin, davanın kabulüne dair ilk kararında vardığı sonucun tam tersi bir sonuca varsayımla ulaşması ve bunu ikna edici şekilde gerekçelendirememesi adil bir yargılama olmadığını göstermektedir. Başvu­rucu, tüketilmesi gereken ve etkili kanun yolu olan temyiz yolunda da aynı iddiayı dile getirmiş ise de Yargıtay kararında da bu iddia karşılanmamış ve Derece Mahkemesinin iddiayı cevapsızbırakması tutumu aynen kabul gör­müştür. Bu şekilde, başvurucunun Göçmen KonutlarıProjesi kapsamında avans olarak yaptığı ödemenin, davalı TOKİ’nin savunmasıdoğrultusunda taksitlerden mahsup edilip edilmediği yeterince tartışılmamış, tarafların iddiave savunmaları karşılanmamıştır. Bu nedenle, yargılama süreci bir bütün olarakdeğerlendirildiğindebaşvurucunungerekçeli kararhakkının ihlal edildiği so­nucunavarılmıştır.

RG No :29064-RG.T. : 18.07.2014

B.No : 2011/1269 -K.T:08.05.2014

53.Kanun yolu mahkemelerince verilen karar gerekçelerinin ayrıntılı ol­maması, ilk derece mahkemesi kararlarında yer verilen gerekçelerin onama ka­rarlarında kabul edilmişolduğu şeklinde yorumlanmakla beraber (bkz. Garda Ruiz/İspanya, B. No: 30544/96,21/1/1999, § 26) başvurucuların dile getirmesine rağmen ilk derece mahkemesinin detartışmadığı esaslı hususlara ilişkin temyiz başvurularıyla başvurucuların usuli haklarınınihlal edildiğine yönelik somut şikâyetlerinin temyiz incelemesinde tartışılmaması gerekçelikarar hakkının ih­lali olarak görülebilir (B. No: 2012/603, 20/2/2014, § 49).

56.Görüldüğü üzere, aleyhine açılan alacak davasında başvurucu tarafın­dan borçlu olmadığını ifade eden ve buna ilişkin asıl iddia olarak dayanılan mec­buri hizmetyükümlülüğünün çalıştığı kuruma aktarılmasının yapılması ve yapı­lan düzenleme uyarıncabu talep için süre şartının bulunmadığı itirazlarının sadece bilirkişi raporundadeğerlendirildiği, bilirkişinin uyuşmazlığın çözümü için mahkemeye yardımcı olmaktanbaşka bir görevinin bulunmadığı ve hazır­ladığı raporun yargı kararı niteliği taşımadığı açıkolduğundan, mahkeme ka­rarında tartışılmayan ve gerekçelendirilmeyen başvurucununiddiasının bilir­kişi raporunda dile getirilmiş olması dolayısıyla karşılanmış olduğununkabu­lünün mümkün olmadığı, kararın temyiz aşamasında da aynı iddia ileri sürül­müşolmasına rağmen temyiz hakkında verilen kararda da bu hususa ilişkin bir gerekçeye yerverilmediği görülmektedir.

57.Bu durumda, başvurucunun ayrı ve açık bir yanıt verilmesini gerek­tiren, uyuşmazlığın çözümü için esaslı bir iddia olan mecburi hizmet yüküm­lülüğünün çalıştığıkuruma aktarılabileceği ve bunun için süre şartının bu­lunmadığı iddiası, İlk DereceMahkemesi kararında tartışılmamış ve karşılan­mamıştır. Başvurucu, tüketilmesi gereken veetkili kanun yolu olan temyiz yo­lunda da aynı iddiayı dile getirmiş ise de Yargıtay kararındada bu iddia karşı­lanmamış ve İlk Derece Mahkemesinin iddiayı cevapsız bırakması tutumuay­nen kabul görmüştür. Bu nedenle, yargılama süreci bir bütün olarak değer­lendirildiğindebaşvurucunun gerekçeli karar hakkının ihlal edildiği sonu­cuna varılmıştır.

RG No :29052 -RG.T. : 06.07.2014

B.No : 2013 /409 -K.T: 25.06.2014

118.Gerekçe gösterme ödevinin kapsamı, kararın niteliğine göre değişir ve bu ödevin kapsamı somut olayın içerisinde bulunduğu koşulların değer­lendirilmesiylebelirlenebilir.Anayasa’nın141.maddesinin dördüncü fıkrasımahkemeleri verdiklerikararlar için gerekçe göstermekle yükümlü tutmakla bir­likte, bu yükümlülük, her iddiayaayrıntılı bir yanıt vermenin gerekli olduğu şek­linde anlaşılamaz (Benzer yöndeki AİHMkararı için bkz. Garcia Ruiz/İspanya, B.No: 30544/96, 21/1/1999, § 26).

119.Gerekçeli karar hakkı, hem ilk derece mahkemesi hem de itiraz ve temyiz mahkemesi kararları içingeçerlidir. Ancaküstmahkemelerolantemyizveitirazmercilerinin karar gerekçelerinin ayrıntılı olması zorunlu değildir. Tem­yiz ve itiraz merciininyargılamayı yapan mahkemenin kararıyla aynı fikirde ol­ması ve bunu ya aynı gerekçeyi kullanarak ya da basit bir atıfla kararına yansıt­ması yeterlidir. Burada önemli olan husus, temyiz ve itiraz merciinin bir şekilde itirazda dile getirilmiş ana unsurları incelediğini, derece mahkemesinin kararını inceleyerek onadığını ya da bozduğunu göstermesidir (B. No:2013/3351, §50, 18/9/2013).

120.Başvuruya konu kitabın toplatılmasına ilişkin TMK 10. Madde ile Görevli İstanbul 2 No.lu Hâkimliğin el koyma kararında Mahkeme, el koyma kararını; söz konusukitabın yazarının silahlı terör örgütü kurma ve yönetme su­çundan hükümlü Abdullah Öcalanolması, kitabın kapağında Irak, İran ve Tür­kiye topraklarında bir bölgenin ayrılarak içininyazılarla belirginleştirilmesi ve kitabın 173, 178, 276, 278, 284, 304, 307, 312, 324, 327,359, 391, 408, 412 ve devamı sayfalarında silahlı terör örgütü PKK’nın propagandasınınyapılması şek­linde üç ayrı gerekçeye dayandırmıştır (bkz. § 14). İtiraz mercii olan TMK 10. Madde ile Görevli İstanbul 3 No.lu Hâkimliği ise itirazı, herhangi bir so­mut gerekçe belirtmeksizin “suçun vasıf ve mahiyeti, “kuvvetli suç şüphesini gösteren olguların oluşu”,”mevcut delil durumu” gibi genel geçer ifadelerle reddetmiştir (bkz. § 16, 17).

121.Başvuru konusu kitaba el konulması kararı bir koruma tedbiri niteli­ğindedir. El koyma kararının gerekçesinin yeterli olup olmadığını değerlendi­rirken maddi gerçeğe ulaşabilmek ve sonuçta verilen kararların uygulanabilme­sini sağlamak amacıyla başvurulan koruma tedbirlerinin geçici olduklarını da göz önüne almak gerekir. Bu davada daha esaslı
ve ikna edici gerekçelerin olması arzu edilebilir olmakla birlikte, ilk derece hâkimliğinin el koyma kararında ilerisürülen gerekçeler ile itiraz merci­ininilk derece hâkimliğin gerekçelerini benimseyen kararında yeterli ge­rekçe bulunmadığı da söylenemez.

122.Açıklanan nedenlerle, bir bütün olarak değerlendirildiğinde, gerek­çeli karar hakkı yönünden Anayasa’nın 36. maddesinin ihlal edilmediği sonu­cuna ulaşılmıştır.

RG No :29051 -RG.T. : 05.07.2014

B.No : 2014 /256 -K.T :25.06.2014

119.Bu aşamada kamu gücünü kullanan organların ayrıcalıklı mua­meleyi haklı ve objektif gerekçeye dayandırması, somut olayın koşullarında başörtüsü takmayan tüm kadınavukatlar duruşmalara girebiliyorken yalnızca başörtülü olması nedeniyle başvurucununduruşmalara alınmamasındaki zor­layıcı toplumsal sebeplerin gösterilmesi gerekir.

RG No :28996 -RG.T. : 10.05.2014

B.No : 2012 /1034 -K.T: 20.03.2014

32.Anayasa’nın 36. maddesinin birinci fıkrasında, herkesin yargı organ­larına davacı ve davalı olarak başvurabilme ve bunun doğal sonucu olarak da iddia, savunma veadil yargılanma hakkı güvence altına alınmıştır. Anılan mad­deyle güvence altına alınan hakarama özgürlüğü, kendisi bir temel hak niteliği taşımasının ötesinde, diğer temel hak veözgürlüklerden gereken şekilde yarar­lanılmasını ve bunların korunmasını sağlayan en etkiligüvencelerden biridir. Bu bağlamda Anayasa’nın, bütün mahkemelerin her türlü kararlarının gerekçeli olarak yazılmasını ifade eden141. maddesinin de, hak arama hürriyetinin kapsamının belirlenmesinde gözetilmesi gerektiği açıktır (B. No: 2013/307, 16/5/2013, § 30).

33.Anayasanın 141. maddesinde güvence altına alman gerekçeli karar hakkı, mahkeme kararlarında kararlarındayandığı hukukigerekçenin yeterliaçıklıktagösterilmesini gerektirir. Bununla birlikte mahkeme kararlarının gerek­çesinde tarafların tümiddialarının ayrıntılı bir biçimde tartışılması zorunluluğu bulunmamaktadır. Gerekçeninayrıntısı davanın niteliğine göre değişmekle bir­likte kararın hüküm kısmına dayanakoluşturacak hukuki bir gerekçenin kısa ve özet de olsa bulunmasının zorunlu olduğu açıktır.

34.Kararların gerekçeli olması, davanın taraflarının mahkeme kararının dayanağını öğrenerek mahkemelere ve genel olarak yargıya güven duymalarını sağladığı gibi, taraflarınkanun yoluna etkili başvuru yapmalarını mümkün hale getiren en önemli faktörlerdendir. NGerekçesi bilinmeyen bir karara karşı gidilecek kanun yolunun etkin kul­lanılması mümkün olmayacağıgibibahsedilenkanunyolunda yapılacakincele­menindeetkinolmasıbeklenemez.

40.Nitekim AİHM, bir ceza davasında beş günlük kısa temyiz süresi ne­deniylegerekçeli karar kendisine tebliğ edilmeden temyiz başvurusu yapmak zo­runda kalan birbaşvurucuyla ilgili olarak yaptığı incelemede; sözleşmeci dev­letlerin yargı sistemlerinin 6. maddeye uygunluğunu sağlamak konusunda bir tercih özgürlüğüne sahip olduklarını, bunun yanında ulusal mahkemelerin karar­larını hangi gerekçelere dayandırdıkları konusunda yeterli açıklığı sağlamaları­nın zorunlu olduğunu, kişilerin sahip olduğu temyiz hakkını etkili bir biçimde kullanabilmesinin diğer unsurlar yanında bu koşula bağlı olduğunu, kendisinin görevinin de bu bağlamda devletlerin tercih ettiği yöntemlerin 6. maddeye uyumlu sonuçlar doğurup doğurmadığını incelemek olduğunu ifade ederek söz konusu başvuruda adil yargılanma hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır (Bkz., Hadjianatassiou/Yunanistan, B. No: 12945/87, 16/12/1992, § 33)

41.Başvuru konusu olayda, başvurucunun 8 günlük temyiz süresi içeri­sinde süre tutum dilekçesiyle yaptığı temyiz başvurusunun Yargıtay’ca ilk derece mahkemesiningerekçeli kararı başvurucuya tebliğ edilmeden onanması nede­niyle, başvurucu temyizbaşvurusunu mahkemenin gerekçesini bilmeksizin yap­tığından ve Yargıtay başvurucununtemyiz itirazlarını almaksızın temyiz incele­mesi yaptığından gerekçeli karar hakkına uyumlu bir yargılama yapılmadığı ve gerekçeli karar hakkının ihlal edildiği açıktır.

42.Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde gü­vence altına alınan adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi ge­rekir.

46.Başvuru konusu olayda tespit edilen ihlal ilk derece mahkemesinin gerekçeli kararı başvurucuyatebliğ edilmeden Yargıtay’catemyiz aşama­sındaonamakararı verilmesinden kaynaklandığından ve başvurucuya ilk derece mahkemesi kararının gerekçesini bilerek ve bu gerekçeye karşı iddia­larını sunacak şekilde temyiz başvurusu yapma imkânı verilmesinde hukuki yarar bulunduğundan, 6216 sayılı Kanun’un (1) ve (2) numaralı fıkraları gere­ğince ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için başvurucuya temyiz başvurusu yapma imkânı verilmesi amacıyla dosyanın ilgili mahkemeye gönderilmesine karar verilmesi gerekir.

RG No :28996 -RG.T. : 10.05.2014

B.No : 2013 /1780 -K.T: 20.03.2014

68.Başvuru konusu olayda, iki adet kat malikleri kurulu kararının iptali istemiyle yürütülen yargılama neticesinde kurulan hükmün gerekçesinde, özel­likle başvurucununtoplantıya çağrı tutanağının kendisi tarafından imzalanma­dığı ve imzanın sahte olduğuiddiasına karşılık olacak şekilde, 7201 sayılı Ka­nun’un ek 1. maddesinde yer alan vebağımsız bölüm maliklerine tebligat husu­sunu düzenleyen özel hükme dayanılarak yapılantebligatın geçerli olduğuna ka­rar verildiği, bu suretle başvurucu tarafından ileri sürülen vehüküm sonucunu etkilediği iddiaedilentalebinin ilkderecemahkemesi kararındadenetlenerek reddedildiği, ilk derece mahkemesince oluşturulan karar ve gerekçesi hukukauygun bulunmak suretiyle kanun yolu mahkemelerinin denetiminden geçerek kesinleştiği, bukapsamda yerelmahkemegerekçesinibenimsediğianlaşılanka­nunyolumerciincekararlarda ayrıntılı gerekçeye yer verilmediği anlaşılmakla, başvurucunun gerekçeli kararhakkının ihlal edildiği yönündeki iddiasının, diğer kabul edilebilirlik şartları yönündenincelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

RG No :28896 -RG.T. : 10.05.2014

B.No : 2012/1034-K.T:20.03.2014

27.Başvurucu, diğer davaların aksine kendisinin başvuruya konu dava­sında ilk derece mahkemesinin gerekçeli kararı kendisine tebliğ edilmeden kara­rın Yargıtay’caonanmasının eşitlik ilkesine aykırı olduğunu ve temyiz sebeple­rini belirtseydi davanın lehinesonuçlanabileceğini ve işine geri dönebileceğini iddia etse de Anayasa’nın 10. Maddesininilk fıkrasında sayılan hangi nedene dayalı olarak veya hangi sebeple ayrı muameleyapıldığından bahsetmemiştir. Başvurucunun çalışma ve sözleşme hürriyetine yönelikşikâyeti ise adil yargı­lanmış olsa idi davanın lehine sonuçlanacağı iddiasını taşımakta vedoğrudan çalışma ve sözleşme hürriyetine yönelik olmadığından ayrıca incelenmesine ge­rekgörülmemektedir. Başvurucu, başvuru dilekçesinde genel olarak adil yargı­lanma hakkınınihlal edildiğini ifade etmiş, silahların eşitliğinden ayrıca bahset­memiştir. Bunun yanındabaşvurucuyla beraber davalıya da ilk derece mahke­mesi kararı tebliğ edilmeden temyizincelemesi yapıldığından başvurucunun davalıya göre zayıf konuma düşürüldüğü ya da usuli haklar bakımından da­valıyla farklı koşullara tabi tutulduğu da söylenemez.

39.Uygulamada, iş mahkemelerinde, 8 günlük temyiz süresi tefhim ile başladığından, bir kısım mahkemeler gerekçeli karan taraflara tebliğ etme­mekte, bir kısımmahkemeler ise gerekçeli kararı her halde taraflara tebliğ et­mektedir. Bu durum somutbaşvuruda olduğu gibi bazı davalarda tarafların mah­kemelerin gerekçesini bilmeden temyizbaşvurusu yapmak zorunda kalmasına ve temyiz incelemesinde davanın taraflarının temyizgerekçeleri bilinmeden in­celeme yapılmasına neden olmaktadır. İlk derece mahkemesikararının gerek­çesini bilmeyen kişilerin temyiz hakkını gereği gibi kullandığı ve taraflarıntemyiz nedenlerini bilmeyen temyiz merciinin de temyiz incelemesini sağlıklı bir şekildeyaptığı söylenemez. Bahsedilen şekilde yapılan temyiz başvurusu ve temyiz incelemesi,gerekçeli karar hakkı bağlamında adil yargılanma hakkına uygun olmayan bir yargılamayapılmasına sebebiyet vermektedir.

40.Nitekim AİHM, bir ceza davasında beş günlük kısa temyiz süresi ne­deniyle gerekçeli karar kendisine tebliğ edilmeden temyiz başvurusu yapmak zo­runda kalan birbaşvurucuyla ilgili olarak yaptığı incelemede; sözleşmeci dev­letlerin yargı sistemlerinin 6.maddeye uygunluğunu sağlamak konusunda bir tercih özgürlüğüne sahip olduklarını, bununyanında ulusal mahkemelerin karar­larını hangi gerekçelere dayandırdıkları konusunda yeterliaçıklığı sağlamaları­nın zorunlu olduğunu, kişilerin sahip olduğu temyiz hakkını etkili birbiçimde kullanabilmesinin diğer unsurlar yanında bu koşula bağlı olduğunu, kendisiningörevinin de bu bağlamda devletlerin tercih ettiği yöntemlerin 6. maddeye uyumlu sonuçlardoğurup doğurmadığını incelemek olduğunu ifade ederek söz konusu başvuruda adilyargılanma hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır (Bkz., Hadjianatassiou/Yunanistan,B. No: 12945/87, 16/12/1992, § 33)

41.Başvuru konusu olayda, başvurucunun 8 günlük temyiz süresi içe­risinde süre tutum dilekçesiyle yaptığı temyiz başvurusunun Yargıtay’ca ilk de­rece mahkemesiningerekçeli kararı başvurucuya tebliğ edilmeden onanması nedeniyle, başvurucu temyizbaşvurusunu mahkemenin gerekçesini bilmeksi­zin yaptığından ve Yargıtay başvurucununtemyiz itirazlarını almaksızın tem­yiz incelemesi yaptığından gerekçeli karar hakkına uyumlu bir yargılama ya­pılmadığı ve gerekçeli karar hakkının ihlal edildiği açıktır.

RG No :28946 -RG.T. : 19.03.2014

B.No : 2013/7204-K.T: 20.02.2014

44.Temyiz mercilerinin kararlarının tamamen gerekçeli olması zorunlu değildir. Temyiz merciinin yargılamayı yapan mahkemenin kararıyla aynı fikirde olması ve bunu yaaynı gerekçeyi kullanarak ya da basit bir atıfla kararına yansıtması yeterlidir. Burada önemliolan husus, temyiz merciinin bir şekilde temyizde dile getirilmiş ana unsurları incelediğini,derece mahkemesinin ka­rarını inceleyerek onadığını ya da bozduğunu göstermesidir (B. No:2013/5486,4/12/2013, §57).

45.Somut olayda Mahkeme, bozma kararında öngörülen gerekçeye uygun olarak, iş akdinin davalı tarafından haksız feshedildiği gerekçesiyle da­vanın kısmen kabulüne karar vermiştir. Yargıtay tarafından da Mahkemece verilen kararın gerekçesine atıf yapılarak ve bu gerekçe aynen kabul edilerek hüküm onanmıştır (bkz. § 15). Dolayısıyla Yargıtay onama kararının gere­kçesiz olduğundan söz edilemez.

46.Açıklanan nedenlerle, gerekçeli karar hakkına yönelik bir ihlalin olmadığı açık olduğundan, başvurunun bu yönü itibarıyla diğer kabul edilebilir­lik koşulları yönündenincelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğunakarar verilmesi gerekir.

RG No :28982 -RG.T. : 25.04.2014

B.No : 2012 /1254 – K.T : 07.03.2014

34.Somut olayda başvurucu, Mahkeme ve Yargıtay kararlarının gere­kçesinin bulunmadığını, delillerin gerekçede gösterilmediğini belirterek, gere­kçeli karar hakkınınihlal edildiğini ileri sürmüştür. Mahkemece, Ankara19. Asliye Ceza Mahkemesincebaşvurucu hakkında verilen mahkûmiyet kararı, Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin bozma ilamıdikkate alınarak, başvurucunun fiil­lerinin hakaret niteliğinde olduğu ve 5 yıllık uzamış cezazamanaşımı süresinin geçmediği gerekçesiyle davanın kabulüne karar verilmiş, bu şekildebaşvurucunun iddiaları zımnen reddedilmiştir (bkz. § 12). Yargıtaytaraf­ından daMahkemece verilen kararın gerekçesine atıf yapılarak ve bu gerekçe aynen kabul edilerekhüküm onanmıştır (bkz. § 13). Dolayısıyla Mahkeme ve Yargıtay kararlarının gerekçesizolduğundan da söz edilemez.

RG No : 28864RG.T. :27.12.2013

B.No: 2013/1213 K.T: 04.12.2013

28.Somut başvuru açısından, başvuruya konu Mahkeme kararında, çekin bir ödeme vasıtası olduğu ve kural olarak mevcut bir borcun tediyesi amacıyla verildiğininkabulünün gerektiği, bu durumda mevcut çekin teminat amacıyla verilmiş olduğu yönündeki iddianın başvurucular tarafından yazılı delille ispat­lanması gereğine rağmen, belirtilen husus yazılı delille ispatlanmadığı gibi y­emin deliline de başvurulmayacağının başvurucular vekilincebeyanedildiği vebu itibarlabaşvurucuların iddialarını ispatedemedikleri gerekçesine dayanıla­rak başvurucuların davasının reddine karar verildiği ve ilk derece Mahkemesince oluşturulan karar ve gerekçesi hukuka uygun bulunmak suretiyle kanun yolu Mahkemelerinin denetiminden geçerek kesinleştiği, ayrıca başvuru dosyası kapsamından başvurucuların delillerini ve iddialarını sunma fırsatı bula­madığına, yargılamaya etkin olarak katılma imkânının ellerinden alındığına ve yargılamadaki konumlarının önemli bir zarar gördüğüne dair bir bulgu saptan­madığı anlaşılmaktadır.

RG No :28864-RG.T. :27.12.2013

B.No : 2013/1942-K.T : 04.12.2013

69.Somut olayda, Enerji Bakanlığının geçici kabul heyeti üyeleri hak­kında görevi kötüye kullanma suçu açısından soruşturma izni verilmemesi yönündeki kararı, AşkaleBaşsavcılığının ve müşteki durumundaki başvurucuların itirazı üzerine Ankara Bölge tdareMahkemesi tarafından incelenmiş ve anılan Mahkemenin 9/1/2013 tarih E.2012/484 veK.2013/11 sayılı kararında “ön inceleme raporu ve eki belgelerde yer alan tespitlerin isnatedileneylemden dolayıCumhuriyet Başsavcılığınca hazırlık soruşturması yapıl­masınıgerektirecek nitelik ve yeterlikte olmadığı anlaşıldığı” belirtilerek adı geçenler hakkındasoruşturma izni verilmemesine ilişkin karara karşı yapılan iti­razın reddine karar verilmiştir. Başvurucuların itirazını, suça konu olayın gerçekleştiği yerin HES pro­jesinin geçici kabulü ile görevlendirilen teknik heyetin yetki kapsamı dışında olduğunu ayrıntılı olarak açıklayan”ön inceleme raporu” ve eklerine atıf yap­ması nedeniyle Bölge İdare Mahkemesininkararının gerekçesiz olduğundan söz edilemez.

RG No :28864-RG.T. :27.12.2013

B.No : 2013/5486 -K.T: 04.12.2013

58.Somut olayda, Mahkemece, tarafların iddia ve savunmaları ile tüm do­sya kapsamı dikkate alınarak, hukuk kuralları ile toplu iş sözleşmeleri yorumlan­mak suretiyledavanın reddine karar verilmiştir (§9). Yargıtay tarafından da Mahkemece verilen kararıngerekçesine atıf yapılarak ve bu gerekçe kabul edilerek hüküm onanmıştır(§ 10). Dolayısıyla Mahkeme ve Yargıtay kararlarının gerekçesiz olduğundan da söz edilemez.

RG No :28842 -RG.T. :05.12.2013

B.No : 2013 /772-K.T : 07.11.2013

31.Mahkeme kararının çelişkili olduğu iddiası, kararın gerekçesinin doyurucu, ikna edici ve yeterli olmadığı şikâyeti olup, adil yargılanma hak­kının unsurlarından olangerekçeli karar hakkı başlığı altında incelenmesi ge­rekir.

34.4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesinde işverenin haklı nedenle der­hal fesih hakkı, 18. maddesinde ise feshin geçerli sebebe dayandırılması düzen­lenmiştir. Bubağlamda, haklı nedenle fesih sebepleri, geçerli nedenle fesih sebe­plerinden daha ağırnitelikte olup tarafların birbirlerine karşı duydukları güven ve sadakat duygularının bir daha kurulamayacak şekilde temelinden çökmesi durumunu ifade eder. Kararda geçen ve çelişkili olduğu iddia edilen söz konusu ifadeler, aradaki bu farka işaret etmekte olup, başvurucunun davranışlarının haklı nedenle fesih oluşturacak ağırlıkta olmamasına rağmen geçerli fesih sebebinin oluştuğunu ve feshin geçerli olduğunuifade etmek maksadıyla kullanıldığı an­laşılmış olduğundan mahkeme kararında başvurucunun iddia ettiği gibi bir çelişkinin olmadığı ve gerekçeli karar hakkına yönelik bir hak ihlalinin bulun­madığı açıktır.

RG No :29111-RG T. :06.09.2014

B.No : 2013 /8975-K.T:23.07.2014

Ali İsmail Korkmaz

19.Başvurucu oğlunun ölümüyleilgilikamu davasının Eskişehir ilinden Kayseri iline nakli nedeniyle yargılamanın adil ve etkili biçimde yürütüle­meyeceğini, kamugörevlileriyleilgilibirdavanınnaklineilişkinkararınAdaletBakanlığınınbaşvurusu üzerine verilmesinin yargılama makamının taraf­sızlığına ve bağımsızlığınagölge düşürdüğünü, davanın nakli kararına yapılan itirazın incelenmeksizin reddedildiğinibelirterek adil yargılama ile etkili başvuru haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüş, ihlalingiderilmesi amacıyla yeniden karar verilmek üzere dosyanın Yargıtay 5. Ceza Dairesinegönderilme­sini talep etmiştir.

23.Başvuru kapsamında yaşam hakkının korunmasıyla ilgili bir şikâyet ileri sürülmemiş ise de, Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukukinitelendirmesiilebağlıdeğildir.Doğalolmayanbir ölümolayınınsorumlularınınbelirlenmesi amacına yönelik bir yargılama nedeniyle yapılan başvurunun yaşam hakkıçerçevesinde incelenmesi gerekir (B. No: 2012/695,12/2/2013, § 15).

33.Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir hukuk yoludur. Bu nedenle, ihlal iddialarına ilişkin olarak öncelikle olağan kanun yollarının tüketilmesi gerekmekte olup, ancak somut koşullar itibarıyla baş­vuru yollarının tüketilmesinin yarar sağlamayacağı veya etkili olmadığının an­laşılması halinde başvuru incelenebilir.

35.Bu aşamaya kadar geçen süre ve bu sürede soruşturma ve yargılama makamlarınca yapılan işlemler dikkate alındığında, kamu dava­sının nakline ilişkin süreç de dahil olmak üzere yaşam hakkını koruyan hukukun etkisiz olduğunu ve olağan başvuru yollarının tüketilmesinin ya­rar sağlamayacağını kabul etmek mümkün değildir.

36.Açıklanan nedenlerle, “başvuru yollarının tüketilmemiş olması” nedeniyle başvurunun kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir. Üye Osman Alifeyyaz PAKSÜT bu görüşe katılmamıştır

KARŞIOY GEREKÇESİ

3.Anayasanın 141. maddesinin üçüncü fıkrasında “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır” denilmiştir. Davanın nakline ilişkin kararların da buanayasal kuralın istisnasını oluşturmayacağı ve gerek Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin, gerek Anayasa Mahkemesinin içtihat­larında standardı konulan “ilgili ve yeterli gerekçe” içermesinin zorunlu olduğu hususunda tereddüt bulunmamaktadır.

5.Başvurucu, adil yargılanma hakkı kapsamında şikayette bulunmuş ise de bir insan öldürme olayının sorumlularının bulunarak cezalandırılması amacına yönelik biryargılama nedeniyle yapıldığından, başvurunun yaşam hakkı çerçevesinde incelenmesigerekir. Bu nedenle olayda, yaşam hakkının usuli boyutunun ihlal edilip edilmediğiincelenmeli ve yaşam hakkının korun­ması bağlamında davanın naklinin yeterli güvencelertaşıyıp taşımadığı değer­lendirilmelidir. Bu bağlamda davanın naklinin ilgili ve yeterligerekçeye dayanıp dayanmadığı hususu önem taşımaktadır.

6.Olayda kamu görevlilerinin de sanık olması dolayısıyla davanın naklinin, yaşam hakkının usuli boyutu üzerinde olumsuz bir etki yaratıp yaratmayacağı hususunda birdeğerlendirme yapmak için bu aşamada yeterli somut veri bulunmamaktadır. Ancak,başvurucunun iddiası bu etki­nin olumsuz olacağı yönündedir. Bu kaygı ve kuşkunun, davanın naklini zorunlu kılan nedenlerin ve yeni yargılanma yerinin nasıl belirlendiğiningerekçeleriyle birlikte açıklanması suretiyle giderilmesi gerekir.

7.Yargıtay’ın, davanın nakli istemi üzerine vereceği karar, Anayasa Mah­kemesinin yukarıda belirtilen kararında da ifade edildiği üzere, idari bir makam olan Adalet bakanlığının istemini otomatik olarak sonuca bağlamaktan ibaret değildir. Nakil konusundaki kararın da diğer yargı kararlan gibi gerekçeli ol­ması gerekir. Ancak başvuru konusu olayda Yargıtay kararında davanın neden dolayı Eskişehir’de görülemeyeceği konusunda bir değerlendirmeye yer ve­rilmediği gibi niçin Kayseri’ye nakledildiği konusunda da bir gerekçe belir­tilmemiştir. Bu durumda katılan tarafın gerekçeli karar hakkının gözetilmediği açıktır. Kaldı ki karar verilmeden önce Yargıtay Başsavcılığının da görüşü alın­mamıştır.

8.Olayda, Adalet Bakanlığının başvurusu üzerine Yargıtay, davanın Es­kişehir’den Kayseri’ye nakline karar vermiştir. Karar sürecinde davaya bakacak Mahkemenin istemi üzerine Eskişehir Valiliğinin, Eskişehir Cumhuriyet Başsavcılığının ve Adalet Bakanlığının görüşleri alınmış ise de katılan tarafın (başvurucunun) görüşü alınmamış, bu konudaki görüşlerini, itirazlarını ve varsa delillerini ortaya koyma fırsatı verilmemiştir. Yaşam hakkının usuli güvence­leri, bu noktada silahların eşitliği ilkesinin gözetilmesini gerektirir, Mağdur tarafın görüş ve itirazlarının dinlenmemesi, silahların eşitliği ilkesine aykırıdır. Devletin yaşam hakkının usuli boyutunda gözetmesi gereken silahl­arın eşitliği ilkesini göz ardı ederek soruşturma ve kovuşturma yürütmesi, hak ihlaline yol açar.

9.Yargıtay’ın kararına karşı itiraz edecek başka bir merci bulunmamakt­adır. Davanın nakli konusu nihai hükümle birlikte de temyiz incelemesine tabi tutulamayacaktır. Öldürme olayına ilişkin dava nihai kararla sonuçlandığında yaşam hakkının yeterince gözetilip gözetilmediği konusunda yapılabilecek son­raki bir değerlendirme, bu safhada meydana gelen ihlali ortadan kaldırma­yacaktır. Bu nedenle Yargıtay’ın davanın nakline ilişkin kararma karşı başvuru yollarının tüketilmediğinden söz edilemez.Açıklanan nedenlerle başvurunun KABUL EDİLEBİLİR olduğuna ve Anayasa’nın 17. maddesindeki yaşam hakkının usuli boyutunun İHLAL edil­diğine karar verilmesi gerekir.

RG No:29235-RG.T. : 13.01.2015

B.No : 2014 /2388 -K.T: 04.11.2014

39.Davaya müdahale, asli veya feri müdahale olmak üzere iki şekilde gerçekleşebilir. Bir dava sonunda verilen hüküm, üçüncü bir kişinin hukuki durumunuetkileyebilir. Bu hallerde, üçüncü kişinin o davaya katılmasında hukuki yararı vardır. Fakatüçüncü kişi davaya bir taraf gibi katılamaz. Bilakis taraflardan birinin yanında ve onunyardımcısı olarak davaya katılabilir. Bu durumda davaya katılan üçüncü kişi fer’i müdahilolarak katılmış olur (Yargıtay 16. H.D, E.2005/13089, K.2005/13834, K.T. 29/12/2005).

40.2577 sayılı Kanun’un 31. maddesinin atıfta bulunduğu 6100 sayılı Ka­nun’un 68. maddesine göre, müdahil, yanında katıldığı tarafın yararına olan iddia veya savunmavasıtalarını ileri sürebilir; onun işlem ve açıklamalarına aykırı olmayan her türlü usulişlemlerini yapabilir.

43.Karar düzeltme istemi sonucu, Danıştay Altıncı Dairesi tarafından, da­valı Belediyenin, onama kararının tebliğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme istemindebulunmadığı gerekçesiyle karar düzeltme isteminin süre aşımı nedeniyle reddine kararverilmiştir. Fer’i müdahil başvurucunun karar düzeltme isteminin incelenmesinde ise fer’imüdahilin davada taraf olmadığı, da­valı Belediye yanında davaya katıldığı, ancak davalısüresi içinde karar düzeltme isteminde bulunmadığından, davalının yanında müdahilinisteminin incelenme­sine olanak bulunmadığı gerekçesiyle müdahil başvurucunun karardüzeltme isteminin incelenmeksizin reddine karar verilmiştir.

44.Yukarıda da belirtildiği üzere, 6100 sayılı Kanun’un 51. Maddesinde belirtilen dava ehliyeti, kişinin bizzat veya vekili aracılığıyla bir davayı davacı veya davalı olarak takip etme ve usuli işlemleri yapabilme ehliyetidir ve medeni haklan kullanma ehliyetinin usulhukukunda büründüğüşekildir(YargıtayHukukGenelKurulunun 14/3/2012tarihveE.2011/12-850,K.2012/147).İdari yargılamalarda dava ehliyeti konusunda, 2577 sayılı Kanun’un 31. maddesindeki atıf nedeniyle 6100 sayılı Kanun’un 51. maddesi uygulanmaktadır.

45.Dava ehliyeti dava şartıdır. Dava şartı olduğu için karar kesinleşinceye kadar her aşamada taraflarca ileri sürülebileceği gibi, mahkeme veya temyiz mercileri tarafındanda yargılamanın her aşamasında resen değerlendirilmesi ge­rekir.

47.5216 sayılı Kanun’un 14. maddesinin beşinci fıkrası, Anayasa Mah­kemesinin 4/2/2010 tarihli kararıyla iptal edilmiş, iptal kararının Resmi Gazetede yayımlanmasındanitibaren bir yıl sonra yürürlüğe girmesine karar verilmiştir. Anılan iptal kararı 21/6/2010tarihli 27619 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış, bir yıllık süre ise 21/6/2011 tarihinde sonaermiştir. İptal kararının yürürlüğe gir­mesi için kararlaştırılan bir yıllık sürede herhangi birdüzenleme yapılmadığı an­laşılmıştır. Dolayısıyla anılan iptal kararının yürürlüğe girdiği 21/6/2011 tarihin­den itibaren mülki idare amirlerinin, hukuka aykırı gördüğü büyükşehirbele­diyesi kararlan aleyhine idari yargıya başvurarak dava açması konusunda davaehliyetinin bulunup bulunmadığının belirlenmesi gerekir.

48.Dava konusu olay ve karara benzer nitelikteki davalarda Danıştay ta­rafından, 5393 sayılı Kanun’un 23. maddesinin beşinci fıkrasının ve 5216 sayılı Kanun’un 14.maddesinin beşinci fıkrasının Anayasa Mahkemesince iptal edil­diği hususu değerlendirilerekkarar verildiğianlaşılmıştır. Nitekim Danıştay Altıncı Dairesi, 29/11/2010 tarih veE.2008/12077, K.2010/10560 sayılı ka­rarında;”Danıştay Altıncı Dairesinin 18/2/2008tarihli E.2008/61 sayılı ve 12/3/2008 tarihli E.2008/1528 sayılı kararları ile idareninbütünlüğü ilkesinin sağlanmasına yönelik olarak, merkezi idarece yerel yönetimler üzerindeAnayasa ile tanınan ve çerçevesi çizilen idari vesayet yetkisinin, 5393 sayılı Kanun’un 23. maddesinin beşinci fıkrası ve 5216 sayılı Kanun’un 14. maddesinin beşinci fıkrası ileyalnızca hukuka uygunluk denetimi şeklinde yargı eliyle gerçekleşti­rilmesi yolundakigetirilen düzenlemeyle idarenin bütünlüğü ilkesininzayıflatıldığı, bu durumun iseAnayasa’nın 123. ve 127, maddelerine aykırı olduğu sonucuna varılması üzerine AnayasaMahkemesine yapılan başvuru sonucu, Anayasa Mahkemesinin 4/2/2010 tarih ve E.2008/27,K.2010/29 sayılı kararı ve E.2008/28, K.2010/30 sayılı karan ile başvuru doğrultusunda sözko­nusu kuralların iptallerine, iptal edilen fıkraların dışındaki kısmın doğuracağı hukuksalboşluk kamu yararım ihlal edici nitelikte görülerek iptal kararının Resmi Gazetedeyayımlanmasından başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesine karar verilerek, 22/6/2010tarihli 27619 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Bu durumda, Anayasa’ya aykırıbulunarak iptal edilmiş olduğu bilindiği halde, görülmekte olan davaların Anayasa’yaaykırılığı saptanmış hükümler dikkate alınarak çözümlenmeleri, Anayasa’nın üstünlüğü vehukuk devleti ilkesine aykırı olduğu gibi temyiz incelemesinin Anayasa’ya aykırılığıbelirlenerek iptal edilen kurallara göre yapılması mümkün olmadığından, İdareMahkemesince söz konusu karar göz önünde bulundurulmak suretiyle yeniden kararverilmesi gere­kmektedir. Açıklanan nedenlerle Antalya 1. İdare Mahkemesi kararınınbozul­masına karar verilmiştir. ” şeklinde sonuca ulaşmıştır.

49.Yine Danıştay Altıncı Dairesi, 20/4/2012 tarih ve E.2009/8743, K.2012/1916 sayılı kararında;”5393 sayılı Kanun ‘un 23. maddesinin beşinci fıkrası ile 5216 sayılıKanun’un14.maddesinin beşinci fıkrası Anayasa Mah­kemesinin4/2/2010 tarih veE.2008/27, K.2010/29 ve E.2008/28, K.2010/30 sayılı kararları ile iptal edilmiştir. Birkanunun Anayasa Mahkemesince Anayasa’ya aykırı bulunarak iptal edilmesi halinde, butarihten önce açılmış ve görülmekte olan davaların Anayasa ‘ya aykırılığı saptanmış olankurallara göre görüşülüp çözümlenmesi Anayasa’nın üstünlüğü ve hukuk devleti ilkelerineaykırı düşecektir. Anayasa Mahkemesinin verdiği iptal kararları, bu kararlardan önceaçılmış ve henüz sonuçlanmamış bakılmakta olan davalarda uygulan­malıdır. Bu durumda,bakılmakta olan Antalya Valiliğinin, Antalya Büyükşehir Belediye Meclisi kararının iptaliistemiyle dava açabilmesinin yasal dayanağı ortadan kalkmış olduğundan dava ehliyetininde kalmadığının kabulü gerekir. Hal böyle olunca, açıldığı tarih itibarıyla ‘dava ehliyeti’sorunu bulunmayan iş bu davanın. Anayasa Mahkemesinin anılan iptal kararı ile oluşanhukuki durum nedeniyle ehliyet yönünden reddi gerektiğinden, dava konusu işlemin iptaliyo­lunda verilen idare Mahkemesi kararının bozulması gerekir.” şeklinde sonuca ulaşmıştır.

52.Yukarıda anılan Kanun hükümleri ve içtihatlar ışığında hukuk kurall­arının mahkemeler tarafından resen uygulanması gerektiği dikkate alındığında mülki idare amirikonumunda olan Antalya Valiliğinin dava açma konusunda dava ehliyetinin bulunupbulunmadığının Anayasa Mahkemesinin 4/2/2010 ta­rihli kararı ile verilen 5216 sayılıKanun’un 14. maddesinin beşinci fıkrasının iptali kararı doğrultusunda değerlendirilmesi vesonucuna göre bir karar veril­mesi gerekir. Nitekim benzer davalarda 5216 sayılı Kanun’un 14. maddesinin beşinci fıkrasının iptal edildiği hususu dikkate alınarak temyiz incelemesi yapıldığı anlaşılmıştır. Somut olayda ise Antalya 2. İdare Mahkemesince verilen 12/2/2009tarihli karar tarihinde 5216 sayılı Kanun’un 14. maddesinin beşinci fıkrası iptal edilmemişsede Danıştay tarafından 24/4/2013 tarihinde yapılan temyiz incelemesi sırasında 5216 sayılıKanun’un 14. maddes­inin beşinci fıkrasının iptaline dair karar yürürlüğe girdiği haldeDanıştay taraf­ından resen dikkate alınması gereken anılan iptal kararının ve dava şartı olandavacının dava ehliyetinin değerlendirilmesi gerekirken, bu konuda hiçbir tar­tışma vedeğerlendirme yapılmaksızın hükmün onandığı anlaşılmıştır.

53.O halde, Danıştay temyiz incelemesi safhasında 5216 sayılı Kanun’un 14. maddesinin beşinci fıkrasının iptal edildiği ve bu madde ile mülki idare amir­lerine verilendava açma yetkisinin iptal edildiği dikkate alındığında, Danıştay tarafından, Antalya Valiliğitarafından Antalya Büyükşehir Belediye Başkanlığı aleyhine açılan davanın dayanağı olan5216sayılıKanun’un 14. maddesininbeşincifıkrasınıniptaledildiği göz önündebulundurularak, davacının, dava şartı olan ve davanın her aşamasında resen gözetilmesigereken dava ehliye­tinin bulunup bulunmadığı değerlendirilerek, benzer konularda temyizincele­mesi sonucu verilen kararlar ile karşılaştırma yapılarak ve bu hususların tamamıtartışılarak sonucuna göre bir karar verilmesi gerekirken, bu konular değerlendirilmeksizinve tartışılmaksızın onama karan verilmesinin başvurucunun gerekçeli karar hakkını ihlalettiği sonucuna varılmıştır.

RG No : 29208 – RG.T. : 17.12.2014

B.No : 2013 /4186 – K.T : 15.10.2014

62.Mahkemeler, “kararlarını hangi temele dayandırdıklarını yeterince açık olarak belirtme” yükümlülüğü altındadırlar. Bu yükümlülük, tarafların temyiz hakkınıkullanabilmeleri için gerekli olmasının yanı sıra (bkz. Hadjıa­nastassıou/Yunanistan, B. No:12945/87, 16/12/1992, § 33), tarafların, muha­keme sırasında ileri sürdükleri iddialarınınkurallara uygun bir biçimde incelenip incelenmediğini bilmeleri ve ayrıca demokratik birtoplumda, toplumun kendi adına verilen yargı kararlarının sebeplerini öğrenmelerinin sağlanması için de gereklidir (B. No: 2013/7800,18/6/2014, § 34).

63.Mahkemelerin bu yükümlülüğü, yargılamada ileri sürülen her türlü iddia ve savunmaya, karar gerekçesinde ayrıntılı şekilde yanıt verilmesi şeklinde anlaşılamaz (bkz. B. No: 2013/1213, 4/12/2013, § 26). Diğer bir ifadeyle derece mahkemeleri, kendilerinesunulan tüm iddialara yanıt vermek zorunda değildir (B. No: 2013/5486, 4/12/2013, § 56). Bir kararda tam olarak hangi unsurların bulunması gerektiği, davanın nit­eliğine ve koşullarına bağlıdır. Muhakeme sırasında açık ve somut bir biçimde öne sürülen iddia vesavunmaların davanın sonucunaetkili olması, başkabirdeyişledavanın sonucunudeğiştirebilecek nitelikte bulunması halinde, davayla doğrudan ilgili olan bu hususlaramahkemelerce makul bir gerekçe ile yanıt ve­rilmesi gerekir (B. No: 2013/7800,18/6/2014, § 35).

64.Ayrıca, insan haklarına ilişkin güvencelerin soyut ve teorik olarak değil, uygulamada ve etkili bir şekilde sağlanması gerekir. Buna göre, mahke­melerin ileri sürüleniddia ve savunmalara şeklen cevap vermiş olmaları yeterli olmayıp, iddia ve savunmalaraverilen cevapların dayanaksız olmaması, mantıklı ve tutarlı olması da gerekir. Diğer birifadeyle mahkemelerce belirtilen gerekçe­ler, davanın şartları dikkate alındığında makulolmalıdır (B. No: 2013/7800, 18/6/2014, § 36).

65.Makul gerekçe, davaya konu olay ve olguların mahkemece nasıl nitelendirildiğini, kurulan hükmünhangi nedenlere ve hukuksal düzen­lemeleredayandırıldığını ortaya koyacak, olay ve olgular ile hüküm arasınd­aki bağlantıyı gösterecek nitelikte olmalıdır (bkz. B. No: 2013/1235, 13/6/2013, § 24). Gerekçelendirme, davanın sonucuna etkili olay, olgu ve kanıtlan açıkla­mak yükümlülüğü olmakla birlikte, bu şekildeki gerekçelendirmenin mutlaka detaylı olması şart değildir. Ancak gerekçelendirmenin, iddia ve savunmadan birinin diğerineüstün tutulma sebebinin ve bu kapsamda davanın taraflarınca gösterilen delillerden karara dayanak olarak alınanların mahkemelerce kabul edilme ve diğerlerinin reddedilmesi hususunda, makul dayanakları olan bir bilgilendirmeyi sağlayacak ölçü ve özene sahip olması gerekmektedir (B. No: 2013/7800,18/6/2014, § 37).

66.Zira bir davada tarafların, hukuk düzenince hangi nedenle haklı veya haksız görüldüklerini anlayıp değerlendirebilmeleri için usulüne uygun şekilde oluşturulmuş,hükmün içerik ve kapsamı ile bu hükme varılırken mahkemenin neleri dikkate aldığı ya daalmadığını gösteren, ifadeleri özenle seçilmiş ve kuşkuya yer vermeyecek açıklıktaki birgerekçe bölümünün ve buna uyumlu hüküm fıkralarının bulunması “gerekçeli karar hakkı”yönünden zorunludur (B. No: 2013/7800, 18/6/2014, § 38).

67.Aksi bir tutumla, mahkemenin, davanın sonucuna etkili olduğunu ka­bul ettiği bir husus hakkında “ilgili ve yeterli bir yanıt” vermemesi veya yanıt verilmesini gerektirenusul veya esasa dair iddiaların cevapsız bırakılmış olması bir hak ihlaline neden olabilecektir (B. No: 2013/7800,18/6/2014, § 39).

68.Öte yandan derece mahkemeleri, kararların yapısı ve içeriği ile ilgili olarak geniş bir takdir yetkisine sahiptirler. Özellikle taraflarca ileri sürülen kanıtların kabulü vedeğerlendirilmesiöncelikle derecemahkemeleriningöre­vidir (bkz. Van Mechelen veDiğerleri/Hollanda, B. No: 21363/93, 21364/93, 21427/93 ve 22056/93, 23/4/1997, § 50).Bu nedenle, açıkça keyfi olmadıkça, belirli bir kanıt türünün kabul edile­bilir olup olmadığına, değerlendirme şekline veya aslında başvurucunun suçlu olup olmadığına kararvermek, Anayasa Mahkemesinin görevi değildir (B. No: 2013/7800,18/6/2014, § 33; benzer değerlendirmeler için bkz. Garcia Rut/İspanya, B.No. 30544/96, 21/1/1996, § 28).

69.Ayrıca, itiraz veya temyiz mercilerinin kararlarının tamamen gere­kçeli olması zorunlu değildir. İtiraz veya temyiz merciinin yargılamayı yapan mahkemenin kararıyla aynı fikirde olması ve bunu ya aynı gerekçeyi kullana­rak ya da basit bir atıfla kararına yansıtmasıyeterlidir. Burada önemli olan husus, itiraz ya da temyiz merciinin bir şekilde itiraz veya temyizde dile getiril­miş ana unsurları incelediğini, derece mahkemesinin kararını inceleyerek ona­dığını ya da bozduğunu göstermesidir (B. No: 2013/5486, 4/12/2013, § 57). Diğer bir ifadeyle itiraz veya temyiz merciinin, itiraz veya temyiz incelemesine konu mahkeme kararına ve bu karardaki gerekçelere katıldığı durumlarda, buna ilişkin kararını ayrıntılı olarak gerekçelendirmemesi, kural olarak, gerekçeli ka­rar hakkına ve dolayısıyla adil yargılanma hakkına aykırılık teşkil etmez (B. No: 2013/723, 21/11/2013, § 44; benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Garcia Ruiz/İspanya, B. No: 30544/96, 21/1/1999, § 26).

70.Buna karşın tarafsızlığı, keyfiliği, denetimden kaçmayı ve perdele­meyi önlemek için mahkemeler, kararın verilmesine neden olan temelleri ye­terince açık olarak belirtmekle yükümlüdürler. Mahkemelerin yargılama sü­resince kendilerine iletilen her iddia ve talebi gözetme zorunda olmadıkları biçimindeki serbesti, kararın verilmesine neden olan temellere asgari açıklıkta değinilmesi görevini ortadan kaldıracak şekilde yorumlanamaz (B. No: 2013/7800,18/6/2014, § 58).

71.Bireysel başvuru yolunda derece mahkemelerinin gerekçelerinin nit­eliği, ancak açık bir keyfilik veya takdir hatası oluşturduğu ya da makul ve ikna edici açıklamalariçeren bir gerekçe gösterilmediği, iddia olunan eylem ile hüküm arasında “uygun illiyetbağı” kurulmadığıdurumlarda denetlenebilir.Derece mahkemesikararlarının,adaletgereksinimini giderecek ölçü ve nitelikte yeterli gerekçe ile açıklanıp açıklanmadığıhususları, adil yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla yapılan bireysel başvurularda AnayasaMahkemesince yapılacak denetiminkapsamında yer almaktadır.(B. No:2013/7800,18/6/2014, §59).

74.Başvurucular, yukarıda belirtilen (§ 53-54) ve kesinleşmiş hükümden sonra elde edilen bazı deliller ile olaya ilişkin yeni hazırlanan uzman görüşlerini; A, Ltd. Şti. isimli şirketin suç tarihlerinde faaliyette olduğuna, karar gerekçesine konu bu şirketin olmadığı söylenen araçlarının bulunduğuna ve plakalarının te­spit edildiğine, başka şirketlerle alış verişi olduğuna dair belgeleri ve mahkeme kararlarını; lehe sonuçlanan Vergi Mahkemesi kararlarını; A. Ltd. Şti. sahibi o­lan Ç. K.’ya ödemelerin yapıldığına dair banka dekont örneklerini; mal alımında sorumlu olan ve tanıklığı önem arz edecek şirket çalışanlarının isimlerini; şirke­tin ayrıntılı yıllık harcamalarım; Vergi Dairesine borcun olmadığına ilişkin bel­geleri; A. Ltd. Şti. sahibi olan Ç. K.’ya yönelik yargı kararları gibi bir kısım de­lilleri Mahkemeye sunarak, yeni ortaya konulan bu hususların yargılamanın yenilenmesi sebebini oluşturduğunu iddia ermişlerdir.

75.Mahkeme, 25/3/2013 tarihli ek kararıile (§ 12) başvurucuların anılan taleplerini reddetmiştir. Başvurucuların gerek bu karara gerekse Mahkemece al­man Savcıgörüşününbildirilmemesinekarşıyaptıklarıitirazı inceleyenMuğla2. AğırCezaMahkemesi de, 15/4/2013 tarihli kararı ile “yargılamanın yenilen­mesi talebinin reddineilişkinek kararınusul ve yasayauygun olduğu” gere­kçesinedayalıolarakitirazı reddetmiştir.

76.Başvurucuların yeni delil olarak ileri sürdükleri hususlara ilişkin ola­rak Mahkemenin ortaya koyacağı gerekçenin denetlenebilir, açık ve makul bir yanıtı içerenniteliğe sahip olması gerekir. Başka bir ifadeyle Mahkemece, başvurucular tarafındansunulan delillerin, hükmün kurulduğu kararda tar­tışıldığı, bu nedenle dosyanın yenidenincelenmesine gerek olmadığı kabul edi­lerek, talebin reddi yönünde karar veriliyorsa, bugerekçe, ancak yeni olduğu ileri sürülen iddiaların hepsinin ya da en azından hükme dayanak yapılan kısımlarının önceki kararda tartışılmış olduğunun tespiti ve bunun denetlenebilir olması halinde yeterli olabilir.

78.Mahkûmiyet hükmünün gerekçesi ile yargılamanın yenilenmesi tale­binin reddi gerekçesi incelendiğinde; başvurucular tarafından yeniden yargılanma nedenleri olarak ileri sürülen (§ 54) delillerin ya hiç ya da yeterince mahkûmiyet hükmünde tartışılmadığı ve bu delillerin hükümden sonraki dönem­lere ait olduğu ya da önceden bulunsa dahi sonradan elde edildiği görülmektedir.

84.Yargılamanınyenilenmesitalebini inceleyenBodrum 1.Asliye CezaMahkemesi, başvurucuların taleplerinin gerekçeli kararda tartışıldığını belirterek red kararıvermiş, ancak, hangi talebi gerekçeli kararın hangi kısmında tar­tıştığını açıklamamıştır. Diğer bir ifadeyle Mahkemece, yeni olduğu söylenerek sunulan delillerin önceki karar içerisinde ne şekilde tartışıldığı belirtilmeden, dosya içeriğine uygun olmayan nedenlerletalep reddedilmiştir. Dolayısıyla gerek hükmün dayanağını oluşturan gerekçeli kararıngerekse dosyanın incelenmesinde, anılan red gerekçesinin, adalet gereksinimini giderecekölçü ve nitelikte, yeterli, makul ve ikna edici olmadığı anlaşılmaktadır.

85.Öte yandan, Mahkemenin red kararına ve bu Mahkemece Savcının görüşünün tebliğ edilmemiş olması nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği hususuna ilişkinolarak ayrıntılı itirazda bulunan başvurucuların bu iti­razlarının da, İtiraz Mercii tarafındanmakul bir gerekçe gösterilmeden reddedil­diği saptanmıştır.

86.İtirazı inceleyen Muğla 2. Ağır Ceza Mahkemesi, “karar usul ve yasaya uygun olduğundan” bahisle itirazı reddetmiştir. Bodrum 1. Asliye Ceza Mahkemesinin red kararında, hükme ulaşmayı sağlayan olay, bunların sebepleri ve sonuca götüren nedensellik kurgusudeğerlendirmelerininyeterli açıklıkta yapılmadığıkabuledildiğinden, itirazı inceleyen Muğla 2. Ağır Ceza Mahkeme­sinin kararında da detaylı bir açıklama bulunmadığı gözetildiğinde, Bodrum 1. Asliye Ceza Mahkemesinin kararına dayanak yapılan gerekçesinin yeterli olmadığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, gerek yargılamanın yenilenmesi talebini reddeden Mahkeme kararının gerekse İtiraz Mercii kararının hakkaniyete uygun makul bir gerekçeyi içerdiğinden bahsedilemez.

13- Savunma Hakkı

RG No :29028 -RG.T. : 17.12.2014

B.No: 2012/543 -K.T: 15.10.2014

40. Suçlamaya dayanak olan bir kısım delillerin ele geçirildiği aramaya ilişkin konutta ikamet eden diğer sanık İ.A.’nın hâkim huzurunda verdiği ifadel­erde aramanın yapılmasına ve delillerin elde edilmesine ilişkin hususlar anlatılm­akta olup, bu yerde ikamet eden kişiye ait beyanlar dikkate alındığında, düzen­lenen tutanakta ikamet sahibinin imzasının bulunmamasının tek başına aramanın ve ele geçirilen delillerin hukuka aykırı kabul edilmesine neden olmayacağı sonucuna varılmıştır.
41. Başvurucu son duruşmada mazeretlerin davayı uzatma amacıyla beyan edildiği kabul edilerek savunmada avukat yardımından yararlanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmektedir.
42. Yargılamanın yürütüldüğü davada esasen 4/5/2011 tarihinde karar ve­rilmiş ancak başvurucunun duruşmaya gelmediği, müdafiinin doktor raporu gön­dererek duruşmaya gelmediği ve geçici olarak yerine başka bir avukatın duruşmaya geldiği, duruşmaya giren avukatın geçici olarak çıktığı için savun­masını yapamayacağını beyan ettiği anlaşıldığından dosyanın geldiği aşama, yargılamanın her celse çeşitli nedenlerle sanık ve müdafileri tarafından uzatılmaya çalışıldığı, dosyanın yaklaşık olarak iki yıldan bu yana karar aşa­masında olduğu ve benzeri nedenlerle karara çıkarılamadığı ve yargılamanın ge­reksiz yere uzadığı, yargılamanın tutuklu devam ettiği belirtilerek başvurucu hakkında dosya tefrik edilmiştir.
43. 54. Başvurucu hakkında tefrik edilen dosyada hükmün verildiği 17/6/2011 tarihli duruşma başvurucu ve müdafiinin savunmalarını yaptıkları ve yazılı ola­rak sundukları, Mahkemece bu hususların duruşma tutanağında belirtildiği görülmektedir.
44. Açıklanan nedenlerle, başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilir­lik koşulları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.
45. 61. Başvurucu genel olarak yargılamanın hakkaniyete uygun yürütülmediğini ifade etmektedir. Bu kapsamda esas olarak gözaltında avukata erişim imkânından yararlandırılmadığı sırada baskı altında imzalanan ancak içeriği kabul edilmeyen tutanaklarda yer alan ifadelere dayanılarak mahkûmiyetine karar verildiğini belirtmektedir.

62.Bir ceza davasında kendi aleyhine beyan ve delil vermeye zorlanmama hakkı, suç isnadını zorla veya baskıyla sanığın isteğine aykırı olarak elde edilen delillere başvurmadan kanıtlamaya çalışmayı gerektirir. Bu bakımdan söz konusu hak, AİHS’nin 6/2 maddesinin yer verdiği suçsuzluk karinesi ilkesine yakından bağlıdır(Kolu/Türkiye, B. No: 35822/97, 2/8/2005; Salduz/Türkiye (BD), B. No: 36391/02, 27/11/2008).

63.AİHM içtihadına göre, susma hakkı ve onun bir görünümü olan kendi aleyhine beyan ve delil vermeye zorlanmama hakkı, AİHS’nin 6. mad­desiyle güvence altına alınmış olan ve uluslararası normlar tarafından da ka­bul edilen adil yargılanma hakkının en temel unsurlarından biridir. Sanığı, yetkililerin aşırı baskısından koruyan bu güvenceler adli hataların yapıl­masından kaçınmak ve hakkın amacını yerine getirmek için vardır (Dağdelen ve diğerleri/Türkiye, B. No: 1767/03, 14246/04 ve 16584/04, 25/11/2008).

64.Müdafi yardımından yararlanmakla ilgili AİHM içtihadı, adil yargılanma hakkının yeterince uygulanabilir ve etkili olabilmesi için, kural olarak şüpheliye kolluk tarafından ilk kez sorgulanmasından itibaren avukata erişim hakkı sağlanması gerektiği yönündedir. Bu hakkın ancak, davanın kendine özgü koşullan bu hakkın kısıtlanması için zorunlu sebepler ortaya çıkarması halinde kısıtlanabileceği, avukata erişim hakkının kısıtlanmasına istisnai olarak zorunlu sebeplerin gerekçe gösterilmesi durumunda bile, bu kısıtlamanın savunma haklarına zarar vermemesi gerektiği, avukat erişimi sağlanmayan sanığın kolluk soruşturması sırasındaki ifadelerinin mahkûmiyet kararında kullanılması durumunda savunma haklarına telafi edilmez biçimde zarar verilmiş sayılacağı belirtilmektedir (Saldın/Türkiye).

68. Başvurucunun işlediği kabul edilen 1., 2. ve 3. Eylemlerin sübutunun, başvurucunun daha sonra kabul etmediği kolluk beyanına ve eylemlerle ilgisi belirtilmeksizin arama sonucunda ele geçirilen patlayıcı maddelere ve diğer malzemelere dayandırıldığı, 4., 5., 6., 7. ve 9. Eylemlerin ise diğer sanık A.A.’nın daha sonra içeriğini kabul etmediği, müdafi olmaksızın alınan gözaltı ifadelerine ve bu sanığın ikametinde ele geçirilen malzemelere dayandırıldığı görülmektedir.Başvurucunun iştirak ettiği kabul edilen 8. Eylem ile ilgili olarak yine diğer sanık A.A.’nın daha sonra içeriğini kabul etmediği kolluk beyanı yanında tanık ifadelerinin hükme esas alındığı görülmektedir.
69. AİHM, soruşturma aşamasındaki ikrarın, kötü muamele ve işkence altında verildiğinin belirtilerek hâkim önünde reddedilmesi halinde, esasa geçilmeden bu konunun irdelenmeksizin, ikrarın dayanak olarak kullanıl­masını önemli bir eksiklik olarak değerlendirmiştir (Güneş/Türkiye, B. Mo: 28490/95,19/6/2007).
70. Bunun yanında gözaltında şüpheliye avukat erişim imkânının sağlan­maması yönünde bir kurala dayanan uygulama tek başına adil yargılanma şart­larının yerine getirilmemesi sonucunu doğurabilir (Salduz/Türkiye).
71. Başvurucunun gözaltında tutulduğu sırada Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev alanına giren suçlar yönünden kural olarak müdafi yardımından yararlanmak ancak belli bir aşamadan sonra mümkün olmaktadır. Anılan tarihlerlerde ilgili mevzuat normal gözaltı süresinde avukata erişim imkânını tanımamaktadır. Başvurucunun belirtilen şartlarda dört gün gözaltında tutulduğu görülmektedir.

72.Başvurucuya isnat edilen suç kapsamındaki eylemlere ilişkin değerlendirmede kendisinin ve diğer sanıkların gözaltında müdafi olmaksızın ve baskı altında verildiği iddia edilen beyanlarının delil olarak kabul edildiği görülmektedir.

73. Başvurucunun diğer deliller yanında müdafi olmaksızın alınan ve daha sonra mahkemede doğrulanmayan ifadesi doğrultusunda anılan eylemeleri gerçekleştirmek suretiyle isnat edilen suçtan mahkûmiyetine karar verildiği, gözaltında iken alınan bu ifadelerin mahkûmiyet için belirleyici biçimde kanıt olarak kullanıldığı, sonraki aşamalarda sağlanan müdafi yardımı ve yargılama usulünün diğer güvencelerinin soruşturmanın başında başvurucunun savunma hakkına verilen zararı gideremediği görülmektedir.
74. Yargılama devam ettiği sırada yürürlüğe giren 5271 sayılı Kanun’un 148. maddesi, hâkim veya mahkeme önünde doğrulanmayan müdafi yardımı sağlanmadan alınan kolluk beyanları bakımından kovuşturma aşamasında savunmanın etkinliğini sağlayacak nitelikte ise de, ilk derece yargılamasında bu husus tartışılmamış ve temyiz aşamasında da bu eksiklik telafi edilememiştir.

75.Gözaltı aşamasında avukata erişim imkânı sağlanmaması ve bu sırada elde edilenifadelerin mahkûmiyet kararına esas alınması bir bütün ola­rak yargılamanın hakkaniyete uygun yürütülmemesi sonucunu doğurmuştur.

76. Açıklanan nedenlerle başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinin birinci fıkrasında düzenlenen adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar ve­rilmesi gerekir.

RG No :29235-RG.T. : 13.01.2015

B.No :2012/542-K.T: 04.11.2014

50. Görüldüğü üzere, her ne kadar başvurucu, gözaltında bulunduğu sırada bir avukatın hukuki yardımından yararlanamamış ise de hâkim huzurundaki sor­gusuna kadar devam eden süreçte susma hakkını kullanmasına izin verildiği için, kendisini suçlayıcı herhangibir beyanda bulunmamış veya aleyhineherhangi bir delil göstermemiştir. Başvurucunun, bir avukatın hukuki yardımından mahrum bırakılmış olması savunma hakkının kullanılması bakımından bir eksiklik ise de bu durum, başvurucunun savunma hakları bakımından telafisi mümkün olmayan bir zarara neden olmamış ve belirtilen bu eksiklik, sorgu işleminde avukatın katılımı ile giderilmiştir. Bu açıklamalar çerçevesinde, başvurucunun belirtilen iddialarının, adil yargılanma hakkına yönelik bir ihlal oluşturmadığı açıktır.
51. Görüldüğüüzere,hakkaniyeteuygunyargılanmahakkınınceza muhakemesini ilgilendiren boyutu, savunma hakkı ile ilintili olup, özellikle yargılama faaliyeti kapsamında alınan önlemlerin, savunma hakkının gerek­tiği gibi kullanılmasını teminat altına alacak düzeyde olmasını gerektir­mektedir. Delil sunmak veya bazı belgeleri istemek gibi davanın tarafının ini­siyatifine bırakılan konularda dahi mahkemenin, gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için Sözleşme’nin 6. maddesinin (1) numaralı fırkasındaki hakları güvence altına alma pozitif yükümlülüğü bulunmaktadır (Aynı yönde AÎHM kararı için bkz. Barbera,Messegıte ve Jabardo/İspanya, B. No:10590/83, 6/12/1988,§75; Kerojarvi/Fmlandiya, B. No: 17506/90, 19/7/1995, § 42). Ayrıca delillerin elde edildiği koşulların, onların gerçekliği ve güvenilirliği üzerinde şüphe doğurup doğurmadığının dikkate alınması gereklidir.

63.Bir delilin, diğer yan delillerle desteklenmemiş olması, mutlak su­rette adil yargılanma hakkı bakımından sorun oluşturmaz. Mahkemece hükme esas alınan bir delilin çok kuvvetli olması ve güvenirliği konusunda herhangi bir risk bulunmaması, destekleyici delillere olan ihtiyacın yoğun­luğunu azaltır. Buna karşılık, gücü ve güvenilirliği konusunda bir takım şüpheler bulunan bir delilin, suçun sübutu konusunda ulaşılan vicdani kanaat bakımından belirleyici olması halinde, bu durum, hakkaniyete uygun yargılanma hakkı bakımından sorun oluşturabilir.

64. Adil yargılanma hakkı kapsamında güvence altına alınan hakların et­kili bir şekilde korunması gereklidir. Bu itibarla, işkence ve kötü muamele yasağına aykırı eylemler sonucunda elde edilen delillerin kullanılması da yargılamanın adilliği üzerinde ciddi sorunlar doğurur. Zira, işkence vekötümuamele sonucundaeldeedilendelillerin kabul edilebilirliğine karar veril­mesi, mutlak surette yasaklanan işkence ve kötü muameleye yönelik bir toler­ans olarak değerlendirilme ve bu noktada ilgili kamu görevlerinin bu yöntem­lere başvurmalarını teşvik gibi sonuçlar doğurabilir (Aynı yöndeki AÎHM ka­rarı için bkz. Gafgen’Almanya, B. No: 22978/05, 1/6/2010, § 178). Ancak suç şüphesi altındaki kişinin yargılama sırasında verdiği ikinci ikrarın, tek başına veya bunu doğrulayıcı tartışmasız nitelikteki maddi delillerle birlikte mah­kumiyetine ve cezalandırılmasına yeterli bulunduğu ve özellikle kullanılan yasak sorgu yöntemleri sonucunda tartışmalı hale gelen maddi deliller ile kişinin mah­kumiyeti ve cezalandırılması arasındaki nedensellik bağının kesildiği durum­larda, salt, işkence ve kötü muamele yasağına aykırılık nedeniyle yargılamanın bütün olarak adil olmadığının kabul edilmesi mümkün değildir (Aynı yöndeki AİHM kararı için bkz. Gaf geni Almanya, B. No: 22978/05,1/6/2010, § 180).

65.Özetle, hüküm kurulurken, işkence, insanlık dışı ve onur kırıcı mua­mele ile toplanan delillere dayanılması, hakkaniyete uygun yargılama hakkı ile bağdaşmamaktadır (Aynı yöndeki AİHM karan için bkz. Gafgen’Almanya, B. No: 22978/05, 1/6/2010, § 166). Ancak, işkence ve kötü muamele yasağına aykırı bir biçimde soruşturma aşamasında elde edilen bir ikrar yerine, daha sonra kişinin mahkeme huzurunda özgür iradesiyle verdiği ifadeye dayanıla­rak hüküm kurulmuş olması halinde, salt önceki ifadenin işkence ve kötü muamele yasağı ile bağdaşmayan yöntemlerle elde edilmiş olması, yargıla­manın bütününün hakkaniyete aykırı kabul edilmesini gerektirmez. Yargılama kapsamında, dayanılan diğer delillerin sıhhatine bakılarak, hakkaniyete uygun yargılama yapılıp yapılmadığı tespit edilmelidir.

66. 66. Görüldüğü üzere, işkence ve kötü muamele altında toplanan delillerin, mahkemenin ulaştığı vicdani kanaat üzerinde etkili olması ve bu etkinin önemini ortadan kaldıracak derecede esaslı, güvenilir ve şüpheden uzak başka delillere dayanılmamış olması yargılamanın bütün olarak adilliğini zedelemektedir.
67. Öte yandan, ikrar içeren ifadelerin müdafi huzurunda alınmış ol­ması da önemliolup,müdafiinhazır bulunmadığıifadelerin hükme esasalınabilmesiiçin, kovuşturma aşamasında bu ifadelerin baskı altında alınıp alınmadığını kontrol edecek yeterli mekanizmaların mevcut olup olmadığı hususu önem kazanmaktadır. Ayrıca, ikrarın kişinin hür iradesine dayalı olup olmadığının, kovuşturma aşamasında, çelişmelibir usulle yargılama makamı ta­rafından irdelenip değerlendirilmiş olması da gereklidir. Dahası, özellikle sanığın soruşturma aşamasındaki ikrarını, kötü muamele veya işkence altında verdiğini belirterek hâkim önünde reddetmesi halinde, işin esasına geçilmeksizin öncelikle bu konunun açıklığa kavuşturulması gerekli olup, aksi yöndeki uygula­malar, hakkaniyete uygun yargılama hakkı bakımından önemli eksiklik oluşturur (Bkz. Hulki Güneş/Türkiye, B. No: 28490/95, 19/6/2003, § 91).
68. A.A. hakkında düzenlenen 9/4/2003 tarihli raporun muayene bulguları kısmında sağ el bileğinde (3×2) cm ebadında cilt sıyrığı, sol el başparmak üstünde (0,3) cm’lik sıyrık, sol uyluk orta ön kısmında (1) cm çapında eski ned­beleşmiş lezyon görüldüğü; psikiyatrik muayenede herhangi bir psikiyatrik araz belirtisi saptanmadığı; sonuç olarak tespit edilen bulguların hayati tehlikeye ma­ruz kılmadığı, bir gün iş ve güç kaybı oluşturacak nitelikte olduğu bildirilmiştir. Yine cezaevine alınmadan önce, dört günlük açlık grevi sırasında ilaç verilerek şuurunun zayıflatıldığı ve darp edildiği şeklindeki iddiaları da gözetilerek yapılan 18/4/2003 tarihli ilk muayene raporunda “sağ göz altında ekimoz, sağ el bileğinde kabuklu yara” tespit edilmiştir. Tekirdağ 1 No.lu F Tipi Ceza İnfaz Kurumu Revirinde düzenlenen aynı tarihli adli rapor formunda da aynı bulgular tespit edilmiştir. A.A. ayrıca, işkence ve kötü muamele iddiaları ile ilgili olarak müşteki sıfatıyla Cumhuriyet savcısı huzurunda ifade vererek, ilgili görevliler­den şikâyetçi olmuştur. Başvuru formu ve eklerinden, başvurucunun bu şikâyeti sonucunda açılan soruşturma veya kovuşturmanın sonucu hakkında herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır.

73.İlk Derece Mahkemesinin sübuta ilişkin değerlendirmeleri incelen­diğinde, sanık A.A.’nin kolluk ifadesindeki ikrarı dışında kamera görüntü kayıt­lan, banka çalışanlarına ait teşhisleri, diğer tanıkların anlatımları, olay yeri inceleme raporu ve sanık A.A.’nm ev aramasında bulunan tabancalar gibi başkaca delillere de dayanıldığı; A.A.’nın ikrar içeren ifadesinin, İlk Derece Mahkemesinin sübut konusunda ulaştığı vicdani kanaat bakımından belirleyici yegâne delil olmadığı ve diğer delilleri önemsiz kılmadığı görülmektedir. Bu te­spitler ışığında, başvurucu hakkındaki yargılamanın bir bütün olarak adil olmadığı söylenemeyeceğinden, başvurucunun hakkaniyete uygun yargılanma hakkının ihlal edilmediği sonucuna ulaşılmıştır.

80. Anayasa’nın 36. ve Sözleşme’nin 6. maddeleri uyarınca kişilere, medeni hak ve yükümlülükler ile ilgili uyuşmazlıkların yanı sıra, cezai alanda yöneltilen suç isnatlarının makul sürede karara bağlanmasını talep hakkı tanınmıştır. Suç isnadı, bir kişiye suç işlediği iddiasının yetkili makamlar taraf­ından bildirilmesi olup, kişiye cezai alanda yöneltilen iddianın suç isnadı nit­eliğinde olup olmadığının tespitinde; iddia olunan suçun pozitif düzenlemeler­deki tasnifinin, suçun gerçek niteliğinin, suç için öngörülen cezanın niteliği ile ağırlığının değerlendirilmesi gerekir. Ancak isnat olunan fiil, ceza kanunlarında suç olarak nitelendirilmiş ve yargılama aşamasında ceza hukukunun kuralları uygulanmış ise, ayrıca bir uygulanabilirlik incelemesi yapılmaksızın, adil yargılanma hakkının kapsamına girdiği kabul edilecektir (B. No: 2012/625, 9/1/2014, § 31).

RG No :29252-RG.T. : 30.01.2015

B.No :2014/5844-K.T: 05.11.2014

23.Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi (AİHM) “hakkaniyete uygun yargılama” kavramından hareket ederek adil yargılamanın zımni gereklerini saptamıştır. Bu gereklerden en önemlisi Anayasa’nın 36. maddesinde de açıkça ifade edilmiş olan “savunma hakkı” dır. Ceza yargılamasındaki sa­vunma haklarının güvence altına alınması demokratik toplumun temel birilkesidir.BusebepleAİHM’egöre hakkaniyeteuygunbir yargılamanın gerçekleştirilmesi için, yargılamanın yürütülmesi sırasında alınan önlemlerin, savunma hakkının yeterince ve tam olarak kullanılması ile uyumlu olması (Bkz. Ludi/İsvîçre, B. No: 12433/86, 15/6/1992 §§ 49-50) ve bu hakların teorik ve soyut değil, etkili ve pratik olacak şekilde yorumlanması gerekmektedir (Bkz. Articolİtalya, B. No: 6694/74,13/5/1980 § 33).

25. AİHS’in 6. maddesinin üçüncü fıkrasının (c) bendindeki düzenlemede isnat altında bulunan kişi, savunma hakkının kullanılmasında üç ayrı hakka sahiptir. Bunlar kendisim bizzat savunmak, kendisinin seçtiği bir müdafi yardımından yararlanma ve bir müdafiye sahip olmak için gerekli mali olan­aktan yoksun ise ve adaletin yerine gelmesi için gerekli görülürse re’sen atanacak bir müdafi yardımından yararlanma haklarıdır. Dolayısıyla, suç is­nadı altında bulunan kişinin kendisini bizzat savunması devlet tarafından talep edilemez {Pakelli/Federal Almanya, B.No: 8398/78, 25/4/1983).
26. Müdafi yardımından yararlanma hakkı, adil yargılama için suç isnadı altındaki kişilere savunma hakkı verilmesinin tek başına yeterli olmadığını ayrıca bu kişilerin kendilerini savunma imkânına da sahip olmaları gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu kapsamdasavunma hakkınınetkinbirşekildekullanmaimkânınısağlayanmüdafiyardımından yararlanma hakkı aynı zamanda adil yargılanma hakkının diğer bir unsuru olan “silahların eşitliği” ilkesinin de gereğidir (B.No: 2014/3836, 17/9/2014, § 29). Diğer bir anlatımla, müdafi yardımından yararlanma hakkı hem savunma hakkının etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamakta hem de silahların eşitliği ilkesine hayat vermektedir. Çünkü müdafi adil yargılamanın teminatı olarak belirmektedir.
27. Müdafi yardımından yararlanma hakkıyla ilgili AİHM içtihadı, adil yargılanma hakkının yeterince uygulanabilir ve etkili olabilmesi için, kural olarak şüpheliye kolluk tarafından ilk kez sorgulanmasından itibaren avukata erişim hakkı sağlanması gerektiği yönündedir (Salduz/Türkiye [BD], B. No: 36391/02, 27/11/2008, §§ 50-55). AİHS’in 6. maddesinin üçüncü fıkrasının (c) bendinin etkinliğinden söz edilebilmesi için,delillerin toplanması ile ilgili me­vzuatın karmaşık olduğu bu evrede de müdafi yardımından yararlanılmasının zorunluluğu ortaya çıkmaktadır (Imbrioscia/lsviçre, B.No: 13972/88, 24/11/1993, §33).
28. Diğer taraftan AİHM,müdafiiletemsilhakkınınsınırsızolmadığını {Can/Avusturya, B.No: 9300/81, 30/9/1985, § 57), geçerli bir sebebe dayanılıyorsa, davanın açılmasındanöncekisoruşturma evresindeavukata erişimin kısıtlanmasınınmümkün olabileceğini (John Murray/Birleşik Krallık,B.No:18731/91, 8/2/1996, § 63), önemli olanın yargılamaya bir bütün halindebakıldığında soruşturma evresinde bu hükme aykırılığın, ciddi bir şekilde adil yargılanma hakkına engel olması durumunda hak ihlalinin ortaya çıkabileceğini belirtmiştir (Imbrioscia/’İsviçre, § 36). Ancak, avukata erişim hakkının kısıtlan­masına istisnai olarak zorunlu sebeplerin gerekçe gösterilmesi durumunda bile, bu kısıtlamanın savunma haklarına zarar vermemesi gerekmektedir {Salduz/Türkiye [BD], B. No: 36391/02, 27/11/2008).
29. Bu kapsamda mutlak bir hak olarak kabul edilmese de, suç isnadı altında bulunan kişinin, gerekirse re’sen atanan bir avukat tarafından etkili bir şekilde savunulma hakkı adil yargılanma hakkının temel özelliklerinden biridir (Poitrimol/Fransa, B.No: 14032/88, 23/11/1993, § 34). AİHM, avukatın, müvekkili ile görüşememesi ve bir denetim olmaksızın müvekkilindengizli ta­limatlar alamaması durumunda, avukatın desteğinin yararlılığını büyük ölçüde yitireceğini belirtmektedir [S/İsviçre, B. No: 12629/87, 28/11/1991, §48).
30. Müdafi yardımından yararlanma hakkının adil yargılanma hakkı teme­linde önemi, suç isnadı altında olan kişinin bu haktan yararlandırılması yönünde devletin pozitif bir yükümlülüğü olduğunun kabul edilmesidir. AlHS’in 6. mad­desinin üçüncü fıkrasının (c) bendi devletleri, suç isnadı altındaki kişiyi, bir müd­afiye sahip olmak için gerekli mali olanaktan yoksun ise ve adaletin yerine gel­mesi için gerekli görülürse resen atanacak bir müdafi yardımından yararlandırma yükümlülüğü altına sokmuştur (B.No:2014/3836, 17/9/2014, § 31). Adaletin selametinin gerekleri sanığın müdafi ile tem­silini zorunlu kılıyor ise, devletlerin başkaca bir koşul öne sürmeksizin, müdafi görevlendirme konusundaki pozitif yükümlülüklerini yerine getirmeleri gere­kir.
31. Şüphelinin/sanığın olay hakkında doğrudan doğruya bilgi sahibi olduğu ve açıklamalarının olayın aydınlatılması bakımından son derece önemli bir delil niteliğinde bulunduğu gerçeği karşısında; başvurucunun, avukatı hazır bulunmadığı halde kendi aleyhine itiraflarda bulunup bulunmadığı, bu itirafların aleyhinde kullanılıp kullanılmadığı, susmasından olumsuz sonuçlar çıkarılıp çıkarılmadığı ve kendisine herhangi bir baskı uygulanıp uygulanmadığı her somut olayda değerlendirilmelidir.
32. Başvuru konusu olayda, kasten yaralama suçundan yürütülen soruşturma kapsamında 24-25/1/2010 tarihlerinde sırasıyla Fethiye İlçe Emniyet Müdürlüğü ve Fethiye Cumhuriyet Başsavcılığınca başvurucunun “şüpheli” sıfatıyla ifadesi alınmıştır. İfadeleri alınırken müdafi yardımından yararlanma­yan başvurucu, 5271 sayılı Kanun’un 150. maddesinin(3) numaralı fıkrası kapsamında yasal zorunluluk olmasına rağmen müdafi yardımından yarar­landırılmamasının savunma ve adil yargılanma hakkını ihlal ettiğini ileri sürmüştür
33. Şüpheli veya sanığın ceza muhakemesinde savunmasını yapan avukatı olan müdafi ile temsil edilme hakkının bir gereği olarak, 5271 sayılı Kanun 150. maddesinin (3) numaralı fıkrası uyarınca, alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yapılan soruşturma ve kovuşturmada, şüpheli veya sanık için istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir. Diğer yandan, aynı Ka­nun’un 150. maddesinin (1) numaralı fıkrası gereğince de şüpheli veya sanık, müdafi seçebilecek durumda olmadığım beyan ederse. istemi halinde bir müdafi görevlendirilir. Dolayısıyla 5271 sayılı Kanun, yasal zorunluluk dışındaki hall­erde müdafi yardımından yararlanmak için suç isnadı altındaki kişinin talebini aramıştır.
34. Başvuruformu veeklerindekibelgelerdenanlaşıldığıüzere,başvurucu hakkında kasten yaralama suçundan soruşturma başlatılmış ve bu suç kapsamında ifadesi alınmıştır. 5237 sayılı Kanun’un 86. maddesine göre bu suçun gerektirdiği ceza, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır. Dolayısıyla, soruşturma konusu suç, müdafi görevlendirmesini zorunlu kılan suçlardan değil­dir. Suçun vasfı, Cumhuriyet savcısının soruşturmadan sonuç çıkardığı ve iddi­aname düzenlediği aşamada değişmiştir. Cumhuriyet savcısınca değişen suç va­sfına göre başvurucunun yeniden ifadesi alınmamıştır.
35. Ancak, soruşturma evresinde kolluk ve Cumhuriyet savcısı tarafından kasten yaralama suçundan ifadesi alınırken şüpheliye (başvurucuya) müdafi seçme hakkının bulunduğuna ve onun hukuki yardımından yararlanabileceğine, müdafiin ifade alma sırasındahazırbulunabileceğine,müdafi seçecekdurumdadeğilsevebirmüdafi yardımından yararlanmak istediği takdirde kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirebileceğine ilişkin hakları hatır­latılmıştır. Başvurucunun müdafi talebi olmamıştır. Diğer taraftan, ifade alımı esnasında başvurucuya müdafiden yararlanma hakkı dışında başta susma hakkı olmak üzere kanunun şüphelilere/sanıklara tanıdığı diğer haklar da hatır­latılmıştır.